Προςφυγική Μεταναςτευτική Κρίςη ςτην Ελλάδα Ενημερωτικό Σημείωμα, Ιοφνιοσ 2016 1
Εισαγωγή Η Ευρώπη βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με το μεγαλύτερο κύμα μετανάστευσης από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή η μεγάλης κλίμακας εισροή προσφύγων αμφισβητεί τη συνοχή, τις αξίες και τα ιδανικά της Ευρώπης και απαιτεί συντονισμένη δράση ανάμεσα σε όλα τα κράτη μέλη αλλά και την παγκόσμια κοινότητα. Πάνω από το 90% των αφίξεων στην Ευρώπη προέρχονται από χώρες που βρίσκονται σε κατάσταση πολέμου ή συρράξεων, όπως τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Ιράκ και τη Σομαλία. Διαφεύγοντας από το θάνατο, τη βία, την καταπίεση και τις διώξεις στις χώρες καταγωγής τους, αυτοί οι άνθρωποι είναι απελπισμένοι να φτάσουν στην Ευρώπη και πολλές φορές δε διστάζουν να θέσουν σε κίνδυνο ακόμη και την ίδια τους τη ζωή. Το 55% των αφίξεων κατά το 2015 ήταν Σύριοι, ως συνέπεια του εμφυλίου πολέμου που ταλανίζει τη χώρα από το 2011. 1 Η Ελλάδα είναι η κύρια πύλη εισόδου, τόσο μέσω των χερσαίων συνόρων της με την Τουρκία στο Βορρά, και, κυρίως, μέσω των θαλάσσιων συνόρων της με την Τουρκία στο Αιγαίο. Κατά τη διάρκεια του 2015, περίπου ένα εκατομμύριο προσφύγων και μεταναστών έφτασαν στην Ελλάδα, στην πλειοψηφία τους, θεωρώντας την Ελλάδα ως τον πρώτο σταθμό στην Ευρώπη και ως μια χώρα μεταβατική στο ταξίδι τους προς τον τελικό τους προορισμό στις κεντρικές και βορειότερες ευρωπαϊκές χώρες. Τα ελληνικά νησιά που κυρίως δέχονται πρόσφυγες και μετανάστες είναι η Λέσβος, η Χίος, η Κως, η Σάμος και η Λέρος, ανάμεσα σε άλλα. Η Λέσβος έχει κληθεί να επωμιστεί το μεγαλύτερο βάρος, δεχόμενη τον μεγαλύτερο αριθμό αυτών των πληθυσμών. Από τον Ιανουάριο μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου του 2015 υπολογίζεται ότι δέχτηκε πάνω από 500.000 πρόσφυγες, αριθμός που αντιπροσωπεύει πάνω από το 50% των συνολικών αφίξεων στην ελληνική επικράτεια. 2 1 http://data.unhcr.org/mediterranean/country.php?id=83 2 http://data.unhcr.org/mediterranean/download.php?id=147 2
Οι Γιατροί του Κόσμου Ελλάδος (ΓτΚ Ελλάδος) συμπληρώνοντας, φέτος 26 χρόνια συνεχούς ανθρωπιστικής δράσης, βρίσκονται δίπλα σε κάθε άνθρωπο που χρειάζεται προστασία και βοήθεια. Οι ΓτΚ βρέθηκαν δίπλα στους Σύριους πρόσφυγες από την αρχή της σύρραξης και ανταποκρίθηκαν άμεσα στις ανάγκες όσων έφτασαν στην Ελλάδα, όπως επίσης και στις ανάγκες όλων των προσφυγικών και μεταναστευτικών πληθυσμών που έχουν φτάσει στην ελληνική επικράτεια. Οι ΓτΚ Ελλάδος, από την πρώτη στιγμή, ήταν παρόντες και ενεργοί προσφέροντας ενισχυμένες υπηρεσίες στο πλαίσιο της νέας ανθρωπιστικής κρίσης, ενώ συνεχίζουν να παρέχουν ιατρική περίθαλψη και ψυχοκοινωνική υποστήριξη σε πολίτες τρίτων χωρών οι οποίοι φτάνουν στην Ελλάδα. Στη διάρκεια των τελευταίων μηνών, οι ΓτΚ Ελλάδος έχουν αυξήσει όλες τις δραστηριότητες που αφορούν την παροχή υπηρεσιών σε πρόσφυγες και μετανάστες, μέσω των τρεχουσών παρεμβάσεων τους σε Λέσβο, Χίο, Αττική, Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Πάτρα και Χανιά, ενώ έχουν επεκτείνει τις δραστηριότητες τους και σε άλλες περιοχές όπως η Τήλος, αλλά και χώρους φιλοξενίας που δημιουργούνται ανάλογα με τις μεταβαλλόμενες συνθήκες και ανάγκες, όπως το Ωραιόκαστρο, τα Λαγκαδίκια και τα Διαβατά στη Β. Ελλάδα, αλλά και άτυπους καταυλισμούς όπως το λιμάνι του Πειραιά και η Ειδομένη που στο διάστημα αυτό χρειάστηκαν άμεση παρέμβαση. 3
Παρεμβάσεις των ΓτΚ Ελλάδας για τους Πολίτες Τρίτων Χωρών που βρίσκονται στη χώρα Οι Γιατροί του Κόσμου ενισχύουν τις ήδη υπάρχουσες δομές και προγράμματα με σκοπό την καλύτερη ανταπόκριση στις υψηλές και αυξανόμενες προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές που καταφθάνουν καθημερινά στην Ελλάδα. Παράλληλα, οι Γιατροί του Κόσμου Ελλάδας ανέπτυξαν νέες παρεμβάσεις σε σημεία εισόδου και εξόδου των πολιτών τρίτων χωρών όπως στα νησιά του Αιγαίου, στον Έβρο και στην Ειδομένη. Με βάση την εμπειρία τους και τη διαρκή αξιολόγηση των αναγκών, οι ΓτΚ Ελλάδας συνεχίζουν να λειτουργούν και να ενισχύουν τα Ανοιχτά Πολυιατρεία, το Υπνωτήριο Αστέγων, καθώς και τις Κινητές Μονάδες σε Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Καβάλα, Χανιά. Ταυτόχρονα, επεκτείνουν τις δράσεις τους ανάλογα με τις ανάγκες σε περιοχές όπως τη Λέσβο, Χίο, Τήλο, Ειδομένη, υλοποιώντας ταυτόχρονα καινοτόμα προγράμματα, όπως το Πρόγραμμα παρέμβασης σε πλοία, που μετέφεραν πολίτες τρίτων χωρών στην ηπειρωτική Ελλάδα. 4
Ανοιχτά Πολυϊατρεία Τα Ανοιχτά Πολυϊατρεία των Γιατρών του Κόσμου λειτουργούν με βασικό στόχο την παροχή πρωτοβάθμιας ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης καθώς και κοινωνικής και ψυχολογικής υποστήριξης σε άτομα με περιορισμένη ή μηδενική πρόσβαση στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, όπως μετανάστες χωρίς διοικητικά έγγραφα, πρόσφυγες, άποροι, ανασφάλιστοι, άστεγοι κ.α. Εθελοντές γιατροί όλων των ειδικοτήτων (π.χ. παθολόγοι, γυναικολόγοι, παιδίατροι, χειρουργοί, νευρολόγοι, καρδιολόγοι, οφθαλμίατροι, ορθοπεδικοί, δερματολόγοι, ψυχίατροι, ακτινολόγοι, πνευμονολόγοι κ.α.) παρέχουν πρωτοβάθμια ιατρική περίθαλψη και φαρμακευτική κάλυψη, ενώ δίνεται η δυνατότητα στους ασθενείς να πραγματοποιήσουν δωρεάν εργαστηριακές εξετάσεις, μέσω παραπομπών σε συνεργαζόμενους φορείς, όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο. Στο πλαίσιο λειτουργίας των Ανοιχτών Πολυϊατρείων, εντάσσονται η κοινωνική υπηρεσία και το τμήμα ψυχολογικής υποστήριξης. Τα Ανοιχτά Πολυϊατρεία των Γιατρών του Κόσμου λειτουργούν σε Αθήνα, Πέραμα, Θεσσαλονίκη, Χανιά, Καβάλα και Πάτρα. Παιδιατρικά Τμήματα Οι υπηρεσίες παροχής παιδιατρικής φροντίδας απευθύνονται σε όλα τα παιδιά με περιορισμένη ή/και μηδενική πρόσβαση στο σύστημα υγείας. Οι υπηρεσίες που προσφέρονται είναι οι ακόλουθες: Παροχή δωρεάν παιδιατρικής περίθαλψης, διαγνωστικού ελέγχου και παρακολούθησης Προληπτική φροντίδα και αγωγή υγείας Παροχή βασικών παιδιατρικών φαρμάκων Προσφορά εμβολιαστικής κάλυψης Παροχή οδοντιατρικής φροντίδας 5
Κοινωνική Υπηρεσία Η κοινωνική υπηρεσία στοχεύει στην αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων και δυσκολιών τόσο των ατόμων που φιλοξενούνται στις δομές των Γιατρών του Κόσμου όσο και όσων απευθύνονται σε αυτήν μέσω των Ανοιχτών Πολυϊατρείων. Πιο συγκεκριμένα, η κοινωνική υπηρεσία αναλαμβάνει τη λήψη κοινωνικού ιστορικού (καταγραφή κοινωνικών στοιχείων και αιτημάτων εξυπηρετούμενων), την παροχή κοινωνικών υποστηρικτικών υπηρεσιών, κοινωνικής συμβουλευτικής και στήριξης (ενημέρωση εξυπηρετούμενων για τα δικαιώματα τους και τις δυνατότητες τους για πρόσβαση στο δημόσιο σύστημα υγείας και κοινωνικής αρωγής) και την ενημέρωση για θέματα εκπαίδευσης, κατάρτισης και επαγγελματικού προσανατολισμού. Η Κοινωνική Υπηρεσία επιπλέον υποστηρίζει και καθοδηγεί τους επαγγελματίες που επιχειρούν στο πεδίο και προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε διάφορα σημεία που φιλοξενούνται πρόσφυγες. Κοινωνικό Φαρμακείο Το Κοινωνικό Φαρμακείο λειτουργεί σε υφιστάμενη Δομή Φαρμακείου των Γιατρών του Κόσμου, η οποία λειτουργεί παράλληλα με το πρόγραμμα Ανοιχτό Πολυϊατρείο, από το 1997, με στόχο την δωρεάν παροχή φαρμάκων, τόσο στους ασθενείς που παρακολουθούν οι γιατροί των ΓτΚ, όσο και σε εξωτερικούς ασθενείς που, αν και έχουν ανάγκη φαρμάκων, δεν έχουν την οικονομική ή και την ασφαλιστική δυνατότητα να τα προμηθευτούν (απαραίτητη είναι η ύπαρξη συνταγογραφούμενης φαρμακευτικής αγωγής). Ξενώνας Αιτούντων Άσυλο Βασικός στόχος του προγράμματος αυτού, το οποίο υλοποιείται από κοινού με το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, είναι η παροχή βελτιωμένων υπηρεσιών σε Αιτούντες Άσυλο στην Ελλάδα, με ιδιαίτερη έμφαση σε ευάλωτες περιπτώσεις (μονογονεϊκές οικογένειες, άνδρες και 6
γυναίκες δίχως υποστηρικτικό περιβάλλον και πηγή εισοδήματος, με ή χωρίς παιδιά). Μέσω του Ξενώνα ο οποίος μπορεί να φιλοξενήσει έως και 70 άτομα παρέχονται επιπλέον πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας (Ανοιχτό Πολυιατρείο), κοινωνικής συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης. Νομική συνδρομή παρέχεται μέσω του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες, η οποία περιλαμβάνει τη διασφάλιση πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου στην Ελλάδα, την παρακολούθηση της πορείας του αιτήματος, καθώς και τις διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης και μετεγκατάστασης. Οι φιλοξενούμενοι επιπλέον έχουν τη δυνατότητα εκμάθησης της Ελληνικής και Αγγλικής γλώσσας μέσω των εκπαιδευτικών τμημάτων της «Πυξίδας» του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες. Πέραν της στέγασης παρέχονται σίτιση, είδη ατομικής υγιεινής, διερμηνεία, εκπαιδευτικές δραστηριότητες και δημιουργική απασχόληση για τα παιδιά. 7
Παρέμβαση των ΓτΚ Ελλάδας για τους πολίτες τρίτων χωρών στο πλαίσιο της προσφυγικής / μεταναστευτικής κρίσης Η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής θέσης της, συνιστά την κύρια πύλη εισόδου για χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες προς το ταξίδι τους στην Ευρώπη. Κατά τη διάρκεια του 2015, περισσότεροι από 800.000 πολίτες τρίτων χωρών έφτασαν στην Ελλάδα, κυρίως μέσω θαλάσσης από την Τουρκία. 3 Τοποθεσίες, όπως η Λέσβος, η Χίος, η Σάμος, η Λέρος, μεταξύ άλλων, είναι τα βασικά σημεία εισόδου στη χώρα. Η κατάσταση στα ελληνικά νησιά είναι κρίσιμη, καθώς οι ροές κατά τη διάρκεια του πρώτου εξαμήνου του 2015 αυξήθηκαν κατά 850%, σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα του 2014, σύμφωνα με το UNHCR. Κατά τη διάρκεια του 2015, περισσότεροι από 700 πνίγηκαν ή αγνοούνται στο Αιγαίο (Ελληνικά και Τουρκία χωρικά ύδατα). 4 Στη διάρκεια του 2016, έως τώρα (3/07/2016), έχουν φτάσει περίπου 158.398 άτομα στην Ελλάδα μέσω θαλάσσης στα ελληνικά νησιά. 5 Οι ΓτΚ Ελλάδος παρέχουν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ανθρωπιστική βοήθεια, είδη πρώτης ανάγκης (κουβέρτες, υπνόσακους, είδη ρουχισμού, προπαρασκευασμένα τρόφιμα, κα) στους πολίτες τρίτων χωρών που φτάνουν τόσο στα νησιά όσο και στην ηπειρωτική Ελλάδα. Οι βασικές υπηρεσίες που παρέχουν οι Γιατροί του Κόσμου σε όλα τα σημεία παρέμβασής τους είναι οι ακόλουθες: Ιατρική Εξέταση Παροχή υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης και φαρμάκων 3 http://data.unhcr.org/mediterranean/country.php?id=83 4 http://www.unhcr.gr/nea/artikel/611c78f9f78c262d26995fad5e76a17d/i-ypati-armosteia-e-12.html 5 http://data.unhcr.org/mediterranean/country.php?id=83 8
Ψυχοκοινωνική υποστήριξη Ταυτοποίηση ευπαθών ομάδων Παραπομπή ευπαθών ομάδων σε δομές κοινωνικής πρόνοιας Διανομή ειδών πρώτης ανάγκης Διερμηνεία Παρέμβαση στη Λέσβο Η Λέσβος (που συχνά αποκαλείται Μυτιλήνη λόγω του ονόματός της πρωτεύουσας της) είναι ένα ελληνικό νησί που βρίσκεται στο βορειοανατολικό Αιγαίο Πέλαγος. Έχει έκταση 1.632 τετραγωνικά χιλιόμετρα με ακτογραμμή μήκους 320 χιλιομέτρων, καθιστώντας τη το τρίτο μεγαλύτερο ελληνικό νησί. Χωρίζεται από την Τουρκία με το στενό της Μυτιλήνης. Ο πληθυσμός της Λέσβου είναι περίπου 86.000, το ένα τρίτο εκ των οποίων ζει στη Μυτιλήνη, στη νοτιοανατολική πλευρά του νησιού. Οι Γιατροί του Κόσμου παρεμβαίνουν στη Μυτιλήνη σε δύο σημεία στη Μόρια και στο Καρά Τεπέ. Μόρια: Στη Μόρια, που βρίσκεται 6 χλμ βόρεια από το κέντρο της πόλης της Μυτιλήνης, οι Γιατροί του Κόσμου παρεμβαίνουν από το 2013. Πιο συγκεκριμένα, σήμερα οι ΓτΚ δραστηριοποιούνται σε τρία σημεία στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης, παρέχοντας ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη, ψυχοκοινωνική υποστήριξη και είδη πρώτης ανάγκης. Από την υπογραφή της Συμφωνίας Ευρωπαϊκής Ένωσης- Τουρκία ς, η Μόρια έχει 9
μετατραπεί σε κλειστό κέντρο. Σήμερα, διαμένουν εκεί περίπου 2000 άτομα, κυρίως Σύριοι, Αφγανοί και κάποιοι ασυνόδευτοι ανήλικοι. Καρά Τεπέ: Το Καρά Τεπέ είναι ένας ανεπίσημος καταυλισμός για πολίτες τρίτων χωρών στη Μυτιλήνη, που δημιουργήθηκε τον Ιούνιο 2015 εξαιτίας της έλλειψης χώρων, προκειμένου να φιλοξενηθούν οι πολίτες τρίτων χωρών στο νησί. Οι ΓτΚ Ελλάδος παρέχουν πρωτοβάθμια ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη στο Καρά Τεπέ καθώς και είδη πρώτης ανάγκης. Μετά την υπογραφή της συμφωνίας Ευρωπαϊκής Ένωσης Τουρκίας, το Καρά Τεπέ φιλοξενεί περίπου 900 άτομα, στην πλειοψηφία τους ευάλωτες ομάδες, όπως γυναίκες με παιδιά, οικογένειες, έγκυες, άτομα με ειδικές ανάγκες καθώς και χρονίως πάσχοντες ασθενείς. Κινητή μονάδα: Από τον Μάιο του 2016 μια κινητή μονάδα των ΓτΚ δραστηριοποιείται στη Λέσβο παρέχοντας ιατρικές υπηρεσίες στο Κατά Τεπέ και σε τοπικές μονάδες φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανήλικους και ευάλωτες ομάδες. Η κινητή μονάδα είναι στελεχωμένη με έναν γιατρό, μια νοσοκόμα, έναν οδηγό και έναν διερμηνέα. 10
Λζςβοσ Αφίξεισ Υπηκόων Τρίτων Χωρών 51592 742 1039340354408025 16624 26054 135063 103409 89690 65614 33481 26651 14626 2750 519 Λζςβοσ Εξεταςθζντεσ από ΓτΚ 2800 397 510 760 1060 1573 1996 6372 6145 4569 4607 3220 3765 3600 3492 2623 1778 Παρέμβαση στη Χίο Οι ΓτΚ Ελλάδος δραστηριοποιούνταν από το 2012 έως το Νοέμβριο 2015 στο κέντρο ταυτοποίησης στο Μερσινίδι στη Χίο, όπου παρείχαν υπηρεσίες πρωτοβάθμιας υγειονομικής περίθαλψης στους πολίτες τρίτων χωρών. Οι υπηρεσίες παρέχονταν από ένα ιατρό, έναν νοσηλευτή, έναν κοινωνικό λειτουργό και δύο διερμηνείς και περιλάμβαναν ιατρικό έλεγχο, πρωτοβάθμια υγειονομική περίθαλψη, παροχή φαρμάκων και ιατρικών αναλωσίμων καθώς και διανομή ειδών ανθρωπιστικής βοήθειας. Το Κέντρο 11
Ταυτοποίησης στο Μερσινίδι Χίου σταμάτησε τη λειτουργία του το Νοέμβριο 2015 και δημιουργήθηκε καινούργιος καταυλισμός στη Σούδα της Χίου καθώς και νέο κέντρο ταυτοποίησης στο πρώην εργοστάσιο της Βιαλ, στο χωριό Εμποριός στα νότια του νησιού. Οι ΓτΚ βρίσκονται σήμερα στον άτυπο καταυλισμό της Σούδας όπου παρέχουν υπηρεσίες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης καθώς και υπηρεσίες κοινωνικής συμβουλευτικής στους πολίτες τρίτων χωρών. Χίοσ Αφίξεισ Πολιτών Τρίτων Χωρών 27140 24806 23082 7955 5491 5994 225 463 845 21983357 11234 12764 10801 8153 1014 455 12
Παρέμβαση στην Τήλο Από τον Ιούνιο του 2015, οι ΓτΚ Ελλάδος εγκατέστησαν ένα ιατρικό κλιμάκιο (έναν ιατρό και έναν νοσοκόμο) στο νησί της Τήλου προκειμένου να παρέχουν μια πρώτη πρόσβαση στην περίθαλψη στο γενικό πληθυσμό καθώς και στους νεοαφιχθέντες πολίτες τρίτων χωρών στο νησί. Αυτή η παρέμβαση ήταν μεγάλης σημασίας δεδομένου ότι έως τότε δεν υπήρχαν δομές υγείας στο νησί για τους κατοίκους οι οποίοι αναγκάζονταν να μεταβαίνουν σε άλλα νησιά για να εξεταστούν από γιατρό (διαδικασία ιδιαίτερα δύσκολη κυρίως κατά τη διάρκεια του χειμώνα). Στο διάστημα ενός έτους έχουν πραγματοποιηθεί περίπου 3.200 επισκέψεις στο ιατρείο των ΓτΚ, από τις οποίες η μεγάλη πλειοψηφία αφορούσε ντόπιους πληθυσμούς. 13
Παρέμβαση στην Ηπειρωτική Ελλάδα Βόρεια Ελλάδα Ειδομένη Η Ειδομένη είναι ένα μικρό χωριό στο Κιλκίς, στη Βόρεια Ελλάδα, κοντά στα σύνορα με την ΠΓΔΜ (πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας). Κατά την τελευταία εβδομάδα του Αυγούστου του 2015, ένας μεγάλος αριθμός προσφύγων άρχισε να συσσωρεύεται στην Ειδομένη με σκοπό να περάσει τα σύνορα προς την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη. Η παρέμβαση των ΓτΚ ξεκίνησε στις 23 Αυγούστου 2015 όταν ένα ιατρικό και διοικητικό κλιμάκιο πραγματοποίησε μια πρώτη επίσκεψη στην περιοχή. Έκτοτε, οι ιατρικές επισκέψεις οργανώθηκαν από το Ανοιχτό Πολυϊατρείο στη Θεσσαλονίκη προκειμένου να παρασχεθεί ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη καθώς και ψυχοκοινωνική υποστήριξη στους διαμένοντες στον καταυλισμό. Αρχικά αρκετοί από τους πρόσφυγες, που κατέφθαναν στην περιοχή, περνούσαν τα σύνορα μετά από λίγο χρόνο παραμονής με αποτέλεσμα ο καταυλισμός να λειτουργεί κυρίως σαν σημείο διέλευσης. Παρόλ αυτά οι τελευταίες πολιτικές εξελίξεις και το κλείσιμο των συνόρων οδήγησαν στον εγκλωβισμό των προσφύγων στην ελληνική επικράτεια με αποτέλεσμα πολλοί από τους διαμένοντες στον καταυλισμό να βρίσκονται εκεί ήδη για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Η Ειδομένη εκκενώθηκε στις 24-25 Μαΐου 2016, και, στη συνέχεια οι πρόσφυγες και οι μετανάστες που βρίσκονταν εκεί μεταφέρθηκαν σε διάφορους καταυλισμούς, κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα. Τα κλιμάκια των ΓτΚ (γενικοί ιατροί, παιδίατροι, νοσηλευτές, κοινωνικοί λειτουργοί και διερμηνείς) όλο αυτό το διάστημα επισκέπτονται καθημερινά το πεδίο στην Ειδομένη. Η τελευταία ημέρα που οι ΓτΚ παρείχαν ιατρικές υπηρεσίες στην Ειδομένη ήταν η 28 η Μαΐου του 2016. Από την αρχή της δράσης τους εκεί μέχρι τα τέλη Μαΐου του 2016, 14
παρασχέθηκε ιατρική και φαρμακευτική υποστήριξη σε πάνω από 42.000 άτομα από τις ομάδες των ΓτΚ στην περιοχή. Παρέμβαση στα Διαβατά Τα Διαβατά βρίσκονται βορειοδυτικά της Θεσσαλονίκης σε απόσταση 9 χιλιομέτρων, με πληθυσμό 11.000 κατοίκων. Στις 24 Φεβρουαρίου 2016 δημιουργήθηκε στην περιοχή ένα κέντρο φιλοξενίας προσφύγων χωρητικότητας 2.500 ατόμων. Οι Γιατροί του Κόσμου δραστηριοποιούνται από την έναρξη της λειτουργίας του κέντρου παρέχοντας πρωτοβάθμια ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και ψυχοκοινωνική υποστήριξη στον προσφυγικό πληθυσμό που διαμένει εκεί έκτοτε. Μέχρι τα τέλη Μαΐου 2016 παρασχέθηκε ιατρική και φαρμακευτική υποστήριξη σε 2750 πρόσφυγες περίπου. Ωραιόκαστρο Ο καταυλισμός στο Ωραιόκαστρο βρίσκεται στο χώρο ενός πρώην εργοστασίου, 11χλμ βόρεια από τη Θεσσαλονίκη. Οι ΓτΚ είναι ο μοναδικός ιατρικός φορέας στον χώρο αυτό, που παρέχει πρωτοβάθμια ιατρική περίθαλψη και ψυχοκοινωνική υποστήριξη από τις αρχές Μαΐου 2016. Οι ΓτΚ έχουν προσφέρει ιατρικές υπηρεσίες σε 740 άτομα περίπου μέχρι σήμερα. 15
Λαγκαδίκια Ο χώρος φιλοξενίας στα Λαγκαδίκια βρίσκεται 36 χλμ έξω από τη Θεσσαλονίκη και 24.3 χλμ από το κοντινότερο κέντρο υγείας. Φιλοξενεί κυρίως πρόσφυγες που έχουν δικαίωμα να ενταχθούν στο πρόγραμμα μετεγκατάστασης σε άλλα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κυρίως οικογένειες. Οι ΓτΚ είναι, από τις αρχές Μαΐου, ο μόνος ιατρικός φορέας στον καταυλισμό, προσφέροντας πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας, συμπεριλαμβανομένης παιδιατρικής και γυναικολογικής κάλυψης, καθώς και ψυχοκοινωνική υποστήριξη. 94% του πληθυσμού έχουν καταγωγή από τη Συρία, ενώ το 47% είναι παιδιά. Οι ΓτΚ προσέφεραν ιατρικές υπηρεσίες σε περίπου 1000 άτομα στο διάστημα αυτό. Παρέμβαση στο Λιμάνι της Θεσσαλονίκης Στις 17 Μαρτίου 2016 οι Γιατροί του Κόσμου ήταν από τις πρώτες οργανώσεις που βρέθηκαν στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης προκειμένου να παρέχουν πρωτοβάθμια ιατροφαρμακευτική περίθαλψη όταν ένας σημαντικός αριθμός προσφύγων μεταφέρθηκε εκεί από την Καβάλα. Για περίπου δύο μήνες οι ομάδες των ΓτΚ προσέφεραν τις υπηρεσίες τους αδιαλείπτως με ιατρική και διοικητική ομάδα στελεχωμένη αποκλειστικά από εθελοντές. Παρέμβαση στην Καβάλα Από τον Αύγουστο του 2015 εθελοντές των Γιατρών του Κόσμου από το Παράρτημα Καβάλας στηρίζουν τους πρόσφυγες που φτάνουν στο λιμάνι της περιοχής. Σε συνεργασία με διάφορους συλλόγους της Καβάλας συγκεντρώνουν και μοιράζουν φάρμακα, τρόφιμα, είδη ρουχισμού και υγιεινής στους πρόσφυγες, που φτάνουν στο λιμάνι. Το Παράρτημα των ΓτΚ στην Καβάλα έχει οργανώσει επισκέψεις ιατρικών κλιμακίων στην Ειδομένη, ενισχύοντας τις ομάδες των ΓτΚ που βρίσκονται εκεί με την προσφορά ιατρικής και ψυχοκοινωνικής βοήθειας. 16
Παράλληλα το Φεβρουάριο 2016 δημιουργήθηκαν στη Καβάλα δύο προσωρινά κέντρα φιλοξενίας προσφύγων, πρώτα στο κλειστό κολυμβητήριο Καβάλας και στη συνέχεια στο Εκθεσιακό Κέντρο Ν. Καρβάλης, όπου φιλοξενούνται συνολικά 1.350 πρόσφυγες. Εθελοντές γιατροί, νοσηλευτές και διοικητικοί υπάλληλοι των ΓτΚ παρέχουν καθημερινά βοήθεια στο πεδίο. Παρέμβαση στην Αττική Έως και το Φεβρουάριο του 2016, η πλειοψηφία των πολιτών τρίτων χωρών που έφταναν στα νησιά, περνούσαν από την Αττική, κατά τη διάρκεια της διαδρομής τους προς τα βόρεια σύνορα της Ελλάδας. Οι υπάρχουσες δομές δεν επαρκούσαν για την κάλυψη των αναγκών των πληθυσμών αυτών ήδη και πριν από την αύξηση των προσφυγικών ροών. Το γεγονός αυτό οδήγησε στη δημιουργία ακατάλληλων και υπόστελεχωμένων δομών φιλοξενίας, όπως τα αθλητικά στάδια στο Γαλάτσι και το Ελληνικό, την πρόσθετη δομή στον Ελαιώνα καθώς και τους διάφορους ανεπίσημους καταυλισμούς σε πλατείες όπως αυτός στην πλατεία Βικτωρίας. Κατά τον Φεβρουάριο του 2016 παρατηρήθηκε διαδοχικός περιορισμός και αναχαίτιση των μεταναστευτικών ροών από τα Βαλκάνια προς τις χώρες προορισμού της Β. Ευρώπης, με αποκορύφωμα το κλείσιμο των βόρειων συνόρων της Ελλάδας. Σαν συνέπεια, πολλοί από τους πρόσφυγες και μετανάστες που βρίσκονταν στο Βορρά, εγκλωβίστηκαν στη Βόρεια Ελλάδα, ενώ κάποια άλλοι στάλθηκαν ή επέστρεψαν πίσω στην Αθήνα. Ως εκ τούτου, οι αρχικά προσωρινοί χώροι φιλοξενίας, απέκτησαν μόνιμο χαρακτήρα. Οι πληθυσμοί που διέμεναν στα νησιά μετακινήθηκαν τόσο στην ηπειρωτική Ελλάδα, στην Αττική όσο και στην Κεντρική και Β. Ελλάδα με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν νέοι καταυλισμοί σε όλη την Ελλάδα τις περισσότερες φορές ακατάλληλοι και υποστελεχωμένοι (π.χ. στάδια στο Γαλάτσι, στο Ελληνικό κτλ.) αλλά και ανεπίσημοι καταυλισμοί (π.χ. λιμάνι Πειραιά, πλατεία Βικτωρίας). Η συμφωνία Ευρωπαϊκής Ένωσης-Τουρκίας είχε περαιτέρω σημαντικές 17
συνέπειες στην προσφυγική κρίση στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τη συμφωνία αυτή και από τις 20 Μαρτίου του 2016 και εξής όσοι δεν κάνουν αίτηση για άσυλο ή η αίτησή τους απορρίπτεται, επιστρέφονται στην Τουρκία, ενώ τα hot spots μετατράπηκαν σε κλειστά κέντρα. Από τον Οκτώβριο του 2015 οι Γιατροί του Κόσμου παρεμβαίνουν με κινητές ιατρικές ομάδες 7 μέρες τη βδομάδα, παρέχοντας πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας και φαρμακευτική κάλυψη στην Αττική δίνοντας έμφαση σε επείγοντα περιστατικά και ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες. Στο πλαίσιο των παρεμβάσεων υπάρχει δυνατότητα παραπομπής περιστατικών που χρήζουν εξειδικευμένων υπηρεσιών υγείας στο Ανοιχτό Πολυϊατρείο στην Αθήνα. Παράλληλα με την παροχή υπηρεσιών γίνεται διανομή ανθρωπιστικής βοήθειας ad hoc. Συγκεκριμένα, οι ομάδες των Γιατρών του Κόσμου παρεμβαίνουν με βάρδιες στις δομές του Ελληνικού (Ι, ΙΙ και ΙΙΙ) και στην πύλη Ε2 στο λιμάνι του Πειραιά (στον Πειραιά μέχρι 19/5/2016), με Κινητές Ιατρικές Μονάδες. Από τον Οκτώβριο του 2015 έως και το Μάρτιο του 2016, έχουν παρασχεθεί ιατρικές υπηρεσίες σε 9.291 περιστατικά. Από τις 8/4/2016, οι ΓτΚ παρέχουν παιδιατρική κάλυψη και ιατρική φροντίδα στον καταυλισμό στο Σχιστό. Από τον Σεπτέμβριο του 2015 μέχρι το τέλος Μαΐου του 2016, έχουν προσφέρει ιατρικές υπηρεσίες σε 17.565. Οι ιατρικές ομάδες είναι στελεχωμένες από γιατρούς και νοσηλευτές, οι οποίες είναι υπεύθυνες για τον ιατρικό έλεγχο των πληθυσμών και συγκεκριμένα στοχεύουν στην: Προστασία και προαγωγή των πρωτοβάθμιων ιατρικών αναγκών των πληθυσμών μέσω της παροχής πρωτοβάθμιας ιατρικής περίθαλψης, πρόωρης διάγνωσης και θεραπείας. Αξιολόγηση και αντιμετώπιση των ιατρικών αναγκών μέσω της αναγνώρισης των περιστατικών που πιθανώς χρήζουν ιδιαίτερης και εξειδικευμένης βοήθειας και πρόωρης διάγνωσης. 18
Παροχή εξειδικευμένων ιατρικών υπηρεσιών εξέτασης και θεραπείας κατά προτεραιότητα σε άτομα που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες όπως έγκυες γυναίκες, (ασυνόδευτα ή όχι) ανήλικα παιδιά, ηλικιωμένοι, ΑΜΕΑ, μονογονεϊκές οικογένειες καθώς και θύματα βίας και trafficking. Οι ιατρικές ομάδες υποστηρίζονται επίσης από κοινωνικούς λειτουργούς, διοικητικούς υπαλλήλους και διερμηνείς. Παρέμβαση στα πλοία που μετέφεραν υπηκόους τρίτων χωρών από τα νησιά στην ηπειρωτική Ελλάδα Στόχος του πρωτοποριακού αυτού προγράμματος που διήρκεσε από τα μέσα Ιανουαρίου έως το τέλος Μαρτίου 2016 ήταν η παροχή πρωτοβάθμιας ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε πολίτες τρίτων χωρών που χρησιμοποιούσαν τα πλοία της εταιρείας Hellenic Seaways για τη μετακίνησή τους από τα νησιά προς την ηπειρωτική Ελλάδα. Η διάρκεια του ταξιδιού ξεπερνούσε κατά μέσο όρο τις 10 ώρες έως την άφιξή του πλοίου στα λιμάνια της ηπειρωτικής Ελλάδας (Πειραιάς, Καβάλα). Κάθε ιατρική ομάδα των ΓτΚ αποτελείτο από ένα ιατρό, ένα νοσηλευτή, δυο κοινωνικούς λειτουργούς ή ψυχολόγους και δυο διερμηνείς (αραβικά και φαρσί). Στόχος ήταν να αντιμετωπιστούν τα επείγοντα ιατρικά περιστατικά και να εντοπιστούν άτομα που τυχόν ανήκουν σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες και χρήζουν 19
περαιτέρω ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και παραπομπής στους κατάλληλους φορείς. Μέσα σε δυόμιση μήνες εξετάστηκαν εν πλω 2.857 άτομα. Επίλογος Σύμφωνα με τις ομάδες των Γιατρών του Κόσμου Ελλάδος, τα ιατρικά προβλήματα τα οποία έχουν διαγνωσθεί, κατά τη διάρκεια του 2015 και το 2016 μέχρι στιγμής, και συσχετίζονται με την «προσφυγική κρίση» είναι τα ακόλουθα: τραυματισμοί λόγω της μεγάλης διάρκειας του ταξιδιού, μυοσκελετικοί πόνοι, υψηλός πυρετός, προβλήματα του αναπνευστικού, άσθμα, γαστρεντερολογικά προβλήματα, αμυγδαλίτιδες και πονοκέφαλοι. Επιπλέον, πολλές έγκυες γυναίκες υποφέρουν από ψυχικές διαταραχές. Οι τραυματικές εμπειρίες στις χώρες καταγωγής των προσφύγων, το δύσκολο ταξίδι, οι απώλειες συγγενικών προσώπων ή συνταξιδιωτών κατά τη διάρκεια της διαδρομής καθώς και η ανησυχία και η αβεβαιότητα για το μέλλον έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των ανθρώπων αυτών. Οι συνεχείς προσπάθειες της κοινωνίας των πολιτών, των ΜΚΟ, και των τοπικών και κρατικών αρχών στην Ελλάδα επικεντρώνονται στον κοινό στόχο να πραγματοποιηθούν αποτελεσματικές δράσεις προκειμένου να αντιμετωπιστεί το προσφυγικό ζήτημα με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι ΓτΚ Ελλάδος εφιστούν την προσοχή στην ανάγκη άμεσης ανάληψης πρωτοβουλιών οι οποίες θα διασφαλίσουν την ασφαλή είσοδο των προσφύγων και των μεταναστών στη χώρα. Προτείνεται οι πρωτοβουλίες αυτές να περιλαμβάνουν: εξακρίβωση των στοιχείων των ατόμων, χορήγηση διοικητικών/νομιμοποιητικών εγγράφων, παροχή υπηρεσιών κυρίως στους ευάλωτους πληθυσμούς, διευκόλυνση της εγκατάστασης ή της μετεγκατάστασης του πληθυσμού, εξανθρωπισμό των νόμων και της εφαρμογής τους, όπως επίσης σχεδιασμό και συντονισμό 20
δράσης για τη διασφάλιση αξιοπρεπούς υποδοχής και συνθηκών φιλοξενίας. Την ίδια στιγμή, δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι δεν πρόκειται για ένα Ελληνικό αλλά για ένα Ευρωπαϊκό ζήτημα. Οι ΓτΚ εντείνουν το κάλεσμά τους για συντονισμό όλων των συμμετεχόντων φορέων ώστε να εξασφαλιστούν περισσότερες νόμιμες οδοί για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες προς την Ευρώπη αλλά και προς οπουδήποτε αλλού. Με αυτόν τον τρόπο όλο και λιγότεροι άνθρωποι που χρήζουν διεθνούς προστασίας θα είναι αναγκασμένοι να καταφύγουν σε επικίνδυνες διαδρομές. 21