6 η Μελέτη «Εξελίξεις και Τάσεις της Αγοράς»

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 6 η Μελέτη «Εξελίξεις και Τάσεις της Αγοράς» Εισαγωγή Η 6η Μελέτη «Εξελίξεις και Τάσεις της Αγοράς» εκπονήθηκε από το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων τον Ιούλιο του 2015. Ανάδοχος του έργου είναι η Κοινοπραξία των εταιριών ICAP Group AE και ICAP Advisory AE. Τα βασικά συμπεράσματα της έρευνας παρατίθενται στη συνέχεια. Το βασικό συμπέρασμα: Το 2015 είναι άλλο ένα έτος ύφεσης στο πλαίσιο της πλέον μακροχρόνιας κρίσης της ελληνικής οικονομίας που ξεκίνησε από τα τέλη του 2007. Η οικονομία που ήταν σε μία εύθραυστη σταθεροποίηση το 2014, βρέθηκε αντιμέτωπη με την αβεβαιότητα των διαπραγματεύσεων με τους δανειστές το α εξάμηνο του 2015, τη χρηματοοικονομική ασφυξία που προκάλεσε αυτή η αβεβαιότητα λόγω της εκροής καταθέσεων και τέλος, την επιβολή ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων μετά την ανακήρυξη του δημοψηφίσματος στο τέλος του Ιουνίου. Οι διαπραγματεύσεις με τους δανειστές από τη νέα κυβέρνηση φαίνεται ότι θα καταλήξουν σε μία νέα συμφωνία η οποία έχει στόχο να κλείσει μέχρι τις 20 Αυγούστου. Το περίγραμμα της νέας 3ετούς συμφωνίας όπως καταγράφηκε στην προκαταρκτική συμφωνία της 13 Ιουλίου θα περιλαμβάνει μέτρα λιτότητας που θα πλήξουν για μία ακόμα φορά τα εισοδήματα επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Ειδικότερα, τα κύρια ευρήματα της μελέτης για τις τελευταίες μακροοικονομικές εξελίξεις είναι τα ακόλουθα: (i) Διεθνές περιβάλλον To ΔΝΤ προβλέπει επιβράδυνση της ανάπτυξης στις αναπτυσσόμενες αγορές (4,2% το 2015 και 4,7% το 2016) και μία σταδιακή επιτάχυνση στις ανεπτυγμένες οικονομίες (2,1% το 2015 και 2,4% το 2016). Η παγκόσμια ανάπτυξη εκτιμάται ότι θα κυμανθεί το 2015 στο 3,3%, ελαφρά χαμηλότερα από το 2014. Το 2016 η πρόβλεψη είναι για επιτάχυνση της ανάπτυξης στο 3,8%. Οι οικονομικές προβλέψεις για τις περισσότερες χώρες της ευρωζώνης έχουν αναθεωρηθεί προς τα πάνω καθώς η υποτίμηση του ευρώ και η ποσοτική χαλάρωση φαίνεται να αποδίδουν και να ενισχύεται η επιχειρηματική δραστηριότητα, παρά την αυξημένη αβεβαιότητα των διαπραγματεύσεων με την Ελλάδα. Σημαντική εξέλιξη των τελευταίων μηνών, αποτελεί η φούσκα στο χρηματιστήριο της Σαγκάης που αυξήθηκε κατά 150% από τις αρχές του 2015 έως τα μέσα του Ιουνίου, ενώ στη συνέχεια μειώθηκε απότομα κατά 30%, με τις κινεζικές αρχές να παρεμβαίνουν για να σταματήσουν τον πανικό. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 1

(ii) Μεταβολή ΑΕΠ Το δ τρίμηνο του 2014 και το α τρίμηνο του 2015, το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 0,4% και 0,2% αντίστοιχα αντιστρέφοντας τη θετική τάση τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2014 με αποτέλεσμα η οικονομία να έχει επιστρέψει σε ύφεση. Σε ετήσια βάση, ο ρυθμός το α τρίμηνο του 2015 παραμένει θετικός. Για το 2015 συνολικά, οι προβλέψεις για την ανάπτυξη γίνονται συνεχώς δυσμενέστερες με τις τελευταίες εκτιμήσεις να είναι έντονα αρνητικές. Η αβεβαιότητα του α εξαμήνου λόγω των διαπραγματεύσεων με τους δανειστές έπληξε την οικονομική δραστηριότητα, ενώ η επιβολή ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων από τις 29 Ιουνίου, ο περιορισμός στις αναλήψεις καταθέσεων και το κλείσιμο των τραπεζών για 3 εβδομάδες εκτιμάται ότι θα έχουν ακόμα πιο σημαντικό αρνητικό αντίκτυπο. (iii) Επενδύσεις Ο ακαθάριστος σχηματισμός κεφαλαίου αυξήθηκε το α τρίμηνο κατά 27% έναντι του προηγούμενου έτους και κατά 6% έναντι του προηγούμενου τριμήνου. Ωστόσο, οι επενδύσεις παγίου κεφαλαίου μετά από μία εντυπωσιακή ανάκαμψη στο τέλος του 2014, μειώθηκαν κατά 7,5% το α τρίμηνο έναντι του προηγούμενου τριμήνου (αν και παραμένουν σε πολύ υψηλότερο επίπεδο από ότι το προηγούμενο έτος). Η διαφορά μεταξύ του ακαθάριστου σχηματισμού κεφαλαίου και του σχηματισμού παγίου κεφαλαίου εξηγείται από την αύξηση αποθεμάτων το α τρίμηνο, γεγονός που εγκυμονεί την πιθανότητα απότομης μείωσης τους τα επόμενα τρίμηνα με αρνητικές επιπτώσεις στο συνολικό ΑΕΠ. (iv) Αγορά εργασίας Η ανεργία περιορίζεται σταθερά από τον Οκτώβριο 2013 μέχρι και τον Απρίλιο 2015 με τη συνολική μείωση να φτάνει τα 140 χιλ. άτομα. Ωστόσο, η απασχόληση δεν ακολουθεί παρόμοια θετική τάση το ίδιο διάστημα. Από το Δεκέμβριο 2013 που έφτασε στο χαμηλότερο σημείο της μέχρι και τον Ιούλιο 2014 παρουσίασε αύξηση κατά 75 χιλ. άτομα. Έκτοτε παρουσιάζει αυξομειώσεις χωρίς συγκεκριμένη τάση. Τον Απρίλιο 2015 εμφάνισε αξιόλογη αύξηση και προσέγγισε τα επίπεδα που είχε τον Αύγουστο 2014. (v) Πληθωρισμός Ο αποπληθωρισμός συνεχίζεται για 28 ο μήνα με το ρυθμό αρνητικής μεταβολής να κυμαίνεται σταθερά κάτω του -2% τους τελευταίους μήνες, παρά την ανάκαμψη των τιμών του πετρελαίου. Ακόμα μεγαλύτερη μείωση εμφανίζουν οι τιμές παραγωγού. Η αύξηση του ΦΠΑ με βάση τα προαπαιτούμενα μέτρα που ψηφίστηκαν στα μέσα Ιουλίου θα οδηγήσει σε αύξηση τιμών πολλών αγαθών και υπηρεσιών τον Ιούλιο και Αύγουστο, ωστόσο η πολύ χαμηλή ζήτηση εκτιμάται ότι δεν θα οδηγήσει σε θετική μεταβολή του πληθωρισμού συνολικά. (vi) Δημοσιονομικό έλλειμμα Το πρώτο εξάμηνο του έτους παρουσιάζεται έλλειμμα ύψους 1.414 εκατ. ευρώ έναντι ελλείμματος 2.419 εκατ. ευρώ το αντίστοιχο διάστημα του 2014 και στόχου για έλλειμμα 4.606 εκατ. ευρώ. Το πρωτογενές αποτέλεσμα διαμορφώθηκε σε πλεόνασμα ύψους 1.884 εκατ. ευρώ, έναντι πρωτογενούς πλεονάσματος 707 εκατ. ευρώ για την ίδια περίοδο το 2014 και στόχου για πρωτογενές έλλειμμα 1.235 εκατ. ευρώ. Το μειωμένο ύψος των δαπανών του κρατικού προϋπολογισμού οφείλεται κυρίως σε καθυστερήσεις πληρωμών προς προμηθευτές. Εκτιμάται ότι μετά την Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 2

ομαλοποίηση των ταμειακών συνθηκών, οι δαπάνες θα επανέλθουν στα επίπεδα των στόχων του προϋπολογισμού. Το σύνολο των υπολειπόμενων δόσεων του δημόσιου χρέους το 2015 ανέρχονται στα 10,189 δισ. Με βάση τις τελευταίες προβλέψεις του ΔΝΤ, το δημόσιο χρέος θα αυξηθεί περαιτέρω στο 200% του ΑΕΠ τα επόμενα δύο έτη λόγω της χειροτέρευσης της οικονομικής και δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας καθώς και της ανάγκης ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών και θα ανέρχεται σε επίπεδα άνω του 170% το 2022. Με αυτά τα δεδομένα, το ΔΝΤ πιέζει τα ευρωπαϊκά κράτη που έχουν χρηματοδοτήσει την Ελλάδα να ρυθμίσουν το δημόσιο χρέος με σημαντική επέκταση του χρόνου αποπληρωμής (έως και 30 έτη). (vii) Εξωτερικό ισοζύγιο Οι εξαγωγές και οι εισαγωγές παρουσιάζουν ανάκαμψη τα τελευταία πέντε τρίμηνα. Η αύξηση των εισαγωγών είναι ιδιαίτερα αισθητή με ρυθμό που είναι ο υψηλότερος από το 2007. Κάμψη παρουσιάζει το πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών το α τρίμηνο του 2015, κυρίως λόγω της μείωσης των μεταβιβαστικών πληρωμών από το εξωτερικό και της ανάκαμψης των εισαγωγών αγαθών. Η πρόβλεψη του ΔΝΤ για το 2015 είναι ότι το πλεόνασμα θα αυξηθεί στο 1,4% του ΑΕΠ. (viii) Ρευστότητα Η ποσότητα του χρήματος στην ελληνική οικονομία μειώθηκε απότομα τους τελευταίους μήνες λόγω της εκροής καταθέσεων από το εγχώριο τραπεζικό σύστημα. Η Μ3 έφτασε στο χαμηλότερο σημείο της εδώ και 10 έτη (-38% από το υψηλότερο σημείο της το Σεπτέμβριο 2009). Οι καταθέσεις μειώνονται συνεχώς από τα τέλη του 2014 (-18,6% με βάση τα τελευταία στοιχεία), ενώ το όριο του μηχανισμού έκτακτης ρευστότητας (ELA) από την ΕΚΤ προς το εγχώριο τραπεζικό σύστημα με το οποίο χρηματοδοτούνταν οι εκροές καταθέσεων, έφτασε τα 89 δισ. πριν το κλείσιμο των τραπεζών στις 28 Ιουνίου. Είναι σαφές ότι χωρίς την ύπαρξη μίας στέρεας συμφωνίας με μακροπρόθεσμη προοπτική, δεν θα ανακτηθεί η εμπιστοσύνη στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Η απώλεια καταθέσεων πιέζει το τραπεζικό σύστημα να περιορίσει τις χρηματοδοτήσεις. Το Μάιο 2015, τα νέα δάνεια ανέρχονται πλέον στο 25% του επιπέδου που είχαν το υψηλότερο σημείο τους το Δεκέμβριο 2008. Το χρηματιστήριο Αθηνών έκλεισε στις 28 Ιουνίου 2015, λόγω της επιβολής ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων. Με τη χαλάρωση των μέτρων και το άνοιγμα των τραπεζών γίνονται προσπάθειες να ανοίξει το χρηματιστήριο ωστόσο, κατά τη στιγμή που γράφεται η παρούσα μελέτη δεν διαφαίνεται άμεσα στον ορίζοντα κάτι τέτοιο. Το τελευταίο διάστημα πριν να κλείσει το χρηματιστήριο, ο δείκτης αξιών παρουσίαζε μεγάλη αστάθεια ανάλογα με την πορεία των διαπραγματεύσεων με τους δανειστές. (ix) Μακροοικονομικά μεγέθη Αττικής Με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία για την Αττική, το 2013 το ΑΕΠ της Περιφέρειας ανήλθε σε 87,081 δισ. και αποτελούσε το 48% του συνολικού ΑΕΠ της χώρας. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Αττική ανήλθε σε 22,3 χιλ. έναντι 16,5 χιλ. στην Ελλάδα και 26,6 χιλ. στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Από 18% υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ έναντι της ΕΕ-28 το 2009, το 2013 η Αττική είχε μέσο εισόδημα 16% χαμηλότερο. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 3

Η ύφεση στην Αττική ήταν ελαφρά ηπιότερη από αυτή της χώρας μέχρι το 2012 αλλά το 2013 έγινε αρκετά βαθύτερη. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας στην Αττική από το 2007 έως το 2013 ανήλθε σε -4,1% έναντι -4% για την Ελλάδα συνολικά. (x) Αγορά ακινήτων Αθήνας Η αγορά ακινήτων στην Αθήνα έχει πληγεί εξίσου βαθειά από την οικονομική κρίση. Ο αριθμός των αδειών είναι κατά 91% χαμηλότερος στις αρχές του 2015 έναντι των αρχών του 2007, ενώ αντίστοιχη μεγάλη μείωση παρουσιάζεται και στην επιφάνεια των νέων οικοδομών σε τ.μ. και στον όγκο των νέων οικοδομών. Μικρή ανάκαμψη φαίνεται στις αρχές του 2015 στις οικοδομικές άδειες. Αντίστοιχη πορεία παρουσιάζεται και στις τιμές και τα ενοίκια επαγγελματικών χώρων στην Αθήνα, με τα καταστήματα να μισθώνονται 45% φθηνότερα από το 2008 και τις τιμές καταστημάτων και γραφείων να είναι 35% χαμηλότερες. (xi) Οικονομική διάρθρωση Αττικής Ο κλάδος με το μεγαλύτερο μερίδιο σε ακαθάριστη προστιθέμενη αξία στην Αττική είναι η διαχείριση ακίνητης περιουσίας, ενώ ακολουθεί το «εμπόριο, μεταφορές, τουρισμός και εστίαση». Οι υπηρεσίες σε όλες τους τις μορφές κυριαρχούν όπως είναι αναμενόμενο σε μία μητροπολιτική περιοχή, ενώ ο πρωτογενής τομέας είναι σχεδόν ασήμαντος. (xii) Κλάδοι ενδιαφέροντος Οι κλάδοι ενδιαφέροντος για το Δήμο Αθηναίων παρουσιάζουν ύφεση από το 2008/2009 μέχρι το 2012 / 2013 αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν σημάδια ανάκαμψης μέσα στο 2014 και το 2015. Αισθητή είναι η ανάκαμψη στον τουρισμό, ωστόσο η αρνητική δημοσιότητα της χώρας και οι πρόσφατες αυξήσεις στο ΦΠΑ ενδέχεται να πλήξουν τον κλάδο τη θερινή περίοδο. Ειδικότερα: Η πορεία του κλάδου χονδρικού εμπορίου στην Ελλάδα είναι έντονα αρνητική με σημαντικές απώλειες τόσο σε πωλήσεις (σχεδόν 10 δις), όσο και σε θέσεις εργασίας (>60 χιλ. εργαζόμενοι) τα τελευταία έτη. Τάσεις σταθεροποίησης εμφανίζονται στην απασχόληση από το τέλος του 2012 μέχρι τα μέσα του 2014, αλλά το α τρίμηνο του 2015 ο αριθμός των θέσεων εργασίας μειώθηκε στο χαμηλότερο επίπεδο του μετά την κρίση. Οι πωλήσεις του λιανικού εμπορίου μειώθηκαν κατά 4,7 δις από το 2010 έως το 2013 (περίπου 30%). Αντίστοιχη μείωση παρουσιάζεται και στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία. Οι θέσεις εργασίας μειώθηκαν κατά 150 χιλ. από το α τρίμηνο του 2009 έως το δ τρίμηνο του 2013. Όμως, τα τελευταία 5 τρίμηνα η απασχόληση έχει αυξηθεί κατά 40 χιλ. θέσεις εργασίας. Ο κλάδος καταλυμάτων και υπηρεσιών εστίασης εμφάνισε ανάκαμψη ήδη από το 2013, τόσο στις πωλήσεις, όσο και στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία. Η ανάκαμψη είναι ακόμη περισσότερο αισθητή στην απασχόληση. Στα καταλύματα, το γ τρίμηνο του 2014 η απασχόληση έφτασε στο υψηλότερο σημείο της με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, αναδεικνύοντας τη δυναμική του τουρισμού. Λαμβάνοντας υπόψη την εποχικότητα, το δ τρίμηνο του 2014 και το α τρίμηνο του 2015 εμφάνισαν επίσης αύξηση της απασχόλησης από το προηγούμενο έτος. Στην εστίαση, οι θέσεις εργασίας εμφανίζουν μικρή μείωση τα δύο τελευταία τρίμηνα. Σημαντικός αρνητικός παράγοντας για το άμεσο μέλλον του κλάδου αποτελεί η αύξηση του ΦΠΑ στην εστίαση, στα καταλύματα και στα νησιά του Αιγαίου. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 4

Ο κλάδος εκδοτικών δραστηριοτήτων παρουσιάζει μεγάλη μείωση στις πωλήσεις και την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία. Το 2013 διαφάνηκε σταθεροποίηση με ελαφρά ανάκαμψη στην προστιθέμενη αξία. Οι θέσεις εργασίας, αφού μειώθηκαν από το 2012 έως τα μέσα του 2014, εμφανίζουν μικρή ανάκαμψη. Σταθεροποίηση εμφανίζεται το 2013 και στον κλάδο προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών και παροχής συμβουλών, τόσο στις πωλήσεις, όσο και στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία. Αντίστοιχη σταθεροποίηση, χωρίς εμφανή τάση, διαφαίνεται και στις θέσεις εργασίας. Ο κλάδος ταξιδιωτικών πρακτορείων παρουσιάζει ανάκαμψη το 2013 σε όλα τα μεγέθη μετά από βαθειά πτώση την περίοδο 2010 2012. Ιδιαίτερα εντυπωσιακός είναι ο διπλασιασμός των θέσεων εργασίας μετά το 2012, με αποτέλεσμα η απασχόληση να έχει ξεπεράσει πλέον τα επίπεδα προ της κρίσης, όμως το α τρίμηνο 2015 εμφανίζεται απότομη πτώση των εργαζομένων. Συνεχιζόμενη αλλά ήπια ύφεση παρουσιάζει το 2013 ο κλάδος διοικητικών δραστηριοτήτων γραφείου, γραμματειακής υποστήριξης και άλλων δραστηριοτήτων παροχής υποστήριξης σε επιχειρήσεις, με βάση τις πωλήσεις και την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία. Σημαντική αύξηση εμφανίζεται στις θέσεις εργασίας το γ τρίμηνο του 2014, που ακολουθείται όμως από πτώση των θέσεων εργασίας το επόμενο εξάμηνο. Η υγεία θεωρείται διεθνώς ως ένας από τους κλάδους με τη μικρότερη ευαισθησία σε οικονομικές κρίσεις, λόγω της αναγκαιότητας της δαπάνης και της μακροχρόνιας τάσης γήρανσης. Παρ όλα αυτά στην Ελλάδα, ο κλάδος έχει γνωρίσει βαθιά ύφεση με τις πωλήσεις και την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία να έχουν μειωθεί κατά ~40% από το 2009 έως το 2013. Μεγαλύτερη σταθερότητα εμφανίζεται στις θέσεις εργασίας με τα τελευταία τρίμηνα να δείχνουν ίσως την αρχή μίας ανάκαμψης. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 5