ΙΣΑ Ω Η: CLUSTERS Α Α Α Α, Α Α Α Α Α Α

Ω Ω Ω Ω α α η α α χη α Χ Ω (CLUSTERS) Ω Ω η α α ω α α 2012 1

Α (ABSTRACT)... 3 ΙΣΑ Ω Η: CLUSTERS Α Α Α Α, Α Α Α 7 Α... 7 Α Α Α... 16 Α Α Α Α ;... 25 Α... 30 Α... 32 Α Α... 32 Α Α... 35 Α Α Α Α... 41 Α Α Α Α Α... 46 Α Α Α Α... 70 Α Α Α... 81 Α Α Α... 81 Α Α Α Α Α Α... 87 CLUSTER Α Α Α... 90 Α Α Α Α Α... 96 Α... 111 Α Α Α Α Α Α... 111 Α Α Α Α... 121 Α Α Α Α... 123 Α Α... 139 Α Α... 153 Α Α Α Α... 158 2

(abstract) Η σ ς ς Μ Μ ς Α σ ς Μ σ σ ώ ώ σ σ ς ς ς σ ς ώ ς, σ σ ς σ σ σ clusters σ σ σ ώ σ ώ ς σ ς σ σ σ ώ. Η σ ώ σ ς ς ς ς σ. Η σ ώ ς ς ς: ώ σ σ σ σ σ ώ ώ σ σ σ σ σ σ σ σ σ ς ς σ ς ς ς σ σ ς σ. ώ σ ς ς. σ ς σ σ ώ σ cluster σ ς ς. σ σ σ ς σ ς ς σ ς ς σ ς. ώ σ σ σ σ σ. ώ σ σ. σ ς σ σ ώ σ cluster ς ς σ ς. σ σ σ ς σ ς ς σ ς σ ς. ώ σ σ σ σ σ. ς, ώ σ σ ς ς. 3

Ό αθ κ ΙΝ -Γ απκφϊ δα θα υηπ λδζϊί δ αυ ά βθ η ζϋ β κθ λ υθβ δεσ κυ πλκΰλαηηα δ ησ, β εα Ϊ α β βμ ζζβθδεάμ κδεκθκηέαμ, αθ εαδ πλκίζβηα δεά, θ έξ απκε ά δ αεσηα κθ «απ ζπδ δεσ» ξαλαε άλα πκυ έξ β δΰηά πκυ κ ε έη θκ αυ σ ι εέθβ θα ΰλΪφ αδ. Σκ πλυ κ ετηα βμ δ γθκτμ κδεκθκηδεάμ τφ βμ έξ π λϊ δ, β υ βηδεά εα Ϊλλ υ β κυ λαπ αδεκτ υ άηα κμ έξ απκφ υξγ έ, β ζζβθδεά κδεκθκηέα ίλδ εσ αθ αθ δηϋ ππβ η α ξλσθδα πλκίζάηα Ϊ βμ πκυ έξαθ θ αγ έ π λαδ Ϋλπ απσ βθ τφ β, αζζϊ, βθ έ δα δΰηά, κδ λυγηκέ η ΰΫγυθ βμ παλϋη δθαθ κλδαεϊ γ δεκέ, β αθ λΰέα αθ εαδ υοβζά θ έξ αεσηα ε δθαξ έ α τοβ εαδ κ Μθβησθδκ θ έξ αεσηα απκφα δ έ. Σβ δΰηά ε έθβ α πλκίζάηα α ά αθ βηαθ δεϊ εαδ υπαλε Ϊ, αζζϊ εαηέα π λέπ π β θ υπάλξ β αέ γβ β ηδαμ «εα Ϊ α βμ Ϋε α βμ αθϊΰεβμ» πκυ αεκζκτγβ ζέΰκυμ ηάθ μ η Ϊ. Ό αθ κ ε έη θκ βμ η ζϋ βμ Ϊλξδ θα υθ Ϊ αδ, β εα Ϊ α β έξ αζζϊι δ λαΰδεϊ πλκμ κ ξ δλσ λκ. ζζβθδεά κδεκθκηέα έξ πζϋκθ ηπ δ Ϋθα φατζκ ετεζκ τφ βμ- βηκ δκθκηδεάμ π λδ κζάμ, β εα αΰλαηηϋθβ αθ λΰέα αυιϊθκθ αθ η εγ δεκτμ λυγηκτμ απσ λέηβθκ λέηβθκ φ Ϊθκθ αμ κ 14,2% κ λέηβθκ κυ 2010, η Ϊ δμ π λαδ Ϋλπ η ΰΫγυθ βμ εαδ η κίαλά πδγαθσ β α θα φ Ϊ δ εαδ θα ι π λϊ δ κ 20%, β κδεκθκηδεά πκζδ δεά πλκ κηκέαα π λδ σ λκ η ε έθ μ βμ «γ λαπ έαμ κε» πκυ φαλησ βε δμ ξυλ μ κυ πλυβθ αθα κζδεκτ ηπζκε. Σκθ Ικτθδκ κυ 2011, β ζζβθδεά εκδθπθέα ίλέ ε αδ θ σμ ηδαμ πλπ σΰθπλβμ ελέ βμ πκυ θ π λδκλέα αδ βθ κδεκθκηέα, αζζϊ π ε έθ αδ δμ αιέ μ, κυμ γ ηκτμ, δμ α κηδεϋμ εαδ υζζκΰδεϋμ υηπ λδφκλϋμ, βθ πκζδ δεά, παθ κτ. αυ σ κ πζαέ δκ, ηδα η ζϋ β ΰδα δμ υ Ϊ μ πδξ δλά πθ φαθ Ϊα δ ε σμ εζέηα κμ κηϋθκυ σ δ α αβ άηα α πκυ πλϋπ δ θα αθ δη ππδ κτθ έθαδ έΰκυλα εαγκζδεσ λα. Οτ κ ΙΝ, κτ κδ υθ Ϊε μ βμ η ζϋ βμ αθ δη ππέακυθ βθ ελέ β πμ «υεαδλέα», αφκτ β πδ έθπ β βμ κδεκθκηδεάμ εαδ εκδθπθδεάμ εα Ϊ α βμ εαγδ Ϊ 4

υ εκζσ λβ βθ αθ δη υπδ β πθ ξλσθδπθ πλκίζβηϊ πθ βμ ζζβθδεάμ κδεκθκηέαμ. ίαγδϊ σηπμ ελέ β βμ ζζβθδεάμ εκδθπθέαμ εαδ κδεκθκηέαμ βηδκτλΰβ αθ λ δμ ζσΰκυμ ΰδα κυμ κπκέκυμ ηδα η ζϋ β ΰδα δμ υ Ϊ μ πδξ δλά πθ ηπκλ έ θα υθ δ φϋλ δ ( κ π λδκλδ ηϋθκ ίαγησ πκυ βμ αθαζκΰ έ) βθ Ϊλ β πθ α δ ισ πθ. Ο πλυ κμ, αφκλϊ βθ γ η ζέπ β βμ γϋ βμ σ δ β κδεκθκηδεά απκ ζ ηα δεσ β α θ αυ έα αδ η βθ π λδγπλδκπκέβ β πθ λΰαακηϋθπθ. πϋθαθ δ δμ πκζδ δεϋμ υηπέ βμ κυ εσ κυμ λΰα έαμ υπϊλξ δ θαζζαε δεά. πϋθ υ β κθ Ϊθγλππκ, β ΰθυ β, βθ πκδσ β α εαδ βθ π λδίαζζκθ δεά πλκ α έα απκ ζκτθ κυμ Ϊικθ μ ηδαμ θαζζαε δεάμ πκζδ δεάμ κδεκθκηδεάμ αθϊπ υιβμ. Μδα Ϋ κδα πκζδ δεά ηπκλ έ θα «πα ά δ» υφδ Ϊη θ μ κηϋμ εαδ πλπ κίκυζέ μ πκυ πλϋπ δ η θ θα η α ξβηα δ κτθ, θα θδ ξυγκτθ εαδ θα πκζζαπζα δα κτθ, αζζϊ υπϊλξκυθ. αθ έγ β η δμ λϋξκυ μ αθ δζάο δμ σ δ «αυ ά β ξυλα θ παλϊΰ αδ έπκ α», ηδα η ζϋ β ΰδα δμ υ Ϊ μ πδξ δλά πθ ηπκλ έ θα έι δ σ δ υπϊλξκυθ αιδσζκΰα παλα έΰηα α πκδκ δεάμ παλαΰπΰάμ πλκρσθ πθ εαδ υπβλ δυθ πκυ η δμ εα Ϊζζβζ μ πκζδ δεϋμ Ϋξκυθ β υθα σ β α θα πζβγτθκυθ. Ο τ λκμ ζσΰκμ, αφκλϊ βθ πλκ πϊγ δα δ λ τθβ βμ κυ θδ ξυση θκυ, ζσΰπ βμ ελέ βμ, θ δαφϋλκθ κμ ΰδα βθ αζζβζϋΰΰυα ά εκδθπθδεά κδεκθκηέα. Ο λσπκμ η κθ κπκέκ αυ Ϋμ κδ λα βλδσ β μ κλΰαθυθκθ αδ εαδ αθαπ τ κθ αδ ηφαθέα δ πκζζϊ εκδθϊ βη έα η δμ υ Ϊ μ πδξ δλά πθ. αθϊπ υιβ δε τπθ αζζβζκςπκ άλδιβμ, δϊξυ βμ πθ πφ ζβηϊ πθ, ξλβ δηκπκέβ βμ πθ κδεκθκηδυθ εζέηαεαμ εαδ αυ σξλκθα β Ϋηφα β κ κπδεσ πέπ κ εαδ κ ηδελσ ηϋΰ γκμ Ϋεα βμ λα βλδσ β αμ, απκ ζκτθ κλΰαθδεϊ κδξ έα βμ ξ δεάμ υαά β βμ. Οδ εφϊθ δμ αυ άμ βμ πλαε δεάμ ηπκλκτθ θα αθααβ βγκτθ α πζϋκθ δαφκλ δεϊ π έα, κυμ αΰλκ δεκτμ υθ αδλδ ηκτμ, δμ παλαΰπΰδεϋμ εκζ ε έί μ, α πκζδ δ δεϊ έε υα, α έε υα παλκξάμ εκδθπθδευθ υπβλ δυθ. ΣΫζκμ, κ λέ κμ ζσΰκμ αφκλϊ βθ υθα σ β α ηϋ π ηδαμ πκζδ δεάμ θέ ξυ βμ πθ υ Ϊ πθ πδξ δλά πθ θα αθ δη ππδ κτθ Ϋθ κθα εκδθπθδεϊ πλκίζάηα α σ κ κ π λδεσ κλδ ηϋθπθ εζϊ πθ, σ κ εαδ δμ παλυφϋμ βμ αΰκλϊμ λΰα έαμ. θ πηϊ π β εκδθπθδευθ ελδ βλέπθ εαδ πλκςπκγϋ πθ ΰδα βθ θέ ξυ β ξ έπθ, β αθ δη υπδ β βμ ηατλβμ λΰα έαμ, β βηδκυλΰέα υθα κ ά πθ απα ξσζβ βμ κπδεσ πέπ κ ΰδα κηϊ μ πκυ αθ δη ππέακυθ Ϋθ κθα πλκίζάηα α πλσ ία βμ βθ πέ βηβ αΰκλϊ λΰα έαμ, ηπκλ έ εαδ πλϋπ δ θα απκ ζϋ κυθ υ α δεσ κδξ έκ ηδαμ 5

πκζδ δεάμ θέ ξυ βμ πθ υ Ϊ πθ πδξ δλά πθ. Μδαμ θέ ξυ βμ πκυ γα θϋξ δ βθ υπσ ξ β ΰδα ί ζ έπ β βμ γϋ βμ σζπθ πθ ηπζ εση θπθ, ησθκ κ ίαγησ πκυ β ί ζ έπ β αυ ά γα αφκλϊ σθ πμ σζκυμ κυμ ηπζ εση θκυμ. η ζϋ β αυ ά Ϋλξ αδ θα πλκ γ έ ηδα δλϊ ξ δευθ λ υθυθ πκυ δ ιϊΰ δ κ ΙΝ Γ απσ κ 2005 σ κ κπδεσ- πδξ δλβ δαεσ πέπ κ (Ρυζησθ 2004, 2005, Λαηπλδαθέ βμ ε.α. 2006, Φπ δθκπκτζκυ, Κ λαηέ κυ 2005), σ κ εαδ π λδφ λ δαεσ (Ρκηπσζβμ ε.ϊ., 2009 & 2011). δ δεσ λα, πδζϋξ βεαθ κδ π λδφϋλ δ μ υ δεάμ ζζϊ αμ εαδ Π ζκπκθθά κυ ζσΰπ βμ τπαλιβμ πλκβΰκτη θπθ λ υθυθ ΰδα δμ έ δ μ π λδφϋλ δ μ ά θκηκτμ (Ρυζησθ, 2004, Ρκηπσζβ ε.α., 2009 & 2011) πκυ δ υεκζτθκυθ βθ υΰεϋθ λπ β κυ ξ δεκτ υζδεκτ εαδ βθ πζβλϋ λβ πλκ Ϋΰΰδ β κυ γϋηα κμ. ΣΫζκμ γα γϋζαη θα υξαλδ ά κυη κυμ ΜαλδΪ κ υαΰΰ ζδθσ, βηά λβ Λ κθϊ λκ, Κυ α δ βλσπκυζκ, Σ κτηπ ζβ Θ σ πλκ, Σ αΰεϊλβ Νέεκ, Κλέεβ Γδυλΰκ, ΜδξΪζβ Μαΰκυλέζκ, Ϋ πκδθα εαδ Ϊυλκ Γ πλΰέκυ, ζαξκΰδϊθθβ Κυ α, Παθαΰδυ β Καλαθ υθβ, Νέεκ Λέλβ, Νέεβ Γδαίλσΰζκυ, Jorge Sanchez εαδ α έζβ Μαεδσ ΰδα δμ υθ θ τι δμ πκυ ηαμ Ϋ π αθ. ΠΫ λκμ ΛδθΪ λκμ Ρυζησθ Γδυλΰκμ Ιπαθθέ βμ, εϋηίλδκμ 2012 6

Ε ΙΣΑΓΩΓΗ: CLUSTERS Κ Ι Π ΡΙΦ Ρ Ι ΚΗ Ν ΠΣΤΞΗ, Η ΤΠΟΘ Η ΣΗ ΛΛΗΛ ΓΓΤ ΟΙΚΟΝΟΜΙ κυ ΠΫ λκυ ΛδθΪλ κυ Ρυζησθ σ γ πλέα πθ clusters ( υ Ϊ μ) απκ Ϋζ εα Ϊ βθ ζ υ αέα 30 έα ηδα βηαθ δεά υηπζβλπηα δεά παλϋηία β ξ δεϊ η βθ αθ αΰπθδ δεσ β α ξπλυθ εαδ π λδφ λ δυθ, σ κ απσ βθ πζ υλϊ βμ ληβθ έαμ πθ αθ αΰπθδ δευθ πδ σ πθ, σ κ εαδ απσ βθ πζ υλϊ πθ πλκ παγ δυθ π ι λΰα έαμ πκζδ δευθ η σξκ β ί ζ έπ β αυ υθ πθ πδ σ πθ. Οδ πλκ πϊγ δ μ πκυ Ϋΰδθαθ απσ κ τ λκ ηδ σ βμ εα έαμ κυ 90 ΰδα θα αιδκπκδβγ έ βθ ζζϊ α αυ ά β γ πλβ δεά πλκ Ϋΰΰδ β βμ αθαπ υιδαεάμ πκζδ δεάμ κ βΰάγβεαθ απκ υξέ μ, ΰδα κθ απζσ ζσΰκ κ δ β αθαΰθυλδ β βμ υζζκΰδεάμ δϊ α βμ πθ παλαΰσθ πθ πκυ αθϋ δι αυ ά β πλκ Ϋΰΰδ β θ ΰδθσ αθ απκ ε ά σ κ απσ δμ ευλέαλξ μ πδξ δλβηα δεϋμ εκυζ κτλ μ, σ κ εαδ απσ α πδ ζ έα π ι λΰα έαμ πκζδ δευθ κ γθδεσ εαδ κ π λδφ λ δαεσ πέπ κ. τπαλιβ πθ υ Ϊ πθ απκεϊζυο σ δ β εαδθκ κηέα εαδ πκηϋθπμ β εα Ϊε β β θϋπθ γϋ πθ β π λδεά ά δ γθά αΰκλϊ, εαγυμ εαδ β πϋε α β βμ παλαΰπΰάμ εαδ βμ απα ξσζβ βμ, ιαλ υθ αδ εαγκλδ δεσ ίαγησ απσ δα δεα έ μ ιπ πδξ δλβηα δεϋμ, σππμ β τπαλιβ δϊξυ βμ ΰθυ βμ, κ υζζκΰδεσμ ξαλαε άλαμ βμ λΰα έαμ εαδ βμ εηϊγβ βμ, β υθ λΰα έα πδξ δλά πθ εαδ γ ηυθ π λδφ λ δαεσ ά γθδεσ πέπ κ ΰδα βθ π ι λΰα έα εαδ βθ υζκπκέβ β σξπθ. ζζϊ αυ σ πκυ Ϋξ δ πέ βμ θ δαφϋλκθ ΰδα ηδα π λέκ κ σππμ β βη λδθά, εα Ϊ βθ κπκέα β κδεκθκηδεά ελέ β α λαθκπκδ έ βθ πδξ δλβηα δεσ β α εαδ αυιϊθ δ βθ αθ λΰέα, έθαδ κ δ απκεαζτπ αδ πέ βμ ππμ β πδ υξέα πθ clusters θ κφ έζ αδ ησθκ κ εέθβ λκ κυ εϋλ κυμ, αζζϊ εαδ α εέθβ λα ΰδα α υζζκΰδεϊ κφϋζβ α κπκέα ηπκλκτθ θα κ βΰά κυθ. δ δεσ λα αθαΰθπλέα αδ κ δ β δα δεα έα βμ εηϊγβ βμ, παλαΰπΰάμ ΰθυ βμ, δαησλφπ βμ εαδ αιδκπκέβ βμ εαδθκ κηδυθ έθαδ πκζτπζ υλβ, τθγ β εαδ κφ έζ αδ πκζζαπζϊ εέθβ λα πλκ ππδεϊ εαδ υζζκΰδεϊ. πσ σ αθ Ϋγβε απκ κ υπκυλΰ έκ δκηβξαθέαμ, κ 1996, κ γϋηα βμ δ λ τθβ βμ πθ υθα κ ά πθ αιδκπκέβ βμ πθ υ Ϊ πθ ΰδα βθ ί ζ έπ β βμ 7

αθ αΰπθδ δεσ β αμ βμ ζζβθδεάμ κδεκθκηέαμ εαδ βθ π λδφ λ δαεά αθϊπ υιβ, φϊθβε εαγαλϊ κ δ β έ δα β Ϋθθκδα έξ π λδεκπ έ ΰδα θα πλκ αληκ έ ευλέπμ δμ ζζβθδεϋμ πδξ δλβηα δεϋμ εκυζ κτλ μ, εαγυμ αφκλκτ πζϋκθ ησθκ υθ λΰα έ μ πδξ δλά πθ, ξπλέμ θα υπϊλξ δ πλσγ β θα γκτθ αβ άηα α κυ γ ηδεκτ π λδίϊζζκθ κμ εαδ πθ πκζδ δευθ πκυ ηπκλ έ θα κ πβλ Ϊ κυθ. Σκ απκ Ϋζ ηα ά αθ κ δ β ξ δεά πκζδ δεά π λδκλέ βε, τηφπθα η α γθδεϊ άγβ, πλκΰλϊηηα α ξλβηα κ σ β βμ πδξ δλά πθ εαδ κηϊ πθ πδξ δλά πθ, πκυ αθαη θσ αθ σ δ ηϋ π βμ πδξ δλβηα δεάμ κυμ κφέαμ γα Ϋίλδ εαθ κ λσηκ ΰδα βθ αθαίϊγηδ β βμ εαδθκ κηδεάμ κυμ δεαθσ β αμ εαδ πκηϋθπμ βμ αθ αΰπθδ δεσ β Ϊμ κυμ. βθ πλαΰηα δεσ β α φαλησ βε ηδα φδζκ κφέα, πκυ π λδκλδασ αθ θα αθαπαλϊΰ δ ΰδα κηϊ μ πδξ δλά πθ αυ σ πκυ Ϋ δ εδ αζζδυμ Ϋεαθ κ ζζβθδεσ ελϊ κμ, πδ κ υθ αμ απζυμ βθ πδξ δλβηα δεσ β α. Ό αθ π λδΰλϊφκθ αδ κδ υθγάε μ ζ δ κυλΰέαμ εαδ αθϊπ υιβμ πθ clusters εα αΰλϊφκθ αδ εαδ πκηϋθπμ πλκ έθκθ αδ πκζζαπζϋμ πκζδ δεϋμ κυμ κη έμ πθ υθ ζ υθ, βμ άλδιβμ βμ πδξ δλβηα δεάμ λα βΰδεάμ, κυ υλτ λκυ πδξ δλβηα δεκτ π λδίϊζζκθ κμ εαδ βμ αά β βμ, πκυ έθαδ εα αλξάθ τ εκζκ θα αθαπ υξγκτθ ε κυ ηβ θσμ, εαδ πκυ απαδ κτθ Ϋθα δ κλδεσ παλσηκδπθ πκζδ δευθ εαδ γ ηυθ πκυ δμ υζκπκδκτθ, αζζϊ εαδ Ϋθαθ πζβγυ ησ λΰαακηϋθπθ εαδ πκζδ υθ, δεαθυθ θα ππηδ κτθ δμ απαλαέ β μ ΰθπ δαεϋμ, εκδθπθδεϋμ εαδ πκζδ δεϋμ δα δεα έ μ. έθαδ απαλαέ β κ, ΰδα θα ιδξθδϊ δ εαθ έμ κ ηυ άλδκ βμ τπαλιβμ ά ηβ υθα κ ά πθ ΰδα Ϋ κδα π λδίϊζζκθ α πκζδ δευθ, θα α υθ Ϋ δ η γ ηκτμ εαδ πκζδ δεϋμ πκυ αθαπ τξγβεαθ πλκβΰκτη θ μ φϊ δμ κυ εαπδ αζδ ηκτ, εα Ϊ βθ π λέκ κ κυ φκλθ δ ηκτ, αζζϊ εαδ πλδθ, θα γυηβγ έ βζα ά κυμ παλϊΰκθ μ αθϊπ υιβμ ΰθπ δαευθ εαδ εκδθπθδευθ δ λΰα δυθ σ κ κθ φκλθ δεσ εαπδ αζδ ησ, σ κ εαδ δμ κπδεϋμ υΰε θ λυ δμ πδξ δλά πθ κυ ηαελδθκτ ά εκθ δθκτ παλ ζγσθ κμ. έθαδ Ϋθα θ δαφϋλκθ παλϊ κικ κ σ δ β γ πλέα πθ υ Ϊ πθ ηφαθέ βε βθ πκξά βμ θ κφδζ ζ τγ λβμ παθ κ υθαηέαμ βμ αΰκλϊμ, ΰδα θα αθα έι δ πλκ ε δεϊ, αζζϊ η εαγαλσ λσπκ, β βηα έα πθ εκδθπθδευθ ιπ πδξ δλβηα δευθ δα δεα δυθ, απκεαζτπ κθ αμ Ϋ δ κ δ κδ πδ υξέ μ βμ π λδσ κυ αυ άμ κθ πδξ δλβηα δεσ κηϋα κφ έζκυθ πκζζϊ γ ηκτμ εαδ πλαε δεϋμ πκυ πδίέπ αθ απσ πλκβΰκτη θ μ π λδσ κυμ, εαδ ηπσλ αθ θα πλκ αληκ κτθ δμ υθγάε μ βμ παΰεκ ηδκπκέβ βμ εαδ βμ απ ζ υγϋλπ βμ πθ αΰκλυθ. Μπκλκτη θα υπκγϋ κυη 8

σ δ β ΰ θδε υηϋθβ α υθαηέα πκυ παλα βλάγβε βθ ζζϊ α, σ, δ αφκλϊ βθ αιδκπκέβ β βμ πλκ Ϋΰΰδ βμ πθ υ Ϊ πθ γϋηα α πκζδ δευθ ΰδα βθ εαδθκ κηέα εαδ βθ αθ αΰπθδ δεσ β α, κφ έζ αδ εα Ϊ ετλδκ ζσΰκ βθ απκυ έα ηδαμ δ κλέαμ δα υθ Ϋ πθ η αιτ πδξ δλβηα δευθ λα βλδκ ά πθ εαδ ΰθπ δαευθ γ ηδευθ ά εκδθπθδευθ δα δεα δυθ, κδ κπκέ μ θα Ϋξκυθ βηα Ϋο δ βθ ιϋζδιβ βμ κδεκθκηέαμ γθδεσ ά π λδφ λ δαεσ πέπ κ. Κα Ϊ βθ π λέκ κ η Ϊ κ 2009, απσ σ αθ ι εέθβ β φαληκΰά π λδκλδ δευθ πκζδ δευθ ΰδα β δαξ έλδ β κυ ξλϋκυμ, κδ πδζκΰϋμ ΰδα βθ κδεκθκηέα η α κπέ βεαθ αεσηβ π λδ σ λκ πλκμ ηαελκκδεκθκηδεϋμ λυγηέ δμ ά παλ ηίϊ δμ, πκυ κζκεζβλυθκυθ β δα δεα έα απκ υθϊηπ βμ πθ λΰαζ έπθ ΰδα δαλγλπ δεϋμ πκζδ δεϋμ εαδ θδ ξτκυθ πζϋκθ β ζκΰδεά βμ πέζυ βμ κυ υθσζκυ πθ πλκίζβηϊ πθ η βθ πϋε α β βμ ηίϋζ δαμ βμ αΰκλϊμ. β σηπμ απσ α ηϋ α βμ εα έαμ κυ 90, κδ σξκδ πκζδ δεάμ πκυ υθ σ αθ η βθ πλκκπ δεά κυ ι υλππαρ ηκτ βμ κδεκθκηέαμ εαδ πθ εκδθπθδευθ γ ηυθ, δα βλκτ αθ δμ ξλβηα κ κ ά δμ εαδ κθ κλαηα δεσ κυμ λσζκ, αζζϊ Ϋξαθαθ β υθα σ β Ϊμ κυμ θα αζζϊικυθ δμ υπϊλξκυ μ κηϋμ, εαγυμ κδ παζδϋμ π ζα δαεϋμ πλαε δεϋμ υπβλ κτ αθ πζϋκθ β θ κφδζ ζ τγ λβ α αϋθ α, εαδ κ η ηκθπηϋθκμ πδξ δλβηα έαμ ά αθ β αδξηά κυ σλα κμ βμ αθαπ υιδαεάμ λα βΰδεάμ. φσ κθ Ϋξκυη δ Ϋζγ δ βθ π λέκ κ εα Ϊ βθ κπκέα β κδεκθκηδεά πκζδ δεά α ε έ αδ η η αφκλϋμ πσλπθ ηαελκκδεκθκηδεσ πέπ κ εαδ απκλλυγηέ δμ αΰκλυθ ( δ δεσ λα βμ αΰκλϊμ λΰα έαμ), πκυ υΰε θ λυθκυθ βθ πλκ κξά εαδ βθ θϋλΰ δα πθ πδ ζ έπθ, β Ϊ εβ β πκζδ δευθ ι δ δε υηϋθπθ εα Ϊ π λδφϋλ δ μ ά κη έμ βμ κδεκθκηέαμ, κδ κπκέ μ αφκλκτθ βθ πλκυγβ β εαδθκ κηδυθ εαδ π θ τ πθ ηϋ π βμ αγ λάμ υθ λΰα έαμ πδξ δλά πθ εαδ βησ δπθ ά υζζκΰδευθ γ ηυθ ( βμ υζκπκέβ βμ βζα ά βμ ζκΰδεάμ πθ clusters), θ υΰε θ λυθ δ κ θ δαφϋλκθ πθ θ ζσΰπ πδ ζ έπθ. λαηα δεά λκφά πλκμ βθ π λδεά υπκ έηβ β εαδ βθ ατιβ β βμ αθ αΰπθδ δεσ β αμ ηϋ π βμ η έπ βμ πθ αηκδίυθ βμ λΰα έαμ, απκ ζ έ ιϊζζκυ βθ απσ διβ κυ ΰ ΰκθσ κμ κ δ β δαλγλπ δεά πλκ Ϋΰΰδ β πθ αβ βηϊ πθ βμ παλαΰπΰδεάμ κηάμ απκυ δϊα δ πζάλπμ απσ βθ πλκίζβηα δεά βμ ευίϋλθβ βμ αζζϊ εαδ βμ λσρεα. π λδεά υπκ έηβ β, σππμ απκ δεθτ αδ εαδ βθ ζζϊ α, απκ ζ έ ηδα ΰθπ ά πλκ πϊγ δα πϋε α βμ βμ αη δαεάμ ζκΰδεάμ εαδ α γϋηα α πκυ αφκλκτθ δμ αθαπ υιδαεϋμ πκζδ δεϋμ, β κπκέα απκ υΰξϊθ δ εαδ θ ηπκλ έ παλϊ θα απκ τξ δ. 9

θ υπϊλξ δ ηϋζζκθ ΰδα βθ ζζβθδεά παλαΰπΰδεά κηά Ϊθ δα βλβγ έ αυ ά β πκζδ δεά πδζκΰά εαδ κ ησθκ πκυ ηπκλ έ εαθ έμ θα π λδηϋθ δ έθαδ θα ΰεζπίδ έ β ζζβθδεά κδεκθκηέα β αυθβ πθ ξαηϋθπθ βμ παΰεκ ηδκπκέβ βμ. Γδα έ έθαδ πλκφαθϋμ κ δ β υθ ξάμ ΰδα πκζζϊ ξλσθδα απυζ δα παλαΰπΰδεκτ δ κτ (εαδ πκηϋθπμ αθ αΰπθδ δεσ β αμ) βμ ζζβθδεάμ κδεκθκηέαμ, κφ έζ αδ κ υθ υα ησ πθ θ κφδζ ζ τγ λπθ πκζδ δευθ, σ κ κ π λδεσ σ κ εαδ δμ δ γθ έμ υθαζζαΰϋμ. Μπκλ έ θα δ ξυλδ έ εαθ έμ κ δ ηδα κδεκθκηδεά λα βΰδεά η δαλγλπ δεϊ ξαλαε βλδ δεϊ, δεαθά βζα ά θα κ βΰά δ ηδα δ κλλκπβηϋθβ ξϋ β βμ ζζβθδεάμ κδεκθκηέαμ κ δ γθά ξυλκ, γα έξ πδ λϋο δ θα απκφ υξγ έ β βη λδθά φυΰά πλκμ α εϊ π, αζζϊ άη λα πζϋκθ - σππμ εαδ βθ πζ δκοβφέα πθ ξπλυθ πκυ Ϋξκυθ υπκ έ δμ αλθβ δεϋμ υθϋπ δ μ βμ θ κφδζ ζ τγ λβμ παΰεκ ηδκπκέβ βμ - θ ηπκλ έ θα υζκπκδβγ έ ηδα λα βΰδεά κδεκθκηδεάμ εαδ εκδθπθδεάμ αθα υΰελσ β βμ ξπλέμ θα γ έ πέ βμ κ αά βηα πθ λυγηδ δευθ παλ ηίϊ πθ κ δ αφκλϊ δμ δ γθ έμ κδεκθκηδεϋμ ξϋ δμ εαδ υθαζζαΰϋμ. θ πλϊΰηα δ ι α έ β απυζ δα παλαΰπΰδεκτ δ κτ εαδ β α υθαηέα αιδκπκέβ βμ αθαπ υιδαευθ υθα κ ά πθ εα Ϊ εζϊ κ λα βλδσ β αμ βθ ζζϊ α, απκεαζτπ αδ ππμ κφ έζκθ αδ κ ΰ ΰκθσμ κ δ κδ πκζδ δεϋμ πκυ φαλησ βεαθ θ ηπσλ αθ θα εϊθκυθ κυ δα δεϊ ίάηα α πλκμ βθ εα τγυθ β πθ ξ δα ηϋθπθ υζζκΰδευθ παλ ηίϊ πθ, π λδκξϋμ εαδ εζϊ κυμ σπκυ υΰε θ λυ δμ πδξ δλά πθ εαδ δ κλδεϋμ ι δ δε τ δμ πλκ Ϋφ λαθ β υθα σ β α θϋπθ ίβηϊ πθ πκυ σηπμ απαδ κτ αθ λδαδεά αζζαΰά πθ πμ σ πλκ ΰΰέ πθ. Οδ ξυλ μ ά π λδφϋλ δ μ βμ υλυπβμ πκυ ηπσλ αθ θα απκφτΰκυθ Ϋθαθ Ϋ κδκ εα άφκλκ έθαδ αυ Ϋμ πκυ ηπσλ αθ θα ία δ κτθ Ϋθα ά β υπϊλξκθ γ ηδεσ πζαέ δκ, εζβλκθκηβηϋθκ απσ Ϋθα κ δαζ βηκελα δεσ ά φκλθ δ δεσ παλ ζγσθ, κ κπκέκ πϋ λ ο θα πλκ αληκ κτθ αυ Ϋμ κδ ξυλ μ ά π λδφϋλ δ μ βθ παΰεκ ηδκπκέβ β, εα κλγυθκθ αμ υΰξλσθπμ θα δα βλά κυθ γ ηκτμ εκδθπθδεάμ δαπλαΰηϊ υ βμ εαδ εκδθπθδεάμ πλκ α έαμ, ΰδα θα αθ δη ππέ κυθ δμ πλκεζά δμ αζζϊ εαδ κ εκδθπθδεσ εσ κμ βμ αθ αΰπθδ δεσ β αμ. ξκζά κδεκθκηδεάμ εϋοβμ πκυ πλκ Ϋΰΰδ κ αά βηα βμ αθ αΰπθδ δεσ β αμ υΰε θ λυ πθ πδξ δλά πθ υθγάε μ παΰεκ ηδκπκέβ βμ πμ πλσ υπκ η υθκζδεϋμ αθαπ υιδαεϋμ εαδ εκδθπθδεϋμ πλκ ε Ϊ δμ, ι πϋλα βθ αλξδεά δ Ϋα πθ clusters, πκυ π έπε θα υ δ υηίκυζϋμ δμ ευί λθά δμ ΰδα κ πυμ γα θδ ξτ κυθ Ϊ δμ πκυ ά β Ϋξκυθ αθα δξγ έ, εαδ δμ πδξ δλά δμ ΰδα κ πυμ γα 10

ΰεα α αγκτθ δμ εα Ϊζζβζ μ π λδκξϋμ. κ δαζ βηκελα δεά ε κξά αυ κτ κυ πλκ αθα κζδ ηκτ, πκυ αθαΰθυλδα βθ πλπ τκυ α βηα έα κυ εκδθπθδεκτ ε φαζαέκυ (ηδα δα τππ β πκυ υπκΰλαηηέα δ β βηα έα θσμ ε φαζαέκυ γ ηυθ εαδ πλαε δευθ κ κπκέκ πδ λϋπ δ πκζτπζ υλ μ υθ θθκά δμ εαδ υθ λΰα έ μ, δεαθϋμ θα ζϊίκυθ απκφϊ δμ πϋλα απσ δμ υπκ έι δμ βμ αΰκλϊμ ), ά αθ ηδα ηκλφά αθ έ α βμ δμ αλθβ δεϋμ πδπ υ δμ βμ παΰεκ ηδκπκέβ βμ ΰδα βθ απα ξσζβ β, βθ εκδθπθδεά πλκ α έα εαδ κθ παλαΰπΰδεσ δ σ, πκυ σηπμ θ ά αθ ΰ θδε υηϋθβ εαγυμ θ έξαθ σζ μ κδ ξυλ μ κ εα Ϊζζβζκ, δ κλδεϊ δαηκλφπηϋθκ, γ ηδεσ πζαέ δκ. Σαυ κξλσθπμ θ υπάλξ β πκζδ δεά ίκτζβ β (εαδ πκηϋθπμ β υθα σ β α) πθ ξπλυθ η κ δαζ βηκελα δεσ παλ ζγσθ, θα π ε έθκυθ βθ π λδφϋλ δϊ κυμ αυ ά βθ αθ έ λα β β θ κφδζ ζ τγ λβ παΰεκ ηδκπκέβ β, εαγυμ έξαθ απκ ξγ έ απσ πκζτ πλδθ (απσ βθ πκξά κυ ε ςθ δαθδ ηκτ) θα υθυπϊλξ δ αυ ά β δ δαδ λσ β Ϊ κυμ η κδεκθκηδεϋμ αυθ μ σπκυ β αθδ σ β α πθ δ γθυθ υθαζζαΰυθ εαδ β υθϋξ δα β παΰεκ ηδκπκέβ β υ υλ υ αλθβ δεϋμ κδεκθκηδεϋμ εαδ εκδθπθδεϋμ πδπ υ δμ. δϊ βηκ πζϋκθ γτηα βμ αθδ σ β αμ δμ κδεκθκηδεϋμ ξϋ δμ ίκλλϊ εαδ θσ κυ κ π λδεσ βμ υλππαρεάμ θπ βμ έθαδ β ζζϊ α, σπκυ β γ πλβ δεά υθ αΰά βμ υθτπαλιβμ απκλλτγηδ βμ εαδ κξ υηϋθπθ κη αευθ εαδ κπδευθ πκζδ δευθ, θ ηπσλ εαθ θα υζκπκδβγ έ εαγυμ β υΰελσ β β θσμ εκδθπθδεκτ ε φαζαέκυ εσθ αφ σξδ ησθκ κ έξκμ βμ α κηδεάμ πδξ δλβηα δεσ β αμ, αζζϊ εαδ ηδα π ζα δαεά ε κξά φκλθ δ ηκτ, β κπκέα απϋεζ δ δμ ηκλφϋμ υζζκΰδεσ β αμ δμ κπκέ μ ία έ βεαθ πϊθ α κδ ε αηϋθ μ εαδθκ κηδεϋμ υθαηδεϋμ. ξα αθ Ϋ δ κ Ϋθαμ εζϊ κμ η Ϊ κθ Ϊζζκ β υθα σ β α θα αιδκπκδά κυθ δ κλδεϊ δαηκλφπηϋθα πζ κθ ε άηα α: α θαυπβΰ έα ίλέ εκθ αδ α ζ υ αέα 40 ξλσθδα κ ξ έζκμ κυ ΰελ ηκτ, β ξυλα η κ η ΰαζτ λκ ηπκλδεσ σζκ κθ εσ ηκ, β αΰλκ δεά κδεκθκηέα ίυγέ βε βθ αθαθϋπ β κυ π ζα δαεκτ πλκ τπκυ ηϋ π πθ υλππαρευθ πδ κ ά πθ εαδ παλαηϋθ δ υπαθϊπ υε κμ αεσηα εαδ κ εζϊ κμ παλαΰπΰάμ ζαδκζϊ κυ, κυλδ δεκέ πλκκλδ ηκέ ηκθα δεκέ πα αζάγβεαθ ξϊλβ βθ αθ ιϋζ ΰε β ε λ κ εκπέα κπδεσ πέπ κ εαδ βθ α υθαηέα υ ξϋ δ βμ πδξ δλβηα δεσ β αμ εαδ πκζδ δευθ κυ ελϊ κυμ ά βμ κπδεάμ αυ κ δκέεβ βμ, αεσηα εαδ Ϋθαμ αθα υση θκμ εαδ εαδθκ σηκμ εζϊ κμ παλαΰπΰάμ ζκΰδ ηδεκτ, θ υπκ βλέξγβε ΰδα θα αθ δ αγ έ βθ δ ίκζά πθ η ΰΪζπθ πκζυ γθδευθ. 11

κδεκθκηδεά ελέ β β κπκέα απ εϊζυο βθ ίαγτ α β αθδ κλλκπέα πκυ ξαλαε άλδα β η ΰΫγυθ β πθ πλκβΰκυηϋθπθ 30 υθ, ηδα αθδ κλλκπέα πκυ θ αφκλκτ ησθκ εαδ κ π λδεσ βμ υλυπβμ κυ ξαηϋθκυμ εαδ κυμ ε λ δ ηϋθκυμ βμ παΰεκ ηδκπκέβ βμ, αζζϊ εαδ β ξϋ β αά β βμ εαδ αθ δ ηκτ, απ εϊζυο υΰξλσθπμ α σλδα πθ πκζδ δευθ άλδιβμ βμ αθ αΰπθδ δεσ β αμ εζϊ πθ εαδ πδξ δλά πθ, πμ πλκμ βθ υΰελκ βηϋθβ αθϊπ υιβ πθ κδεκθκηδυθ. δεαθσ β α πθ ίδκηβξαθδευθ ξπλυθ θα βλέικυθ ά θα βηδκυλΰά κυθ υθαηδεϋμ υΰε θ λυ δμ πδξ δλά πθ, ά θα αιδκπκδά κυθ δμ υθα σ β μ εαδθκ κηδυθ η ΰΪζ μ βησ δ μ πδξ δλά δμ (TGV, AIRBUS), απκ Ϋζ βθ εδθβ άλδα τθαηβ βμ ξθκζκΰδεάμ ιϋζδιβμ βμ πλαΰηα δεάμ κδεκθκηέαμ, πκυ ζδεϊ σηπμ θ ηπσλ θα αθ δ αγηέ δ κτ δμ ε λκπϋμ κυ ξλβηα κπδ π δεκτ υ άηα κμ, κτ δμ αθδ κλλκπέ μ πκυ πλκεαζκτ β έ δα β παΰεκ ηδκπκέβ β κθ παλαΰπΰδεσ δ σ βμ εϊγ ξυλαμ. Πλκετπ δ πκηϋθπμ κ λυ βηα: πυμ έθαδ υθα σθ Ϋθα θϋκ π λδίϊζζκθ πκζδ δευθ, πκυ γα π έπε θα κ βΰά δ βθ κδεκθκηδεά, εκδθπθδεά εαδ π λδίαζζκθ δεά αθα υΰελσ β β πθ κδεκθκηδυθ, θα αιδκπκδβγκτθ σ κ β γ πλβ δεά κιυ Ϋλε δα, σ κ εαδ α πλαε δεϊ πδ τΰηα α βμ γ πλέαμ πθ υ Ϊ πθ εαδ κυ λ τηα κμ γ πλβ δεάμ εϋοβμ πκυ λκφκ σ β ; Ϋθα θϋκ π λδίϊζζκθ κ κπκέκ πλϋπ δ αφ θσμ θα ΰεα αζ έο δ δμ απκλλυγηέ δμ πθ αΰκλυθ π λδευθ εαδ δ γθυθ, εαδ αφ Ϋλκυ θα αιδκπκδά δ κ δαγϋ δηκ ΰθπ δαεσ υθαηδεσ εαδ β δαγϋ δηβ ΰθπ δεά δεαθσ β α, πκυ γα γκτθ βθ υπβλ έα θσμ ξ δα ηκτ κ κπκέκμ γα δεαθκπκδ έ κθ υθ υα ησ εκδθπθδευθ, π λδίαζζκθ δευθ εαδ κδεκθκηδευθ σξπθ. Καδ γα απκ ξγ έ σ δ β εδθβ άλδα τθαηβ κυ γα έθαδ β παλαΰπΰά εαδθκ κηδυθ ηδα εκδθπθέα σπκυ αυ κξλσθπμ θδ ξτ αδ εαδ απ ζ υγ λυθ αδ β παλαΰπΰά θϋαμ ΰθυ βμ εαδ απκε κτθ πλπ τκθ α λσζκ κδ βηκελα δεϋμ δα δεα έ μ ηϋ α απσ δμ κπκέ μ εαγκλέακθ αδ σ κ κδ εα υγτθ δμ αυ άμ βμ παλαΰπΰάμ, σ κ εαδ κδ πδζκΰϋμ πθ εαδθκ κηδυθ πκυ ηπκλκτθ θα έθαδ ξλά δη μ εαδ υζκπκδά δη μ. Σκ λ τηα γ πλβ δεάμ εϋοβμ πκυ η ζϋ β δμ υΰε θ λυ δμ πδξ δλά πθ εαδ δμ δα δεα έ μ εηϊγβ βμ κδ κπκέ μ ίλέ εκθ αδ β ίϊ β πθ εαδθκ κηδευθ υθα κ ά πθ εαδ βμ αθαθ π δεάμ υθαηδεάμ αυ υθ πθ υΰε θ λυ πθ (β εαθ δθαίδεά ξκζά), Ϋ λ ο σππμ ά αθ φυ δεσ βθ πλκ κξά κυ πλκμ αυ Ϋμ δμ δα δεα έ μ, αθαΰθπλέακθ αμ σ δ κδ εα υγτθ δμ πκυ Ϋξκυθ κλδ γ έ πδξ δλβηα δεσ ά π λδφ λ δαεσ πέπ κ, θ γα ηπκλκτ αθ θα υζκπκδβγκτθ η 12

εϊπκδκ λσπκ, ξπλέμ β υθα σ β α θα αιδκπκδβγ έ κ ε φϊζαδκ ΰθυ πθ εαδ κδ ΰθπ δεϋμ δεαθσ β μ, ΰδα βθ αθααά β β κυ θϋκυ ηϋ π δ λΰα δυθ πκυ έθαδ αυ κξλσθπμ πλκ ππδεϋμ εαδ υζζκΰδεϋμ. υ σ πκυ η λϊ δ βζα ά θ έθαδ, σππμ πδηϋθ δ β πλκ Ϋΰΰδ β βμ εαδθκ κηδεάμ δεαθσ β αμ ηϋ π βμ πδξ δλβηα δεσ β αμ, β ηυ βλδυ βμ δεαθσ β α κυ η ηκθπηϋθκυ πδξ δλβηα έα, αζζϊ κ ΰ ΰκθσμ σ δ σ αθ υΰε θ λυ δμ Ϋθα υθαηδεσ η ΰθπ δεϋμ δεαθσ β μ (ζσΰπ πκυ υθ εαδ ηπ δλέαμ αυ κξλσθπμ) η εκπσ θα δαηκλφυ κυθ κ θϋκ, σ αθαπσφ υε α γα παλϊΰκυθ θϋ μ ΰθυ δμ, γα εϊθκυθ δκλγυ δμ ξϋ β η κ παλ ζγσθ, γα πλκ έθκυθ εαδθκ κηέ μ εαδ θϋ μ εα υγτθ δμ. βθ εαπδ αζδ δεά πδξ έλβ β πλκμ βθ κπκέα απ υγτθ αδ σζβ β πλκίζβηα δεά πθ clusters η σξκ βμ αθ αΰπθδ δεσ β α βμ θ ζσΰπ πδξ έλβ βμ, κδ ε π ση θκδ λΰααση θκδ υπβλ κτθ βθ ε λ κφκλέα βμ εαγυμ έθαδ ηϋθκδ η δμ τξ μ βμ ηϋ π θσμ υθ υα ηκτ αηκδίυθ εαδ αθα φϊζ δαμ πμ πλκμ β αγ λσ β α βμ λΰα δαεάμ ξϋ βμ, πκυ Ϋξ δ ΰ θδε υ έ ΰδα θα αφκλϊ πζϋκθ σζβ β ΰεΪηα απσ δμ πκζτ εαδθκ κηδεϋμ (υοβζϋμ αηκδίϋμ) πμ δμ θ κ ςζκλδεϋμ πδξ δλά δμ (ξαηβζϋμ αηκδίϋμ). υ ά β ιϋζδιβ Ϊγβε υθα ά ζσΰπ βμ αξ έαμ αθσ κυ κυ ηκλφπ δεκτ πδπϋ κυ κυ λΰααση θκυ πζβγυ ηκτ, εαγυμ εαδ ζσΰπ βμ λαΰ αέαμ πέ βμ ατιβ βμ βμ πλσ ία βμ βθ λδ κίϊγηδα εαδ η α υ λκίϊγηδα επαέ υ β. θυ πκηϋθπμ αθαΰθπλέα αδ κ δ κ αθαθ π δεσμ υθαηδ ησμ κυ πλπ κπσλκυ ηάηα κμ πθ εαπδ αζδ δευθ πδξ δλά πθ Ϋξ δ ιαλ βγ έ απσ βθ δεαθσ β α κυ αθγλυπδθκυ υθαηδεκτ θα ε φ έ εαδ θα φαλησ δ θϋα πλϊΰηα α, κδ γ πλβ δεϋμ αθααβ ά δμ πκυ παλαηϋθκυθ κ πζαέ δκ κυ εαπδ αζδ ηκτ, βζα ά βμ πδ έπιβμ πθ ε λ κφκλέαμ πθ πδξ δλά πθ, αθααβ κτθ αυ κξλσθπμ κυμ λσπκυμ η κυμ κπκέκυμ γα θδ ξυγ έ β βηδκυλΰδεά δεαθσ β α πθ αθγλυππθ πκυ ξλβ δη τκυθ αυ σ κθ πλκ αθα κζδ ησ, αζζϊ εαδ πυμ θ γα ι φτΰ δ αυ ά β βηδκυλΰδεά δεαθσ β α απσ αυ σ κ εκπσ. εαθ δθαίδεά ξκζά ΰθυλδ πδ υξέ μ η ι ζέ κθ αμ κ παζαδσ λκ κ δαζ βηκελα δεσ πλσ υπκ εϊ δ θ ζυμ δαφκλ δεσ, πκυ θ π λδ ζϊηίαθ κ consensus κυ φκλθ δ ηκτ, κτ δ δεσ λα κθ ε θ λδεσ λσζκ βμ υζζκΰδεάμ δαπλαΰηϊ υ βμ εζα δεσ ά πδξ δλβ δαεσ πέπ κ. υ ζδιέα η α φϊζ δα αφκλϊ βθ η ΰαζτ λβ εδθβ δεσ β α Ϋθα η αίαζζση θκ πδξ δλβηα δεσ κπέκ, εαδ βθ ΰΰτβ β εϊπκδκ ίαγησ κυ δ κ άηα κμ, πκυ θ Ϋξ δ πμ αφ βλέα βθ εκδθπθδεά δαπλαΰηϊ υ β, αζζϊ β δα άλβ β παζαδσ λπθ εκδθπθδευθ 13

δ κλλκπδυθ, φσ κθ εϊ δ Ϋ κδκ έθαδ υθα σθ. υΰεϋθ λπ β βμ πλκ κξάμ βθ εαδθκ κηέα εαδ βθ εηϊγβ β κ πέπ κ βμ πδξ έλβ βμ, κ βΰ έ βθ πλκ αληκΰά βησ δπθ γ ηυθ δμ υΰε ελδηϋθ μ πδξ δλβηα δεϋμ αθϊΰε μ εαδ πκηϋθπμ β δ έ υ β πθ δ δπ δευθ υηφ λσθ πθ κ π λδεσ αυ υθ πθ γ ηυθ, παλϊζζβζα η β η α λκπά πθ υθ δεαζδ δευθ βΰ δυθ ηϋλκμ ηδαμ ζέ αιδπηα κτξπθ πκυ σζκδ ηααέ υηφπθκτθ σ, δ αφκλϊ δμ αθϊΰε μ βμ θϋαμ εαπδ αζδ δεάμ δαευίϋλθβ βμ. Σ ζδεϊ, κ ηυ βλδυ μ εκδθπθδεσ ε φϊζαδκ, ηφαθέα αδ πμ ηδα υθϋξ δα κυ φκλθ δ δεκτ εκδθπθδεκτ δαζσΰκυ, αζζϊ θ έθαδ βθ πλαΰηα δεσ β α παλϊ β αθαθϋπ β βμ ευλέαλξβμ εκδθπθδεάμ υηηαξέαμ πκυ ηπζκυ έα αδ η θϋ μ πδ βηκθδεϋμ, ξθκελα δεϋμ ά αθ δπλκ ππ υ δεϋμ ( εζ ΰηΫθ μ) κηϊ μ, φλκθ έακθ αμ β ίκλ δκ υλππαρεά ε κξά εϊπκδκ ίαγησ κυμ Ϊθ λΰκυμ εαδ α εα υ λα δ κ άηα α. Παλσζκ πκυ β εαθ δθαίδεά ξκζά απκ Ϋζ εα Ϊ β εα έα κυ 2000 κ ξάηα πϊθπ κ κπκέκ βλέξγβε κ ζσΰκμ βμ υλππαρεάμ πδ λκπάμ ξ δεϊ η βθ κδεκθκηέα βμ ΰθυ βμ εαδ βθ αθ αΰπθδ δεσ β α βμ υλππαρεάμ κδεκθκηέαμ, θ έξαθ σζ μ κδ ξυλ μ β υθα σ β α θα υζκπκδά κυθ αυ σ κθ πλκ αθα κζδ ησ. Σκ εζ δ έ ΰδα βθ εα αθσβ β βμ ζζβθδεάμ π λέπ π βμ έθαδ κ Ϋζζ δηηα γ ηδεκτ ίϊγκυμ βθ π λδκξά βμ αθαπ υιδαεάμ πκζδ δεάμ, κ ΰ ΰκθσμ κ δ β πδξ δλβηα δεά Ϊιβ θ έξ Ϋθα παλ ζγσθ υθ λΰα έαμ η παθ πδ άηδα εαδ γ ηκτμ Ϊ εβ βμ αθαπ υιδαεάμ πκζδ δεάμ, υ θα αθαθ υ δ αυ ά β υθ λΰα έα εαδ θα βθ εα υγτθ δ λα βΰδεϋμ εαδθκ κηέαμ εαδ εηϊγβ βμ, εαδ β υηηαξέα βμ πδξ δλβηα δεάμ Ϊιβμ η κηϊ μ πδ βησθπθ, ξθκελα υθ εαδ εζ ΰηΫθπθ αθ δπλκ υππθ ( κ ΰθπ σ ηαμ ε υΰξλκθδ δεσ εκδθπθδεσ ηπζκε) πάλ ευλέπμ β ηκλφά πθ π ζα δαευθ ξϋ πθ εαδ βμ ε αηϋθβμ δαφγκλϊμ. Οδ πκζδ δεϋμ βΰ έ μ θ ηπσλ αθ Ϋ δ θα βλέικυθ πλαΰηα δεϊ δμ π λδκλδ ηϋθ μ εαδθκ κηδεϋμ πλπ κίκυζέ μ πκυ αθαπ τξγβεαθ (εαδ πλσε δ κ θα υ κυθ κ παλϊ δΰηα κθ υπσζκδπκ πδξ δλβηα δεσ εσ ηκ) εαδ εα Ϋφυΰαθ βθ δεαθκπκέβ β πθ αδ βηϊ πθ ΰδα υΰελϊ β β πθ αηκδίυθ εαδ υ ζδιέα, υ θα αθ δη ππδ έ κ κιυθση θκ πλσίζβηα βμ αθ αΰπθδ δεσ β αμ ηϋ π κυ λΰα δεκτ εσ κυμ. υ ζδιέα η α φϊζ δα άλγ πμ απζά υ ζδιέα, εαδ β απυζ δα αθ αΰπθδ δεσ β αμ αθ δη ππέ βε ΰδα Ϋθα δϊ βηα η β δα άλβ β υοβζϊ πέπ α βμ ε λ κφκλέαμ, αζζϊ κ ιϋ πα ηα βμ ελέ βμ απ εϊζυο βθ Ϋε α β πκυ έξ πϊλ δ β απυζ δα παλαΰπΰδεκτ δ κτ εαδ κ α δϋικ κ κ κπκέκ κ βΰ έ αδ β π λαδ Ϋλπ 14

η έπ β πθ αηκδίυθ (β π λδεά υπκ έηβ β ) σ αθ ευλέπμ θ δαηκλφυγβε ΰδα πκζζϊ ξλσθδα Ϋθα πζαέ δκ γ ηδευθ ζ δ κυλΰδυθ εαδ πκζδ δευθ πκυ θα Ϋξ δ β υθα σ β α θα α εά δ αθαπ υιδαεά λα βΰδεά. έθαδ κλα ά σζβ βθ ζζϊ α, ε θ λδεσ αζζϊ εαδ κπδεσ πέπ κ, β απκυ έα ηδαμ ζέ πκυ θα ηπκλ έ κυζϊξδ κθ θα υζκπκδά δ ηδα υηηαξέα πκυ θα αφκλϊ σ κ κ παλαΰπΰδεσ υθαηδεσ σ κ εαδ κυμ γ ηκτμ ΰδα β άλδιβ εαδ βθ αθαθϋπ ά κυ. Καδ αθ πλδθ βθ ελέ β υπάλξ β ο υ αέ γβ β (σππμ απκ έξγβε ) σ δ ηπκλκτ θα δαηκλφπγ έ εαδ βθ ζζϊ α ηδα ε υΰξλκθδ δεά υηηαξέα εαθ δθαίδεκτ τπκυ, δεαθά θα ξαλϊι δ γθδεϊ εαδ κπδεϊ αθαπ υιδαεϋμ λα βΰδεϋμ, β δαξ έλδ β βμ κδεκθκηέαμ η ηαελκκδεκθκηδεϋμ παλ ηίϊ δμ ηπθ υ ηϋθ μ απσ κ ΝΣ, ΰέθ αδ εα αλξάθ ε ά πμ αθαπσφ υε β απσ βθ ευλέαλξβ εκδθπθδεά υηηαξέα, εαδ κ βΰ έ δμ εκδθπθδεϋμ κηϊ μ πκυ βθ απαλ έακυθ ηδα πλκ πϊγ δα θα δα πγκτθ ( θ ηϋλ δ πλκφαθυμ), β κπκέα απκ ζ έ β ησθβ εα τγυθ β πκυ ηπκλκτθ αυ Ϋμ δμ υθγάε μ θα αεκζκυγά κυθ. εσηα εδ αθ β λάιβ αθϊη α δμ αθϊΰε μ εαδ δ ε δεά δμ πθ πκζζυθ εαδ δμ πδ δυι δμ πθ κηϊ πθ πκυ θ Ϊ κθ αδ βθ ευλέαλξβ εκδθπθδεά υηηαξέα έθαδ βθ ζζϊ α πκζτ ίαγ δϊ, θ έθαδ παλϊ κ αελαέκ παλϊ δΰηα ηδαμ εα Ϊ α βμ πκυ ξαλαε βλέα δ πζϋκθ κ τθκζκ βμ υλυπβμ, αθ εαδ ηφαθέα αδ η ζδΰσ λκ Ϋθ κθ μ αθ δγϋ δμ πλκμ κ παλσθ κθ υλππαρεσ ίκλλϊ. ζζϊ β ζζβθδεά π λέπ π β απκ ζ έ κ εαγαλσ παλϊ δΰηα ηδαμ ΰ θδε υηϋθβμ ΰεα Ϊζ δοβμ βμ πλκ πϊγ δαμ δαησλφπ βμ θσμ υλϋπμ εκδθπθδεκτ consensus, πκυ κ βΰ έ β υθ ξά πδ έθπ β βμ γϋ βμ πθ απσ εϊ π, σππμ εαδ βθ ΰεα Ϊζ δοβ πθ γθδευθ εαδ κπδευθ αθαπ υιδαευθ κλαηϊ πθ. Γ θθδϋ αδ κ λυ βηα ΰδα κ πυμ γα απκε ά δ κ ζζβθδεσμ ξυλκμ, ηδα π λέκ κ εα Ϊ βθ κπκέα κφ έζ δ θα απκεα α ά δ π λδεϋμ εαδ ιπ λδεϋμ δ κλλκπέ μ, Ϋθαθ θϋκ λσπκ δαησλφπ βμ εκδθπθδευθ υηφπθδυθ, ι εδθυθ αμ απσ κ βη λδθσ ε θσ, κδ κπκέ μ γα αφκλκτθ σ κ κ τθκζκ βμ εκδθπθέαμ, σ κ εαδ δμ ηδελσ λ μ κπδεϋμ εκδθπθέ μ. ΤπΪλξκυθ εϊπκδ μ φπθϋμ πκυ αθαηϋθκυθ θα υηί έ εϊ δ Ϋ κδκ ηϋ π ηδαμ θϋαμ π λδσ κυ αθϊπ υιβμ, αζζϊ πλϋπ δ θα ΰέθ δ εα αθκβ σ σ δ δμ βη λδθϋμ υθγάε μ δϊλλβιβμ βμ υθκξάμ πθ πδ δυι πθ κ πέπ κ βμ ευλέαλξβμ εκδθπθδεάμ υηηαξέαμ, εϊθ δ θ ζυμ απέγαθβ ηδα Ϋ κδα πλκκπ δεά, αεσηα εδ αθ ίλ γκτθ ζτ δμ α λα βΰδεϊ πλκίζάηα α βμ. θ ηπκλ έ θα απκεζ έ δ εαθ έμ σ δ γα υπϊλικυθ αιδκπλσ ε μ α κηδεϋμ πλπ κίκυζέ μ, ά εαδ πλπ κίκυζέ μ κ π λδευθ γ ηυθ βησ δκυ ά αθ δπλκ ππ υ δεκτ ξαλαε άλα, 15

αζζϊ ηπκλκτη θα δ ξυλδ κτη σ δ β υΰελσ β β θσμ θϋκυ εκδθπθδεκτ δ κτ δεαθκτ θα πλκυγβ β βθ κδεκθκηδεά εαδ εκδθπθδεά αθα υΰελσ β β, θ ηπκλ έ παλϊ θα πλκϋζγ δ εα Ϊ πλκ λαδσ β α απσ υζζκΰδεϋμ πλπ κίκυζέ μ ηϋ α βθ εκδθπθέα, κδ κπκέ μ γα πλκ έθκυθ αυ κξλσθπμ εα υγτθ δμ παλαΰπΰδευθ λα βλδκ ά πθ εαδ η γσ κυμ υθαδθ δεάμ ζάοβμ απκφϊ πθ. κ βη λδθσ ε θσ β αθϊπ υιβ πλπ κίκυζδυθ πκυ π λδΰλϊφκθ αδ πμ πλπ κίκυζέ μ αζζβζϋΰΰυαμ κδεκθκηέαμ απκ ζ έ ηδα αθαΰεαέα εα τγυθ β παλ ηίϊ πθ. Φ ς ς ς σ σ Ο Michael Porter, πκυ πμ τΰξλκθκμ η ζ β άμ κυ φαδθκηϋθκυ βμ υΰεϋθ λπ βμ κηκ δ υθ λα βλδκ ά πθ, Ϋ π ηδα βηαθ δεά υγβ β β δ λ τθβ β πθ υθγβευθ αθϊπ υιβμ αυ κτ κυ φαδθκηϋθκυ, Ϊφβ υΰξλσθπμ αθαπϊθ β α βηαθ δεϊ λπ άηα α, σ δ αφκλϊ, σ κ βθ έ δα β γ πλέα, σ κ εαδ δμ πδπ υ δμ βμ κ πέπ κ πθ βησ δπθ πκζδ δευθ. δαπδ υθκθ αμ β υθτπαλιβ πδ υξβηϋθ μ π λδπ υ δμ υΰε θ λυ πθ πδξ δλά πθ, αδλδυθ εαδ Ϊζζπθ δ δπ δευθ ά βησ δπθ κθ κ ά πθ, θ κπέακθ αμ β υθτπαλιβ Ϊλπθ εα βΰκλδυθ πλκ δκλδ δευθ παλαΰσθ πθ (η κ ΰθπ σ δαηϊθ δ κυ), ΰεαζυθ αμ δμ βησ δ μ πκζδ δεϋμ πμ πλκμ βθ ια φϊζδ β πθ υθκρευθ παλαΰσθ πθ, Ϊφβ αθαπϊθ β α τκ βηαθ δεϊ λπ άηα α: πκδϊ έθαδ β ίαγτ λβ δα δεα έα πκυ ια φαζέα δ β δαησλφπ β ά αθαθϋπ β κυ αθ αΰπθδ δεκτ πζ κθ ε άηα κμ, εαδ πυμ δαηκλφυθκθ αδ κδ υθγάε μ υ κδ βησ δ μ πκζδ δεϋμ θα αθ απκελέθκθ αδ δμ αθϊΰε μ θσμ θϊλ κυ ετεζκυ εϊγ π λέπ π β; Σκ ΰ ΰκθσμ σ δ α λπ άηα α αυ Ϊ θ απαθ υθ αδ, υΰεαζτπ αδ απσ βθ π πκέγβ β σ δ β αΰκλϊ εαδ β πδξ δλβηα δεσ β α έθαδ δ ξυλϋμ υθϊη δμ κπκγϋ β βμ εαδ πέζυ βμ ΰθπ δαευθ γ ηϊ πθ, εαδ απσ βθ π πκέγβ β πέ βμ σ δ β αθ απσελδ β πθ βησ δπθ πκζδ δευθ δμ αθϊΰε μ πθ πδξ δλά πθ, έθαδ ηδα δα δεα έα πκζδ δεά η βθ πζϋκθ απζκρεά Ϋθθκδα. Ο Porter κλέα δ β υ Ϊ α πμ ηδα ΰ πΰλαφδεϊ κλδ ηϋθβ κηϊ α αζζβζκ υθ ση θπθ αδλδυθ εαδ υθ λΰαακηϋθπθ γ ηυθ θσμ δ δαέ λκυ κηϋα, πκυ υθαλ υθ αδ ηϋ π εκδθυθ εαδ υηπζβλπηα δευθ ξαλαε βλδ δευθ 1. 1 Michael Porter, Location, competition and economic development: local clusters in a global economy, Economic development quarterly 2000 14:15,.16 16

Πλκ γϋ δ σ δ πκζζϊ clusters π λδζαηίϊθκυθ βησ δκυμ εαδ Ϊζζκυμ γ ηκτμ (π.ξ. παθ πδ άηδα, think tanks, παλσξκυμ παΰΰ ζηα δεάμ επαέ υ βμ, υπβλ έ μ πδ κπκέβ βμ, ηπκλδεϋμ θυ δμ) πκυ πλκ φϋλκυθ εα Ϊλ δ β, επαέ υ β, πζβλκφκλέ μ, Ϋλ υθα εαδ ξθδεά υπκ άλδιβ 2. βθ αθϊζυ β κυ δαηαθ δκτ - αυ ά έθαδ ηδα βηαθ δεά πλκ φκλϊ βμ πλκ Ϋΰΰδ βμ κυ υΰΰλαφϋα πκυ αυ σ κ πέπ κ έθαδ κζκεζβλπηϋθβ - αθαφϋλκθ αδ Ϋ λδμ κηϊ μ παλαΰσθ πθ: 1) δαγ δησ β α πκ σ β α εαδ πκδσ β α υθ ζ υθ, βζα ά φυ δευθ πσλπθ, αθγλυπδθκυ υθαηδεκτ, ε φαζαέπθ, φυ δευθ υπκ κηυθ, δκδεβ δευθ υπκ κηυθ, πζβλκφκλδαευθ υπκ κηυθ, εαγυμ εαδ πδ βηκθδευθ εαδ ξθκζκΰδευθ υπκ κηυθ, 2) λα βΰδεά εαδ κ αθ αΰπθδ δεσ π λδίϊζζκθ πθ πδξ δλά πθ, 3) ιϋζδιβ βμ αά β βμ ΰδα α πλκρσθ α, 4) τπαλιβ πλκηβγ υ υθ εαδ αθ αΰπθδ δευθ υθ ηϋθπθ πδξ δλά πθ. έθαδ αιδκ βη έπ κ σ δ κ υΰΰλαφϋαμ αυ σμ παλαηϋθ δ αη αεέθβ κμ βθ αθ δη υπδ β κυ αθγλυπδθκυ υθαηδεκτ πμ δ λκά, εαδ πκηϋθπμ αθ δη ππέα δ βθ εαδθκ κηέα πμ απσφα β βμ πδξ έλβ βμ β κπκέα αιδκπκδ έ δμ δεαθσ β μ πθ αθγλυπδθπθ πσλπθ εαδ σξδ πμ ηδα δα δεα έα π λδεά βμ πδξ έλβ βμ, η υζζκΰδεϊ ξαλαε βλδ δεϊ, πκυ πβλ Ϊα αδ εαδ απσ Ϊ υπ μ ιπ λδεϋμ πδλλκϋμ, αθ εαδ ζδεϊ αιδκπκδ έ αδ απσ βθ πδξ έλβ β. έθαδ πλκφαθϋμ κ δ θ πδγυη έ θα αθκέι δ κ ηατλκ εκυ έ βμ ΰθυ βμ βθ πδξ έλβ β, θυ πμ εδθβ άλδα τθαηβ βμ εαδθκ κηέαμ γ πλ έ κθ αθ αΰπθδ ησ κπδεσ πέπ κ εαδ β υθ ξά τΰελδ β η δμ Ϊζζ μ πδξ δλά δμ, εαδ πκηϋθπμ κθ πδξ δλβηα έα εαδ βθ πδξ έλβ β πμ θδαέκ υπκε έη θκ. Ο παλϊΰκθ αμ αυ σμ θ ηπκλ έ ίϋίαδα θα αΰθκβγ έ, εαγυμ κδ πλπ κίκυζέ μ ΰδα βθ παλαΰπΰά ζαηίϊθκθ αδ πλϊΰηα δ κ πέπ κ βμ πδξ έλβ βμ, αζζϊ β πλκ εσζζβ β βθ δ Ϋα σ δ κ πδξ δλβηα έαμ απσ β φτ β κυ, Ϋξ δ β υθα σ β α θα αιδκπκδά δ κ ιπ λδεσ π λδίϊζζκθ, ηϋ π πθ εα Ϊζζβζπθ (αθ υπϊλξκυθ) δ λκυθ, παλαίζϋπ δ δμ πκζτ πδκ τθγ μ ΰθπ δαεϋμ δα δεα έ μ πκυ εα αζάΰκυθ εαδθκ κηέ μ, εαδ παλαίζϋπ δ πέ βμ σ δ β α υθαηέα πθ πδξ δλβηα δυθ θα αιδκπκδά κυθ δαγϋ δη μ ΰθυ δμ απκ ζ έ Ϋθαθ πέ βμ βηαθ δεσ παλϊΰκθ α πκυ Ϋξ δ κλα Ϋμ αλθβ δεϋμ πδπ υ δμ. 2 Michael Porter, κ.π..17 17

Ό αθ π λθϊ δ κ ε φϊζαδκ βμ π ι λΰα έαμ πκζδ δευθ ΰδα β άλδιβ βμ αθϊπ υιβμ πθ υ Ϊ πθ κ M.Porter εϊθ δ ηδα δαφπ δ δεά δαπέ π β ξ δεϊ η δμ πλκςπκγϋ δμ πκυ γ πλ έ αθαΰεαέ μ ΰδα θα υπκ βλδξ κτθ κδ υθα σ β μ ηδαμ Ϋ κδαμ υΰεϋθ λπ βμ πδξ δλά πθ: ΠλΫπ δ θα υπϊλξκυθ εϊπκδα πϋληα α θσμ cluster πκυ πϋλα αθ β κεδηα έα βμ αΰκλϊμ, πλδθ θα έθαδ δεαδκζκΰβηϋθ μ κδ πλκ πϊγ δ μ αθϊπ υιάμ κυ 3. υ σ βηαέθ δ ίϋίαδα σ δ θ υπϊλξ δ Ϊζζβ αφ βλέα ΰδα βθ Ϊ εβ β βηκ έπθ πκζδ δευθ πλκμ αυ ά βθ εα τγυθ β, απσ κ βμ αΰκλϊμ, εαδ σ δ εα Ϊ εϊπκδκ λσπκ κδ πκζδ δεϋμ αυ Ϋμ θ ηπκλκτθ παλϊ θα αεκζκυγκτθ βθ ηφϊθδ β θ δαφϋλκθ κμ δ δπ υθ ηδα π λδκξά εαδ Ϋθαθ ά π λδ κ Ϋλκυμ εζϊ κυμ. εκζκυγ έ ηδα εα αΰλαφά πθ εα βΰκλδυθ πκζδ δευθ πκυ έθαδ αθαΰεαέ μ, εα βΰκλδκπκδβηϋθ μ τηφπθα η δμ εκλυφϋμ κυ δαηαθ δκτ : 1) βηδκυλΰέα δ δε υηϋθπθ πλκΰλαηηϊ πθ εα Ϊλ δ βμ εαδ επαέ υ βμ, βηδκυλΰέα κπδευθ παθ πδ βηδαευθ λ υθβ δευθ πλκΰλαηηϊ πθ πκυ ξ έακθ αδ η α clusters, υπκ άλδιβ βμ υΰεϋθ λπ βμ εαδ π ι λΰα έαμ ξ δευθ πζβλκφκλδυθ, αθϊπ υιβ εα Ϊζζβζπθ η αφκλυθ, πδεκδθπθδυθ εαδ υπκ κηυθ. 2) ΟλΰΪθπ β βησ δπθ υπβλ δυθ ΰτλπ απσ δμ υ Ϊ μ, εαδ αθϊπ υιβ πλκ παγ δυθ ΰδα ιϋθ μ π θ τ δμ αυ Ϋμ, πλκυγβ β ιαΰπΰυθ, εαδ εα Ϊλΰβ β ηπκ έπθ κ δ αφκλϊ κθ αθ αΰπθδ ησ κπδεσ πέπ κ. 3) βηδκυλΰέα εαθκθδ ηυθ πκυ υθκκτθ δμ εαδθκ κηέ μ δμ υΰε ελδηϋθ μ υ Ϊ μ, ια φϊζδ β πδ κπκδά πθ, βηδκυλΰέα αά β βμ ΰδα α πλκρσθ α κυμ. 4) Τπκ άλδιβ forum πθ πδξ δλά πθ πθ υ Ϊ πθ, αθϊπ υιβ πλκ παγ δυθ ΰδα βθ πλκ Ϋζευ β πλκηβγ υ υθ εαδ πθ εα Ϊζζβζπθ υπβλ δυθ απσ Ϊζζ μ κπκγ έ μ, βηδκυλΰέα εα Ϊζζβζπθ ίδκηβξαθδευθ πϊλεπθ εαδ απθυθ ζ τγ λκυ ηπκλέκυ. βθ πλαΰηα δεσ β α σηπμ β αθϊζυ β κυ Porter, πκυ ι εέθβ απσ δμ πδ υξβηϋθ μ π λδπ υ δμ υ Ϊ πθ, αφάθ δ βθ αΰκλϊ κθ πλπ τκθ α λσζκ, εαδ Ϋ δ αφάθ δ Ϋθα η ΰΪζκ ε θσ πκυ αφκλϊ δμ υθγάε μ δμ κπκέ μ έθαδ υθα σθ θα φϋλκυθ απκ ζϋ ηα α σζ μ κδ παλαπϊθπ πκζδ δεϋμ. δα βλ έ ηδα δ ε δεβ δεά Ϊ β απϋθαθ δ δμ βησ δ μ πκζδ δεϋμ, κπκγ κτη θκμ απσ βθ πζ υλϊ πθ πδξ δλά πθ πκυ εαζκτθ δμ ευί λθά δμ θα βηδκυλΰά κυθ δμ εαζτ λ μ υθα Ϋμ υθγάε μ ΰδα βθ αθϊπ υιβ βμ πδξ δλβηα δεσ β αμ, π λδκλέακθ αμ Ϋ δ β υθα σ β Ϊ κυ θα 3 Michael Porter, σ.π..26 18

υ δ ζτ δμ ξϋ β η δμ έ δ μ δμ ευί λθβ δεϋμ πκζδ δεϋμ. Ϋεγ β πκυ έξ υθ Ϊι δ κ 1993 β αδλέα κυ Porter ξ δεϊ η βθ αθ αΰπθδ δεσ β α βμ ζζβθδεάμ κδεκθκηέαμ 4, απκ ζ έ Ϋθα αφϋμ παλϊ δΰηα ζζδπκτμ αθϊζυ βμ πθ α υθαηδυθ πκυ παλκυ δϊα δ αυ ά β εκπδϊ, κδ κπκέ μ πδ δθυθκθ αδ (εαδ κ βΰκτθ Ϋθα φατζκ ετεζκ) σ αθ κδ ετλδ μ Ϊθ σξδ κδ απκεζ δ δεϋμ πβΰϋμ πζβλκφκλδυθ ΰδα Ϋ κδκυ τπκυ εγϋ δμ έθαδ κδ πδξ δλβηα έ μ ά παλϊΰκθ μ πκυ πλκίϊζκυθ δμ απσο δμ κυ πδξ δλβηα δεκτ εσ ηκυ. Όππμ πκηϋθπμ β ΰθπ δαεά δα δεα έα πκυ κ βΰ έ βθ εαδθκ κηέα, Ϋ δ εαδ β δα δεα έα αιδκπκέβ βμ ΰθυ πθ εαδ ηπ δλδυθ ΰδα βθ λκπκπκέβ β ά π ι λΰα έα πκζδ δευθ, εαδ ΰδα κ υθ κθδ ησ κυμ, παλαηϋθ δ εαδ κθ Porter Ϊΰθπ β. Σκ υπσίαγλκ πέπ κ πδξ δλά πθ εαδ πέπ κ υΰε θ λυ πθ πδξ δλά πθ πθ πδ υξβηϋθπθ π λδπ υ πθ, παλαηϋθ δ η Ϊ απσ ηδα ε αηϋθβ λ υθβ δεά κυζ δϊ, Ϋθα π έκ σπκυ ηπκλ έ θα ΰέθκυθ εαζϋμ πδζκΰϋμ αζζϊ ηπκλ έ εαδ θα ηβ ΰέθκυθ, ξπλέμ θα ηπκλ έ εαθ έμ θα πλκξπλά δ πδσ πϋλα απσ δμ πλπ κίκυζέ μ πθ πδξ δλβηα δυθ εαδ βθ υπκ άλδιάμ κυμ απσ βησ δ μ πκζδ δεϋμ. Όππμ π άηαθαθ εαθ δθαίκέ υΰΰλαφ έμ 5 κ Porter ηαμ ζϋ δ ζέΰα πλϊΰηα α ξ δεϊ η α πζ κθ ε άηα α πθ πδξ δλά πθ πκυ υηη Ϋξκυθ υ Ϊ μ, εαδ β δαησλφπ ά αυ υθ πθ πζ κθ ε βηϊ πθ. ζζϊ β αιδκπκέβ β βμ industrial atmosphere κυ Alfred Marshall, κ άΰβ πζϋκθ βθ αθϊ διβ βμ δα δεα έαμ εηϊγβ βμ κ π λδεσ πθ πδξ δλά πθ εαδ κ πζαέ δκ πθ υ Ϊ πθ, πμ κθ ία δεσ ληβθ υ δεσ παλϊΰκθ α κυ εαδθκ κηδεκτ εαδ κδεκθκηδεκτ υθαηδ ηκτ πθ υΰε θ λυ πθ πδξ δλά πθ. εα αθσβ β πθ δα δεα δυθ εηϊγβ βμ ι εδθϊ δ απσ βθ δα τππ β θσμ απζκτ λπ άηα κμ: ΰδα έ κδ πδξ δλά δμ πκυ εϊθκυθ παλσηκδα πλϊΰηα α ίλέ εκθ αδ εκθ Ϊ β ηδα βθ Ϊζζβ; 6 Οδ δεαθσ β μ εαδ ιδσ β μ κδεκ κηκτθ αδ η κθ εαδλσ ηϋ π ηδαμ δα λα δεάμ εηϊγβ βμ πκυ απαδ έ ηδα ΰ δ θέα β εαδ υπϊλξκυθ αυιαθση θ μ απκ σ δμ βμ παλαΰπΰάμ εαδ ξλά βμ ΰθυ βμ. Οδ δεαθσ β μ εαδ ιδσ β μ Ϋξκυθ κπδεσ ξαλαε άλα - β ΰθυ β έθαδ θ ηϋλ δ Ϊλλβ β εαδ θ ηπκλ έ τεκζα θα 4 MONITOR COMPANY, Strategy for a competitive Greece, November 20, 1993 5 H.Bathelt, A.Malmberg, P.Maskell, Clusters and knowledge, global pipelines and the process of knowledge creation, Progress in Human Geography 2004, 28:31,.36 6 B-A. Lundvall, Industrial clusters and competence building in the era of the globalising learning economy, Lecture at the opening of the Thailand Science Park, June 19, 2003 19

απκ η υγ έ απσ β υ Ϊ α - εαδ έθαδ θ πηα πηϋθ μ αθγλυπκυμ, κλΰαθυ δμ εαδ έε υα. υ ά β Ϊλλβ β δα δεα έα εηϊγβ βμ Ϋξ δ π λδΰλαφ έ εαδ πμ ίσηίκμ : Ο ίσηίκμ αφκλϊ δ δεϋμ πζβλκφκλέ μ εαδ β υθ ξά πδεαδλκπκέβ β κυμ, εσπδη μ εαδ απλσίζ π μ δα δεα έ μ εηϊγβ βμ, βθ φαληκΰά πθ έ δπθ ληβθ υ δευθ ξβηϊ πθ εαδ αηκδίαέπθ η γσ πθ εα αθσβ βμ θϋπθ ΰθυ πθ εαδ ξθκζκΰδυθ, σππμ εαδ εκδθϋμ πκζδ δ δεϋμ παλα σ δμ εαδ υθάγ δ μ κ πζαέ δκ θσμ δ δεκτ ξθκζκΰδεκτ κηϋα, πκυ θδ ξτκυθ βθ ΰεαγέ λυ β υηίϊ πθ εαδ γ ηδευθ λυγηέ πθ 7. υ ά β πκζτπζ υλβ δα δεα έα εηϊγβ βμ εαδ παλαΰπΰάμ ΰθυ βμ θ έθαδ ησθκ υθϊλ β β πκζζυθ παλαΰσθ πθ πκυ ιαλ υθ αδ απσ ΰθπ δαεσ ε φϊζαδκ, ξϋ δμ, πλπ κίκυζέ μ, ά απκφϊ δμ πκζδ δεάμ ε σμ βμ πδξ έλβ βμ, αζζϊ έθαδ βθ πλαΰηα δεσ β α ηδα εκδθπθδεά δα δεα έα β κπκέα αιδκπκδ έ αδ ησθκ απσ δμ δ δπ δεϋμ πδξ δλά δμ, σ αθ κ πζαέ δκ ζ δ κυλΰέαμ βμ κδεκθκηέαμ ιαλ Ϊ αδ ησθκ απσ αυ Ϋμ. Ό αθ κδ απκφϊ δμ ΰδα κ θϋκ, ΰδα βθ εαδθκ κηέα κπκδκ άπκ πέπ κ, ηπκλ έ θα ζβφγκτθ ησθκ απσ δμ δ δπ δεϋμ πδξ δλά δμ, εαδ θ ηπκλ έ παλϊ θα έθαδ απκφϊ δμ πκυ ί ζ δυθκυθ β γϋ β εαδ βθ ε λ κφκλέα δ δπ δευθ πδξ δλά πθ, βηδκυλΰ έ αδ Ϋθα τ βηα πδζκΰάμ δ υθ, κ κπκέκ απκλλέπ δ σ μ δ Ϋ μ θ ηπκλκτθ θα υπβλ ά κυθ βθ πδξ δλβηα δεσ β α, εαδ απκγαλλτθ δ ηϊζδ α αεσηα εαδ υαβ ά δμ ΰδα εαδθκ κηέ μ σ αθ θ υπϊλξκυθ πλαε δεϋμ κδ κπκέ μ θα απκ ζκτθ αυ κξλσθπμ κ π έκ ΰΫθθβ βμ θϋπθ υεαδλδυθ ΰδα εαδθκ κηέ μ, αζζϊ εαδ υζκπκέβ βμ αυ υθ πθ θϋπθ δ υθ. Οδ πυζυθ μ βμ εαδθκ κηέαμ ( κ πζαέ δκ βμ κδεκθκηδεάμ λα βλδσ β αμ), κδ δα δεα έ μ ηϋ α απσ δμ κπκέ μ δαηκλφυθκθ αδ εαδ αιδκπκδκτθ αδ εαδθκ κηέ μ, έθαδ β βηδκυλΰδεσ β α πθ αθγλυππθ, β πέζυ β πλκίζβηϊ πθ, β δαξ έλδ β πθ ΰθυ πθ εαδ β κδεκθκηδεά αιδκπκέβ β βμ εαδθκ κηέαμ 8. βηδκυλΰδεσ β α έθαδ ηδα υθα σ β α πκυ θ υθ Ϋ αδ η Ϋθαθ υΰε ελδηϋθκ σπκ ά ξυλκ κ π λδεσ ηδαμ πδξ έλβ βμ, εαγυμ ηπκλ έ θα πλκϋλξ αδ απσ η ηκθπηϋθα Ϊ κηα πκυ έθαδ λ υθβ Ϋμ, λΰααση θκδ κυμ κπκέκυμ ΰ θθκτθ αδ δ Ϋ μ πκυ ηπκλ έ θα ηβ υθ Ϋκθ αδ υγϋπμ η βθ λΰα έα κυμ, ά ξλά μ πθ πλκδσθ πθ πκυ παλϊΰκθ αδ ηδα 7 H.Bathelt, ε.α., σ.π..38 8 Dominique Foray, Ce que l économie néglige ou ignore en matière d analyse de l innovation, κ Norbert Alter (sous la direction de), Les logiques de l innovation, Recherches 2002, La Découverte, Paris,.246 20

πδξ έλβ β ά π λδκξά. δα δεα έα πέζυ βμ πλκίζβηϊ πθ, έθαδ δμ π λδ σ λ μ φκλϋμ κλΰαθπηϋθβ εαδ υζζκΰδεά εαδ πλαΰηα κπκδ έ αδ δ δεκτμ ξυλκυμ σππμ α λΰα άλδα ά α ηάηα α Ϋλ υθαμ εαδ αθϊπ υιβμ, αθ εαδ έθαδ υθα σθ θα πλαΰηα κπκδκτθ αδ πδζτ δμ πλκίζβηϊ πθ απσ η ηκθπηϋθκυμ λΰααση θκυμ εα Ϊ β δϊλε δα βμ παλαΰπΰδεάμ δα δεα έαμ. αιδκπκέβ β βμ θϋαμ ΰθυ βμ πκυ υθ Ϋ αδ η βθ εαδθκ κηέα Ϋξ δ τκ πζ υλϋμ: απσ β ηδα η λδϊ πλϋπ δ θα ευεζκφκλά δ εαδ θα απκηθβηκθ υγ έ απσ αυ κτμ πκυ γα β ξλβ δηκπκδά κυθ εαδ απσ βθ Ϊζζβ θα αιδκπκδβγ έ ΰδα βθ παλαΰπΰά, ξπλέμ ηϊζδ α θα δαλλ τ δ πλκμ κυμ αθ αΰπθδ Ϋμ. αθϊζυ β αυ ά πθ πυζυθπθ βμ εαδθκ κηέαμ έθαδ πλκ αθα κζδ ηϋθβ βθ αιδκπκέβ β πθ εαδθκ κηδυθ απσ δ δπ δεϋμ πδξ δλά δμ, ΰδα βθ ί ζ έπ β βμ αθ αΰπθδ δεσ β Ϊμ κυμ εαδ βμ ε λ κφκλέαμ κυμ. Οδ εαδθκ κηέ μ σηπμ πκυ αφκλκτθ βθ πκδσ β α πθ πλκρσθ πθ, βθ ξθκζκΰέα, ά βθ κλΰϊθπ β βμ παλαΰπΰάμ, ηπκλ έ θα πλαΰηα κπκδκτθ αδ εαδ λα βλδσ β μ βησ δκυ ά εκδθπθδεκτ ξαλαε άλα, η πδ δυι δμ κδ κπκέ μ υθ υϊακυθ βθ απκ κ δεσ λβ ξλά β πθ πσλπθ, βθ δεαθκπκέβ β πθ ξλβ υθ, εαδ βθ υλτ λβ ξλβ δησ β α η σλκυμ σ κ κδεκθκηδεκτμ, σ κ εαδ εκδθπθδεκτμ. Ι ξτκυθ κδ έ δκδ πυζυθ μ σππμ εαδ ΰδα δμ ε λ κ εκπδεϋμ λα βλδσ β μ, πθ κπκέπθ β αιδκπκέβ β απαδ έ δ δεϋμ υθγάε μ εαδ ΰθυ δμ, ξπλέμ σηπμ θα υπϊλξ δ κ πλσίζβηα βμ πλκ α έαμ βμ ΰθυ βμ απσ κυμ αθ αΰπθδ Ϋμ. ζζϊ σ κ δμ δ δπ δεϋμ σ κ εαδ δμ βησ δ μ ά εκδθπθδεϋμ λα βλδσ β μ, β θ πηϊ π β εαδθκ κηδυθ έθαδ ηδα δα δεα έα η υθϋξ δα, β κπκέα θ Ϊ αδ πδπζϋκθ ηδα ιϋζδιβ κυ π λδίϊζζκθ κμ πμ παλϊΰκθ α παλαΰπΰάμ θϋπθ δ υθ, δϊ κ βμ πθ υθα κ ά πθ αιδκπκέβ άμ κυμ εαδ αιδκζσΰβ βμ βμ πλκ φκλϊμ πθ θϋπθ πλκρσθ πθ ά υπβλ δυθ πκυ παλϊΰκθ αδ. αθγλυπδθβ βηδκυλΰδεσ β α πκυ ηπκλ έ θα αιδκπκδβγ έ απσ βθ κδεκθκηέα ηπκλ έ θα ηφαθδ έ δαφκλ δεκτμ ξυλκυμ εαδ υπσ πκζτ δαφκλ δεϋμ υθγάε μ. θυ β παλα κ δαεά πλκ Ϋΰΰδ β υθϋ β βηδκυλΰδεσ β α η β λα βλδσ β α πθ ηβηϊ πθ Ϋλ υθαμ, λ υθβ δεϊ δ λτηα α, ά πδξ δλά δμ, έθαδ άη λα απκ ε σ αφ θσμ σ δ θϋ μ εαδθκ κηδεϋμ δ Ϋ μ πκυ ηπκλ έ θα αιδκπκδβγκτθ ΰδα βθ παλαΰπΰά αΰαγυθ ά υπβλ δυθ ηπκλκτθ θα ΰ θθβγκτθ εαδ Ϊζζα ηάηα α βμ αζυ έ αμ βμ αιέαμ (παλαΰπΰά, απκγάε υ β, ε.α.), εαδ αφ Ϋλκυ κ δ κδ λ υθβ Ϋμ ηπκλ έ θα παλϊΰκυθ εαδθκ κηδεϋμ δ Ϋ μ κδ κπκέ μ θ ξλβ δηκπκδκτθ αδ αθαΰεα δεϊ απσ πδξ δλά δμ, αζζϊ απσ αυ σθκη μ υζζκΰδεϋμ δα δεα έ μ παλαΰπΰάμ ΰθυ βμ, ά 21

αυ σθκη μ δα δεα έ μ παλαΰπΰάμ αΰαγυθ εαδ υπβλ δυθ. Ό κ π ε έθ αδ β λ υθβ δεά λα βλδσ β α α δ δε υηϋθα δ λτηα α ά α παθ πδ άηδα, σ κ δ υλτθκθ αδ εαδ κδ υθα σ β μ ηφϊθδ βμ εαδθκ κηδευθ δ υθ κδ κπκέ μ έθαδ αιδκπκδά δη μ. ζζϊ αεσηα εαδ β δα δεα έα ΰΫθθβ βμ αυ υθ πθ δ υθ, εαδ πσ κ ηϊζζκθ β αιδκπκέβ ά κυμ, έθαδ η ΰΪζκ ίαγησ υθϊλ β β α σηπθ, κθ κ ά πθ εαδ φκλϋπθ δεαθυθ θα εϊθκυθ εϊ δ η αυ Ϋμ. Σκ παλϊ δΰηα κυ ζ τγ λκυ ζκΰδ ηδεκτ, εαδ πθ εκδθκ ά πθ πκυ υθϋίαζαθ βθ αθϊπ υιά κυ, έξθ δ αφ θσμ ππμ β παλαΰπΰά εαδθκ κηδυθ αυ σ κθ κηϋα ά αθ υπλσ ε β ζσΰπ βμ δ υλυθση θβμ αά β βμ, αζζϊ εαδ κ δ κδ εαδθκ κηέ μ αυ Ϋμ αιδκπκδάγβεαθ απσ ηδα ΰεΪηα κθ κ ά πθ σπκυ π λδζαηίϊθκθ αδ κδ δ δπ δεϋμ πδξ δλά δμ, κδ αθ ιϊλ β κδ δ δυ μ ά αθ ιϊλ β μ υζζκΰδεσ β μ, αζζϊ εαδ βησ δκδ ά εκδθπθδεκέ φκλ έμ, πκυ εα έξαθ βθ αθαΰεαέα ξθκΰθπ έα εαδ ηπκλκτ αθ θα βθ π ε έθκυθ. θα π λδίϊζζκθ παλαΰπΰάμ εαδθκ κηδυθ απσ η ηκθπηϋθα Ϊ κηα εαδ λ υθβ Ϋμ, θ ηπκλ έ θα πλκ φϋλ δ Ϋθα πλκ ξ δα ηϋθκ απκ Ϋζ ηα εαδ ξαλαε βλέα αδ απσ Ϋθα η ΰΪζκ ίαγησ αί ίαδσ β αμ πμ πλκμ α απκ ζϋ ηα α βμ παλαΰπΰάμ κυ 9. ζζϊ κδ δ Ϋ μ πθ λ υθβ υθ, σππμ εαδ πθ πδ βησθπθ ά ξθδευθ πκυ π δλαηα έακθ αδ εα Ϊ βθ παλαΰπΰδεά δα δεα έα, πβλ Ϊακθ αδ απσ παλϊΰκθ μ πκυ πλκ αθα κζέακυθ η ΰΪζκ ίαγησ β λα βλδσ β Ϊ κυμ. Πλσε δ αδ πλυ κθ ΰδα κ ΰθπ δεσ π έκ κ κπκέκ λΰϊακθ αδ, ΰδα δμ εα υγτθ δμ πθ αθααβ ά πθ πκυ ξαλαε βλέακυθ βθ λ υθβ δεά ά παλαΰπΰδεά λα βλδσ β α, εαέ Ϋζκμ ΰδα β αά β β ΰδα θϋ μ δ Ϋ μ πκυ ξαλαε βλέα δ κ π λδίϊζζκθ κ κπκέκ αθαπ τ κθ αδ αυ Ϋμ κδ λα βλδσ β μ. Οδ πδ υξβηϋθ μ υ Ϊ μ έθαδ αελδίυμ κδ π λδπ υ δμ σπκυ υΰε θ λυθκθ αδ αυ κέ κδ παλϊΰκθ μ εαδ υηίϊζκυθ κθ εαδθκ κηδεσ υθαηδ ησ. ζζϊ β υΰεϋθ λπ β αυ υθ πθ παλαΰσθ πθ ηπκλ έ θα πλκετο δ εαδ απσ κ υθ υα ησ αφδϋλπ βμ πσλπθ θϋκυμ κη έμ σπκυ έθαδ πδγυηβ Ϋμ αζζαΰϋμ εαδ πκηϋθπμ εαδθκ κηέ μ, ΰδα βθ αθϊπ υιβ λ υθβ δεάμ λα βλδσ β αμ εαδ ΰδα β βηδκυλΰέα εκδθπθδεάμ αά β βμ εαδ βθ αθϊπ υιβ εκδθπθδευθ πλπ κίκυζδυθ. δμ υ Ϊ μ η εα Ϊζβιβ πθ εαδθκ κηδυθ βθ ε λ κφκλέα δ δπ δευθ πδξ δλά πθ, κδ α κηδεϋμ θϋ μ δ Ϋ μ ΰ θθδκτθ αδ Ϋθα δαηκλφπηϋθκ εκδθπθδεσ ξυλκ παλαΰπΰάμ ΰθυ βμ. Μ κθ έ δκ λσπκ β βηδκυλΰέα θσμ εκδθπθδεκτ ξυλκυ παλαΰπΰάμ ΰθυ βμ, η λ υθβ δεϋμ λα βλδσ β μ, ξλβηα κ κ ά δμ αθαΰευθ εαδ υθα σ β μ εκδθπθδευθ πλπ κίκυζδυθ, ηπκλ έ θα εα υγτθ δ πζϋκθ κθ υθαηδ ησ πθ 9 Dominique Foray, σ.π..247 22

εαδθκ κηδυθ πλκμ βθ ί ζ έπ β βμ εϊζυοβμ κδεκθκηδευθ εαδ εκδθπθδευθ αθαΰευθ κπδεσ πέπ κ. Ο υθαηδ ησμ αυ σμ ιαλ Ϊ αδ εαδ πϊζδ απσ α κηδεϋμ θϋ μ δ Ϋ μ πκυ θ εα αζάΰκυθ σηπμ υζκπκέβ β ηϋ α απσ βθ αιδκπκέβ β πδξ δλβηα δευθ υεαδλδυθ, αζζϊ ηϋ α απσ πδζκΰϋμ εαδ απκφϊ δμ κδ κπκέ μ πλϋπ δ θα Ϋξκυθ υζζκΰδεσ ξαλαε άλα. πέζυ β πλκίζβηϊ πθ, πκυ απκ ζ έ ηϋλκμ βμ εϊγ παλαΰπΰδεάμ δα δεα έαμ (αΰαγυθ ά υπβλ δυθ), έθαδ ηδα λα βλδσ β α β κπκέα πλαΰηα κπκδ έ αδ απσ Ϊ κηα η ΰθυ δμ εαδ ηπ δλέα ξ δεϊ η κ π έκ σπκυ υπϊλξκυθ α πλκίζάηα α, εαδ σ αθ αθ δη ππέα αδ απσ η ηκθπηϋθα Ϊ κηα ά απσ κηϊ μ α σηπθ πκυ ζ δ κυλΰκτθ υζζκΰδεϊ, βηαέθ δ κ δ αιδκπκδ έ αδ εϊπκδκ ίαγησ β βηδκυλΰδεσ β α πθ α σηπθ αυ υθ, αζζϊ εαδ β υθα σ β Ϊ κυμ θα πδεκδθπθκτθ εαδ θα απκφα έακυθ υζζκΰδεϊ 10. αιδκπκέβ β βμ βηδκυλΰδεσ β αμ κ π λδεσ βμ πδξ έλβ βμ ιαλ Ϊ αδ εαγκλδ δεϊ εαδ απσ β ηϋγκ κ πκυ ξλβ δηκπκδ έ αδ σ δ αφκλϊ β δαξ έλδ β βμ ΰθυ βμ: έ πδζϋΰ αδ β επ δεκπκέβ β βμ ΰθυ βμ υ θα ηπκλ έ θα απκγβε υγ έ εαδ θα η αφ λγ έ κυμ θϋκυμ λΰααση θκυμ, έ παλαηϋθ δ Ϋθα ηϋλκμ βμ ΰθυ βμ Ϊλλβ κ 11. βθ πλαΰηα δεσ β α πϊθ α παλαηϋθ δ Ϋθα βηαθ δεσ ηϋλκμ βμ ΰθυ βμ Ϊλλβ κ, ευλέπμ λα βλδσ β μ σπκυ ΰέθκθ αδ υξθϋμ αζζαΰϋμ εαδ β πλκ αληκ δεσ β α πθ λΰαακηϋθπθ σππμ εαδ β δεαθσ β Ϊ κυμ θα λΰϊακθ αδ υζζκΰδεϊ, έθαδ αθαΰεαέα πζ κθ ε άηα α. σ δ αφκλϊ βθ αιδκπκέβ β πθ εαδθκ κηδυθ, κδ πδξ δλά δμ πδζϋΰκυθ εαδ υ αθϊη α τκ λα βΰδεϋμ ξ δεϊ η βθ πλκ α έα βμ ΰθυ βμ πκυ εα Ϋξκυθ 12. πσ β ηδα η λδϊ έθαδ β πλκ α έα κυ υθσζκυ πθ ΰθυ πθ, εαδ απσ βθ Ϊζζβ β παλαξυλβ β αθ αΰπθδ Ϋμ θσμ η ΰΪζκυ ηϋλκυμ πθ ΰθυ πθ αυ υθ. ηπ δλέα έξθ δ (σππμ β ξαλαε βλδ δεά π λέπ π β πθ φκλβ υθ υπκζκΰδ υθ) κ δ β δϊξυ β εαδθκ κηδυθ απκ ζ έ πζ κθϋε βηα ΰδα δμ πδξ δλά δμ εαδ κξδ β πλκ α έα κυμ. Μ αυ σ κθ λσπκ δεαθκπκδ έ αδ αυ κξλσθπμ β αά β β, αζζϊ εαδ β αιδκπκέβ β βμ βηδκυλΰδεσ β αμ θσμ η ΰΪζκυ αλδγηκτ λ υθβ υθ εαδ λΰαακηϋθπθ, πκυ δαφκλ δεϊ θ γα έξαθ παλϊ β υθα σ β α θα ξλβ δηκπκδά κυθ δμ πλκ α υηϋθ μ εαδθκ κηέ μ. δϊξυ β βμ θϋαμ ΰθυ βμ απκ ζ έ εαδ βθ πλκςπσγ β ΰδα βθ λκφκ σ β β ηδαμ πλ υ δεάμ αιδκπκέβ άμ βμ η ΰΪζβ 10 Dominique Foray, σ.π..249 11 Dominique Foray, σ.π..258 12 Dominique Foray, σ.π..260 23

εζέηαεα, ΰδα βθ πϋε α β βζα ά κυ εκδθπθδεκτ ξυλκυ πκυ ηπκλ έ θα παλϊΰ δ θϋ μ δ Ϋ μ. Οδ παλϊΰκθ μ πκυ ΰ θθκτθ δμ εαδθκ κηέ μ δμ υ Ϊ μ έθαδ β τπαλιβ θσμ εκδθκτ ΰθπ δεκτ π έκυ (ά π λδ κ Ϋλπθ), κδ εκδθϋμ εα υγτθ δμ αθααβ ά πθ δμ πδξ δλά δμ, α λ υθβ δεϊ εϋθ λα εαδ κυμ αθγλυπκυμ πκυ λΰϊακθ αδ δμ πδξ δλά δμ, εαδ β τπαλιβ ηδαμ αά β βμ β κπκέα ηπκλ έ θα δεαθκπκδβγ έ απσ δμ εαδθκ κηέ μ. αιδκπκέβ β αυ υθ πθ παλαΰσθ πθ ιαλ Ϊ αδ απσ βθ δεαθσ β α πθ υπκε δηϋθπθ θα αιδκπκδά κυθ δ Ϋ μ, υθ λΰα έ μ εαδ πσλκυμ. Οδ πδξ δλά δμ Ϋξκυθ βθ δεαθσ β α θα ξλβ δηκπκδά κυθ δμ δεϋμ κυμ π λδεϋμ ΰθπ δεϋμ δα δεα έ μ, σζα α πέπ α, Ϋξκυθ σηπμ εαδ β υθα σ β α θα πβλ Ϊ κυθ κ π λδ ξση θκ πθ πκζδ δευθ, εαδ ιπ λδεϋμ πμ πλκμ αυ Ϋμ δα δεα έ μ παλαΰπΰάμ ΰθυ βμ, θυ σζκδ αυ κέ κδ ξυλκδ Ϋξκυθ ίλ δ Ϋθαθ λσπκ θα απκ Ϋξκθ αδ βθ υπδεά εαδ Ϊ υπβ υθ λΰα έα εαδ Ϋξκυθ βθ αέ γβ β σ δ σζκδ ππφ ζκτθ αδ, εαδ σ δ ππφ ζ έ αδ εαδ β κπδεά εκδθπθέα κ τθκζσ βμ. Όζ μ κδ πδ υξβηϋθ μ π λδπ υ δμ υ Ϊ πθ Ϋξκυθ β δεά κυμ δ κλέα εαδ εα Ϋξκυθ ηδα αθ αΰπθδ δεά γϋ β σ κ βθ ΰξυλδα, σ κ εαδ β δ γθά αΰκλϊ. θ δ λ υθϊ εαθ έμ β υθα σ β α θα αιδκπκδβγ έ κ εκδθπθδεσ ε φϊζαδκ εαδ κδ δα δεα έ μ παλαΰπΰάμ ΰθυ βμ π έα πκυ θ αφκλκτθ ησθκ βθ πλκ φκλϊ αΰαγυθ εαδ υπβλ δυθ βθ αΰκλϊ, αζζϊ εαδ βθ πλκ πϊγ δα ί ζ έπ βμ βμ πλκ φκλϊμ αΰαγυθ εαδ εκδθπθδευθ ά π λδίαζζκθ δευθ υπβλ δυθ ηδα υΰε ελδηϋθβ π λδκξά, η ηδα ζκΰδεά εϊζυοβμ αθαΰευθ βμ εκδθπθέαμ, θϋα λπ άηα α πλϋπ δ θα γκτθ. σ δ αφκλϊ βθ παλαΰπΰά πλκρσθ πθ πκυ ηπκλκτθ θα εαζτοκυθ εα αθαζπ δεϋμ αθϊΰε μ βθ π λδκξά εαδ, κθ Ϋθα ά κθ Ϊζζκ ίαγησ θα ιαξγκτθ, ξλ δϊα αδ β πδ έπιβ εαδθκ κηδυθ πμ πλκμ α έ β εαδ βθ πκδσ β α πθ πλκρσθ πθ, δμ η γσ κυμ δαεέθβ άμ κυμ βθ π λδεά εαδ βθ ιπ λδεά αΰκλϊ, αζζϊ εαδ κθ ξαλαε άλα πθ παλαΰπΰδευθ ηκθϊ πθ πκυ πλϋπ δ θα υθ υϊακυθ β υθα σ β α αθ απσελδ βμ δμ αθϊΰε μ εαδ β υθα σ β α αιδκπκέβ βμ εαδθκ κηδυθ αθ σξδ υηη κξάμ β δαησλφπ ά κυμ. Πυμ σηπμ ηπκλ έ θα κδεκ κηβγ έ β υζζκΰδεά παλαΰπΰά ΰθυ βμ, β υθ λΰα έα πθ φκλϋπθ κπδεσ ά εζα δεσ πέπ κ εαδ β υζζκΰδεά ζ δ κυλΰέα πθ παλαΰπΰδευθ ηκθϊ πθ; Φαέθ αδ ππμ πλϋπ δ θα αθ δ λαφ έ β πλκβΰκτη θβ ζκΰδεά βμ υζζκΰδεάμ λϊ βμ η εα Ϊζβιβ βθ εαδθκ σηκ λα βλδσ β α πθ η ηκθπηϋθπθ πδξ δλά πθ, εαδ θα αθαπ υξγ έ ηδα δα δεα έα υζζκΰδεάμ λϊ βμ εαδ πϊζδ, η εα Ϊζβιβ σηπμ παλαΰπΰδεϋμ 24

πλπ κίκυζέ μ, ά πλπ κίκυζέ μ κθ κηϋα πθ υπβλ δυθ, κδ κπκέ μ ηπκλ έ θα έθαδ υζζκΰδεκτ ξαλαε άλα ά εαδ δ δπ δεϋμ, αζζϊ θα θ Ϊ κθ αδ πζϋκθ Ϋθα θδαέκ ξϋ δκ η εκδθπθδεκτμ, κδεκθκηδεκτμ εαδ π λδίαζζκθ δεκτμ σξκυμ. σ σ ; παλα άλβ β πθ πδ υξβηϋθπθ υ Ϊ πθ πδξ δλά πθ αθϊ κθ εσ ηκ, κ άΰβ πκζτ ΰλάΰκλα π ι λΰα έα θσμ λσ κικυ πζαδ έκυ πκζδ δεάμ η σξκ βθ αιδκπκέβ β πθ υλβηϊ πθ βμ Ϋλ υθαμ, σξδ ησθκ ΰδα βθ θγϊλλυθ β βμ υπκ άλδιβμ πθ αθα δεθυση θπθ υ Ϊ πθ, αζζϊ εαδ ΰδα βθ υζκπκέβ β βησ δπθ πκζδ δευθ πκυ Ϋξκυθ πμ σξκ θα βηδκυλΰά κυθ Ϋθα θϋκ θ ζυμ π λδίϊζζκθ 13. υ κδ φκλ έμ Ϊ εβ βμ πκζδ δεάμ θ αλεκτθ αδ κ θα δεαθκπκδκτθ δμ πδγυηέ μ εαδ δμ αθϊΰε μ πθ πδξ δλά πθ, αζζϊ παλ ηίαέθκυθ απ υγ έαμ βθ εαλ δϊ κυ πλκίζάηα κμ, βζα ά βθ ξθκζκΰέα ά η Ϊζζα ζσΰδα βθ ΰθυ β. ξκυθ αυ κέ κδ φκλ έμ πκζζαπζϊ εαγάεκθ α, εαγυμ πλϋπ δ θα υπκ βλέικυθ δμ δϊφκλ μ πζ υλϋμ αυ κτ κυ λσ κικυ πζαδ έκυ 14 : - Σβ δε τπ β. Χλ δϊα αδ θα υπκ βλδξγ έ β βηδκυλΰέα ξϋ πθ εαδ δε τπθ η αιτ πδξ δλά πθ εαδ παλαΰπΰδευθ εα α βηϊ πθ. - Σβθ πλκυγβ β βμ η αφκλϊμ ξθκζκΰέαμ. έθαδ αθαΰεαέα β βησ δα ξλβηα κ σ β β εϋθ λπθ η αφκλϊμ ξθκζκΰέαμ εαδ εαδθκ κηδυθ. - Σδμ κπδεϋμ αΰκλϋμ λΰα έαμ ηϋ π γ ηυθ κξ υηϋθβμ εα Ϊλ δ βμ. βησ δκδ γ ηκέ ηπκλκτθ θα ια φαζέ κυθ βθ εα Ϊλ δ β λΰαακηϋθπθ πκυ έθαδ δ δαέ λα αθαΰεαέα ΰδα βθ π λδκξά ά κυμ εζϊ κυμ βμ π λδκξάμ, εϊθκθ αμ λα βΰδεϋμ πδζκΰϋμ πλκμ αυ ά βθ εα τγυθ β. - Σκυμ θϋκυμ εζϊ κυμ πκυ ι εδθϊθ : ηϋ π πλκ-αθ αΰπθδ δεάμ Ϋλ υθαμ εαδ αθϊπ υιβμ, εαδ σθπ βμ αΰκλυθ. πϋθαθ δ βθ αί ίαδσ β α πκυ παλκυ δϊα δ κ ι εέθβηα θσμ θϋκυ εζϊ κυ, κ πλκ αθα κζδ ησμ βμ Ϋλ υθαμ εαδ αθϊπ υιβμ Ϋξ δ η ΰΪζβ βηα έα, σππμ εαδ β σθπ β π λδφ λ δαευθ γθδευθ αΰκλυθ ΰδα α θϋα πλκρσθ α. 13 Michael Storper, «Industrial policy for latecomers», κ M.Storper, St.Thomadakis,L.Tsipouri, Latecomers in the Global Economy, Routledge, 1998,.27 14 Michael Storper, σ.π..28 25

- Σβθ πδξ δλβηα δεσ β α, δ δαέ λα πθ ηδελυθ πδξ δλά πθ. θαφϋλκθ αδ αβ άηα α σππμ β πλσ ία β ε φϊζαδα, αζζϊ εαδ Ϋθα πζάγκμ πκζδ δευθ, ξ δεϊ η πζβλκφκλέ μ, υπκ κηϋμ, αθγλυπδθκ υθαηδεσ εαδ πλσ ία β θ υθϊη δ π ζϊ μ. - Σα εϋθ λα υπβλ δυθ. Σα εϋθ λα υπβλ δυθ εζα δεσ πέπ κ εαζτπ κυθ αθϊΰε μ σππμ β υ βηα δεά Ϋλ υθα αΰκλϊμ, κδ ππζά δμ κ ιπ λδεσ, β ξθκζκΰδεά Ϋλ υθα, εαδ πέ βμ, β ξλά β εκδθυθ ξθκζκΰδυθ, σππμ εαδ εκδθά δε τπ β κ δα έε υκ. Ό αθ εκδ Ϊα δ ίϋίαδα εαθ έμ δ Ϋξ δ υηί έ η βθ πλκ πϊγ δα φαληκΰάμ θσμ Ϋ κδκυ πζαδ έκυ πκζδ δευθ βθ κδεκθκηδεά πλαΰηα δεσ β α, υπϊλξ δ κ εέθ υθκμ θα κ βΰβγ έ αυ ά β πλκ πϊγ δα απκ υξέα 15. πλκ Ϋΰΰδ β βμ π λδφ λ δαεάμ αθϊπ υιβμ πσζπθ εαδθκ κηέαμ απσ βθ πζ υλϊ πθ ξϋ πθ δ λκυθ εαδ ελκυθ, βζα ά απσ βθ πζ υλϊ βμ δ αΰπΰάμ θϋαμ ξθκζκΰέαμ εαδ δϊξυ άμ βμ, θ Ϋξ δ απκ δξγ έ ίδυ δηβ 16, εαδ πλσ εαδλα πζ κθ ε άηα α θ κ άΰβ αθ ηαελσπθκ μ δα δεα έ μ εηϊγβ βμ. Μδα αθϊζυ β πκυ Ϋ π ηδα ληβθ έα βμ πδ υξέαμ εαδ βμ απκ υξέαμ βμ φαληκΰάμ κυ λσ κικυ πζαδ έκυ, έθαδ αυ ά κυ Robert Putnam 17, κ κπκέκμ εα Ϊ δμ εα έ μ κυ 70 εαδ κυ 80 η ζϋ β κυμ παλϊΰκθ μ πκυ κ άΰβ αθ βθ πδ υξέα πθ πκζδ δευθ π λδφ λ δαεάμ αθϊπ υιβμ β. Ι αζέα εαδ βθ απκ υξέα κυμ β Νσ δα εαδ εα Ϋζβι κ υηπϋλα ηα σ δ β δαφκλϊ ίλδ εσ αθ βθ τπαλιβ κ κλλϊ ηδαμ εκδθκ δεάμ εκυζ κτλαμ, εαδ σ δ β απκυ έα αυ άμ βμ εκυζ κτλαμ κ Νσ κ, β απκυ έα βζα ά θϊλ πθ υηίϊ πθ κδεκθκηδεάμ υθ λΰα έαμ, ά αθ αυ ά πκυ Ϋεαθ β δαφκλϊ 18. τηφπθα η αυ ά βθ αθϊζυ β β υπκξυλβ β Ϊζζκυ τπκυ εκυζ κτλ μ, κδεκΰ θ δαεϋμ ά βμ Μαφέαμ, ηπσ δ β βηδκυλΰέα Ϋ κδπθ υηίϊ πθ, εαδ κ άΰβ βθ απκ υξέα α ξ δεϊ ΰξ δλάηα α, παλϊ δμ υοβζϋμ π θ υ δεϋμ απϊθ μ εαδ δμ αυιβηϋθ μ ικυ έ μ πθ π λδφ λ δαευθ γ ηυθ. αυιβηϋθβ ξλά β βμ Ϋθθκδαμ κυ εκδθπθδεκτ ε φαζαέκυ αεσηα εαδ απσ η ζ β Ϋμ πκυ αιδκπκέβ αθ β η γκ κζκΰέα πθ υ Ϊ πθ ΰδα θα βθ π ε έθκυθ ηδα πλκ Ϋΰΰδ β βμ κδεκθκηδεάμ αθϊπ υιβμ, βθ πκξά βμ κδεκθκηέαμ βμ ΰθυ βμ 15 Michael Storper, σ.π..29 16 Michael Storper, σ.π..30 17 Robert Putnam, Making democracy work: civil traditions in modern Italy, Princeton, 1993 18 Michael Storper, σ.π..31 26

εαδ βμ παΰεκ ηδκπκέβ βμ, δ δεϊ απσ κυμ γ πλβ δεκτμ κυ ηκθ Ϋζκυ βμ αθέαμ 19, κ βΰ έ κ υηπϋλα ηα κ δ κ εκδθπθδεσ ε φϊζαδκ ξλβ δη τ δ ΰδα θα ληβθ τ δ κ αεα αθσβ κ, β δαπέ π β κ δ η εϊπκδκ λσπκ πκυ θ ηπκλ έ θα ΰέθ δ απκζτ πμ εα αθκβ σμ, δ δαέ λα ηδα κδεκθκηέα βμ αΰκλϊμ, υπϊλξκυθ θϊλ μ υθ λΰα έ μ κδ κπκέ μ ια φαζέακυθ βθ πδ υξέα πθ πδξ δλβηα δευθ πλπ κίκυζδυθ εαδ δμ γ δεϋμ πδ σ δμ βμ κδεκθκηέαμ. Καδ ηϊζδ α σ δ...εαγυμ β παλαΰπΰά δαθκβ δεκτ ε φαζαέκυ ( εηϊγβ β) ιαλ Ϊ αδ η ΰΪζκ ίαγησ απσ κ εκδθπθδεσ ε φϊζαδκ κ θα ίλ γκτθ λσπκδ θα απκεα α αγ έ κ εκδθπθδεσ ε φϊζαδκ πκυ εα α λϋφ δ β δα δεα έα παΰεκ ηδκπκέβ βμ, έθαδ ηδα βηαθ δεά πλσεζβ β 20....αυ σ πκυ η λϊ δ π λδ σ λκ έθαδ κδ ξϋ δμ η αιτ πθ δαφσλπθ κδξ έπθ κυ υ άηα κμ, εαδ έθαδ υξθϊ ιαδλ δεϊ τ εκζκ θα υπϊλικυθ εαζκέ έε μ ξ δεϊ η δμ δα υθ Ϋ δμ εαδ κ εκδθπθδεσ ε φϊζαδκ. ι ζδε δεά γ υλβ β βμ κδεκθκηέαμ 21 πλκ φϋλ δ Ϋθαθ πλκ αθα κζδ ησ βμ αθϊζυ βμ ΰδα θα ι π λα έ αυ ά β ΰ θδεά αθαφκλϊ κ εκδθπθδεσ ε φϊζαδκ β κπκέα θ φαέθ αδ θα Ϋξ δ β υθα σ β α θα πλκξπλά δ π λδ σ λκ πλκμ υΰε ελδηϋθ μ αθααβ ά δμ σ δ αφκλϊ βθ αθ πϊλε δα πθ ηπζ εκηϋθπθ γ ηυθ. ηϋγκ κμ βμ ι ζδε δεάμ γ πλέαμ ηαμ πδ λϋπ δ θα δα υπυ κυη κλδ ηϋθ μ υπκγϋ δμ ξ δεϊ η α ΰ θδεϊ αέ δα πθ απκ υξδυθ ηδαμ πλκ πϊγ δαμ βηδκυλΰέαμ πδ υξβηϋθπθ υ Ϊ πθ, α κπκέα υθ Ϋκθ αδ η δμ δα δεα έ μ η Ϊία βμ θϋα ξάηα α υθ λΰα δυθ εαδ πκζδ δευθ. α δεά Ϋθθκδα βμ γ πλέαμ αυ άμ έθαδ σ δ Ϊθγλππκδ λΰϊακθ αδ αεκζκυγυθ αμ λκυ έθ μ 22, πκυ υθ υϊακυθ ΰ θδεϋμ ΰθυ δμ εαδ ηπ δλέ μ παλαΰπΰδευθ δα δεα δυθ εαδ γϋ πθ λΰα έαμ, εαδ πκηϋθπμ έθαδ ζ έπμ δαφκλ δεσ κ θα η ι ζέ κθ αδ λκυ έθ μ, απσ κ θα πλϋπ δ θα βηδκυλΰβγκτθ απσ βθ αλξά. Σκ λυ βηα πκηϋθπμ πκυ πλκετπ δ αφκλϊ βθ δ κλέα πθ δα δεα δυθ πκυ κ άΰβ αθ πδ υξβηϋθ μ υ Ϊ μ βθ πκξά βμ παΰεκ ηδκπκέβ βμ εαδ κυ ξλβηα κπδ π δεκτ ε φαζαέκυ. Φαέθ αδ θα ηπκλ έ θα δα υπυ δ εαθ έμ βθ υπσγ β σ δ β τπαλιβ θσμ φκλθ δ δεκτ παλ ζγσθ κμ, εαδ πκηϋθπμ β ηθάηβ δμ πδξ δλά δμ εαδ κυμ γ ηκτμ πθ η γσ πθ λΰα έαμ εαδ υθ λΰα δυθ κυ 19 Bengt-Ake Lundvall, Innovation, growth and social cohesion: the Danish Model, Edward Elgar, 2002 20 Bengt-Ake Lundvall, σ.π..9 21 R.Nelson, S.Winter, An evolutionary theory of economic change, Belknap Harvard, 1982 22 R.Nelson, S.Winter, σ.π..96 27