ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΡΙΕΡΑ - HIS MUSICAL CAREER - THE PIANO MOVERS ΠΑΡΑΓΩΓΗ (Producer): Μακ Σένετ (Mack Sennett) ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ (Director) & Μοντάζ (Editing): Τσάρλι Τσάπλιν (Charles Chaplin) ΗΘΟΠΟΙΟΙ (Cast): Τομ: Τσάρλι Τσάπλιν (Charles Chaplin), Μάϊκ: Μακ Σουέϊν (Mack Swain), Κύριος Ριτς: Φριτς Σέιντ (Fritz Schade), Κυρία Ρίτς: Σέσίλ Άρνολντ (Cecil Arnold), Διευθυντής Καταστήματος Πιάνων: Τσάρλυ Τσέϊς (Charley Chase) ΕΤΟΣ: 1914 ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 12 Λεπτά ΓΛΩΣΣΑ: Βωβή Ταινία με Ελληνικούς Μεσότιτλους Η ΠΛΟΚΗ ΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ Σε αυτό το φιλμ ο Σαρλώ βρίσκει δουλειά σε ένα κατάστημα που πουλάει πιάνα Ο Τσάρλι Τσάπλιν και ο Μακ Σουέιν υποδύονται τους δύο μεταφορείς πιάνων (τον Τόμ και τον Μάικ αντίστοιχα, ενώ ο Τσάρλι Τσέϊς υποδύεται τον Διευθυντή του Καταστήματος. Η εντολή που έχουν οι δύο μεταφορείς είναι να παραδώσουν ένα πιάνο στην Οδό Πρόσπεκτ 666 και να ανακτήσουν ένα άλλο από την Οδό Πρόσπεκτ 999. Η κωμωδία προκαλείται από την σύγχυση των διευθύνσεων των δύο πελατών οπότε οι μεταφορείς κάνουν ακριβώς το αντίθετο από τις οδηγίες, παραδίνοντας στον Κύριο Φτωχό της οδού Πρόσπεκτ 999 ένα πιάνο που δεν είχε αγοράσει και παραλαμβάνοντας από τον Κύριο Πλούσιο ένα πιάνο που μόλις είχε αγοράσει. Όταν ο εξαγριωμένος κ. Πλούσιος αντιλαμβάνεται τι έχει γίνει και τους ρωτά που πηγαίνουν με το πιάνο του οι μεταφορείς συνεχίζουν να τσουλάνε το πιάνο στο πεζοδρόμιο προς τα κάτω μέχρι να βουλιάξει σε ένα βαθύ λάκκο. Και σε αυτό το σημείο που περιμένεις να αναπτυχθεί η ιδέα σεναριακά, η ταινία των 12 λεπτών που κινείται σε γρήγορο ρυθμό τελειώνει απροσδόκητα. ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ Η κωμωδία δεν είναι ένα slapstick αλλά το κωμικό της στοιχείο οφείλεται στα άφθονα οπτικά gags. Αν και υποθέτω ότι, ούτε πριν από 100 χρόνια με τα λιγότερα τότε τεχνικά μέσα ούτε και σήμερα με τα άφθονα, το πλατύ κοινό αγνοώντας πόσο βαρύ είναι ένα πιάνο με ουρά μάλλον δύσκολα κατανοεί κάποια από τα κωμικά γκαγκ της ταινίας. Για παράδειγμα όταν ξέρεις ότι μέχρι πριν από 20 χρόνια χρειάζονταν ειδικές εταιρίες μεταφορών πιάνων που απαιτούσαν από 4-6 άτομα για την μεταφορά ενός πιάνου το 1
οπτικό εύρημα του Σαρλώ να το σηκώνει στο ένα χέρι και να στριφογυρίζει με αυτό άνετα στο δωμάτιο χάνεται. Το ίδιο και το πιάνο στο σπίτι του πλούσιου στο Μπέβερλυ Χίλς τραντάζεται ολόκληρο όταν το πιάνο κτυπά σε ένα τοίχο. Όλοι όμως γελούν με το εύρημα του γάιδαρου που ανυψώνεται από την γη όταν το πιάνο φορτώνεται πάνω στο κάρο που θα κουβαλήσει ο γάιδαρος. Το ίδιο και με το εύρημα του μπέιζμπολ πιτς που θα επαναλάβει και στην ταινία «Ο Μετανάστης» λίγο χρόνια αργότερα. Τα ευρήματα της ταινίας σχετικά με την μεταφορά πιάνων με μουλάρι ήταν τόσο επιτυχημένα που τα ξαναβρίσκουμε αργότερα και στην ταινία «Το Μουσικό Κουτί» των «Λώρελ και Χάρντυ». Μπορεί το σενάριο αυτής της πρωτόλειας ταινίας του Τσάρλι Τσάπλιν να μην είναι καλά αναπτυγμένο αλλά αστείο και σκηνοθετημένο καλά και σε γρήγορο ρυθμό. ΕΥΚΟΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ EASY STREET ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ: Τσάρλι Τσάπλιν (Charles Chaplin - uncredited), ΈΝΤΟΥΑΡΝΤ ΜΠΡΟΥΕΡ (Edward Brewer) (technical director) ΠΑΡΑΓΩΓΗ: Χένρυ Κώλφιλντ (Henry P. Caulfield) ΣΕΝΑΡΙΟ: Τσάρλι Τσάπλιν, Βίνσεντ Μπράϊαντ (Vincent Bryant), Μάβερικ Τερέλ (Maverick Terrell) ΠΡΕΜΙΕΡΑ: 22 nd January 1917 ΜΟΝΤΑΖ (Editing): Τσάρλι Τσάπλιν (Charles Chaplin) ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 19 λεπτά (USA), 24 λεπτά (Germany-Restored Version) ΗΘΟΠΟΙΟΙ: Τσάρλι Τσάπλιν, Έντνα Πέρβιανς (Edna Purviance), Έρικ Κάμπελ (Eric Campbell) ΓΛΩΣΣΑ: Βωβή Ταινία / Ελληνικοί Μεσότιτλοι 2
Η ΠΛΟΚΗ ΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ Η ταινία ξεκινά με τον Τσάρλι Τσάπλιν στον ρόλο του Αλητάκου με όλη την έννοια της λέξης. Είναι άστεγος και άνεργος που βολοδέρνει στους δρόμους μιας φτωχογειτονιάς και κοιμάται όπου βρει συνήθως σε ένα παγκάκι στο πάρκο. Τα βήματά του τον οδηγούν στα σκαλιά της Ιεραποστολής της Ελπίδας, όπου ο Τσάρλι ερωτοχτυπημένος από την εμφάνιση μιας όμορφης κοπέλας (Έντνα Πέρβιανς) που παίζει στο εκκλησιαστικό όργανο, προσηλυτίζεται στον Χριστιανισμό από τα λόγια του ιεροκήρυκα. Ως απόδειξη της μετάνοιας για την προηγούμενη ζωή του επιστρέφει τα χρήματα που είχε προηγουμένως κλέψει από το παγκάρι της εκκλησίας. Ο διορθωμένος πλέον Αλητάκος υπακούει στις εκκλήσεις της Έντνας και αποφασίζει να αλλάξει ζωή. Βλέποντας μία διαφήμιση για προσφορά εργασίας σε θέσεις αστυνομικών κάνει αίτηση διστακτικά και προς έκπληξη του προσλαμβάνεται στην αστυνομία. Το πόστο όμως που του ανατίθεται είναι η αστυνόμευση της Ήζυ στρητ (Easy Street) ενός πραγματικού γκέτο στο εσωτερικό της μεγαλούπολης που παραπέμπει πραγματικά στις φτωχογειτονιές του Γουόλγουερθ (Walworth) του νότιου Λονδίνου όπου γεννήθηκε και έζησε τα παιδικά του χρόνια ο Τσάρλι Τσάπλιν. Η Easy Street είναι βρώμικη και καταθλιπτική όπου νόμος είναι η σιδερένια γροθιά ενός τραμπούκου του Σκληρού Έρικ, τον ρόλο του οποίου ερμηνεύει έξοχα ο Έρικ Κάμπελ. Από την πρώτη κιόλας ημέρα της υπηρεσίας του ο Τσάρλι προσπαθώντας να κάνει το καλό και το σωστό, να απαλλάξει τον δρόμο από τους τραμπούκους, να βοηθήσει τους φτωχούς, να σώσει τις γυναίκες από τις επιθέσεις σεξο-μανιακών συναντάται με τον σκληρό Έρικ που τρομοκρατεί τους ντόπιους και σουφρώνει τα λεφτά τους. Ο Τσάρλι αντιλαμβάνεται ότι το νυχτερινό του κλομπ δεν είναι το όπλο να εξουδετερώσει τον Έρικ, που κοροϊδευτικά προσφέρει το κεφάλι του για νέα χτυπήματα με κλομπ ώστε να του δείξει πόσο αναποτελεσματικά είναι. Σαν επίδειξη της δύναμής του ο Έρικ επιπλέον κάμπτει στα δύο μία από τις κολώνες φωτισμού με γκαζόλαμπες (το 1914 δεν χρησιμοποιούνταν ακόμα ο ηλεκτρισμός για τον δημοτικό φωτισμό) και ο Τσάρλι βρίσκει την ευκαιρία σπρώχνοντάς τον να του χώσει το κεφάλι μέσα στην γκαζόλαμπα και να τον αναισθητοποιήσει ανοίγοντας την στρόφιγγα του γκαζιού. (Ας σημειωθεί ότι στο γύρισμα της σκηνής η γκαζόλαμπα έπεσε πάνω στον Τσάπλιν τον τραυμάτισε σοβαρά στην μύτη και η παραγωγή της ταινίας διακόπηκε για αρκετές ημέρες). Καθώς ο Έρικ πέφτει στο έδαφος ο Τσάρλι του χορηγεί άλλη μία δόση αερίου και καλεί αστυνομική ενίσχυση για την παράδοση του Έρικ ρίχνοντας απειλητικές ματιές στους φοβισμένους νταήδες που είδαν την σκηνή. Καθώς ο Τσάρλι απολαμβάνει τον θρίαμβό του βοηθώντας την γυναίκα του Έρικ (χωρίς να την γνωρίζει) να κλέψει φαγητό από πλανόδιο πωλητή και εισπράττοντας την αχαριστία της για ανταμοιβή, ο Έρικ δραπετεύει από την φυλακή και αναζητά τον Τσάρλι για ένα δεύτερο γύρο αναμέτρησης. Οι νταήδες της Easy Street συλλαμβάνουν την Έντνα και την ρίχνουν σε ένα υπόγειο που βρίσκεται ένας ναρκομανής έτοιμος για να πάρει την δόση του με ένεση. Στο κελάρι όμως καταφεύγει ο καταδιωγμένος από την συμμορία των νταήδων Τσάρλι που προσγειώνεται τυχαία πάνω στην ένεση του ναρκομανή. Υπερφορτωμένος από το ναρκωτικό ο Τσάρλι ορμά σαν τον ταϊσμένο με σπανάκι Ποπάϊ και αφού εξουδετερώσει το Τζάνκι και όλους τους τρωγλοδύτες σώζει την Έντνα. Έτσι αφού έχει βάλει όλους τους κακούς στην θέση τους ο Τσάρλι απολαμβάνει τους καρπούς της ειρήνης στην μεταμορφωμένη Easy street όπου ακόμα και ο αναμορφωμένος Έρικ με την γυναίκα επιστρέφουν στην νομιμότητα κάτω από το επιδοκιμαστικό βλέμμα του Τσάρλι. 3
ΣΧΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ Αναμφισβήτητα το Easy street είναι η καλύτερη ταινία του Τσάρλι Τσάπλιν από τις 12 κωμωδίες που γύρισε την περίοδο της Lone Star/Mutual. Η αναμφισβήτητη επιτυχία της ταινίας που βρήκε επιδοκιμασία από κριτικούς και κοινό δεν είναι ούτε τα δραματικά στοιχεία που ενσταλάζει σε μία κωμωδία ούτε το Happy end, αλλά η καινοτομία της και η αληθοφάνειά της. Πρώτα από όλα η εικόνα της φτωχογειτονιάς και των ανθρώπων της. Αποφεύγοντας τα τυπικά στερεότυπα των γιγαντιαίων σκηνικών του Hollywood παρουσίασε ως Easy street την East street του Wallworth του νότιου Λονδίνου όπου γεννήθηκε και έζησε τα παιδικά του χρόνια. Αφετέρου ήξερε ότι οι κάτοικοι της φτωχογειτονιάς δεν είναι όλοι ίδιοι ούτε πρέπει να τους κολακεύουμε και να τους ωραιοποιούμε ακόμα και αν τους καταλαβαίνουμε και τους αγαπάμε όπως ο Τσάπλιν. Το μεγάλο κοινό βρίσκει ανάμεσα στους δεκάδες τύπων αγγέλων και φτωχοδιαβόλων της φτωχογειτονιάς κάποια φιγούρα να τους μοιάζει και να ταυτιστούν μαζί της. Έτσι σε ένα σκηνικό που θυμίζει διήγημα του Ντίκενς ή την ταινία «Βίαιοι, Βρώμικοι και Κακοί» του Έττορε Σκόλα ο Τσάπλιν ισορροπεί υπέροχα ανάμεσα στο χιούμορ και το πάθος χαρίζοντάς μας την δεύτερη καλύτερη μικρού μήκους ταινία του μετά τον Μετανάστη. Ο ΜΕΤΑΝΑΣΤΗΣ- THE IMMIGRANT- BROKE ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ: Charles Chaplin & Edward Brewer (technical director) ΠΑΡΑΓΩΓΗ: Τζον Τζάσπερ (John Jasper) ΣΕΝΑΡΙΟ: Charles Chaplin, Βίνσεντ Μπράϊαντ (Vincent Bryant), Μάβερικ Τέρελ (Maverick Terrell) ΜΟΝΤΑΖ (Editing): Charles Chaplin ΗΘΟΠΟΙΟΙ: Τσάρλι Τσάπλιν, Έντνα Περβιανς, Έρικ Κάμπελ ΠΡΕΜΙΕΡΑ: 17 η Ιουνίου 1917 4
ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 24 λεπτά ΓΛΩΣΣΑ: Βουβή ταινία/ Ελληνικοί Μεσότιτλοι Η ΠΛΟΚΗ ΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ Η ταινία αρχίζει πάνω σε ένα ατμόπλοιο που διασχίζει τον Ατλαντικό με προορισμό τις ΗΠΑ. Ανάμεσα στις δεκάδες περιπτώσεις κακότυχων και ανώνυμων μεταναστών που ελπίζουν σε μια καλύτερη ζωή στις ΗΠΑ είναι και ο Αλητάκος μας (Τσάρλι Τσάπλιν) που περνά την ώρα του με διάφορες ζαβολιές και σκανταλιές παίζοντας χαρτιά, τρώγοντας σε ένα ακατάστατο εστιατόριο και αποφεύγοντας τους ταξιδιώτες με ναυτία. Κάποια στιγμή γνωρίζεται με μία όμορφη μετανάστρια (Έντνα Πέρβιανς) που ταξιδεύει με την άρρωστη μητέρα της. Οι δύο γυναίκες έχουν πέσει θύματα ληστείας από από ένα πορτοφολά που ο Τσάρλι τον έχει κερδίσει στα χαρτά. Νοιώθοντας λύπη για τις δύο άφραγκες πια γυναίκες ο Τσάρλι προσπαθεί κρυφά να τις βοηθήσει βάζοντας όλα τα κέρδη του από τα χαρτιά στην τσέπη της Έντνας. Επειδή όμως έπρεπε να κρατήσει κάτι και για τον ίδιο προσπαθεί να πάρει πίσω λίγα χρήματα από την τσέπη της Έντνας αλλά γίνεται αντιληπτός και κατηγορείται ως πορτοφολάς. Όμως η Έντνα τον υπερασπίζεται και καθαρίζει το όνομα του από τις κατηγορίες. Φτάνοντας στις ΗΠΑ ο Τσάρλι και η Έντνα νοιώθουν κάτι περισσότερο από φίλοι. Αργότερα ο Τσάρλι άφραγκος και πεινασμένος βρίσκει έξω από ένα εστιατόριο ένα νόμισμα. Το βάζει στην τσέπη του χωρίς να καταλάβει ότι το νόμισμα ξαναπέφτει στο έδαφος μέσα από μία τρύπα στην τσέπη του παντελονιού του. Μπαίνει στο εστιατόριο παραγγέλλει ένα πιάτο φασόλια. Στο εστιατόριο βρίσκεται και η Έντνα που τον ενημερώνει ότι η μητέρα της έχει πια πεθάνει και ο Τσάρλι την προσκαλεί να της κάνει το τραπέζι και παραγγέλνει ένα ακόμα πιάτο με φασόλια. Τρώγοντας αντιλαμβάνονται την κτηνώδη συμπεριφορά του επικεφαλής σερβιτόρου (Έρικ Κάμπελ) προς τους πελάτες του μαγαζιού να επιτίθεται λεκτικά και να πετάει έξω από το μαγαζί πελάτη γιατί έδωσε δέκα σέντς λιγότερα από τον λογαριασμό. Τρομοκρατημένος από την συμπεριφορά των σερβιτόρων ο Τσάρλι ελέγχει τις τσέπες του και ανακαλύπτει πως έχει χάσει το νόμισμα. Γνωρίζοντας ότι θα αντιμετωπίσει την ίδια προσβλητική και βάναυση μεταχείριση ο Τσάρλι αρχίζει να σκέπτεται τον τρόπο της πάλης του με τον πελώριο άντρα. Καθώς τον παρατηρεί βλέπει να πέφτει από την τσέπη του αρχισερβιτόρου το ίδιο νόμισμα και προσπαθεί να το πάρει χωρίς να γίνει αντιληπτός. Όταν επιτέλους καταφέρνει να πάρει το νόμισμα και να πληρώσει τον λογαριασμό έκπληκτος ακούει από τον σερβιτόρο πως το νόμισμα ήταν κίβδηλο. Για άλλη μια φορά ο Αλητάκος πρέπει να παλέψει για την ζωή του. Σαν από μηχανής θεός εμφανίζεται ένας ζωγράφος που προτείνει στο ζευγάρι να ποζάρουν για αυτόν. Ο Τσάρλι και η Έντνα δέχονται. Όταν ο καλλιτέχνης τους προτείνει να πληρώσει το γεύμα τους ως μέρος της αμοιβής τους, ο Τσάρλι για λόγους εθιμοτυπίας αρνείται την προσφορά, πιστεύοντας ότι ο ζωγράφος θα επιμείνει σε αυτήν. Όμως προς απελπισία του Τσάρλι αυτός όχι μόνο δεν επιμένει στην προσφορά αλλά πληρώνει μόνο τον δικό του λογαριασμό. Ο Τσάρλι παρατηρεί ότι το φιλοδώρημα που αφήνει ο ζωγράφος είναι πολύ μεγάλο και αρκετό για να πληρώσει τον δικό του λογαριασμό και της Έντνας. Χωρίς δισταγμό ο Τσάρλι παίρνει το φιλοδώρημα χωρίς να το καταλάβει ο ζωγράφος και το δίνει στον σερβιτόρο ζητώντας του να κρατήσει τα ρέστα για φιλοδώρημα. Ο σερβιτόρος απομακρύνεται ελεεινολογώντας τον καλλιτέχνη για τσιγκουνιά. Η ταινία τελειώνει με τον Τσάρλι και την Έντνα στην βροχή έξω από το γραφείο με τις άδειες γάμου του Δημαρχείου. Η Έντνα εμφανίζεται απρόθυμη αλλά γελά όταν ο Τσάρλι την οδηγεί στο γραφείο παίρνοντας την στην αγκαλιά του. 5
ΑΛΛΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ Η ταινία έχει δύο διακριτά κυρίως μέρη. Όλη η σεκάνς (sequence) του άφραγκου Αλητάκου στο εστιατόριο ξεκίνησε ως πρώτο μέρος της ταινίας και κατέληξε δεύτερο επειδή ο Αλητάκος ήταν άφραγκος επειδή έτσι είχε φτάσει ως μετανάστης στην Αμερική πράγμα που επέβαλλε να προηγηθεί η σεκάνς στο ατμόπλοιο ως πρώτο μέρος της ταινίας. Ανεξάρτητα από την στάση τους απέναντι στον πολίτη και άνθρωπο Τσάρλι Τσάπλιν οι κριτικοί τουλάχιστον στο θέμα της αντιμετώπισης των ταινιών του ήταν 100% σύμφωνοι για την καλλιτεχνική τους αξία, έστω και αν κάποιοι συντηρούσαν την άχαρη αμερικανιά της πρωτιάς φέρνοντάς τον πάντα δεύτερο πίσω από τον Buster Keaton. Ειδικά για τον Μετανάστη ομόφωνα την ανακήρυξαν ως την καλύτερη μικρού μήκους κωμωδία του Τσάρλι Τσάπλιν. Ας δούμε το γιατί με τα λόγια κάποιων από τους κριτικούς του κινηματογράφου που ήταν σκληροί με τα προηγούμενα έργα του. «Είναι (έργο) έξυπνο, αστείο και διηγείται μία μεστή ιστορία μέσα στον ισχνό χρόνο των 24 λεπτών διάρκειας, πράγμα που δεν ήταν απαραίτητα η περίπτωση σε προηγούμενα έργα του» «Είναι η συνεπέστερη από τις κωμωδίες μικρού μήκους του Τσάπλιν που έχω παρακολουθήσει. Τα ευρήματα (gags) είναι αστεία και τα ανέκδοτα είναι εύστοχα και σύντομα αντίθετα με ότι συνέβαινε στα προηγούμενα έργα του. Επίσης μου άρεσε το γεγονός πως υπάρχει μία στέρεη σεναριακά ταινία» «Χιλιάδες οι αισθηματικές κωμωδίες αλλά είναι τα αστεία (ατάκες) και τα οπτικά ευρήματα που κάνουν μία ταινία ξεχωριστή Είναι μία αστεία ταινία που δεν εξαντλείται μέχρι την μέση από τα ίδια μπαγιάτικα ευρήματα.» Μία ξεχωριστή σεκάνς της ταινίας, που καθόρισε εν πολλοίς την εχθρική στάση των αρχών στις ΗΠΑ απέναντι στον Τσάρλι Τσάπλιν, είναι αυτή που κλωτσά ένα αξιωματικό της Υπηρεσίας Αλλοδαπών. Μάλιστα είναι επίσημα κατατεθειμένη στο κατηγορητήριο του Τσάπλιν για αντι-αμερικανισμό, στο οποίο είχε απαντήσει εγγράφως αλλά είχε αρνηθεί να καταθέσει προσωπικά τρεις φορές σε αντίστοιχα κατηγορητήρια. Η άρνησή του να προσέλθει στις Επιτροπές του Μακάρθυ του στοίχισε την άρνηση χορήγησης βίζας για την επιστροφή του στις ΗΠΑ το 1952 μετά το ταξίδι του στην Ευρώπη για την πρεμιέρα του έργου του «Η κόμισσα από το Χονγκ-Κονγκ». Μέχρι το τέλος της ζωής του έζησε στην Ελβετία. Στις ΗΠΑ επέστρεψε μόνο μία φορά για να παραλάβει τιμητικό βραβείο για την συνολική του προσφορά είκοσι χρόνια αργότερα το 1972 Το 1998 «Ο Μετανάστης» επιλέχτηκε (μαζί με κάποια από τα μεταγενέστερα έργα του Τσάπλιν) από την «Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου» για την εγγραφή του στο «Εθνικό Αρχείο του Κινηματογράφου των ΗΠΑ» ως έργο «πνευματικά, ιστορικά και αισθητικά σημαντικό» Χρήστος Παπαδημητρίου, πρόεδρος του STUDIO - Παράλληλο Κύκλωμα 6