ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΟΥΛΑ Χρ. ΜΑΚΡΗ M.Sc. Γεωλόγος Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2015
ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI SCHOOL OF GEOLOGY DEPARTMENT OF GEOLOGY KYRIAKOULA Chr. MAKRI M.Sc. Geologist THE HISTORICAL DEVELOPMENT OF GEOLOGICAL EDUCATION IN GREECE Ph.D THESIS THESSALONIKI 2015 3
ΚΥΡΙΑΚΟΥΛΑ Χρ. ΜΑΚΡΗ Πτυχιούχος M.Sc. Γεωλόγος Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Υποβλήθηκε στο Τμήμα Γεωλογίας Τομέας Γεωλογίας Ημερομηνία Προφορικής Εξέτασης: 22 α Σεπτεμβρίου 2015 Τριμελής Συμβουλευτική Επιτροπή Παυλίδης Σπυρίδων Καθηγητής, Επιβλέπων Καστάνης Νίκος Λέκτορας, Μέλος Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής Ψύλλος Δημήτριος Καθηγητής, Μέλος Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής Εξεταστική Επιτροπή Καστάνης Νίκος, Λέκτορας Τμήματος Μαθηματικών Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Κλωνάρη Αικατερίνη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήματος Γεωγραφίας Πανεπιστημίου Αιγαίου. Κωστόπουλος Δημήτριος, Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήματος Γεωλογίας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Λαμπρινός Νικόλαος, Αναπληρωτής Καθηγητής Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Παυλίδης Σπυρίδων, Καθηγητής Τμήματος Γεωλογίας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Χατζηπέτρος Αλέξανδρος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Γεωλογίας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ψύλλος Δημήτριος, Καθηγητής Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. 4
Αριθμός Παραρτήματος Επιστημονικής επετηρίδας Τμήματος Γεωλογίας Ν Κυριακούλα Χρ. Μακρή, 2015 Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος. All right reserved. Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ISBN: Απαγορεύεται η αντιγραφή, αποθήκευση και διανομή της παρούσας εργασίας, εξ ολοκλήρου ή τμήματος αυτής, για εμπορικό σκοπό. Επιτρέπεται η ανατύπωση, αποθήκευση και διανομή για σκοπό μη κερδοσκοπικό, εκπαιδευτικής ή ερευνητικής φύσης, υπό την προϋπόθεση να αναφέρεται η πηγή προέλευσης και να διατηρείται το παρόν μήνυμα. Ερωτήματα που αφορούν τη χρήση της εργασίας για κερδοσκοπικό σκοπό πρέπει να απευθύνονται προς το συγγραφέα. Οι απόψεις και τα συμπεράσματα που περιέχονται σε αυτό το έγγραφο εκφράζουν το συγγραφέα και δεν πρέπει να ερμηνευτεί ότι εκφράζουν τις επίσημες θέσεις του Α.Π.Θ. (N. 5343/1932 202 παρ. 2) 5
Περιεχόμενα Πρόλογος... 10 Εισαγωγή... 12 Αφετηρία του θέματος... 12 Σκοπός Στόχοι... 14 Οριοθέτηση της έρευνας.... 15 Βασικές Πηγές... 16 Μέθοδοι έρευνας... 18 Δομή της εργασίας... 19 Κεφάλαιο 1 ο : Η ελληνική Μέση Εκπαίδευση Το υπόβαθρο της έρευνας... 21 Ενότητα 1.1: Το εκπαιδευτικό και κοινωνικό υπόβαθρο της ελληνικής κοινωνίας... 21 Ενότητα 1.2: Σχεδιασμός έρευνας και μεθοδολογία... 37 1.2.1. Ανάπτυξη ερευνητικής μεθοδολογίας... 39 1.2.2. Εννοιολογικό πλαίσιο για την ανάλυση εγχειρίδιων... 40 1.2.3. Μεθοδολογία ανάλυσης δείγματος σχολικών εγχειρίδιων... 44 Κεφάλαιο 2ο : Στοιχεία από την Ιστορία και την Εξέλιξη της Γεωλογίας... 52 Ενότητα 2.1: Οι σημαντικότεροι συγγραφείς και διδάσκοντες Γεωλογίας... 52 Ενότητα 2.2: Αναδρομή στην εξέλιξη και την ιστορία της Γεωλογίας... 59 Ενότητα 2.3: Οι Εννοιολογικές αλλαγές στη Γεωλογία μέσα από τη θεωρία της Μετατόπισης των Ηπείρων και τη θεωρία των Λιθοσφαιρικών πλακών.... 70 Κεφάλαιο 3ο: Η εμφάνιση της Γεωλογίας στη Νεοελληνική κοινωνία... 75 Ενότητα 3.1: Η Γεωλογία στα ελληνικά λογοτεχνικά περιοδικά του 19ου και του 20ου αιώνα.... 78 Ενότητα 3.2: Το περιοδικό Προμηθεύς... 96 Ενότητα 3.3: Το ενδιαφέρον για την ανακάλυψη των απολιθωμένων οστών στο Πικέρμι Αττικής.... 98 Κεφάλαιο 4ο : Ιστορικά στοιχεία από τη γεωλογική εκπαίδευση στην Ευρώπη.... 102 Κεφάλαιο 5ο: Αναλυτικά και ωρολόγια προγράμματα Γεωλογίας... 106 Ενότητα 5.1: Ωρολόγια και αναλυτικά προγράμματα 1830 1929... 109 5.1.1. Ωρολόγια προγράμματα Φυσικών στα Ελληνικά Σχολειά και Γυμνάσια... 109 5.1.2: Ωρολόγιο πρόγραμμα Φυσικών Επιστημών στα Πρακτικά Λύκεια και στο Βαρβάκειο Λύκειο... 126 Ενότητα 5.2: Ωρολόγια και αναλυτικά προγράμματα 1930 1977... 132 Ενότητα 5.3: Ωρολόγια και αναλυτικά προγράμματα 1977 1994... 149 7
Ενότητα 5.4: Ωρολόγια και αναλυτικά προγράμματα 1994 2010... 159 Ενότητα 5.5: Μέθοδοι διδασκαλίας που εφαρμόστηκαν στην ελληνική εκπαίδευση, από το 1830 έως σήμερα... 170 Κεφαλαίο 6ο. Τα σχολικά βιβλία Γεωεπιστημών... 174 Ενότητα 6.1: Το θεσμικό πλαίσιο και η εξέλιξη της διαδικασία παραγωγής και διανομής σχολικών βιβλίων.... 175 6.1.1. Δεδομένα για τα διδακτικά εγχειρίδια Φυσικών Επιστήμων... 179 Ενότητα 6.2 :Τα σχολικά εγχειρίδια με περιεχόμενο Γεωεπιστημών ελληνικών σχολικών βιβλίων 1845 σήμερα... 183 6.2.1.Η περίπτωση των βιβλίων Γεωγραφίας του Γυμνασίου (1977 2008)... 215 Ενότητα 6.3 : Ανάλυση των ελληνικών σχολικών βιβλίων... 221 6.3.1: Ανάλυση των ελληνικών σχολικών βιβλίων 1830 1929... 223 6.3.2: Ανάλυση των ελληνικών σχολικών βιβλίων 1930 1976... 230 6.2.3: Ανάλυση των ελληνικών σχολικών βιβλίων 1977 1996... 234 6.3.4: Ανάλυση των ελληνικών σχολικών βιβλίων 1997 2015... 238 Ενότητα 6.4: Εξέλιξη του περιεχομένου και της θεματολογίας των αυτονομημένων βιβλίων Γεωεπιστημών.... 240 7 ο Κεφάλαιο: Οι σταθμοί και η εξέλιξη της Γεωλογίας στην Ελλάδα, υπό το πρίσμα της εκπαίδευσης... 243 Ενότητα 7.1: Οι πρώτες επιστημονικές κοινότητες Γεωλογίας στην Ελλάδα... 243 Ενότητα 7.2: Η αποδοχή (εισαγωγή) του Δαρβινισμού μέσω των σχολικών εγχειριδίων.... 245 7.2.1 Η δημόσια αντιπαράθεση... 245 7.2.2. Δαρβινικές έννοιες στα διδακτικά εγχειρίδια γεωλογικού περιεχομένου... 247 Ενότητα 7.3: Τεκτονικές θεωρίες εισαγωγή της Θεωρίας των Λιθοσφαιρών Πλακών, υπό το πρίσμα των σχολικών εγχειρίδιων.... 253 Κεφάλαιο 8ο: Συμπεράσματα Όψεις της διδασκαλίας των Γεωεπιστημών στην Ελληνική Μέση Εκπαίδευση... 265 Περίληψη... 274 Βιβλιογραφία... 278 Ελληνική Βιβλιογραφία... 278 Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία... 284 Γενική Βιβλιογραφία... 286 Εγκυκλοπαίδειες... 288 Εκπαιδευτική Νομοθεσία ΦΕΚ... 289 Ιστοσελίδες... 302 Παράρτημα I : Ιδιότητες συγγραφέων σχολικών εγχειρίδιων... 303 8