ΠΑΛΑΙΟΖΩΙΚΟΣ ΜΕΣΟΖΩΙΚΟΣ ΚΑΙΝΟΖΩΙΚΟΣ Kάμβριο Ορδοβίσιο Σιλούριο Δεβόνιο Λιθανθρακοφόρο Πέρμιο Τριαδικό Ιουρασικό Κριτιδικό Τριτογενές Τεταρτογενές 560 500 440 410 360 290 250 210 140 65 1,8 ΑΓΝΑΘΑ ΠΛΑΚΟΔΕΡΜΑ ΧΟΝΔΡΙΧΘΥΕΣ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ - Εισαγωγικά ΟΣΤΕΙΧΘΥΕΣ ΑΜΦΙΒΙΑ ΕΡΠΕΤΑ ΠΤΗΝΑ 1. Προέλευση των πουλιών ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ Πρόγονοι των πτηνών θεωρούνται τα είδη: Archaeopterix lithographica και και αποτέλεσαν τη μεταβατική μορφή από τα ερπετά στα πτηνά. Archeonis sp. Απολιθώματα των οποίων βρέθηκαν στη Γερμανία το 1861 και 1956 αντίστοιχα. Αρχαιοπτέρυξ: ερπετόμορφο πουλί ουρά δόντια ράμφος νύχια που έζησε πριν 147 εκ. χρ. Archaeopteryx lithographica Βαυαρία 1861 1
Ερπετά: 200-65 εκ. χρ Η κλάση των πτηνών (Αves (Αves)) ανήκει Θηλαστικά: 195 εκ. χρ στο φύλο Χορδωτά (Chordota (Chordota)) Πουλιά: 145 εκ. χρ. και στο υποφύλο Σπονδυλωτά (Vertebrates) (Vertebrates) Προήλθαν από τους θηρόποδους δεινόσαυρους Η κλάση των πτηνών περιλαμβάνει τις υποκλάσεις των Αρχαιορνίθων και των Νεορνίθων. Στην πρώτη ανήκουν τα είδη Αρχαιοπέρυξ και Αρχαιόρνιθα, ενώ στη δεύτερη όλα τα ζώντα σήμερα είδη πουλιών. 2
Αυτά ταξινομούνται σε 27 τάξεις και 71 οικογένειες. Αυτά ταξινομούνται σε 27 τάξεις και 71 οικογένειες. Αριθμούν 8700 περίπου είδη και ο πληθυσμός τους σε ολόκληρο τον κόσμο υπολογίζεται σε 100 δισεκατομμύρια άτομα. Αυτά ταξινομούνται σε 27 τάξεις και 71 οικογένειες. Αυτά ταξινομούνται σε 27 τάξεις και 71 οικογένειες. Η υποκλάση των Νεορνίθων διαιρείται στα: 1. Ατροπιδοφόρα (Παλαιόγναθα), που περιλαμβάνει είδη που δεν μπορούν να πετάξουν, αλλά έχουν ανεπτυγμένα τα πόδια τους Theropod 3
Η υποκλάση των Νεορνίθων διαιρείται στα: 2. Τροπιδοφόρα (Νεόγναθα), που έχουν ανεπτυγμένους θωρακικούς μυς, καλά προσαρμοσμένους στο στέρνο με τη βοήθεια της τρόπιδας και έχουν την ικανότητα να πετούν. 2. Συστηματική κατάταξη Βασίλειο: Φύλο: Υποφύλο: Κλάση: Ζώα (Animalia) Χορδωτά (Chordata) Σπονδυλωτά (Vertebrata) Πτηνά (Aves) Υπέρταξη 1: Παλαιόγναθα (Paleognathae) Υπέρταξη 2: Νεόγναθα (Neognathae) 4 τάξεις δεν πετούν 23 τάξεις Αλλά τι είναι τελικά ένα πτηνό Τι κάνει να διαφέρει ένα πουλί από τους υπόλοιπους ζωϊκούς οργανισμούς; Καζουάριους Εμου Κιβι 4
Είναι τα όμορφα χρώματα που έχουν; Είναι η ύπαρξη του ράμφους; Όχι, π.χ. πολλά είδη εντόμων και ψαριών έχουν πολύ ωραία χρώματα Έχουν κεράτινο ράμφος χωρίς δόντια Όχι, μερικά είδη όπως αυτός ο duck billed platypus, έχει επίσης ράμφος 5
Είναι η ύπαρξη των αυγών; Όχι, και άλλα ζώα όπως ψάρια, αμφίβια, ερπετά, έντομα είναι ωοτόκα. 6
Είναι η ύπαρξη των φτερυγίων; Όχι, και άλλα ζώα όπως, έντομα και θηλαστικά έχουν φτερύγια. Τότε τι είναι; Όχι, και άλλα ζώα όπως, έντομα και θηλαστικά έχουν φτερούγες. Το φτέρωμα 7
Το φτέρωμα υπάρχει σε όλα τα πουλιά και είναι τα μόνα ζώα που τα έχουν. Το φτέρωμα κάνει πολλές δουλιές. Τα κρατάνε ζεστά, το φτέρωμα των φτερών τα επιτρέπει να πετάνε κλπ. Τα φτερά αναπτύσσονται με ειδικούς θύλακες του δέρματος και ο αριθμός τους ποικίλλει ως 25.000 (Cygnus cygnus) και το βάρος τους αποτελεί το 4-9% του σωματικού βάρους. Φύονται σε ορισμένες περιοχές του σώματος, συνήθως 7-8 και ονομάζονται πτερύλια, ενώ οι γυμνές περιοχές ονομάζονται απτέρια. Τα φτερά αναπτύσσονται με ειδικούς θύλακες του δέρματος και ο αριθμός τους ποικίλλει από 1000 (Stellula calliope) Προήλθαν από τα λέπια των ερπετών με αρχικό προορισμό τη διατήρηση της σωματικής θερμοκρασίας και αργότερα εξελίχθηκαν σε πολύπλοκες πτητικές κατασκευές. Εξαίρεση αποτελούν ορισμένα πρωτόγονα είδη, όπως η στρουθοκάμηλος και ο πιγκουίνος που φέρουν φτερά σε ολόκληρο το σώμα. 8
Κάθε φτερό αποτελείται από τον άξονα, το κατώτερο τμήμα του οποίου ονομάζεται κάλαμος, Η κάλαμος είναι το τμήμα του στέλεχους που βυθίζεται στο θήλακα του δέρματος. Έχει σχήμα κυλινδρικό και το εσωτερικό της είναι κοίλο ενώ το ανώτερο ράχη, στην οποία αναπτύσσεται το γένειο. Η ράχη αποτελεί το ορατό τμήμα του στέλεχους, είναι συμπαγές και αυλακωτό κατά μήκος της κάτω πλευράς. Σε αυτήν αναπτύσσεται το γένειο και μαζί σχηματίζουν τον ιστό του φτερού. Το γένειο αποτελείται από λεπτές κεράτινες ακτίνες, τους κλώνους που βρίσκονται δεξιά και αριστερά. Οι κλώνοι φέρουν και από τις δύο πλευρές μικρότερες ακτίνες τους μύστακες που συνδέονται μεταξύ τους με τα άγκιστρα και με τέτοιο τρόπο ώστε το γένειο τελικά να αποτελεί έναν ιστό αδιαπέρατο από τον αέρα. Τα φτερά ανάλογα με το μέγεθος, τη θέση, την ανάπτυξη και τον λειτουργικό ρόλο τους διακρίνονται Τα μεγάλα φτερά είναι μακριά, δύσκαμπτα, πλήρως ανεπτυγμένα και διακρίνονται σε: σε μεγάλα, Ερετικά ή κωπαία: Βρίσκονται στις φτερούγες και χρησιμεύουν για την πτήση μικρά, τριχόφτερα και σμηριγόφτερα. 9
Τα μεγάλα φτερά είναι μακριά, δύσκαμπτα, πλήρως ανεπτυγμένα και διακρίνονται σε: Ερετικά ή κωπαία: Διακρίνονται σε πρωτεύοντα και δευτερεύοντα και διαχωρίζονται με ένα πτερό μικρότερου μεγέθους το αξονικό. Ερετικά ή κωπαία: Η βάση τους καλύπεται με μικρότερα φτερά, τα καλυπτήρια ή στέγαστρα. Τα μεγάλα φτερά είναι μακριά, δύσκαμπτα, πλήρως ανεπτυγμένα και διακρίνονται σε: Ερετικά ή κωπαία: Τα πρωτεύοντα (9-12) φύονται στα οστά της άκρας χειρός (μετακαρπικά και φάλαγγες), ενώ τα δευτερεύοντα (9-37) στα οστά του αντιβραχίονα (κερκίδα και ωλένη). Ερετικά ή κωπαία: Η αρίθμηση των πρωτεύοντων γίενται από το εσωτερικό προς την άκρη της φτερούγας, ενώ των δευτερευόντων αντίθετα. σώμα Αυτά είναι τοποθετημένα σε τρεις σειρές και διακρίνονται σε μικρά, μεσαία και μεγάλα. Τα μεγάλα φτερά είναι μακριά, δύσκαμπτα, πλήρως ανεπτυγμένα και διακρίνονται σε: Πηδαλιώδη ή κατευθυντήρια: Σχηματίζουν την ουρά και χρησιμεύουν για την αλλαγή κατεύθυνσης κατά την πτήση. άκρη 9-12 9-37 Τα μεγάλα φτερά είναι μακριά, δύσκαμπτα, πλήρως ανεπτυγμένα και διακρίνονται σε: Πηδαλιώδη ή κατευθυντήρια: Ο αριθμός τους κυμαίνεται από 10-20 και ανάλογα με το μέγεθος και το σχήμα σχηματίζονται διάφοροι τύποι ουράς. 10
Πηδαλιώδη ή κατευθυντήρια: Ο αριθμός τους κυμαίνεται από 10-20 και ανάλογα με το μέγεθος και το σχήμα σχηματίζονται διάφοροι τύποι ουράς. Τα μικρά φτερά είναι πιο κοντά, εύκαμπτα και διακρίνονται σε καλυπτήρια και πτίλα (ή πούπουλα). 11
Τα τριχόφτερα δεν έχουν γένειο και απαντούν στην περιοχή του τράχηλου και την κοιλιακή χώρα. Τα σμηριγγόφτερα είναι ατελή. Έχουν σχήμα μαστιγίου και η ράχη δεν έχει γένειο. Απαντούν στη βάση του ράμφους και γύρω από τα μάτια. Φτερά: προέλευση, δομή, λειτουργία Προέλευση Αριθμός ράχη Φολίδες ερπετών 1000 25.000 φτερά έλασμα κλώνοι μύστακες κάλαμος καλυπτήριο Ποιοι οι τύποι φτερούγας; ερετικό & πτίλο τριχόφτερο κατευθυντήριο Ανύψωσης α) Προωθητικές Προωθητικές Τα πτηνά είναι ομοιόθερμα (41-43 0C) και ο πλήρης έλεγχος της σωματικής τους θερμότητας επιτυγχάνεται λίγες μέρες μετά την εκκόλαψη τους. β) Ταχύτητας γ) Ελλειψοειδείς δ) Ανύψωσης Ελλιψοειδείς Ταχύτητας 12
ΧΡΩΜΑΤΙΣΜΟΣ Ο χρωματισμός των φτερών οφείλεται στα χρωματοφόρα κύτταρα και διαφέρει στα διάφορα είδη. Κατά κανόνα τα πολυγαμικά εμφανίζουν χρωματικό διμορφισμό και τα αρσενικά αναπτύσσουν εντονότερους και λαμπρότερους χρωματισμούς για την προσέλκυση των θηλυκών. ΧΡΩΜΑΤΙΣΜΟΣ ΧΡΩΜΑΤΙΣΜΟΣ Ο χρωματισμός των φτερών οφείλεται στα χρωματοφόρα κύτταρα και διαφέρει στα διάφορα είδη. Τα εδαφόβια κυρίως θηλυκά έχουν άτονο και γαιώδη χρωματισμό για να προστατεύονται από φυσικούς εχθρούς, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της αναπαραγωγής. 13
ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΠΤΗΣΗΣ Ένα από τα χαρακτηριστικά των πτηνών είναι η ικανότητά τους να πετούν. Αυτή εξασφαλίζεται κυρίως με τα φτερά των φτερούγων και της ουράς αλλά υποβοηθάται από διάφορες ανατομικές και φυσιολογικές προσαρμογές, χάρη στις οποίες ελαττώνεται το βάρος τους. ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΠΤΗΣΗΣ Οι κυριότερες από αυτές είναι: 1. Ο σκελετός τους είναι ελαφρύς, συμπαγής και πολύ ισχυρός. Η μείωση του βάρους του οφείλεται στο ότι το εσωτερικό διαφόρων επιμήκων οστών είναι κοίλο (Π.χ. ο σκελετός του περιστεριού αποτελεί μόνο το 4,4% του σωματικού βάρους). 14
ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΠΤΗΣΗΣ Οι κυριότερες από αυτές είναι: 2. Το τραχειοβρογχικό δίκτυο επικοινωνεί με έναν αριθμό θυλακοειδών υμένων με λεπτά τοιχώματα, που εισδύουν ανάμεσα στα τοιχώματα της σπλαχνικής κοιλότητας και ονομάζονται αεροφόροι σάκκοι. ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΠΤΗΣΗΣ Οι κυριότερες από αυτές είναι: 3. Η ουροδόχος κύστη λείπει και έτσι αποφεύγεται η συγκέντρωση των ούρων. ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΠΤΗΣΗΣ Οι κυριότερες από αυτές είναι: Χρησιμεύουν, εκτός από την μείωση του βάρους και για να ψύχουν το σώμα κατά την πτήση. Η χωρητικότητα των πνευμόνων και των αεροφόρων σάκκων είναι σχετικά μεγάλη (π.χ. στην πάπια αποτελούν το 20% του σωματικού όγκου: 2% πνεύμονες και 18% αεροφόροι σάκκοι). Στερούνται ουροδόχου κύστης και το απεκκριτικό και ουρογεννητικό σύστημα των πτηνών εκβάλουν σε ένα κοινό άνοιγμα, την αμάρα. Αυτά σε στερεά σχεδόν κατάσταση (ουρικό οξύ) αναμιγνύονται με τα κόπρανα και αναγνωρίζονται από το λευκό χρωματισμό τους. ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΠΤΗΣΗΣ Οι κυριότερες από αυτές είναι: 4. Αν και υπάρχουν δύο ωοθήκες μόνο η αριστερή είναι λειτουργική ενώ η δεξιά είναι υποπλασμένη και συνήθως δεν έχει ωαγωγό. Η ανάπτυξη των γεννητικών οργάνων γίνεται μόνο την περίοδο της αναπαραγωγής, ενώ μετά το τέλος της ατροφούν και μειώνουν το βάρος τους σημαντικά. Η ωοθήκη π.χ. στο ψαρόνι κατά την αναπατραγωγή ζυγίζει 1500 φορές περισσότερο σε σύγκριση με το αρχικό της βάρος. Σύζευξη με επαφή των κοιλοτήτων της αμάρας. 15
Η γονιμοποίηση τους επιτελείται όταν οι αμάρες του ζεύγους ακουμπούν και πιέζονται μεταξύ τους, με αποτέλεσμα το σπέρμα να μπαίνει στο άνοιγμα του ωαγωγού. ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΠΤΗΣΗΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΠΤΗΣΗΣ Οι κυριότερες από αυτές είναι: Οι κυριότερες από αυτές είναι: 5. Η τροφή αποτελείται από είδη μικρού όγκου αλλά πλούσια σε θερμιδική αξία και που αφομοιώνεται πολύ γρήγορα. 6. Το μέγεθος της καρδιάς στα πτηνά είναι μεγάλο σε σύγκριση με άλλα ζωϊκά είδη. Π.χ. ορισμένα είδη Turdus που τρέφονται με χυμώδεις καρπούς αποβάλλουν τους σπόρους 45 λεπτά μετά τη λήψη της τροφής. Το αίμα αν και περιέχει την ίδια ποσότητα αιμογλοβίνης με τα θηλαστικά, εντούτοις η περιεκτικότητα του σε σάκχαρα είναι διπλάσια. Ένας νεοσσός πελαργού λαμβάνοντας 0,5 Kg τροφής αυξάνει το σωματικό βάρος κατά 160 g (33% της προσληφθείσας τροφής) 10% στα θηλαστικά. Η πίεση είναι επίσης μεγαλύτερη: Περιστέρι 145 mm, Κότα 180 mm, ποντίκι 106 mm και άνθρωπος 120 mm. 16
Η καρδιά τους είναι τετράχωρη και σχετικά μεγάλη (0,22,8 του σωματικού βάρους). Τα 10 χαρακτηριστικά των πουλιών Σώμα αεροδυναμικό για πτήση. Λαιμός μακρύς για υποβοήθηση της ισορροπίας στην πτήση και για συλλογή τροφής. Το ζεύγος των πρόσθιων άκρων μετατρέπεται σε φτερούγες. Η επιδερμίδα καλύπτεται από φτερά και μόνο τα πόδια φέρουν φολίδες. Ο σκελετός είναι πλήρως οστεοποιημένος και ελαφρύς. Για να μειωθεί το βάρος του υπάρχουν οστά κοίλα (πνευματικά οστά). Το κρανίο έχει συντηχθεί σε ενιαίο οστό, οι γνάθοι δεν φέρουν δόντια και φέρουν μια κεράτινη θήκη το ράμφος, οι πλευρές είναι ισχυρά συνδεδεμένες μεταξύ τους, η ουρά είναι κοντή και το στέρνο είναι πολύ καλά αναπτυγμένο και φέρει συνήθως τρόπιδα για την πρόσφυση των θωρακικών μυών για την πτήση. Ενδόθερμα. Αυτό σημαίνει ότι έχουν αναπτύξει ένα πολύ καλό κυκλοφορικό σύστημα και διαθέτουν μεγάλα ποσά ενέργειας, ώστε να διατηρήσουν τη θερμοκρασία του σώματός τους σταθερή, ανεξάρτητα από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντός τους. Πολύ καλά ανεπτυγμένο κυκλοφορικό σύστημα για την αιμάτωση των μυών της πτήσης, καρδιά τετράχωρη. Ερυθρά αιμοσφαίρια εμπύρηνα Η αναπνοή : διεύλευση οξυγονωμένου αέρα σε εισπνοή ΚΑΙ ΣΕ ΕΚΠΝΟΗ λόγω υψηλών μεταβολικών αναγκών πτήσης. Σύστημα λεπτών διακλαδώσεων των βρόγχων (παραβρόγχια) - εννέα αεροφόρων σάκων. Ανανέωση φτερώματος: γιατί, πότε, πώς Γιατί; Πολύ καλά ανεπτυγμένο νευρικό σύστημα με εγκέφαλο και 12 ζεύγη κρανιακών νεύρων, και καλά αναπτυγμένες αισθήσεις. Πότε; Η απέκκριση γίνεται μόνο ως ουρικό οξύ και ως ημιστερεά ούρα, απουσία ουροδόχου κύστης, μια προσαρμογή μείωσης του σωματικού βάρους. Πώς; Στο γενετικό σύστημα των θηλυκών παραμένει μόνο η αριστερή ωοθήκη και ωαγωγός. Μείωση του βάρους του γενετικού συστήματος με το πέρας της αναπαραγωγής. Σύζευξη με επαφή των κοιλοτήτων της αμάρας. Αμνιωτά. Μεγάλη ποσότητα λεκίθου αυγών και σκληρά ασβεστολιθικά περιβλήματα. Εξωτερική επώαση. Ράμφος: τύποι τροφοληψίας Διατήρηση φτερώματος σε άριστη κατάσταση αποκατάσταση φθοράς Τέλος αναπαραγωγικής περιόδου τέλος καλοκαιριού. Μικρή διάρκεια ημέρας Υπόφυση Θυρεοειδής αδένας Θυροξίνη διακοπή αιμάτωσης φτερού πτερόρροια Συγκεκριμένη σειρά: Τράχηλος στήθος ράχη κοιλιά ουρά φτερούγες Πτώση ανά δυάδες σε φτερούγες και ουρά ένα από κάθε πλευρά για να διατηρείται η ισορροπία στην πτήση Διάρκεια; 2 3 εβδομάδες στα υδρόβια πουλιά. Ταυτόχρονη πτερόρροια Όλο το χρόνο στα αρπακτικά. Πάρα πολύ αργά διαρκής πτήση Τι τρώνε τα παρακάτω αμερικανικά είδη πουλιών; Το ράμφος υποδηλώνει το είδος τροφής και τον τρόπο τροφοληψίας του κάθε είδους 17
ΠΟΔΙΑ Τα πόδια στα διάφορα είδη διαφέρουν ως προς το μήκος και την κατασκευή και είναι προσαρμοσμένα ανάλογα με τον τρόπο ζωής τους. ΠΟΔΙΑ Τα τελευταία είναι συνήθως 4, σπάνια 3, και αποτελούνται από 2-5 φάλαγγες που καταλήγουν σε νύχια. ΠΟΔΙΑ Τα καλοβατικά είδη, δηλαδή αυτά που ζουν σε ελώδεις, παραλίμνιες και παραποτάμιες περιοχές, έχουν μεγάλα πόδια και μακριά δάκτυλα. ΠΟΔΙΑ Κάθε πόδι αποτελείται από το μηριαίο οστό, την κνήμη, τον ταρσό (ταρσομετατάρσιο) και τα δάκτυλα. ΠΟΔΙΑ Είναι διαμορφωμένα ώστε να τα βοηθούν στην κίνηση, στην ανεύρεση και σύλληψη τροφής, στην κατασκευή της φωλιάς, στην άμυνα κλπ. ΠΟΔΙΑ Τα ξηροβατικά, που ζουν στην ξηρά, έχουν κοντά και ισχυρά πόδια και δάκτυλα κατάλληλα για σκάλισμα. 18
ΠΟΔΙΑ ΠΟΔΙΑ Τα κολυμβητικά, που ζουν στο νερό έχουν τα δάκτυλα ενωμένα με μεμβράνη. Στα κυρίως κολυμβητικά τα τρία μπροστινά δάκτυλα ενώνονται καθόλο το μήκος τους με μεμβράνη ενώ το πισινό είναι ελεύθερο. ΠΟΔΙΑ Τα κολυμβητικά, που ζουν στο νερό έχουν τα δάκτυλα ενωμένα με μεμβράνη. Στα ημικολυμβητικά τα μπροστινά δάκτυλα ενώνονται μερικώς μόνο με μεμβράνη, ενώ το πισινό είναι ελεύθερο. ΠΟΔΙΑ Τα κολυμβητικά, που ζουν στο νερό έχουν τα δάκτυλα ενωμένα με μεμβράνη. Στα λοβώδη, τα δάκτυλα έχουν και από τις δύο πλευρές λοβώδεις μεμβράνες χωρίς να ενώνονται μεταξύ τους. Πόδια: μορφή και τύποι ξηρά - σκαλιστικά κολύμβηση-περπάτημα αρπακτικά οι οποίοι φθάνουν μέχρι τα άκρα των δακτύλων, με τη βοήθεια των οποίων συγκρατούνται και δεν πέφτουν όταν κουρνιάζουν. ΠΟΔΙΑ Καλοβατικά πουλιά: πόδια μακριά και ψηλά Ξηροβατικά πουλιά: πόδια κοντά και ισχυρά κολύμβηση Στα στρουθιόμορφα που κουρνιάζουν σε κλαδιά δέντρων, τα πόδια είναι εφοδιασμένα με ειδικούς τένοντες, πάνω σε πλωτή βλάστηση Όταν το πτηνό είναι όρθιο ή περπατάει, οι τένοντες είναι χαλαροί και εκτεταμένοι, ενώ όταν κουρνιάζει τότε με το λύγισμα των ποδιών συστέλλονται προκαλώντας έτσι το κλείσιμο των δακτύλων και τη στήριξη του πτηνού χωρίς την κατανάλωση πρόσθετης ενέργειας. δασόβια - κούρνιασμα 19
Πού ζει το κάθε ένα από τα παρακάτω είδη; Τοπογραφία ποδιού τρόπος διάταξης των δακτύλων ανισοδάκτυλα ζυγοδάκτυά ετεροδάκτυλα συνδάκτυλα παμπροδάκτυλα Αναπαραγωγή: ηθολογικές προσαρμογές Μονογαμία ή πολυγαμία και γιατί; Στη φύση το αρσενικό επιδεικνύει τις ικανότητές του και καλεί το θηλυκό. Το θηλυκό επιλέγει το σύντροφό του. Τα αρσενικά αναπτύσσουν γαμήλιο πτέρωμα (ένδειξη σεξουαλικής ωριμότητας, ευρωστίας υγείας) Γαμήλια επίδειξη (display) (display αετών, χορός σκουφοβουτηχταριών κτλ) Κάλεσμα αναπαραγωγής (ωδικά πουλιά κυρίως) Αναπαραγωγή με πίεση της αμάρας (απουσία πέους) Πάνω από το 90% ειδών είναι εποχιακά μονογαμικά Κύκνοι, χήνες: μόνιμα μονογαμικά, Ήταυρος: πολυγαμικός Φωλεοποίηση επώαση - νεοσσοί Ptyonopre rupestris Podiceps cristatus Calandrella brachydactyla Αυγά: 5-7 (μικρά πουλιά), μεγάλα πουλιά λιγότερα Επώαση: 2 εβδομάδες (μικρά) 4 εβδομάδες (χήνες) Αναπαραγωγική επιτυχία ποικίλει Κούκος: παράσιτο Φωλεόφυγα Αquila chrysaetos Dedrocopus major Έδαφος δέντρα βράχια πλωτές κορφές δέντρων πλωτές Turdus merula Φωλεόφιλα Aegypius monachus 20
Αναπαραγωγικό κάλεσμα του αηδονιού Το τραγούδι των πουλιών Πώς; Πότε; Γιατί; Τα στουθιόμορφα (Passeriformes) κελαηδούν με τη σύριγγα (όργανο στη διακλάδωση τραχείας βρόγχων) Την Άνοιξη κατά την αναπαραγωγική περίοδο (Μάρτιος Απρίλιος) ΚΑΙ (Μάιος Ιούνιος) Πολύ νωρίς το πρωί στην ανατολή του ηλίου (έως 3ώρες μετά) 1. Κάλεσμα αναπαραγωγής επικράτειας (territory song) 2. Κάλεσμα κινδύνου (alarm call) 3. Κάλεσμα επαφής (contact call) (Κάθε άτομο αναγνωρίζεται από δική του χροιά φωνής) Το φαινόμενο της μετανάστευσης Περίοδο παγετώνων τεταρτογενούς περιόδου Άρχισε; Μ. ετοιμότητα; Ελλάδα; Δρόμοι; Πώς; Άνοιξη Αύξηση ημέρας Υπόφυση Θυρεοειδής Γοναδοτροπίνη (α) αύξηση μεγέθους γονάδων και (β) μεταβολισμός - συσσώρευση λίπους (α) Αποδημητικά ή εδραία (κότσυφας, παπαδίτσες, γερακίνα) (β) Επιδημητικά χειμερινοί επισκέπτες (χήνες, μπεκάτσα κτλ) (γ) Επιδημητικά καλοκαιρινοί επισκέπτες (πελαργοί, γύπες, αηδόνια) (δ) Μεταναστευτικά Ισπανία και Ελλάδα: (α) Έβρος Αιγαίο Δυτική Αφρική ή (β) Ιόνια Κ. & Ν. Αφρική Σχηματισμοί σε V. Φωνές επικοινωνίας Ύψος 600-1000μ. Ταχύτητα 60-90km/h (βράδυ), ή 80-120km/h (μέρα Οι δρόμοι των πουλιών στην Ευρώπη ΤΕΛΟΣ 21
Εργασία για το επόμενο μάθημα (ομάδα 3): Διερεύνησε τις πρώτες ορνιθολογικές ιστοσελίδες σου: www.ornithologiki.gr www.ekpaz.gr www.birdlife.org.uk Η εργασία θα παραδοθεί την Τρίτη 15/3/05. Είναι υποχρεωτική. ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΟΔΗΓΟΙ ΠΕΔΙΟΥ ΓΙΑ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ 1. Peterson, R.; Mountfort, G.; Hollom, P. A. D.; Huxley, J.; Κανέλλης, Α., and Bauer, W. «Τα πουλιά της Ελλάδας και της Ευρώπης». Αθήνα Χρυσός Τύπος. 1981. Πολύ καλός οδηγός πουλιών στα ελληνικά με πληροφορίες περιγραφής, βιοτόπου, φωνής και χάρτη κατανομής κάθε είδους που απαντάται στην Ελλάδα. Μειονέκτημα: απουσία έγχρωμων σχεδίων φωτογραφιών 2. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. Όλα τα πουλιά της Ελλάδας. Αθήνα Ελεύθερος Τύπος; 1996. Καλός οδηγός πουλιών στα ελληνικά με πληροφορίες και φωτογραφίες. Καλός για αρχάριους. Μειονέκτημα: απουσία χάρτη, εκλαϊκευμένο κείμενο, φωτογραφίες αντιεπιστημονικές. Φτιάξε μια λίστα με διεθνείς ιστοσελίδες για τα πουλιά μπαίνοντας στο www.google.gr και δακτυλογραφώντας birds, raptors, passerines, AND conservation, sampling, monitoring κτλ Γράψτε μια περίληψη 100-300 λέξεις για το περιεχόμενο κάθε ιστοσελίδας 3. Χανδρινός Γ. & Δημητρόπουλος. «Αρπακτικά πουλιά της Ελλάδας». Αθήνα, Ευσταθιάδης & Υιοί Α.Ε. 1982 199 σελ. Καλός οδηγός στα ελληνικά με σχήματα και χάρτες κατανομής Επιλέξετε την ιστοσελίδα που σας εντυπωσίασε περισσότερο και σχολιάστε σε 500-600 λέξεις το γιατί ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΟΙ ΟΔΗΓΟΙ ΠΕΔΙΟΥ ΓΙΑ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ 1. ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΒΙΒΛΙΑ "Collins BIRD GUIDE" (1999). Lars Svensson & Peter J. Grant, Killian Mullarney & Dan Zetterstrom, HarperCollins Publishers, London. 3500 έγχρωμα σχέδια, 700 χάρτες εξάπλωσης, 400 σελ 2. "Birds of Europe with North Africa and the Middle East (1999) by Lars Johsson 400 έγχρωμα φύλα, 560σελ 3. RSPB Birds of Britain and Europe Rob Hume (2002) 448 σελ Τσούνης, Γ. BIRD Watching. Στο μαγικό κόσμο των πουλιών. Αθήνα Ελληνικά Γράμματα; 1999. Chandrinos, George- Akriotis, Triantafyllos (1997): "The Birds of Greece". Christopher HELM publishers, A & C Black, London Ελληνικός ΑΤΛΑΝΤΑΣ. Γεωγραφική κατανομή και πληθυσμιακή κατάσταση κάθε είδους στην Ελλάδα. ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΘΕΤΟΥΝ ΟΔΗΓΟΥΣ ΠΟΥΛΙΩΝ The Leader Books", "Κακουλίδης-Φωλιά του Βιβλίου", "Κωσταράκης", "Ελευθερουδάκης ή ΑΓΟΡΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΣΕ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ ΦΥΣΗΣ www.nhbs.com www.wildlifebooks.com www.amazon.com 22