ÐÝñêïò Ι. ÓôÝ öá íïò & Χριστόπουλος Β. Γιάννης Αποτελεσματικός Προπονητής Ένας οδηγός για προπονητές όλων των ομαδικών αθλημάτων Θεσσαλονίκη 2011
Ðå ñéå ü ìå íá Ðñü ëï ãïò...6 Åé óá ãù ãþ...11 Êå öü ëáéï 1 Αποτελεσματικός Δάσκαλος ΚΑΙ Επιτυχημένος Προπονητής...13 Êå öü ëáéï 2 Δίνοντας Κίνητρα...39 Êå öü ëáéï 3 Επικοινωνώντας στον Πάγκο Αποτελεσματικά!...57 Êå öü ëáéï 4 Συγκεντρωθείτε!!...83 Êå öü ëáéï 5 Γίνε ο Κατάλληλος Ηγέτης της Ομάδας σου!...111 Êå öü ëáéï 6 Πώò τα Άτομα γίνονται ΟΜΑΔΑ!...139 Êå öü ëáéï 7 Διαχείριση Άγχους και Διέγερσης...161 Êå öü ëáéï 8 Προπόνηση σε Αντρικές και Γυναικείες Oμάδες: Ομοιότητες και Διαφορές...183 Êå öü ëáéï 9 Μιλώντας στους «Άρχοντες» του Αγώνα με Έξυπνο Τρόπο!...195 Êå öü ëáéï 10 Συγκρούσεις και Αíτιπαραθέσεις; Κανένα...Πρόβλημα!...203 Êå öü ëáéï 11 Διατηρώνταò ΟΛΟΥΣ τους Αθλητές Ενεργούς!...217 Êå öü ëáéï 12 Μετά τον Αγώνα...227 5
Πρό λο γος α πό τον Ευθύμη Κιουμουρτζόγλου Η πο λυ διά στα τη και πο λύ δύ σκο λη ε να σχό λη ση με την προπο νη τι κή «Εί ναι οι α θλητές μου ή είμαι ο προ πο νη τής τους;» Οι προ πο νη τές σή με ρα συ νή θως κρί νο νται α πό τα α πο τε λέ σματα. Οι διοι κή σεις, οι α θλη τές, οι φί λα θλοι και οι γο νείς εί ναι αυ τοί που κάνουν συ νε χώς α ξιο λο γή σεις των προ πο νη τών χω ρίς σω στά και α ντι κει με νι κά κρι τή ρια, αλ λά και με πε ριο ρι σμέ νη γνώ ση τις πε ρισ σότε ρες φο ρές. Η συ γκε κρι μέ νη πραγ μα τι κό τη τα σί γου ρα δεν μπο ρεί να θε ω ρη θεί ως η ε πι θυ μη τή. Πλα νά ται στα α θλη τι κά δρώ με να η αί σθη ση ό τι o προ πο νη τής διακρίνεται για την τεχνική, την τακτική και τη φυσική του κατάσταση, αλ λά λί γοι εί ναι αυ τοί που μπο ρούν να α πα ριθ μή σουν και να ο ριο θε τή σουν αυ τά τα πα ρα πά νω, που δεν εί ναι και λί γα. Ο προ πο νη τής πρέ πει να δι δά ξει με σω στές με θό δους διδα σκα λί ας, να δη μιουρ γήσει κί νη τρα, να κα λύ ψει τη συ ναι σθημα τι κή διά στα ση των α θλη τών του, να τους κά νει «ο μά δα» με την κυ ριο λε ξί α της λέ ξης, να α ντι με τω πί σει την πί ε ση τη δι κή του και των α θλη τών του, να σκε φτεί την πι θα νή πο λυ πο λι τι σμι κό τη τα της ο μά δας του, να προ σαρμο σθεί στην «κουλ τού ρα της ο μά δας κ.ά. Ό λα αυ τά βέ βαια σε δια φο ρε τι κές η λι κί ες, φύλ ο και α γω νι στι κό ε πί πε δο. Ο προ πο νη τής πρέ πει να ε τοι μάσει τις προ πο νή σεις σω στά και α πο τε λε σμα τι κά (ανά λο γα με την η λι κί α, τους σκο πούς και στό χους και τη δυ να τό τη τα των α θλη τών), να ορ γα νώ σει και να διοι κή σει την ο μά δα του, να η γη θεί των συ γκε κρι μέ νων α τό μων, να βά ζει στό χους ε φι κτούς και πραγ μα το ποι ή σι μους για την ο μά δα και τους α θλη τές του, να ε πι κοι νω νεί σω στά με τις διοι κή σεις, αλ λά και με τα ΜΜΕ, να εί ναι κοντά στους γο νείς, ό ταν αυ τό α παι τεί ται α πό την η λι κί α των α θλη τών του, να λύ νει τα ό ποια προ βλή μα τα δη μιουρ γού νται με τα ξύ των α θλη τών του κ.ά. Ο φεί λει να δη μιουρ γή σει μια φι λο σο φί α που να κα λύ πτει τις δι κές του α ξί ες, αλ λά και των α θλη τών του, τις α παι τή σεις του α θλή μα τος στο ο ποί ο δου λεύει, αλ λά και να εί ναι σύμ φω νη με την ε πο χή και τις συν θή κες του πε ρι βάλ λοντος δρα στη ριο ποί η σής του. Α πό πού θα προ έρ θει ό λη αυ τή η γνώ ση; Συνή θως οι προ πο νη τι κές γνώ σεις και προ σεγ γί σεις προ έρ χο νται α πό τις ε μπει ρί ες της α θλη τι κής ζω ής του με τέ πει τα προπο νη τή ή α πό τη μα θη τεί α του ως βοηθού κο ντά σε κά ποιον άλ λο ή τέ λος α πό κά ποια μα θή μα τα ή σε μι νά ρια που και αυ τά εί ναι αμ φί βο λο ό τι κά λυ ψαν σω στά τις πραγ ματι κές α παι τή σεις. Σε κά θε πε ρί πτω ση δεν υ πάρ χουν πολ λές α πό τις ε νό τη τες που α να φέρ θη καν πα ραπά νω κα τα γε γραμ μέ νες κά που και με α πλή προ σέγ γι ση, ώ στε να βά ζουν σε μια σχε τι κή 7
τά ξη έ να με γά λο φά σμα των προ πο νη τι κών προ βλη μά των και προ βλη μα τισμών. Το βι βλί ο «α πο τε λε σμα τι κός προ πο νη τής» έρ χε ται να πα ρου σιά σει και να δια πραγμα τευ τεί με α πλές και κα τα νο η τές προ σεγ γί σεις τα πε ρισ σό τε ρα α πό τα κα θη με ρι νά και όχι μό νο θέ μα τα που έ χει να α ντι με τω πί σει ο προ πο νη τής. Σί γου ρα μπο ρεί να παί ξει το ρό λο του κα θο δη γη τή κα ταρχήν, αλ λά και του πα ρα κινη τή στη συ νέ χεια προς μια πραγ μα τι κή ο λο κλή ρω ση του κάθε προ πο νη τή. Να βο η θή σει στο να κα τα στεί το προ πο νη τι κό ε πάγ γελ μα έ να πραγ μα τι κό ε πάγ γελ μα που κα λύ πτει ό λες τις α παι τού με νες δια στά σεις. Πέ ραν των πολ λών προς α ντι με τώ πι ση κα τα στά σε ων και συ χνά α ντι κρουό με νων με τα ξύ τους, υ πάρ χει και έ να ε πι πλέ ον ισχυ ρό δε δο μέ νο που ο φεί λει να συ νε κτι μήσει ο κά θε προ πο νη τής. Η συγκε κρι μέ νη δου λειά έ χει να κά νει με αν θρώ πι να ό ντα το ο ποί ο ση μαί νει ι διαι τε ρό τη τες, δια φο ρε τι κές προ σω πι κό τη τες, δια φο ρε τι κές δε ξιό τη τες, αλ λά και φι λο δο ξί ες. Ως εκ τού του εί ναι σα φές ό τι χρειά ζε ται πο λλή δου λειά α κό μη και μα κρύς δρό μος να κα λυ φθεί, αλ λά η αρ χή που γί νε ται στο πα ρόν πό νη μα εί ναι α ξιέ παι νη, πο λύ α ποτε λε σμα τι κή και χρή σι μη μα ζί. Ε. Κιου μουρ τζό γλου 8
Πρό λο γος α πό το Στέ φα νο Πέρ κο Πριν α πό κά ποια χρό νια, δι δά σκο ντας στην ει δικό τη τα κα λα θο σφαί ρι σης του Τ.Ε.Φ.Α.Α. Θεσ σα λί ας, ξε κί νη σα δει λά-δει λά να αγ γίζω διά φο ρα θέ μα τα που α φο ρούσαν γε νι κό τε ρα στην προ πο νητι κή δια δι κα σί α στο ά θλη μά μου. Ξε κί νη σα με εμ βό λι μες δια λέ ξεις στους φοι τη τές και φοι τή τριες, σχε τι κά με θέμα τα, ό πως, π.χ., η δια χεί ρι ση των βα σι κών και των α να πληρω μα τι κών παι κτών, η συ μπε ρι φο ρά του προ πο νη τή α πέ να ντι στους διαι τητές, η α πο τε λε σμα τι κή ε νερ γο ποί η ση των συ νερ γα τών του κ.ά. Προ τρο πή για τη συγ γρα φή του συ γκεκρι μέ νου βι βλί ου δό θη κε α πό τον α γα πη τό μου συ νά δελ φο και φί λο, το Βα σί λη Γε ρο δή μο. Έ τσι σιγά-σι γά, ξε κί νη σα να συλ λέ γω τη σχε τι κή βι βλιο γρα φί α, σε συν δυασμό με το «ψά ξι μο» μέ σα στις προ σω πι κές μου ε μπει ρί ες, ύ στε ρα α πό μια σχε δόν ει κο σα ε τή ε νερ γή ε να σχό λη ση ως προ πο νη τής κα λαθο σφαί ρι σης. Η ι στο ρί α ο λο κλη ρώ θη κε με τη γνω ρι μί α και συ νερ γα σί α μου με το Γιάν νη Χρι στό που λο, προ πο νη τή στην ο μά δα του ΑΣ Τρι κά λων (Α1 κα τη γο ρία). Ά κου σε με εν θου σια σμό την ι δέ α και, έ τσι, ξε κι νή σα με α πό κοι νού το συ γκε κρι μέ νο πό νη μα. Τέ λος, θα ή θε λα να α να φερ θώ ι διαί τερα στην πα ρου σί α και την πο λύ τι μη βο ή θεια του κ. Θε ο δω ρά κη Γιάν νη, α ντι πρύ τα νη του Πα νε πι στη μί ου Θεσ σα λί ας και α θλη τικού ψυ χολό γου, ο ο ποί ος, α πό την πρώ τη στιγ μή, έ δει ξε εν δια φέ ρον και μας βο ή θη σε ι διαίτε ρα στην προ σπά θειά μας για τη συγ γρα φή του συ γκε κρι μέ νου βι βλί ου. 9
Ει σα γω γή Στο χώ ρο του πα γκό σμιου α θλη τι σμού, σε έ ντυ πη ή η λε κτρο νι κή μορ φή, η βι βλιογρα φί α εί ναι πλημ μυ ρι σμέ νη α πό βι βλί α και εγ χει ρί δια τα ο ποί α α να φέρο νται στην τε χνι κή, την τα κτική και την ει δι κή φυ σι κή προ ε τοιμασί α για ό λα τα ο μα δι κά α θλή ματα. Υ πάρ χει πλη θώ ρα πλη ρο φο ριών με ι διαί τε ρες λε πτομέ ρειες για όλα «τα μυ στι κά» της εκ μά θη σης, αλ λά και της τε λειο ποί η σης των α το μι κών δε ξιο τή των, κα θώς και της μερι κής και της συ νο λι κής τα κτι κής του κά θε α θλή μα τος. Πα ρό λα, ό μως, τα πα ρα πά νω, πι στεύ ου με ό τι, για να μπο ρέ σει να ε πι δρά σει α ποτελε σμα τι κά ο προπο νη τής, α παι τεί ται, ε πί σης, και η ε ξει δι κευ μέ νη γνώ ση του και σε άλ λους το μείς της προ πο νη τικής δια δι κα σί ας. Τα θέ μα τα, ό πως, π.χ., η α πο τε λε σμα τι κή ε πι κοι νω νί α με ό λους τους συ ντε λε στές του α θλή μα τός του, η παρο χή κι νή τρων στους α θλη τές, ώ στε να έ χουν διά θε ση, για να δου λέ ψουν πε ρισ σό τε ρο, μέ θο δοι για α πο τελε σματι κή δι δα σκα λί α, α πο δο τι κός «χει ρι σμός» των α θλη τών κ.ά., α πο τε λούν ο ρι σμέ να α πό αυ τά. Ε νώ πι στεύ ου με α κρά δα ντα στην α ξί α και τη χρη σι μό τη τα των προ α να φερθέ ντων συγ γραμ μά των, ε κτι μού με ό τι τα ει δι κά θέ ματα που πραγ μα τευό μα στε μπο ρούν να δώ σουν στους προ πο νη τές μια πιο σφαι ρι κή ο πτική, μί α ε πι πλέ ον ώ θη ση για την α πο τε λε σμα τι κό τη τά τους μέ σα στην ο μά δα που προπο νούν. Το βι βλί ο αυ τό έρ χε ται να κα λύ ψει έ να με γά λο σχε τι κό κε νό που υ πάρ χει στην ελ ληνι κή βι βλιο γρα φί α και α φο ρά στην ε νί σχυ ση της α πο τε λε σμα τι κό τη τας του προ πο νη τή και της προ πο νή τριας ό λων των ο μα δι κών α θλη μά των. Τα θέ μα τα που αναλύονται στις σε λί δες του βι βλί ου που κρα τά τε στα χέ ρια σας σχε τί ζο νται με την «κα θη με ρι νό τη τα» του προ πονη τή, σε ό λη τη διάρ κεια της προ ε τοι μα σίας και της α γω νι στι κής περιό δου, στις προ πο νή σεις, αλ λά και στους επί ση μους α γώ νες. Θε ω ρή σα με ό τι, στα ο μα δι κά α θλή μα τα, πολ λά στοι χεί α εί ναι κοι νά και μπο ρούν να ε νι σχύ σουν ε ξί σου την α πο τε λε σμα τι κό τη τα των προπο νη τών που ερ γά ζο νται σ αυ τά. Έ τσι, φρο ντί σα με, ώ στε η ύ λη του βι βλί ου να α να φέ ρε ται στα ο μα δι κά α θλή μα τα, α ντί να πε ριο ρί ζε ται αυ στη ρά σε κά ποιο συ γκε κρι μέ νο. Τα πα ρα δείγ μα τα που δί νο νται στο βι βλί ο προ έρ χο νται από τα πλέ ον δια δε δο μέ να ο μα δι κά α θλή μα τα στον ελ λα δι κό χώ ρο (κα λα θο σφαί ρι ση, χει ρο σφαί ριση, πο δό σφαι ρο και πετοσφαίριση). Το συ γκε κρι μέ νο γε γο νός, βέ βαια, δε ση μαί νει την αδυναμία της ε φαρ μο γής των θε μά των του βι βλί ου και σε άλ λα ο μα δι κά α θλή μα τα. Το ση μα ντι κό τε ρο στοι χεί ο για μας ή ταν ό τι, α φού το βι βλί ο προο ρί ζε ται για Έλ λη νες προ πο νη τές και προ πο νή τριες, τα πα ρα δείγ μα τα πρέ πει να α φο ρούν και να αγ γί ζουν την ελ λη νι κή πραγ μα τι κότη τα. Πι στεύ ου με, α κό μη, ό τι τα θέ μα τα του βι βλί ου μας μπο ρούν να βο η θή σουν τους προ πο νη τές και τις προ πο νή τριες ό λων των α γω νι στι κών ε πι πέ δων. Οι προ πο νη τές που χρη σι μο ποιούν τις αρ χές που πε ρι γρά φο νται στις σε λί δες που α κολου θούν μπορούν να ε νι σχύ σουν την α πο τε λε σμα τι κό τη τά τους, εί τε βρί σκο νται σε ο μά δες υ ψη λού α γω νι στι κού ε πι πέ δου εί τε σε ομά δες με α θλη τές στην α να πτυ ξια κή η λι κί α εί τε και σε ε κεί νες που θε ω ρού νται με σαί ου ε πι πέ δου ή υ ψη λού ε πι πέ δου. 11
Στο κε φά λαιο 1, πα ρου σιά ζε ται έ να «δι πλό πρό σω πο»: Ε κεί νο του α πο τε λε σμα τι κού δα σκά λου και του ε πι τυ χη μέ νου προ πο νη τή. Η πα ρο χή κι νή τρων προς τους α θλη τές α πο τε λεί το πε ριε χό με νο του κε φα λαί ου 2. Στο κε φά λαιο 3, πε ρι γρά φο νται τρό ποι και τε χνι κές για α πο τε λε σμα τι κή ε πι κοι νω νί α του προ πονη τή με τους α θλη τές, τους διαι τη τές και τους δη μο σιο γρά φους. Τρό ποι για την α πο τε λε σμα τι κή δια χεί ρι ση της συ γκέ ντρω σης των α θλητών, σε προ πό νη ση και αγώ να, πα ρου σιά ζο νται στο κε φά λαιο 4. Το κε φά λαιο 5, πα ρου σιά ζει, ε κτός α πό τα διά φορα στυλ η γε σί ας που μπο ρεί να υ ιο θε τήσει ο προ πο νη τής, ο δη γί ες για την ε πι λογή του κα ταλ λη λό τε ρου, α νά λο γα με την περί στα ση στην ο ποί α ερ γά ζε ται ο προπονητής. Τρό ποι και προ τά σεις για την αύ ξη ση της συ νο χής της ο μά δας πε ρι γρά φο νται στο κε φά λαιο 6. Διά φο ρες τε χνι κές για την α πο τε λε σμα τι κή δια χεί ρι ση του άγ χους και της διέ γερ σης των α θλη τών πα ρου σιά ζο νται στο κε φά λαιο 7. Στο κε φά λαιο 8, πα ρου σιά ζο νται οι ο μοιό τη τες και οι δια φο ρές ό σον α φο ρά στην πα ρουσί α του προ πο νη τή σε αν δρι κές και σε γυ ναι κεί ες ο μά δες. Στο κε φά λαιο 9, πα ρου σιά ζο νται τρό ποι και συμ βου λές για την ο μα λή και α πο τελε σμα τι κή α ντι με τώ πι ση των διαι τη τών του α γώ να. Το κε φά λαιο 10 α να φέ ρε ται στην α πο τε λε σμα τι κή α ντι με τώ πι ση των συγκρού σε ων και α ντι πα ρα θέ σε ων, ε ντός και ε κτός μιας ο μά δας. Τρό ποι για την α πο τε λε σμα τι κή δια χεί ρι ση των α να πλη ρω μα τι κών α θλη τών πα ρουσιά ζο νται στο κε φά λαιο 11. Τέ λος, στο κε φά λαιο 12, πα ρου σιά ζο νται οι αι τί ες του α πο τε λέ σμα τος του α γώ να, κα θώς και οι πι θα νές (ανά λο γα με το α πο τέ λε σμα-α πό δο ση) ε νέρ γειες του προ πο νη τή στα α πο δυ τή ρια και την ε πόμε νη πρώ τη προ πό νη ση. Στο τέ λος του κά θε κε φα λαί ου, στα πα ραρ τή μα τα, πα ρου σιά ζο νται ε πι πλέ ον στοιχεί α και προ τει νό με νες ε νέρ γειες για τον προ πο νη τή. Ε πι πρό σθε τα, σε κά θε κε φά λαιο, υ πάρ χουν οι «δρα στη ριό τη τες», με τη μορ φή των υ πο θε τι κών σε να ρί ων, οι ο ποί ες μπο ρούν να χρη σι μο ποι η θούν ως πρα κτι κές α σκή σεις πά νω στο θε ω ρη τι κό μέ ρος του κε φα λαί ου. Τέ λος, η προ τει νό με νη βι βλιο γραφί α έ χει ως σκο πό να δώ σει στον προ πονη τή κά ποια ε ρε θί σμα τα για την ο ποια δή πο τε ε πέ κτα ση που αυ τός ε πι θυ μεί να κά νει, πά νω στο θέ μα του κά θε κε φα λαί ου. Ελ πί ζου με τα θέ μα τα του βι βλί ου μας να φα νούν εν δια φέ ρο ντα και χρή σι μα στους προ πο νη τές κά θε ο μα δι κού α θλή ματος, να ε νι σχύ σουν την α πο τε λε σμα τι κό τη τά τους και να τους δώ σουν τα ε ρε θί σμα τα, για να εμ βα θύνουν σε ό λο και πε ρισ σό τε ρα θέ μα τα, σχε τι κά με τη δια δι κα σί α της προ πό νη σης και των α γώ νων. Πέρ κος Ι. Στέ φα νος, PhD Χρι στό που λος Β. Γιάν νης 12