Βλαντού Αλεξάνδρα - Αρχιτέκτων Πολεοδόμος Χωροτάκτης

Ο πολιτιστικός πλούτος ως καταλύτης ανάπτυξης Από τα υφιστάμενα «κατ επίφαση» οικονομικά και διοικητικά κίνητρα στην α- ξιοποίηση οικονομικών πόρων και δομών Βλαντού Αλεξάνδρα - Αρχιτέκτων Πολεοδόμος Χωροτάκτης ΠΕΡΙΛΗΨΗ Είναι κοινά αποδεκτό πως η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς συνιστά μείζονα Συνταγματική και ηθική υποχρέωση, ως εκφραστής αισθητικών αξιών του παρελθόντος, παραδόσεων, ιστορικής μνήμης και ως ανεκτίμητη παρακαταθήκη του μέλλοντος. Το θεσμικό πλαίσιο ορίζει τις υποχρεώσεις των πολιτών για τη συντήρηση, επισκευή, ανακαίνιση των προστατευόμενων ακινήτων ιδιοκτησίας τους. Ως αντιστάθμισμα προβλέπει ειδικά κίνητρα διοικητικά και οικονομικά, την ατελέσφορη ε- φαρμογή των οποίων μαρτυράει η φυσιογνωμία του χώρου που ζούμε. Οι παροχές λειτούργησαν περιστασιακά, περιορίστηκαν σταδιακά στο έπακρο και ξεχάστηκαν, υπό το άλλοθι έλλειψης πόρων, ή αυτοαναιρέθηκαν λόγω της ασάφειας και αδόκιμης ερμηνείας των διατάξεων. Η Πολιτεία ελάχιστα ενστερνίστηκε το δημοσιονομικό όφελος που απορρέει από την ανάδειξη των ακίνητων πολιτιστικών αγαθών, αφήνοντας το βάρος προστασίας κυρίως στους κατόχους αυτών. Σκοπός της εργασίας αυτής είναι η κριτική θεώρηση της αναποτελεσματικής εφαρμογής των ισχυόντων κινήτρων και η διερεύνηση δυνατοτήτων χρήσης οικονομικών πόρων, χρηματοπιστωτικών και επενδυτικών δομών, ικανών να στηρίξουν την πολιτική προστασίας παραδοσιακών οικισμών και διατηρητέων κτιρίων. Η ενεργοποίηση διατάξεων του εθνικού δικαίου, η αξιοποίηση εργαλείων του κοινοτικού κεκτημένου, η ορθολογική ανακατανομή πόρων μπορούν να βοηθήσουν στη διατήρηση και ανάδειξη του πολιτιστικού πλούτου, προς όφελος και της εθνικής οικονομίας. ABSTRACT It is commonly accepted that the protection of the cultural heritage is a major Constitutional and moral obligation, since it expresses aesthetic values of the past, traditions, historical memories, and it is a priceless stock for the future. The institutional framework specifies the obligations of the citizens with regard to maintenance, repair, and restoration of the protected real estate belonging to them. As compensation, it provides special motives, both administrative and financial, the fruitless application of which is proved by the image of the place we live in. The benefits have been occasionally available and in force, they have been gradually reduced to nothing, and they have been forgotten on the pretext of lack in resources, KASTORIA_VLANTOY 1 16/05/2015

or they have proved their existence wrong due to ambiguity and the unsatisfactory interpretation of provisions. The State has hardly realized the financial benefit, which derives from the designation of cultural goods, leaving the burden of protection mostly on their owners. The aim of this paper is a critical review of the ineffective application of the current motives as well as the search for any possibilities to use financial resources, and financial and investing structures, which could be able to support the policy of protection of traditional settlements and listed buildings. The enforcement of provisions of the national law, the utilization of tools of the acquis communautaire, and the rational resource redistribution could contribute to the maintenance and designation of the cultural heritage in the interest of the national economy. KASTORIA_VLANTOY 2 16/05/2015

ΕΙΣΗΓΗΣΗ 1. Εισαγωγή Η πόλη της Καστοριάς ευτύχησε, ύστερα από πρόταση της Ελληνικής Εταιρείας, να ενταχθεί στο Πρόγραμμα «7πιο Επαπειλούμενα Μνημεία»/7 Μost Endangered. Οι γειτονιές Ντολτσό και Απόζαρι τέθηκαν το 2014 υπό την αιγίδα του Προγράμματος. H Europa Nostra (UN), το Ινστιτούτο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (EUBI) και η Aναπτυξιακή Τράπεζα του Συμβουλίου της Ευρώπης (CEB) επαγρυπνούν ώστε να διασφαλιστεί βιώσιμο μέλλον για τα μνημεία και τις περιοχές σε κίνδυνο. Παρέχουν φροντίδα, τεχνογνωσία, καθοδήγηση προς τρόπους χρηματοδότησης και σχέδια διάσωσης, υποστήριξη του έργου διαχείρισης και διεθνή προβολή. Η ευόδωση ωστόσο του εγχειρήματος προϋποθέτει την υλοποίηση των σχεδίων διάσωσης. Συνεπώς τη διασφάλιση εργαλείων και μέσων οικονομικής στήριξης. Το θέμα δεν αφορά μόνον την Καστοριά. Συνδέεται με κάθε πτυχή της πολιτικής διαχείρισης των διατηρητέων κτιρίων, για την οποίαν η Πολιτεία πολλά πρεσβεύει, πολλά υπόσχεται, αλλά πολύ λίγα πράττει. 2. Υποχρεώσεις των ιδιοκτητών διατηρητέων κτιρίων και παρεχόμενα κίνητρα Με το κατά ΥΠΕΚΑ καθεστώς οι ιδιοκτήτες διατηρητέων ακινήτων οφείλουν να τα συντηρούν και να τα ανασκευάζουν στην αρχική τους μορφή σε περίπτωση καταστροφής, ακόμα και αν αυτή επέλθει από λόγους ανωτέρας βίας. Αν παραλείψουν την υποχρέωσή τους, τις εργασίες και το κόστος μπορούν να αναλάβουν οι δήμοι ή το δημόσιο, καταλογίζοντας τη δαπάνη στους υπoχρέους. Το αυτό ισχύει για τα κρινόμενα ως επικινδύνως ετοιμόρροπα και τα όμορα ακίνητα που εντάσσονται σε καθεστώς περιορισμών για λόγους προστασίας και ανάδειξης των διατηρητέων. Κατ εξαίρεση, τις εργασίες ανακατασκευής και το κόστος μπορεί να αναλάβει το ΥΠΕ- ΚΑ, εάν ο ιδιοκτήτης βρίσκεται σε αποδεδειγμένη οικονομική αδυναμία και η ζημιά δεν οφείλεται σε υπαιτιότητά του 1. Ανάλογες υποχρεώσεις βαρύνουν τους ιδιοκτήτες με το κατά ΥΠΠΟ καθεστώς. Σε αντίθεση με το ΥΠΕΚΑ, επείγουσες εργασίες προστασίας ετοιμόρροπων ακινήτων γίνονται με μέριμνα και δαπάνη του ΥΠΠΟ. Επίσης, αν το κτίριο κριθεί κατεδαφιστέο, είναι δυνατόν στη θέση του να ανεγερθεί νέο με τον ίδιο όγκο και την ίδια ω- φέλιμη επιφάνεια. Διαδικασίες καταβολής αποζημίωσης στους ιδιοκτήτες προβλέπονται σε περίπτωση «προσωρινής στέρησης της κατά προορισμό χρήσης του ακινήτου» ή σε περίπτωση «ουσιώδους οριστικού περιορισμού». 2 Ενώ η πολιτιστική αξία των διατηρητέων αποτελεί αγαθό για το σύνολο της χώρας, οι ιδιοκτήτες των κτιρίων επωμίζονται το κύριο βάρος των δαπανών συντήρησης, επισκευής, ανακατασκευής, εργασιών εξειδικευμένων που απαιτούν ειδικές μελέτες και υψηλό κόστος. Σε αντιστάθμισμα τα συναρμόδια Υπουργεία θέσπισαν ειδικά κίνητρα οικονομικής και διοικητικής φύσεως, όπως : Δάνεια χαμηλότοκα και μακροπρόθεσμα για επισκευή και αποκατάσταση διατηρητέων που προορίζονται για κατοικία ή επαγγελματική στέγη. Αρχικά είχε ορισθεί ανώτατο χρονικό όριο 10 έτη, μέχρι ποσού 20.000.000 δρ., με επιδότηση της διαφοράς τόκων μέχρι το 35% του προϋπολογισμού επισκευής. Δυνατότητα χρηματοδότησης από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων μελε- KASTORIA_VLANTOY 3 16/05/2015

τών επισκευής και αποκατάστασης διατηρητέων, που πραγματοποιούνται από τοπικές υπηρεσίες, κατόπιν διαγωνισμού, καθώς και εργασιών αποκατάστασης κτιρίων και διαμόρφωσης ελευθέρων χώρων σε υποβαθμισμένες περιοχές. Φορολογικές ελαφρύνσεις στις μεταβιβάσεις ακινήτων λόγω κληρονομιάς ή δωρεάς (έκπτωση φόρου κατά 30%). Εξαίρεση των μισθώσεων διατηρητέων από το καθεστώς των επαγγελματικών μισθώσεων. Υπαγωγή στον Αναπτυξιακό Νόμο προστατευόμενων κτιρίων που διασκευάζονται σε ξενώνες, εργαστήρια παραγωγής παραδοσιακών προϊόντων ή χειροτεχνημάτων. Στεγαστική συνδρομή με πιστωτικές διευκολύνσεις σε παραδοσιακά κτίρια που πλήττονται από σεισμούς. Μεταφορά του τυχόν εναπομείναντος συντελεστή δόμησης του γηπέδου όπου το διατηρητέο. Ειδική Ρύθμιση για προσθήκη ή ανέγερση νέου κτιρίου στο οικόπεδο του διατηρητέου, εντός του ισχύοντος σ.δ., με ειδικούς όρους και περιορισμούς δόμησης και χρήσης, κατά παρέκκλιση των ισχυόντων, υπό την προϋπόθεση ότι δεν παραβλάπτεται το διατηρητέο. Χορήγηση παρέκκλισης στο ποσοστό κάλυψης για προσθήκη ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού. 3 Μη ρυμοτόμηση των διατηρητέων, σε περίπτωση που το εγκεκριμένο σχέδιο τα ρυμοτομεί, χωρίς υποχρέωση τροποποίησης του σχεδίου. 3. Αποτελεσματικότητα των κινήτρων. Προβλήματα / Αντικίνητρα Στην πράξη η εφαρμογή των κινήτρων απέτυχε. Η φυσιογνωμία του χώρου που ζούμε, η εικόνα αξιόλογων κτιρίων που εγκαταλείπονται στη φθορά και εξαφάνιση σηματοδοτούν την αδυναμία της Πολιτείας να ασκήσει αποτελεσματική πολιτική εκπλήρωσης των Συνταγματικών της υποχρεώσεων. Με εξαίρεση ειδικές περιπτώσεις δημόσιας χρηματοδότησης για την ανάδειξη ιστορικών οικιστικών συνόλων (π.χ. Πλάκα), το ανώτατο χρηματικό ποσόν επιδοτούμενου δανείου περιορίστηκε σταδιακά, απαξιώνοντας την οικονομική στήριξη. Δάνεια χορηγούνται πλέον μόνο για χρήση κατοικίας, με ανώτατο όριο 100.000,00 Ε. και επιδότηση του επιτοκίου κατά 50%.Την ίδια τύχη είχαν και οι φορολογικές ελαφρύνσεις, σήμερα ανύπαρκτες. Το άλλοθι της τρέχουσας οικονομικής κρίσης δεν πείθει, γιατί η κατάσταση ήταν προβληματική και προ της κρίσης. Η Πολιτεία αναγνώρισε το ιδεολογικό και ηθικό, όχι όμως και το οικονομικό ενδιαφέρον των κλάδων που συγκροτούν τον πολιτισμό, άρρηκτα συνδεδεμένων με την ιστορία και το απαράμιλλο φυσικό κάλλος του τόπου. Ειδικά σε συνθήκες δημοσιονομικής στενότητας, θα έπρεπε να έχει σταθμίσει δεόντως τη συνεισφορά τους στον τουρισμό και κατ επέκταση στην εθνική οικονομία και να επενδύσει σ αυτούς. Η μεταφορά σ.δ. λειτούργησε θετικά, για μια δεκαετία από την ψήφιση του ν.880/1979. Με την κήρυξη του νόμου ως αντισυνταγματικού η διαδικασία πάγωσε KASTORIA_VLANTOY 4 16/05/2015

και ο νεώτερος ν.3044/2002 παραμένει ανενεργός και ανεφάρμοστος. Τίτλος μεταφοράς σ.δ. χορηγείται, εφόσον ζητηθεί, αλλά για ποιόν σκοπό; Η χορήγηση δεν είναι ανέξοδη για τον αιτούντα, ενώ η υλοποίηση παραμένει ανέφικτη. Οι Ειδικές Ρυθμίσεις δίνουν μια κάποια διέξοδο στη συντήρηση και ανάδειξη των διατηρητέων. Το βάρος όμως των διαδικασιών, οι εξειδικευμένες μελέτες και το υψηλό κόστος δρουν απαγορευτικά. Χαρακτηριστικό το γεγονός ότι επιτυχή δείγματα εφαρμογής του μέτρου είδαν το φως σε κτίρια εκμεταλλεύσιμα από χρηματοοικονομικούς οργανισμούς, εταιρείες κ.λπ. Στα «κατ επίφαση» κίνητρα προστίθενται λειτουργικής και διοικητικής φύσεως προβλήματα, διευρύνοντας το φάσμα των αντικινήτρων. Η τραυματική για το περιβάλλον ασυνεννοησία των συναρμοδίων και το χρονοβόρο γραφειοκρατικό άχθος αποτελούν παγιωμένη κατάσταση, γνωστή στην Πολιτεία που τη δέχεται και τη συντηρεί. 4. Από την εγκατάλειψη στην αναβίωση και επανάχρηση Στη χώρα μας, όλα δείχνουν πως τίποτα δεν είναι πιο εύκολο από την προστασία, βάση απαγορεύσεων και μεταβίβασης ευθυνών στους άλλους και τίποτα πιο δύσκολο από την αναβίωση, μέσα από μια ρεαλιστική θεώρηση της πραγματικότητας, με α- φομοίωση των στοιχείων της παράδοσης. Η ανάδειξη του παραδοσιακού κελύφους που φθίνει και η ένταξή του στη ζωή που το περικλείει προϋποθέτει αλλαγή αντίληψης, αξιοποίηση κάθε δυνατού μέσου εξεύρεσης πόρων και επαναξιολόγηση κατανομής πόρων. Η διάθεση κονδυλίων για την προστασία δεν αποτελεί πολυτέλεια, αλλά προτεραιότητα που αντισταθμίζεται πολλαπλά από συναφή έσοδα του πολιτιστικού προϊόντος. Τα κίνητρα, διοικητικά και οικονομικά πρέπει να ενισχυθούν και α- ποσαφηνιστούν με κατάλληλα μέτρα και μέσα. Ειδικότερα: 4.1 Διοικητικά κίνητρα Ολοκλήρωση και εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου ΜΣΔ, με σεβασμό σε ό,τι το Σ.τ.Ε έκρινε αντισυνταγματικό. Τυχόν επανάληψη του παρελθόντος θα αποβεί καταστροφική για πολιτεία και πολίτες. Σκόπιμη επίσης η απαλλαγή των τίτλων ΜΣΔ από το Φόρο Ακίνητης Περιουσίας, όπως ισχύει. Εξορθολογισμό του θεσμού των Ειδικών Ρυθμίσεων, ως μηχανισμού μείωσης του δυσβάστακτου οικονομικού κόστους συντήρησης για τους ιδιοκτήτες. Διεθνώς ακολουθούνται πρακτικές προστασίας που στοχεύουν στην ανάδειξη των στοιχείων του πολιτιστικού αποθέματος με ένταξή του στον ιστό της πόλης και επανάχρησή του. Είναι καιρός και στη χώρα μας να αναζητηθεί διέξοδος στην απόκλιση απόψεων ως προς τη μεθοδολογία, τα όρια και το είδος τυχόν δυνατών επεμβάσεων ή προσθηκών σε διατηρητέα, μέσα από γόνιμο διάλογο επιστημονικών φορέων και διοίκησης. Οι όροι, οι περιορισμοί και προϋποθέσεις των δυνατών επεμβάσεων και νέων χρήσεων μπορούν να εξειδικευτούν, με σεβασμό στη διαφορετικότητα, ιδιαιτερότητα, τα μοναδικά χαρακτηριστικά κάθε προστατευόμενου ακινήτου. Η εικόνα εγκαταλελειμμένων κτιρίων σε «σχολάζουσα κατάσταση» που εντείνει την αίσθηση πολιτιστικού μαρασμού δεν μπορεί να διαιωνίζεται. Ζητούμενο είναι η αρμονική συνύπαρξη και συνοχή της αρχιτεκτονικής έκφρασης παρελθόντος και παρόντος, ώστε αξιοποιώντας στοιχεία του εκσυγχρονισμού να KASTORIA_VLANTOY 5 16/05/2015

αναδειχθεί η άυλη πολιτιστική κληρονομιά, εντεταγμένη λειτουργικά στην καθημερινότητα της ζωής. Ενιαίοι κανόνες δεν μπορούν να υπάρξουν. Μπορούν όμως να εξετασθούν οι προϋποθέσεις και οι γενικές αρχές επιλογής των δυνατών ε- πεμβάσεων και χρήσεων, κατά κατηγορίες, σε αντιστοιχία με την ταξινόμηση των διατηρητέων. Ο νομοθέτης προέβλεψε έκδοση υπουργικής απόφασης, με την οποίαν «μπορεί να καθορίζονται» κατηγορίες και κριτήρια αξιολόγησης των προς κήρυξη κτιρίων, όροι και περιορισμοί για επεμβάσεις στα διατηρητέα. 4 Η απόφαση δεν έχει προς το παρόν εκδοθεί, κάτι που δεν εκπλήσσει. Ηλεκτρονική καταγραφή και ταξινόμηση διατηρητέων σε ενιαίο Εθνικό Μητρώο με επικαιροποίηση δεδομένων, μέτρο που, μεταξύ άλλων, θα περιορίσει τη γραφειοκρατία και θα καταστήσει περισσότερο αντικειμενικό και δίκαιο το σύστημα παροχής οικονομικών κινήτρων στους ιδιώτες. Λήψη μέτρων προώθησης του πολιτιστικού τουρισμού. Το συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας, η συνύπαρξη φύσης πολιτισμού, πρέπει να αξιοποιηθεί τα μέγιστα, με την άσκηση της δέουσας πολιτικής πολιτιστικού τουρισμού. Η ανάδειξη παραδοσιακών περιοχών, ο εντοπισμός νέων αγορών στόχων και η εκπόνηση σχεδίου marketing για προβολή δράσεων στις αγορές αυτές, θα ανοίξουν ευκαιρίες προσέλκυσης νέων επενδυτών, επισκεπτών και κατοίκων. Μέτρα στην κατεύθυνση αυτή συνιστούν παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης, στο βαθμό που επηρεάζουν άλλους παραγωγικούς τομείς, στηρίζουν την ακτινοβολία της χώρας, αυξάνουν την επισκεψιμότητά της και προσφέρουν θέσεις εργασίας, αντισταθμίζοντας τους διατιθέμενους κρατικούς πόρους. 4.2 Οικονομικά κίνητρα Eπανακαθορισμό του ύψους επιδοτούμενων δανείων και κλιμάκωση ανάλογα με την οικονομική κατάσταση του ιδιοκτήτη, τη σημασία του διατηρητέου, το βαθμό επικινδυνότητάς του και το κόστος των επεμβάσεων. Ενεργοποίηση/βελτίωση των διατάξεων χρηματοδότησης επισκευής διατηρητέων από το ΕΣΠΑ, με κλιμάκωση του ύψους χρηματοδότησης με τα ίδια, όπως παραπάνω κριτήρια. Ο ν.3028/2002 προβλέπει έκδοση ΠΔ/τος, με το οποίον «ορίζονται η διαδικασία, οι όροι και οι προϋποθέσεις που απαιτούνται για την επιχορήγηση ή και την παροχή άλλων οικονομικών κινήτρων σε κυρίους ή νομείς..» διατηρητέων. Η τύχη του ΠΔ/τος παραμένει άγνωστη. Xρηματοδότηση δράσεων από το Πράσινο Ταμείο (ΠΤ), σκοπός του οποίου είναι η σχεδίαση και υλοποίηση χρηματοδοτικών Προγραμμάτων (ΧΠ) προς όφελος του φυσικού και οικιστικού περιβάλλοντος. Στον άξονα προτεραιότητας 4 των ΧΠ εντάσσεται η απόκτηση και διαμόρφωση κοινοχρήστων χώρων και διατηρητέων κτιρίων, μέσω απαλλοτρίωσης ή εξαγοράς. Δυνητικοί δικαιούχοι οι Ο.Τ.Α. Α και Β βαθμού και Ν.Π.Δ.Δ. Οι όροι οι προϋποθέσεις, η διαδικασία υποβολής αιτήσεων ένταξης στο πρόγραμμα, η διάρθρωση της πορείας του έργου και εκταμίευσης της πίστωσης καθορίζονται από το ΥΠΕΚΑ. Ηδη έχει δοθεί στη δημοσιότητα ο οδηγός διαχείρισης του ΧΠ 2014, με συνολικό προϋπολογισμό 13,50 εκατ.ευρώ. 5 Η αντίστοιχη εγκριθείσα πίστωση έτους 2013 ανερχότανε σε 12,07 εκατ.ευρώ. KASTORIA_VLANTOY 6 16/05/2015

Μείωση των δημοτικών τελών, έκπτωση των δαπανών επισκευής από το οικονομικό εισόδημα του ιδιοκτήτη, με συνεκτίμηση πάντα των οικονομικών δυνατοτήτων του, τη σημασία και την κατάσταση του διατηρητέου. Επαναφορά του μειωμένου συντελεστή 0,6% για τον υπολογισμό της αντικειμενικής αξίας των διατηρητέων, με σαφή διάταξη που δεν επιτρέπει παρερμηνείες. Μείωση ΦΠΑ κάθε εργασίας επισκευής/επέμβασης σε διατηρητέο. Αναγκαίο να εξετασθούν και αξιοποιηθούν στο έπακρο όλες οι προβλεπόμενες από το κοινοτικό δίκαιο δυνατότητες. Η κοινοτική οδηγία δεν επιτρέπει απαλλαγή από το ΦΠΑ εργασιών σε διατηρητέα κτίρια. Ωστόσο επιτρέπει στα κράτη μέλη να ε- φαρμόζουν έναν ή δύο μειωμένους συντελεστές για συγκεκριμένες παροχές υπηρεσιών, όπως «η παράδοση, ανέγερση, ανακαίνιση και μετατροπή κατοικιών στο πλαίσιο κοινωνικής πολιτικής». Στη χώρα μας οι μειωμένοι συντελεστές ορίζονται σε 13% και 6,5%. Οι επισκευές των εν γένει «παλαιών ιδιωτικών κτιρίων» βαρύνονται με ΦΠΑ 13%, ρύθμιση που καλύπτει ευρύτατο φάσμα κτιρίων, αφού δεν ορίζεται κριτήριο παλαιότητας. Θα ήταν εφικτό, για τα παραδοσιακά κτίρια, να ισχύει ο υπερμειωμένος ΦΠΑ, χωρίς επιπτώσεις στα φορολογικά έσοδα της χώρας και σε στρεβλώσεις ανταγωνισμού σε επίπεδο Ε.Ένωσης. Σημειωτέον ότι η συμβολή στην απασχόληση και η προστασία των πολιτιστικών και καλλιτεχνικών αγαθών εντάσσονται στους σκοπούς της οδηγίας, ενώ «Για την καταπολέμηση της ανεργίας» μπορεί να δοθεί στα κράτη μέλη δυνατότητα εφαρμογής μειωμένου ΦΠΑ στις υπηρεσίες υψηλής έντασης εργασίας. Τα ανωτέρω μας επιτρέπουν, να διαπραγματευτούμε με τους εταίρους μας ένα ευνοϊκότερο καθεστώς για τα κηρυγμένα κτίρια, προβάλλοντας ως επιχείρημα την πολιτιστική τους αξία και τη συμβολή του μέτρου στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης. Πέραν αυτών στις δυνάμενες, κατά την οδηγία, να απαλλαγούν από το ΦΠΑ δραστηριότητες εντάσσονται και «ορισμένες παροχές υπηρεσιών πολιτιστικού χαρακτήρα που πραγματοποιούνται από οργανισμούς δημοσίου δικαίου ή άλλους οργανισμούς πολιτιστικού χαρακτήρα αναγνωρισμένους από το κράτος μέλος». Κατάλληλη αξιοποίηση της διάταξης θα μας επέτρεπε την απαλλαγή από το ΦΠΑ δράσεων προστασίας του πολιτιστικού πλούτου, που εκτελούνται από Ο.Τ.Α. ή ΝΠΙΔ. 6 Εκλογίκευση της φορολογίας των διατηρητέων ως ακίνητης περιουσίας. Σε άλλες χώρες δεν υπάρχει και δεν απαιτείται ιδιαίτερη φορολογική ρύθμιση των διατηρητέων, δεδομένου. Οι δημόσιες παρεμβάσεις για την πολιτιστική κληρονομιά είναι άμεσες και δεν επαφίενται απλώς σε παροχή κινήτρων στους ιδιοκτήτες. Στο εθνικό μας δίκαιο φορολογικές απαλλαγές, ως κίνητρα, περιθωριοποιήθηκαν σε επίπεδο εφαρμογής. Ο ν.4223/2013 (ΕΝΦΙΑ) προέβλεψε ρυθμίσεις απαλλαγής για κτίσματα άνω των 100 ετών κηρυγμένα ιστορικά διατηρητέα μνημεία από το ΥΠΠΟ. Πέραν του ότι η αρμοδιότητα κήρυξης δεν αποτελεί μονοπώλιο του ΥΠΠΟ, η διάταξη «ερμηνεύτηκε» από την αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΟΙΚ κατά τρόπο που περιόρισε στο έπακρο το πεδίο εφαρμογής. Με το ν.4286/2014 επιχειρείται εκ νέου η παροχή φοροαπαλλαγών για τα διατηρητέα, με συμπλήρωση προϊσχυουσών διατάξεων και υπαγωγή σε ευνοϊκό καθεστώς κτισμάτων ηλικίας 100 ετών ή μεγαλύτερης, καθώς και των περιπτώσεων «που επί του οικοπέδου υ- πάρχει κτίριο, το οποίο έχει κηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο ή έργο τέχνης». Η διάταξη παραμένει αδόκιμη και προβληματική, αυτοαναιρώντας την όποια κα- KASTORIA_VLANTOY 7 16/05/2015

λή πρόθεση του νομοθέτη. Η εφαρμογή θα στηριχτεί και πάλι σε ερμηνείες, με ό,τι αυτό σημαίνει για την ασφάλεια δικαίου και την τύχη των διατηρητέων της χώρας μας. Θέσπιση επενδυτικών κινήτρων για την ανάληψη του κόστους επισκευής και συντήρησης διατηρητέων από ιδιώτες / επενδυτές που θα τα εκμεταλλευτούν για συνάδουσα χρήση. Στην κατεύθυνση αυτή παρέχονται ευκαιρίες από προγράμματα της Ε.Ε. όπως το χρηματοδοτικό μέσον Jessica που επιτρέπει την αξιοποίηση υφιστάμενων επιχορηγήσεων των διαρθρωτικών ταμείων (μέσω των Διαχειριστικών Αρχών), για την προώθηση βιώσιμων επενδύσεων στις αστικές περιοχές. Πυρήνας λειτουργίας του JESSICA είναι τα Ταμεία Αστικής Ανάπτυξης (ΤΑΑ) που επενδύουν σε συμπράξεις ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, / πόροι Ε- ΣΠΑ- χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί- τράπεζες, με υπευθύνους διαχείρισης ε- παγγελματικά σχήματα τραπεζικού και ιδιωτικού τομέα. Στις επιλέξιμες δράσεις εντάσσονται και «σχέδια στους τομείς ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς για τουρισμό ή άλλες αειφόρες χρήσεις». 7 Στις τρέχουσες συνθήκες το πρόγραμμα είναι ιδιαίτερα επωφελές, δεδομένου ότι είναι ευέλικτο (διευρυμένο φάσμα επιλέξιμων δαπανών) και ενεργοποιείται μέσω των ΤΑΑ, χωρίς να δίδονται κρατικές εγγυήσεις για την παροχή δανείων. Συνεπώς χωρίς καμία επίπτωση στη δημοσιονομική θέση και το δημόσιο χρέος της χώρας. 5. Συμπεράσματα Η χώρα στερείται μιας ολοκληρωμένης, αποτελεσματικής πολιτικής για την προστασία και ανάδειξη των διατηρητέων κτιρίων, μεμονωμένων ή συνόλων. Η συμμετοχή της Πολιτείας στο σύνολο του πολιτικού, κοινωνικού, οικονομικού κόστους που συνεπάγεται η συντήρηση και ανάδειξη του πολιτιστικού αποθέματος είναι εξαιρετικά αδύναμη. Εξαντλείται κυρίως σε εξαγγελίες, αγαθές προθέσεις, ανεφάρμοστες θεσμικές διατάξεις και πολύ απέχει από ουσιαστικές δράσεις. Το βάρος του κόστους συντήρησης επωμίζονται πρωτίστως οι πολίτες, με αναπόφευκτο επακόλουθο τη φθορά και εγκατάλειψη πολύτιμων στοιχείων αισθητικής και συλλογικής μνήμης. Aπαιτείται αλλαγή πολιτικής, απαλλαγμένη από την αρχαιοκρατική φιλοσοφική αντίληψη προστασίας. Προώθηση μέτρων και δράσεων, όχι με κοντόφθαλμη δημοσιονομική λογική, αλλά προσβλέποντας, πέραν από τα ιδεολογικά, στα οικονομικά οφέλη των κλάδων του πολιτισμού. Για την εξεύρεση οικονομικών πόρων υπάρχουν πηγές και δυνατότητες, τόσο από το κοινοτικό όσο και το εθνικό δίκαιο, που παραμένουν ανεκμετάλλευτες. Οφείλουμε να τις αξιοποιήσουμε και να αντλήσουμε εμπειρία από τις ασκούμενες στην Ευρώπη πολιτικές. Την τέχνη, την αισθητική του κτιρίου να την αντιληφθούμε όπως και τη φύση, σαν τοπίο, μέσα από τη σχέση της με την κοινωνία. Ο πολιτιστικός πλούτος αποτελεί παρακαταθήκη για το μέλλον και την υγιή ανάπτυξη της χώρας. Η Πολιτεία οφείλει συνεπώς να επενδύσει σ αυτόν. 1 ν.1337/1983 Α33, άρθρο 32 Π.Δ. 1988 «Διατήρηση, επισκευή, ανακατασκευή. διατηρητέων κτιρίων» Δ317/1988 2 ν. 3028/2002 Α153, άρθρο19 KASTORIA_VLANTOY 8 16/05/2015

3 ν.4067/2012 Α72, άρθρο 6 παργ.3γ, 5 α και 10 4 ν.4067/2012 Α72, άρθρο 6, παργ.4 5 ΠΡΑΣΙΝΟ ΤΑΜΕΙΟ ΑΠ4212/10.11.2014, κωδικός πρόσκλησης ΚΧ1/2014 Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο www.prasinotameio.gr 6 οδηγία 2006/112 ΕΚ «κοινό φόρου προστιθέμενης αξίας» EEL της 11.12.2006, βλ.προοίμιο, άρθρα 98, 99, 101, ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ 7 JESSICA Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas / Κοινή Ευρωπαϊκή Υποστήριξη για Βιώσιμες Επενδύσεις σε Αστικές Περιοχές. Η Πρωτοβουλία αναπτύσσεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, σε συνεργασία με την Τράπεζα Ανάπτυξης του Συμβουλίου της Ευρώπης. Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο www.jessica.gr ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ 1. UNESCO / ICOMOS 2007, Conference Contemporary Architecture Managing the Historic Urban Landscape / Vienna Memorandum 2. Συνήγορος του Πολίτη, Ετήσιες Εκθέσεις 2006, 2007 3. Γ.Δ. Ζωγράφος και Α.Μ. Δέφνερ, 2009. «ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ : Η ΙΣΤΟΡΙΚΟΤΗ- ΤΑ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ» Εισήγηση στο 2 Πανελλήνιο Συνέδριο Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Βόλος 2009. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Πρακτικά Τόμος ΙΙ, επιμ.: Β.Κοτζαμάνης, Α.Κούγκολος, Η.Μπεριάτος, Δ.Οικονόμου, Γ.Πετράκος 4. Ε. Ν. Σταματίου 2008 «Διατηρητέα κτίσματα και ακίνητα. Κρατική πολιτική- Κίνητρα και αντικίνητρα στην Ελλάδα» ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ/ περιοδικό ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ τ.2/2008 KASTORIA_VLANTOY 9 16/05/2015