Το Εθνικό Πάρκο Σχοινιά Μαραθώνα βρίσκεται στην Αττική και στην πεδιάδα του Μαραθώνα, στην ομώνυμη περιοχή. Το δάσος του Σχοινιά Μαραθώνα βρίσκεται στο Β.Α. τμήμα της Αττικής, σε απόσταση 45χλμ. από την Αθήνα και καταλαμβάνει την παραλιακή ζώνη της περιοχής, μήκους 3χλμ και πλάτους 450μ. περίπου. Βόρεια και ανατολικά του δάσους εκτείνεται το έλος του Μαραθώνα και πέρα από το έλος υπάρχουν καλλιέργειες και λοφοειδείς ασβεστολιθικοί σχηματισμοί καλυπτόμενοι από θάμνους και φρύγανα. υτικά, εκτείνεται η πεδιάδα του Η έκταση του, συμπεριλαμβανομένου του θαλασσίου χώρου, είναι 13,84 τ.χλμ. ιοικητικά ανήκει στο ήμο Μαραθώνα, οικονομικά στην Εφορία Παλλήνης, αρμόδια δασική υπηρεσία είναι το ασαρχείο Καπανδριτίου, νομικά ανήκει στο Ειρηνοδικείο Μαραθώνα (έδρα Καπανδρίτι), ενώ τέλος διαχειριστικά, ανήκει στο Φορέα ιαχείρισης Εθνικού Πάρκου Σχοινιά. Ιστορικά, ο χώρος ταυτίζεται με το πεδίο της Μάχης του Μαραθώνα, και συγκεκριμένα με το στρατόπεδο των Περσών, ενώ το Τρόπαιο της Μάχης βρίσκεται σε πολύ κοντινή απόσταση. Η περιοχή περιλαμβάνει μία ποικιλία βιότοπων και υγροβιότοπων οι οποίοι είναι μοναδικοί για την Αττική και σπάνιοι για τον Ελλαδικό χώρο. Σε μικρή σχετικά έκταση συνυπάρχουν η βλάστηση των αμμωδών παραλίων, το δάσος της Pinuspinea - P. halepensis, η βλάστηση των υγροβιότοπων (με γλυκά και υφάλμυρα νερά) και η θαμνώδης βλάστηση των γύρωθεν λόφων. Χωρίς να αποτελεί αντικείμενο της εργασίας αυτής, αξίζει να σημειώσουμε την ύπαρξη στην περιοχή μιας πλούσιας πανίδας (κυρίως ορνιθοπανίδα). 2Bparks ιεθνές Εκπαιδευτικό Σεμινάριο Περιοχή Μελέτης: Εθνικό Πάρκο Σχοινιά Μαραθώνα ρ. ρ. MSc Νίκη Ευελπίδου, ΕΚΠΑ
Η περιοχή του Σχοινιά ακόμη και σήμερα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από οικολογική άποψη, αφενός λόγω της ποικιλίας και σπανιότητας των βιότοπων και υγροβιότοπων της και αφετέρου γιατί έχει έντονα υποβαθμιστεί και κινδυνεύει να καταστραφεί εντελώς από τις συνεχιζόμενες, με αυξανόμενο ρυθμό, ανθρώπινες επεμβάσεις. Αποτελεί σημαντικό φυσικό και οικονομικό πόρο υπερτοπικής σημασίας, καθώς προσελκύει κάθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες με σκοπό την αναψυχή (απόλαυση ακτών, κολύμπι, θαλάσσια σπορ στη συντριπτική τους πλειοψηφία), την παρατήρηση πτηνών και την απόλαυση τοπίου. Μορφολογία Η περιοχή του δάσους του Σχοινιά έχει πεδινό χαρακτήρα. Οι κλίσεις είναι μικρές, από 0-2%, και μόνο η αμμώδης γυμνή παραλιακή ζώνη παρουσιάζει μία μεγαλύτερη κλίση προς την θάλασσα. Η περιοχή του δάσους εμφανίζεται ομαλότερη στο ανατολικό της τμήμα, το οποίο στο μεγαλύτερο μέρος του είναι σχεδόν επίπεδο και διακόπτεται από περιορισμένες χαμηλές εξάρσεις θινών μέχρι ένα μέτρο περίπου. Αντίθετα, στο δυτικό τμήμα του δάσους και κυρίως προς την παραλία οι εξάρσεις γίνονται πιο συχνές και είναι μεγαλύτερου ύψους. Η παρατηρούμενη διαφορά μεταξύ των δύο τμημάτων συνδέεται κυρίως με το γεγονός ότι το ανατολικό τμήμα το προστατεύει από τους ανέμους η επιμήκης προέκταση Μύτικα-Κυνοσούρας και επιπλέον το τμήμα αυτό δεχόταν ανέκαθεν πιο έντονη την ισοπεδωτική' ανθρώπινη παρουσία. Θεσμοθέτηση και ζώνες χρήσεων Το 2000, με το 22-6/3-7-2007 Προεδρικό ιάταγμα (ΦΕΚ 395 2000) χαρακτηρίστηκαν οι θαλάσσιες και χερσαίες περιοχές του Σχοινιά, ως Εθνικού Πάρκου, και καθορίστηκαν οι ζώνες και οι επιτρεπόμενες δραστηριότητες ανά ζώνη: ΖΩΝΗ Α1. Υγροτοπική Περιοχή Προστασίας της Φύσης ΖΩΝΗ Α2. Λοφώδης Περιοχή στη Χερσόνησο Κυνοσούρας Λόφος ρακονέρας. Περιοχή Προστασίας της Φύσης. ΖΩΝΗ Α3. Περιοχή άσους Χαλεπίου Πεύκης και κουκουναριάς. Περιοχή Προστασίας της Φύσης. ΖΩΝΗ Α4. Περιοχή Μακαρίας Πηγής. Περιοχή Προστασίας της Φύσης. ΖΩΝΗ Α5. Θαλάσσια Περιοχή Όρμου ΖΩΝΗ Β1. Περιοχή Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. ΖΩΝΗ Β2. Περιοχή Αναψυχής, Τουρισμού & Κατοικίας. ΖΩΝΗ Β3. Περιοχή παραλίας όρμου ΖΩΝΗ Γ. Περιοχή ελεγχόμενης γεωργικής χρήσης. Με το νόμο 3044/2002 (ΦΕΚ 197Α 2002) θεσμοθετήθηκε μεταξύ άλλων ο Φορέας ιαχείρισης Εθνικού Πάρκου Σχοινιά
Βόρεια και ανατολικά του πευκοδάσους του Σχοινιά υπάρχουν χαμηλότερες θέσεις που κατακλύζονται με νερά και δημιουργούν το άλλοτε μεγάλο έλος του Σήμερα, ένα μέρος της έκτασης του έλους, με τα αποστραγγιστικά έργα και της επιχωματώσεις που έγιναν, έχει μετατραπεί σε γεωργική έκταση και ζώνη παραθεριστικής κατοικίας ενώ ένα άλλο μέρος καταλαμβάνεται από το Ολυμπιακό Κωπηλατοδρόμιο και κάποιες τηλεπικοινωνιακές εγκαταστάσεις. Η ελώδης έκταση που απέμεινε κατακερματίζεται από ένα δίκτυο δρόμων και καναλιών που καταλήγει, με δύο αποστραγγιστικούς αγωγούς εκατέρωθεν του δάσους, στη θάλασσα. Το έλος αυτό κατακλύζεται τον χειμώνα από νερά, ενώ το καλοκαίρι σχεδόν αποξηραίνεται, ιδιαίτερα τα εξαιρετικά ξηρά και θερμά χρόνια.
Κλιματολογικές συνθήκες Στο Σχοινιά δεν υπάρχει μετεωρολογικός σταθμός. Τα στοιχεία για την εκτίμηση των κλιματικών συνθηκών της περιοχής προέρχονται από τους βιοκλιματικούς χάρτες, τη μελέτη της βλάστησης και τα δεδομένα του μετεωρολογικού σταθμού της Ραφήνας που βρίσκεται σε απόσταση 12χιλ. από τον Σχοινιά. Σύμφωνα με τα δεδομένα του σταθμού της Ραφήνας και το ομβροθερμικό διάγραμμα BAGNOULIS - GAOUSSEN 1957, η ξηροθερμική περίοδος διαρκεί περισσότερο από πέντε μήνες (Απρίλιος-Σεπτέμβριος), το ετήσιο ύψος βροχής είναι 387 εκ, το δε μέγιστο των βροχοπτώσεων εμφανίζεται τον χειμώνα και ακολουθεί το φθινόπωρο, η άνοιξη και το καλοκαίρι. Από τον αριθμό των βιολογικά ξηρών ημερών που κυμαίνεται μεταξύ 125 και 150 προκύπτει ότι ο χαρακτήρας του βιοκλίματος της περιοχής είναι ο έντονος θερμομεσογειακός, από δε το βροχοθερμικό πηλίκο (Q) συνάγεται ότι η περιοχή ανήκει στον ημίξερο βιοκλιματικό όροφο με χειμώνα ήπιο (Q=61,45, m=6,2) σπάνιους παγετούς και χιόνια. Γενικά οι άνεμοι που κυριαρχούν στην περιοχή είναι βόρειοι, ενώ την καλοκαιρινή περίοδο, βορειοανατολικοί. Από τα μέσα Ιουλίου μέχρι τέλος Οκτωβρίου, οι άνεμοι γίνονται περισσότερο ασταθείς, πιο συχνοί και πιο ισχυροί. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το ξερό και θερμό καλοκαίρι δημιουργεί ισχυρούς κινδύνους για πυρκαγιές. Ως προς την σχετική υγρασία, η μέση ετήσια ανέρχεται σε 67%, με ξηρότερο μήνα τον Ιούλιο (57%) και υγρότερο τον Φεβρουάριο με 75%.
Προστασία Natura Η περιοχή ανήκει στο δίκτυο Natura 2000 με κωδικό αριθμό GR 3000003 με συνολικά 19 τύπους ενδιαιτημάτων, 115 είδη πτηνών με δυνητική ποικιλότητα 215 ειδών ενώ υπάρχουν απειλούμενα είδη ψαριών γλυκού νερού, αμφιβίων και ερπετών. Στην περιοχή υπάρχουν τα παρακάτω ενδιαιτήματα (συνοπτικά): 1. Παραθαλάσσιο δάσος με χαλέπιο πεύκη (P.halepensis) και κουκουναριά (P.pinea). Είναι ένα από τα ελάχιστα που έχουν απομείνει στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο. 2. Χερσόνησος Κυνοσούρα. Τυπικό μεσογειακό οικοσύστημα, με θάμνους, φρύγανα και πόες, η χερσόνησος έχει διατηρήσει τη φυσικότητά της με ελάχιστη επίδραση από τον άνθρωπο. 3. Μακαρία Πηγή. ύο λιμνοπηγές όπου το νερό αναβλύζει όλο τον χρόνο από τον πυθμένα, σε σημαντικές ποσότητες. Ζουν χέλια, νεροχελώνες και το κινδυνεύον ενδημικό ψάρι Pseudophoxinus stymphalicus marathonicus (ντάσκα). 4. Υγρότοπος με γλυκό, υφάλμυρο και αλμυρό νερό, καλαμιώνες, αλμυρίκια, αλοφυτική βλάστηση και υγρά λιβάδια, ο οποίος κατακλύζεται περιοδικά. Απαντάται μεγάλη ποικιλία απειλούμενης ορνιθοπανίδας, όπως τα είδη Ardea purpurea, Ardeola ralloides, Circus aeruginosus, Circus pygargus, Cisticola juncidis, Egretta garzetta, Ixobrychus minutus, Plegadis falcinellus. 5. Λίμνη Στόμι. Το χαμηλότερο τμήμα του υγροτόπου, στην ανατολική του άκρη, πλημμυρίζει εποχικά με αλμυρό νερό. Στην περιοχή συναντώνται το σπάνιο ορχεοειδές Orchis palustris και απειλούμενα υδρόβια πουλιά, όπως τα είδη Phoenicopterus ruber, Falco naumanni και Himantopus himantopus. 6. Θαλάσσιος κόλπος με υποθαλάσσια λιβάδια ποσειδωνίας (Posidonia oceanica). Ανθρωπογενείς κίνδυνοι Το δάσος κινδυνεύει από πυρκαγιές λόγω της σύνθεσης της βλάστησης. Αν και έχει εγκατασταθεί αυτόματο σύστημα πυρόσβεσης από το 2004, δεν έχει λειτουργήσει έως και σήμερα. Η πίεση που ασκείται από τους επισκέπτες του καλοκαιριού στις ζώνες Α3 (δάσος) και Β3 (ακτή) ξεπερνά την υφιστάμενη χωρητικότητα, όπως αυτή διαμορφώνεται από τη φύση του χώρου και τις εγκατεστημένες υποδομές. Στην περιοχή παρατηρείται μέτρια οικιστική ανάπτυξη, η οποία ανακόπηκε μετά τη θεσμοθέτηση χρήσεων γης, κάτι που προκαλεί τη δυσαρέσκεια των ιδιοκτητών γης της περιοχής. Κατά το πρόσφατο παρελθόν έχουν σημειωθεί διακοπές στην παροχέτευση ύδατος από το γειτονικό κωπηλατοδρόμιο προς το έλος, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα την αποξήρανση του έλους για μεγάλα χρονικά διαστήματα.