ΡΟΜΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ 1000-1150 µ.χ. Ιστορία: Στα µέσα του 11 ου αιώνα οι κάτοικοι της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης ανεξαρτητοποιούνται από το κλασικό και ρωµαϊκό παρελθόν. Παίρνονται ως εκ τούτου νέες κατευθύνσεις στην τέχνη που βασίζονται σε καινούριες εµπειρίες. Ο όρος «ροµανικό στυλ» συνδέεται ως επί το πλείστον µε την αρχιτεκτονική και βέβαια τις εκκλησίες. «Ροµανικό» πραγµατικά σηµαίνει κτήριο µε αψίδες και συµπαγείς βαρείς τοίχους, βασικά χαρακτηριστικά των εκκλησιών εκείνης της περιόδου. Η µεσαιωνική εµµονή µε την ανέγερση εκκλησιών µπορεί να εξηγηθεί ως εξής: 1. Οι αναπτυσσόµενες πόλεις χρειάζονταν κεντρικούς καθεδρικούς ναούς. 2. Τα προσκυνήµατα και οι σταυροφορίες τα οποία δηµιουργούσαν µία καινούρια θρησκευτική συνείδηση που χρειαζόταν ένα σύµβολο. 3. Η αγαλλίαση και η τάση για ευχαριστία επειδή η χιλιετία (1000 µ.χ.) δεν έφερε το τέλος του κόσµου όπως πιστευόταν. 4. Η καταστροφή χιλιάδων εκκλησιών κατά την διάρκεια των βαρβαρικών επιδροµών. Οι αρχιτέκτονες έπρεπε να κτίσουν εκκλησίες που θα ήταν αρκετά ευρύχωρες για να χωρέσουν το πολυάριθµο εκκλησίασµα. Έπρεπε να είναι στέρεες, καλά φωτισµένες µε καλή ακουστική. εν θα έπρεπε να είναι εύφλεκτες, άρα δεν θα έπρεπε να έχουν ξύλινη οροφή. Χρησιµοποιούσαν λοιπόν λαξεµένη πέτρα, ένα υλικό που ενώ ανταποκρινόταν στις παραπάνω ανάγκες, δηµιουργούσε προβλήµατα στήριξης που έπρεπε να αντιµετωπιστούν από τους αρχιτέκτονες. 54
Τίτλος: Εξωτερικό και εσωτερικό καθεδρικού ναού του Ντάραµ, βόρεια Αγγλία. Χρονολογία: 1093 µ.χ. Στιλιστική περιγραφή: Εξωτερικά έχει αυστηρό παρουσιαστικό ροµανικού τύπου το οποίο κοσµούν αψίδες. Είναι κτήριο χαρακτηριστικό του βόρειου ροµανικού στυλ (Αγγλία) το οποίο επηρέασε άµεσα την δηµιουργία και την εξέλιξη του γοτθικού στυλ. Το εσωτερικό του ναού είναι φιλόδοξο: ο κεντρικός σηκός έχει 120 µέτρα µήκος. Για να αποδώσουν σταθερότητα στο κτήριο οι αρχιτέκτονες βασίστηκαν πολύ στον όγκο. Το βασικό πρόβληµα λοιπόν ήταν η στήριξη της θολωτής οροφής η οποία ήταν λιθόκτιστη. Πραγµατικά η στήριξη της απαιτούσε µαθηµατικές γνώσεις. Η λύση που δόθηκε ήταν η εξής: Οι τεράστιες κολώνες εναλλάσσονται µε σύνθετους πεσσούς δηλαδή υποστηρικτικές παχιές κολώνες. Αυτές υποστηρίζουν εγκάρσιες νευρώσεις που σχηµατίζουν αψίδα, τις λεγόµενες «γέφυρες». Τα ενδιάµεσα τριγωνικά τµήµατα στις σταυρωτές αψίδες είναι σαφώς πιο ελαφρές κατασκευές. Η λύση λοιπόν ήταν στην πιο σωστή κατανοµή του βάρους των µεγάλων λίθων. Είναι σηµαντικό να παρατηρήσουµε την οργανικότητα της σύνθεσης του ναού, εµφανής στον σκελετό του οικοδοµήµατος, ο οποίος πρέπει να σχεδιάστηκε από την αρχή ως ολοκληρωµένο σχέδιο. Οι ελαφρά µυτερές αψίδες, ένα καθαρά γοτθικό χαρακτηριστικό, εµφανίζεται για πρώτη φορά εδώ. Οι κολώνες φέρουν διακόσµηση µε αφηρηµένα γεωµετρικά σχέδια τα οποία έχουν βαρβαρική προέλευση. 55
Τίτλος: Το συγκρότηµα του καθεδρικού ναού της Πίζας Χρονολογία: 11 ος 12 ος αιώνας και µαρµάρινη επίστρωση Περιγραφή: Το συγκρότηµα αποτελείται από το βαπτιστήριο, την εκκλησία και το καµπαναριό. Στιλιστική περιγραφή: Σε αυτά διαβλέπουµε ποιότητες της κλασικής Αναγέννησης. Πλησιάζουµε την εποχή που οι αρχιτέκτονες, οι ποιητές και οι φιλόσοφοι γυρνούν ακόµη µία φορά προς τα κλασικά και χριστιανικά πρότυπα και τα µεταφράζουν µε ένα αυθεντικό και οικείο σε αυτούς τρόπο. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του καθεδρικού της Πίζας είναι: 1. Το εγκάρσιο κλίτος του ναού που προεξέχει περισσότερο. Αυτό µπορούµε να το δούµε στις πτέρυγες του ναού που εξέχουν αισθητά στο πλάι. 2. Η πλούσια επίστρωση των τοίχων µε µάρµαρο 3. Οι πολλαπλές αψιδωτές γαλαρίες. Τα κλασικά χαρακτηριστικά του είναι οι κλασικοί κίονες. Τα δε γοτθικά στοιχεία είναι οι µυτερές αψίδες. Το επικλινές καµπαναριό που γέρνει 6,5 µέτρα από την κατακόρυφο είναι αποτέλεσµα προβλήµατος της υποδοµής. Έγερνε ακόµη και όταν κτίστηκε το 1050. Το ύφος του καµπαναριού είναι περίτεχνο: οι διαφορετικοί όροφοι του ξεχωρίζουν µε κοµψές αψιδωτές γαλαρίες οι οποίες επαναλαµβάνουν το µοτίβο της προσόψεως της εκκλησίας. Με αυτό τον τρόπο το καµπαναριό συσχετίζεται µε το κύριο κτήριο του συµπλέγµατος. 56
ΓΛΥΠΤΙΚΗ Τίτλος: Πρόσοψη της εκκλησίας του Άγιου Τροφίµου Αρλ Γαλλίας Χρονολογία: 1180 µ.χ. Περιγραφή: Είναι το πρώτο παράδειγµα ροµανικής εκκλησίας µε γλυπτές διακοσµήσεις στην πύλη. Το πλέον εµφανές χαρακτηριστικό της πρόσοψης της εκκλησίας είναι οι επιρροές από την ρωµαϊκή αψίδα θριάµβου από την οποία πιθανά και προέρχεται. Στιλιστική περιγραφή: Η ροµανική πύλη της εκκλησίας αντιπροσωπεύει την ενοποίηση γλυπτικής αρχιτεκτονικής. Η γλυπτική που έχει περιοριστεί για πολλούς αιώνες σε µικρές διαστάσεις, τώρα αποκτά µεγαλύτερο µέγεθος και ενσωµατώνεται στην αρχιτεκτονική. Καθώς τα κτήρια φτιαγµένα µε πέτρα γίνονται το κέντρο του αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος, παρατηρούµε την τάση να διακοσµούνται µέρη αυτών µε ανάγλυφα. Με αυτό τον τρόπο ενσωµατώνουν το γλυπτό πιο σωστά στο αρχιτεκτόνηµα. Στην αρχή αυτή η ενσωµάτωση γλυπτικήςαρχιτεκτονικής έχει ανοργάνωτο χαρακτήρα. Τα γλυπτά τοποθετούνται όπου υπάρχει κατάλληλος χώρος. Αργότερα όπως και στην περίπτωση της Αρλ, θα τοποθετηθούν στην πύλη της εκκλησίας για θρησκευτικούς και συµβολικούς λόγους, αλλά και για επίδειξη στον τυχαίο περαστικό. Σταδιακά το γλυπτό της πύλης θα ενσωµατωθεί καλύτερα µε την αρχιτεκτονική όλης της προσόψεως. 57
Τίτλος: Πύλη της εκκλησίας της Μαγδαληνής, Βεζελέ Γαλλίας Χρονολογία: 1120 µ.χ. Περιγραφή: Αναπαριστά την ανάληψη του Χριστού και το έργο των αποστόλων. Ο Χριστός είχε προφητέψει ότι οι 12 απόστολοι θα λάµβαναν το χρίσµα από το Άγιο Πνεύµα και θα ήταν µάρτυρες του θριάµβου των ευαγγελίων σε όλο τον κόσµο. Οι ακτίνες φωτός που εκπέµπουν τα χέρια του συµβολίζουν την εµφύσηση του Αγίου Πνεύµατος στους αποστόλους την πεντηκοστή. Οι απόστολοι, στα δεξιά και αριστερά του Χριστού, κρατούν τα ευαγγέλια, δέχονται το πνευµατικό τους έργο και τα διδάσκουν σε όλο τον κόσµο. Στα 8 τµήµατα στο επάνω µέρος του υπέρθυρου αναπαριστάται συµβολικά όλος ο κόσµος, το αντικείµενο δηλαδή της διδαχής των αποστόλων. Στιλιστική περιγραφή: Το πορτρέτα των µελλοντικών πιστών σε αυτά τα τµήµατα απαρτίζουν µία µεσαιωνική ανθρωπολογική εγκυκλοπαίδεια: γίγαντες, νάνοι, µορφές µε κεφάλια σκύλου ή γουρουνιού, µε φλεγόµενα µαλλιά, καµπούρηδες, κουτσοί, µουγκοί και τυφλοί. Αυτές οι υπερβολές στις παραµορφώσεις του ανθρωπίνου σώµατος και η εµφάνιση µορφών ζώων είναι σαφώς µία επιρροή από χαρακτηριστικά της ζωόµορφης τέχνης. Συµβολίζουν δε την ανθρωπότητα που υποφέρει αναµένοντας την σωτηρία. Όλη η σύνθεση µοιάζει να διαπερνάται από ηλεκτρισµό, την υπόσχεση της σωτηρίας, συνέπεια της Ανάληψης του Χριστού. Οι πόζες και οι χειρονοµίες είναι ταραγµένες. Η τεράστια φιγούρα του Χριστού προβάλει πάνω από την µιζέρια και δυστυχία της ανθρωπότητας. Παρατηρούµε επιµήκυνση και γωνιώδη σχήµατα στα σώµατα των αποστόλων. Περιεχόµενο: Η λειτουργία της πύλης είναι συµβολική: καθώς οι πιστοί εισέρχονται στην εκκλησία, ατενίζουν την µεγαλοσύνη του Θεού και την ασηµαντότητα των ανθρώπων µπροστά του. Αυτό το ανάγλυφο συνδέεται όµως και µε τις σταυροφορίες καθώς και οι τρεις σταυροφορίες κηρύχτηκαν και ξεκίνησαν από αυτή την εκκλησία. Το πνεύµα λοιπόν αυτών των σταυροφοριών πρέπει να επηρέασε το περιεχόµενο και την εκφραστική δύναµη του γλυπτού. Εκείνο τον καιρό πίστευαν ότι οι σταυροφορίες ήταν ένα είδος δεύτερης αποστολής των µαθητών του Χριστού: να κηρύξουν τα ευαγγέλια σε όλο τον κόσµο. 58