ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Η Διπλωματική Εργασία παρουσιάστηκε ενώπιον του Διδακτικού Προσωπικού του Πανεπιστημίου Αιγαίου Σε Μερική Εκπλήρωση των Απαιτήσεων για το Δίπλωμα του Μηχανικού Πληροφοριακών και Επικοινωνιακών Συστημάτων των [ΚΑΤΣΙΑΝΗ ΑΝΤΡΕΑ - ΖΛΑΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ] [ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ] Γ [2009]

Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΩΝ ΕΓΚΡΙΝΕΙ ΤΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ [ΚΑΤΣΙΑΝΗ ΑΝΤΡΕΑ ΖΛΑΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ]: [ΜΗΤΡΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ], Επιβλέπουσα Ημερομηνία 18/02/2009 Τμήμα Μηχανικών Πληροφοριακών και Επικοινωνιακών Συστημάτων [ΜΗΤΡΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ], Μέλος Τμήμα Μηχανικών Πληροφοριακών και Επικοινωνιακών Συστημάτων ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ [ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ] Γ [2009] 2

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της ακόλουθης εργασίας είναι να παρουσιαστεί ενδελεχώς φαινόμενο του e-voting που στις μέρες μας κερδίζει έδαφος. Στο 1 ο κεφάλαιο δίνεται ένας ολοκληρωμένος ορισμός της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας επιπλέον παρουσιάζεται το πεδίο εφαρμογής της καθώς και μια σύνοψη του ηλεκτρονικού συστήματος που χρησιμοποιείται στην διάρκεια τέτοιου είδους ψηφοφορίας. Όπως σε κάθε τρόπο ψηφοφορίας έτσι και στην ηλεκτρονική ερχόμαστε αντιμέτωποι με τα προβλήματά της. Αυτός είναι και ο στόχος του 2 ο κεφαλαίου, να αναλύσει τις προβληματικές παραμέτρους της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας. Στο 3 ο κεφάλαιο αναφέρονται τα πρότυπα που χρησιμοποιούνται και γίνεται ειδική αναφορά στο Election Markup Language (EML). Το 4 ο κεφάλαιο της εργασίας καταλαμβάνει την πραγματικότητα της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας όπως μας δόθηκε από τις εκλογικές διαδικασίες που έλαβαν χώρα στην Εσθονία το 2005 και το 2007. Εν κατακλείδι στο 5 ο και τελευταίο κεφάλαιο αναφέρονται τα πλεονεκτήματα καθώς και τα μειονεκτήματα της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας και τα συμπεράσματα που μπορούμε να αντλήσουμε από την εφαρμογή της. [ΚΑΤΣΙΑΝΗΣ ΑΝΤΡΕΑΣ ΖΛΑΤΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ] Τμήμα Μηχανικών Πληροφοριακών και Επικοινωνιακών Συστημάτων ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ [2009] 3

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ... 4 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ... 6 Κεφάλαιο 1... 8 1. Εισαγωγή... 8 1.1 Τι είναι η ηλεκτρονική ψηφοφορία (E -Voting)... 8 1.2 Ιστορική αναδρομή... 10 1.3 Πεδίο εφαρμογής... 14 1.4 Σύνοψη ενός E-Voting συστήματος... 15 1.4.1 Βασικές αρχές ενός E-Voting συστήματος... 16 1.4.2 Απαιτήσεις ασφάλειας... 18 1.4.3 Στάδια... 19 1.4.4 Αρχιτεκτονική... 20 1.4.5 E -Voting διαδικασίες... 21 Κεφάλαιο 2... 25 2. Προβλήματα στην ηλεκτρονική ψηφοφορία... 25 2.1 Η ηλεκτρονική ψηφοφορία γιατί μας ανησυχεί;... 32 2.2 Είναι ασφαλής;... 34 2.3 Η εμπιστοσύνη στην ηλεκτρονική ψηφοφορία... 35 Κεφάλαιο 3... 37 3. Πρότυπα e-voting... 37 3.1 Η αναγκαιότητα των προτύπων στην ηλεκτρονική ψηφοφορία... 38 3.2 Νομικά, λειτουργικά και τεχνικά πρότυπα για το e-voting... 38 3.2.1 Νομικά πρότυπα... 39 3.2.2 Λειτουργικά πρότυπα... 43 3.2.3 Τεχνικά πρότυπα... 46 Κεφάλαιο 4... 53 4. Εσθονία και Ηλεκτρονική Ψηφοφορία... 53 4.1 Πρωτοπόρα στην ανάπτυξη - Εξελιγμένο σύστημα E-Government... 53 4.1.1 Εσθονία πρωτοπόρα στο E Voting... 56 4.2 E -Voting στην Εσθονία 2005... 57 4.2.1 Αρχιτεκτονική του συστήματος και διαδικασίες... 57 4.2.2 Νομικά θέματα... 64 4.2.3 Στατιστικά αποτελέσματα της πρώτης εμπειρίας... 67 4.2.4 Πολιτικές επιδράσεις... 69 4.2.5 Αναφορά του Συμβουλίου της Ευρώπης 2005... 70 4.2.5.1 Στόχοι αναφοράς... 70 4.2.5.2 Μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν... 71 4.2.5.3 Αποτελέσματα... 71 4.3 E -Voting στην Εσθονία 2007... 72 4.3.1 Στατιστικά αποτελέσματα της δεύτερης εμπειρίας... 72 4.3.2 Αναφορά του Συμβουλίου της Ευρώπης 2007... 74 4.3.2.1 Στόχοι αναφοράς... 74 4.3.2.2 Μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν... 74 4.3.2.3 Αποτελέσματα... 75 4.4 Πέτυχε το E -Voting στην Εσθονία;... 76 4.5 Η Εσθονία οραματίζεται το M-voting... 77 4

Κεφάλαιο 5... 78 5. Επίλογος... 78 5.1 Συνδυασμός συστημάτων ηλεκτρονικής ψηφοφορίας για την ενίσχυση της εμπιστοσύνης των πολιτών... 78 5.2 Είναι η ηλεκτρονική ψηφοφορία πραγματικά χρήσιμη;... 81 5.3 Πλεονεκτήματα-Μειονεκτήματα... 84 5.4 Προτάσεις... 86 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 91 ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ... 92 5

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1-1 : διαδικασίες συστήματος e-voting, σελ. 22 Πίνακας 1-2 : στοιχεία και συντομεύσεις του συστήματος e-voting, σελ. 23 Πίνακας 4-1: Γενικά στατιστικά των τοπικών εκλογέων 2005 (στοιχεία: Εθνική εκλογική Επιτροπή), σελ. 66. Πίνακας 4-2: Στατιστικά στοιχεία ηλεκτρονικών ψηφοφόρων κατά ηλικιακές ομάδες και φύλλο, σελ 67. Πίνακας 4-3 : Γενικά στατιστικά των τοπικών εκλογέων 2007 (στοιχεία: Εθνική εκλογική Επιτροπή),σελ. 70. Πίνακας 4-4 : Στατιστικά στοιχεία ηλεκτρονικών ψηφοφόρων κατά ηλικιακές ομάδες και φύλλο, σελ. 71. 6

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Σχήμα 1-1 : Στάδια του e-voting, σελ. 20. Σχήμα 1-2 : Τα συστατικά μέρη του E-voting, σελ. 21. Σχήμα 1-3 : Απεικόνιση συστήματος e-voting, σελ 24. Σχήμα 3-1 : Μοντέλο διαδικασίας EML, σελ. 46. Σχήμα 4-1 : Αρχιτεκτονική του συστήματος, σελ. 56. Σχήμα 4-2 : Διαδικασία ψηφοφορίας, σελ 58. Σχήμα 4-3 : Ταξινόμηση και ακύρωση, σελ. 61. Σχήμα 4-4 : Μέτρηση ψήφων, σελ 62. Σχήμα 5-1 : Η αρχή του διπλού φακέλου, σελ. 78. 7

Κεφάλαιο 1 1. Εισαγωγή 1.1 Τι είναι η ηλεκτρονική ψηφοφορία (E -Voting) Με τη γέννηση μεγάλων τηλεπικοινωνιακών δικτύων όπως είναι το διαδίκτυο, δημιουργείται μια σημαντική αλλαγή στην ποιότητα και στον τρόπο ζωής των πολιτών. Μια τέτοια αλλαγή επηρεάζει αναπόφευκτα και πολλές πολιτικές διαδικασίες, οραματίζοντας μια ιδανική ηλεκτρονική διακυβέρνηση (E-Government). Αυτή η κατεύθυνση άρχισε να καλλιεργείται πρώτη φορά από την εποχή του προέδρου της Αμερικής Bill Clinton, όπου χαρακτηριστικά αναφέρει Μπορούμε να εκμεταλλευτούμε την τεχνολογία της πληροφορίας για να βελτιώσουμε την ποιότητα ζωής των πολιτών και να δώσουμε νέα πνοή στην οικονομία. Έτσι γίνονται προσπάθειες υιοθέτησης ενός νέου τρόπου διαδικασιών που στο κέντρο θα έχει τον πολίτη. Ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης (E- Government) είναι και η ηλεκτρονική ψηφοφορία[1]. Η ηλεκτρονική ψηφοφορία (E-Voting) είναι ένας εναλλακτικός τρόπος κατάθεσης ψήφου των πολιτών που μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε είδους ψηφοφορία χρησιμοποιώντας ηλεκτρονικές μεθόδους έναντι των παραδοσιακών. Το εύρος χρησιμότητάς του μπορεί να είναι πολύ μεγάλο συμπεριλαμβάνοντας μεθόδους, από μια απλή ηλεκτρονικά αυτοματοποιημένη καταμέτρηση ψήφων έως την πλήρη άσκηση του εκλογικού δικαιώματος κάθε πολίτη. Επίσης βοηθάει πολλούς μη ενεργούς ψηφοφόρους, λόγω μη εύκολης πρόσβασης στα εκάστοτε εκλογικά κέντρα, να ψηφίζουν ηλεκτρονικά. Όμως υπάρχουν και κάποιες επιφυλάξεις, ειδικά στα συστήματα άμεσης ηλεκτρονικής ψηφοφορίας όπου μπορεί εύκολα να γίνει μια ηλεκτρονική απάτη μεγάλης κλίμακας, τόσο στο τομέα της ταυτοποίησης του πολίτη όσο και στη διαδικασία καταμέτρησης των ψήφων[2]. Σκοπός της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας είναι να διευρυνθεί και να ισχυροποιηθεί το αίσθημα του δημοκρατικού διαλόγου, τόσο μεταξύ απλών πολιτών όσο και μεταξύ των πολιτών και των πολιτικών ηγετών. Έτσι επιδιώκεται να δημιουργηθεί μια αμεσότητα και συμμετοχή σε σημαντικά πολιτικά δρώμενα με τον πολίτη να είναι ο κινητήριος τροχός. Με αυτόν τον τρόπο δίνεται η ευκαιρία στον 8

πολίτη να ασκήσει τη δύναμη της εξουσίας που του παρέχεται, πιο άμεσα και χωρίς καμία δέσμευση, δείχνοντας πάντα και νέες πολιτικές τάσεις που καλλιεργούνται στις εκάστοτε κοινωνίες. Επιδιώκεται μια τέτοια μεγάλη αλλαγή σε σχέση με το παραδοσιακό τρόπο, όπου ο πολίτης δεν έχει τη δυνατότητα της αμεσότητας και είναι ένας απλός παρατηρητής. Η δύναμη που έχει στα χέρια του είναι μικρή και υλοποιείται κάθε κοινοβουλευτικές εκλογές[3]. Το δρόμο της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας βοηθάει όμως και η πολιτική αδιαφορία των ψηφοφόρων, όπου απέχοντας από κάθε ψηφοφορία όλο και μεγαλύτερο ποσοστό, αποδυναμώνεται η μεγάλη ιδέα της δημοκρατίας. Έτσι η εξέλιξη συστημάτων ηλεκτρονικής ψηφοφορίας κρίνεται πολύ σημαντική για κάθε χώρα τόσο για το παρόν όσο και για το μέλλον του πολιτικού της συστήματος. Η ηλεκτρονική ψηφοφορία προσπαθεί να δώσει στον κάθε πολίτη την ευχέρεια και την ευκολία της άσκησης του εκλογικού του δικαιώματος[1]. Με τη χρήση της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας προσφέρεται η δυνατότητα σφυγμομετρήσεων για πολλά και διάφορα ζητήματα, άμεσα και γρήγορα παρακάμπτοντας τα προβλήματα του παραδοσιακού συστήματος ψηφοφορίας. Όμως λόγω της περιορισμένης πρόσβασης των πολιτών στην τεχνολογία πληροφορίας, όσον αφορά το πληθυσμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν είναι δυνατή η καλύτερη και ακριβής καταγραφή της κοινής γνώμης για το εκάστοτε ζήτημα[3]. Την ιδιαίτερη φύση της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας την συνθέτουν δύο θεμελιώδη στοιχεία και τη διαφοροποιούν σε μεγάλο βαθμό από τη παραδοσιακή ψηφοφορία : Η δυνατότητα άσκησης του εκλογικού δικαιώματος από απόσταση, χωρίς την αυτοπρόσωπη και επομένως τη παρουσία του ψηφοφόρου στο εκλογικό τμήμα. Η χρήση υπολογιστικού συστήματος και κατά συνέπεια αυτοματοποιημένων μεθόδων, για την οργάνωση και διεξαγωγή της όλης εκλογικής διαδικασίας. Η ρίψη μίας ηλεκτρονικής ψήφου μέσω του διαδικτύου πρέπει να συνοδεύεται από τις κατάλληλες και επαρκείς εγγυήσεις ασφάλειας ότι η ταυτότητα του πολίτη δεν θα αποκαλυφθεί κατά τη διάρκεια της μεταφοράς και της επεξεργασίας της ψήφου, καθώς επίσης και ότι το περιεχόμενο της δεν θα αλλάξει, λόγω μη σωστής λειτουργίας του συστήματος ή λόγω εσκεμμένης αλλαγής του εκλογικού αποτελέσματος[4]. 9

Η ηλεκτρονική άσκηση του εκλογικού δικαιώματος μπορεί να γίνει είτε μέσω του διαδικτύου είτε μέσω άλλων τηλεπικοινωνιακών μέσων, προσφέροντας στους πολίτες τη δυνατότητα για την κατάθεση μιας ασφαλούς και μυστικής ψήφου, με την βοήθεια συστημάτων E-Voting. Υπάρχουν πολλές και διαφορετικές μέθοδοι ηλεκτρονικής ψηφοφορίας που δοκιμάζονται σε διάφορες χώρες αλλά οι απώλειες που σχετίζονται με το ανθρώπινο δυναμικό, το χρόνο και το κόστος για τις ανάγκες της ψηφοφορίας, είναι μερικά από τα πιο σημαντικά εμπόδια για τις χώρες αυτές[1]. Για παράδειγμα η χρησιμοποίηση E-Voting συστημάτων με οθόνες touch screen (DRE) για την διεξαγωγή εκλογών σε μερικές χώρες, υποστηρίζονταν λόγω της ευκολίας του, της μη χρησιμοποίησης χαρτιών τόσο πριν τη ψήφιση όσο και μετά κατά την αποθήκευση των ψηφοδελτίων, γλιτώνοντας έτσι σημαντικό κόστος. Τελικά όσον αφορά την ηλεκτρονική ψηφοφορία μέσω των συσκευών αυτών, το κόστος δεν υπολογίστηκε σωστά και αντί της αναμενόμενης οικονομικής μείωσης είχαμε υψηλή αύξηση[5]. 1.2 Ιστορική αναδρομή Από την εποχή της ψηφοφορίας με την ανάταση του χεριού, ή την απόθεση φασολιών και δημητριακών σε ένα κουτί, μέχρι τη ρίψη του σφαιριδίου στη λευκή και τη μαύρη κάλπη, που είχαν οι υποψήφιοι στα μέσα του 18ου αιώνα, έχουν σίγουρα αλλάξει πολλά. Στη συνέχεια, γίνεται μία συνοπτική αναφορά στις διάφορες μορφές ασκήσεως του εκλογικού δικαιώματος, όπως αυτές εφαρμόζονται σήμερα: Παραδοσιακή μορφή ψηφοφορίας: Είναι η ψηφοφορία στα εκλογικά τμήματα με τη χρήση έντυπου ψηφοδελτίου. Εφαρμόζεται σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη. Οι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους πολίτες, εισέρχονται στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους και με τη μορφή του σταυρού ή της δεσμευμένης επιλογής (λίστα), επιλέγουν το κομματικό σχηματισμό της αρεσκείας τους. Όπως αναφέρθηκε ήδη, η μορφή αυτή ψηφοφορίας, παρέχει αρκετές εγγυήσεις για τη διασφάλιση του μυστικού χαρακτήρα της διαδικασίας. Επιστολική ψήφος: Ασκείται με την αποστολή στις αρμόδιες διοικητικές αρχές, μέσω ταχυδρομείου, του έντυπου ψηφοδελτίου που καταγράφει τη 10

βούληση του εκλογέα. Η επιστολική ψήφος σε ορισμένα κράτη, απονέμεται σε ψηφοφόρους, οι οποίοι λόγω της συνδρομής συγκεκριμένων γεγονότων, αδυνατούν να προσέλθουν στα εκλογικά τμήματα, κατά την ημέρα διεξαγωγής των εκλογών και να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα. Σήμερα η εκλογική νομοθεσία των περισσότερων κρατών επιτρέπει την άσκηση της επιστολικής ψήφου μετά από αίτηση του ψηφοφόρου (on demand), χωρίς να απαιτεί την επίκληση ιδιαίτερων λόγων. Τελευταία γίνεται λόγος για τη λεγόμενη καθολική επιστολική ψήφο (universal postal voting), όπου τα εκλογικά τμήματα θα καταργηθούν και η ψηφοφορία θα ασκείται αποκλειστικά μέσω ταχυδρομείου. Στην επιστολική ψήφο, οι ψήφοι μετρώνται μετά το πέρας της εκλογικής περιόδου, που ισχύει για τα συμβατικά εκλογικά τμήματα. Τις αρχές της δεκαετίας του 60 άρχισαν να αναζητούνται τρόποι ψηφοφορίας, που δε βασίζονταν στα παραδοσιακά ψηφοδέλτια (paper-ballots), αλλά συνέχιζαν να βασίζονται στο χαρτί (paper-based). Στις Η.Π.Α. άρχισε να υιοθετείται η χρήση διάτρητων καρτών (punch cards), η οποία διαδόθηκε αρκετά μέχρι τα τέλη της ίδιας δεκαετίας. Χρησιμοποιήθηκαν δύο μορφές: η Votomatic και η Datavote, όμως στην συνέχεια εγκαταλείφθηκαν λόγω των προβλημάτων που παρατηρήθηκαν στις προεδρικές εκλογές της Φλόριντα το 2000. Παράλληλα χρησιμοποιήθηκε από το 1962 και μέχρι το 2000 περίπου αντί για διάτρητες κάρτες και ένα είδος οπτικών ψηφοδελτίων (optical mark-sense ballots) τα οποία στη συνέχεια σαρώνονταν. Πρέπει να αναφερθεί ότι σε όλο τον 20ό αιώνα, ιδίως μέχρι το 1960, ιδιαίτερα διαδεδομένος ήταν και ο μηχανικός τρόπος ψηφοφορίας (paperless voting), με τη βοήθεια μιας μηχανολογικής εγκατάστασης με μοχλό (mechanical-lever machines). Και αυτός όμως αποδείχτηκε μάλλον ανακριβής, ενώ μειονεκτούσε και στο ότι δεν διατηρούσε κανενός είδους φυσικό αρχείο ψήφων. Η χρήση τεχνολογιών ηλεκτρονικής ψηφοφορίας αναδιοργανώνει την παραδοσιακή εκλογική διαδικασία. Το χάρτινο ψηφοδέλτιο αντικαθίσταται από το ηλεκτρονικό-ψηφιακό. Τα τοπικά συστήματα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας (direct recording electronic voting systems - DRE voting systems) αποτελούν το ηλεκτρονικό ισοδύναμο της μηχανολογικής εγκατάστασης με μοχλό και είναι τα μόνα ηλεκτρονικά εκλογικά συστήματα που περιλαμβάνουν εκλογικά κέντρα. Σε όλα τα υπόλοιπα (internet-based), όλες οι διαδικασίες λαμβάνουν χώρα από απόσταση. Η πρώτη DRE μηχανή ψηφοφορίας χρησιμοποιήθηκε σε πραγματικές εκλογές το 1975 11

στο Streamwood και Woodstock του Illinois. Ήδη όμως από το 1964 είχαν χρησιμοποιηθεί υπολογιστές σε δύο επαρχίες της Georgia στις Η.Π.Α. [6][7]. Το 1990 εκδόθηκαν τα πρώτα προαιρετικά VSS (Voting System Standards) από τη Federal Election Commission Office of Elections Administration, που πλέον είναι ενσωματωμένη στην Election Assistance Commission (EAC), σύμφωνα με τα οποία στο εξής θα πιστοποιούνταν από τη NASED (National Association of State Election Directors) στα διάφορα από την ίδια εξουσιοδοτημένα ΙΤΑs (Independent Testing Authorities) τα εκάστοτε συστήματα ψηφοφορίας, τόσο ως προς το hardware όσο και ως προς το software. Τα συγκεκριμένα πρότυπα αναθεωρήθηκαν και έδωσαν τα 2002 VSS, που ισχύουν μέχρι σήμερα. Το Δεκέμβρη του 2005 η ΕΑC ομόφωνα υιοθέτησε τα 2005 VSS, που αυξάνουν σημαντικά τις απαιτήσεις ασφάλειας και διευρύνουν την προσβασιμότητα, προσφέροντας περισσότερες δυνατότητες σε άτομα με ποικίλες ειδικές ανάγκες. Τέθηκαν σε ισχύ το Δεκέμβρη του 2007, αντικαθιστώντας τα VSS 2002 [8]. Σχεδόν παράλληλα ξεκίνησε το 2001 και από την ΙΕΕΕ το project P1583, που αποτελεί το πρώτο standard για εξοπλισμό ψηφοφορίας που αναπτύχθηκε σε ανοιχτή συναινετική διαδικασία σύμφωνα με τους κανόνες ANSI (American National Standards Institute). Από τη στιγμή ωστόσο που δημιουργήθηκε η EAC από τη HAVA (Help America Vote Act) θα είναι αυτή υπεύθυνη για την έκδοση standards μέσω του National Institute of Standards and Technology (NIST) [8]. Η Βραζιλία το 2000 ήταν η πρώτη χώρα που χρησιμοποίησε σύστημα ψηφοφορίας πλήρως βασισμένο σε υπολογιστές. Η Georgia ήταν επίσης η πρώτη πολιτεία στις ΗΠΑ που υιοθέτησε εξολοκλήρου μια ενιαία DRE τεχνολογία για ψηφοφορία το 2002. Σε σύγκριση με το 2000, οπότε χρησιμοποιήθηκαν διάφοροι τύποι ψηφοφορίας, το ποσοστό των ψηφοδελτίων όπου δεν είχαν συμπληρωθεί όλα τα απαιτούμενα στοιχεία εκλογής (undervotes) μειώθηκε από 4,4% σε λιγότερο από 1%, κάτι που αποτελεί ποιοτικό δείκτη ακεραιότητας ενός εκλογικού συστήματος[9][10]. Μια πιλοτική εφαρμογή που αξίζει να αναφερθεί σ αυτά τα πλαίσια είναι το Σύστημα ψηφοφορίας που βασίζεται στο Διαδίκτυο (Secure Electronic Registration and Voting Experiment - SERVE), που αναπτύχθηκε για το Federal Voting Assistance Program - FVAP του Υπουργείου Άμυνας των Η.Π.Α.. Σχεδιάστηκε με σκοπό να εφαρμοστεί στις εκλογές του 2004,ώστε να επιτρέψει στους εν δυνάμει ψηφοφόρους αρχικά να εγγραφούν στους εκλογικούς καταλόγους της περιοχής τους 12

και στη συνέχεια να ψηφίσουν ηλεκτρονικά μέσω Internet απ οπουδήποτε στον κόσμο. Στο πείραμα θα μπορούσαν να συμμετάσχουν εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι που βρίσκονταν εκτός συνόρων, οι στρατιωτικοί και οι ψηφοφόροι 50 επαρχιών σε 7 πολιτείες. Η εφαρμογή αυτού του προγράμματος θα χρησίμευε σαν πρότυπο για γενικευμένη χρήση ηλεκτρονικής ψηφοφορίας στο μέλλον. Οι ερευνητές, βέβαια, προειδοποίησαν για ενδεχόμενα κενά του συστήματος και τελικά δεν εφαρμόστηκε με την αρχική του μορφή στις εκλογές του 2004. Αλλά και η εφαρμογή του συστήματος ηλεκτρονικής ψηφοφορίας του 2000 δεν έφερε καλύτερα αποτελέσματα. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στη Φλόριντα εμφανίστηκαν ακόμα μεγαλύτερα προβλήματα από τις εκλογές του 2000. Για παράδειγμα σε κάποιες περιπτώσεις το σύστημα κατέρρευσε και είτε χάθηκαν χιλιάδες ψήφων, είτε χρειάστηκε προσφυγή στα κλασικά ψηφοδέλτια[11][12][2]. Μια άλλη αντίστοιχη προσπάθεια έγινε και στο Ηνωμένο Βασίλειο κατά τα έτη 2002, 2003, 2004 και 2006 στα πλαίσια ενός πιλοτικού προγράμματος με απώτερο σκοπό τη διεξαγωγή ηλεκτρονικών εκλογών μετά το 2006, κάτι που προέκυψε από την ανάγκη για εκσυγχρονισμό της διαδικασίας και μεγαλύτερη προσέλευση. Η παραδοσιακή εκλογική διαδικασία είτε συμπληρώθηκε είτε αντικαταστάθηκαν τμήματά της από ηλεκτρονικές διεργασίες. Οι τεχνολογίες που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: Internet voting, telephone voting, Direct Recording e-voting machines (DRE) / Kiosk voting, SMS text message voting, Interactive Digital Television voting. Η προσπάθεια συντονίστηκε από κοινού από την κεντρική διοίκηση (Office of the Deputy Prime Minister) και τις τοπικές αρχές (Local Public Authorities (PAs). Οι ανεπάρκειες του συστήματος, που θα αποτελέσουν σημαντική βοήθεια για το μέλλον, εντοπίστηκαν κυρίως σε θέματα οργανωτικά, εσωτερικής επικοινωνίας και συνεργασίας των συντελεστών-συνιστωσών της διαδικασίας, μικρής ευελιξίας και δυνατότητας ελέγχου, εξάρτησης από τους εμπορικούς προμηθευτές. Φάνηκε επίσης ότι αν δεν ήταν διαθέσιμα και χάρτινα ψηφοδέλτια ως back-up διαδικασία, θα υπήρχε πρόβλημα. Πιθανώς αυτό αποτελεί απαραίτητο μέτρο μέχρι να εξασφαλιστεί η τελειοποίηση της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας[13][14]. Στη Γαλλία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το σύστημα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας το 2003 από Γάλλους πολίτες που ζούσαν στις ΗΠΑ για τις εκλογές της Ένωσης Γάλλων Πολιτών Εξωτερικού, με συμμετοχή πάνω από 60%. Από την άλλη, η πιλοτική χρήση e-voting τεχνολογίας στις προεδρικές εκλογές του 2007 σε 82 13

τοποθεσίες προκάλεσε ποικίλα προβλήματα, όπως μεγάλες ουρές, κατάρρευση συστημάτων και δυσκολία εξοικείωσης των ψηφοφόρων[2]. Κατά καιρούς επιχειρήθηκε εφαρμογή τέτοιων συστημάτων, σε πιο περιορισμένη κλίμακα βέβαια, και σε άλλες χώρες όπως Αυστραλία, Βέλγιο, Βραζιλία, Καναδά, Γερμανία., Ιρλανδία, Ιταλία, Ολλανδία, Ινδία, Νορβηγία, Ρουμανία και Ελβετία[15][2]. Τέλος ηλεκτρονική ψηφοφορία εφαρμόστηκε επίσης στις δημοτικές εκλογές της Εσθονίας τον Οκτώβρη του 2005,όταν για πρώτη φορά το εκλογικό σώμα μιας ολόκληρης χώρας είχε τη δυνατότητα να ψηφίσει μέσω Internet. Εξαιτίας του γεγονότος ότι για πρώτη φορά εφαρμόστηκε κάτι τέτοιο και οι «ηλεκτρονικοί» ψηφοφόροι ήταν σχετικά λίγοι, δεν εξάχθηκαν απολύτως ασφαλή συμπεράσματα. Ωστόσο η διαδικασία κρίθηκε σε γενικές γραμμές επιτυχής, για αυτό και χρησιμοποιήθηκε και στις βουλευτικές εκλογές του 2007 στην ίδια χώρα, κάτι που θα αναλυθούν σε επόμενο κεφάλαιο[16]. 1.3 Πεδίο εφαρμογής Η ηλεκτρονική ψηφοφορία μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε πλήθος διαδικασιών λήψης αποφάσεων[4], με δεσμευτικό ή μη χαρακτήρα. Τέτοιες διαδικασίες μπορεί να είναι: Δημοψηφίσματα και αιτήσεις ανάκλησης: Οι διαδικασίες αυτές, όπως και οι εθνικές εκλογές, διενεργούνται από τις εθνικές αρχές κάθε κράτους και έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα. Υπάγονται σε ειδικές νομοθετικές ρυθμίσεις και, δεδομένου ότι τα αποτελέσματα τους είναι αποφασιστικής σημασίας για τη ζωή των πολιτών, η χρήση της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας οφείλει πρωτίστως να υπακούει στη δημοκρατική νομιμότητα και να διασφαλίζει τη διαφάνεια της διαδικασίας. Εσωτερικές εκλογές (και άλλες διαδικασίες με παρόμοιο περιεχόμενο): Ανάλογα με το εάν έχουν δημόσιο ή ιδιωτικό χαρακτήρα μπορεί να υπάγονται σε συγκεκριμένες ρυθμίσεις του νόμου και να έχουν δεσμευτικό ή μη χαρακτήρα. 14

Ψηφοφορίες συμβουλευτικού χαρακτήρα (advisory polls): Διενεργούνται συνήθως από εθνικές ή τοπικές αρχές και έχουν ως στόχο να ενθαρρύνουν την ανάμιξη των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, μέσω της εισαγωγής διαδικασιών διαβούλευσης. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να συμμορφώνονται με τις επιταγές του νόμου. Ψηφοφορίες στο διαδίκτυο: Τέτοιου είδους διαδικασίες πραγματοποιούνται συχνά στο διαδίκτυο, είτε από ιδιώτες είτε από οργανώσεις και δεν έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα. Τα αποτελέσματα αυτών των σφυγμομετρήσεων δεν μπορούν πάντα να θεωρούνται αξιόπιστα, διότι δεν καταγράφεται συνήθως το προφίλ αυτών που συμμετέχουν, ούτε το πόσες φορές ψηφίζουν. 1.4 Σύνοψη ενός E-Voting συστήματος Ο κύριος στόχος ενός συστήματος E-Voting είναι η υποστήριξη όλων των απαιτούμενων υπηρεσιών για την οργάνωση και διεξαγωγή μιας εκλογικής διαδικασίας, η οποία είτε εντάσσεται στα πλαίσια βουλευτικών εκλογών, είτε αποτελεί κάποιο δημοψήφισμα, είτε διενεργείται εσωτερικά από κάποιο οργανισμό ή συλλογικό όργανο ή φορέα. Ανάλογα με τον τύπο της εκλογικής διαδικασίας, το σύστημα υποστηρίζει τον καθορισμό των εκλογικών περιφερειών, την καταχώριση των συνδυασμών και των υποψηφίων, τη δημιουργία ηλεκτρονικών ψηφοδελτίων, την εισαγωγή των στοιχείων των ψηφοφόρων για τη δημιουργία εκλογικών καταλόγων, τη δημιουργία μέσων αυθεντικοποίησης για τους ψηφοφόρους, την αυτόματη καταμέτρηση των ψήφων μετά το τέλος της εκλογικής διαδικασίας κ.α. Εξυπακούεται, βεβαίως, ότι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία των συστημάτων ηλεκτρονικής ψηφοφορίας είναι: να εξασφαλίζεται η ευκολία χρήσης τους από τους ενδιαφερομένους χωρίς απαραίτητη προϋπόθεση την ύπαρξη εξειδικευμένων γνώσεων, η λειτουργία του συστήματος να μην προαπαιτεί την εγκατάσταση εξειδικευμένου λογισμικού ή /και υλικού στον υπολογιστή του ψηφοφόρου. Όπως είναι φυσικό, τα θέματα ασφάλειας και διαφύλαξης της ιδιωτικότητας του ψηφοφόρου είναι μείζονος σημασίας και καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό την ευρεία ή μη αποδοχή του συστήματος. Ως εκ τούτου, οι μηχανισμοί ασφάλειας και εμπιστοσύνης που ενσωματώνονται από τα συστήματα E-Voting είναι εξαιρετικά 15

πολύπλοκοι, αξιοποιώντας στο μέγιστο βαθμό τις δυνατότητες που παρέχουν οι πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις [4]. 1.4.1 Βασικές αρχές ενός E-Voting συστήματος Αρχή της καθολικής ψηφοφορίας Σύμφωνα με την αρχή της καθολικής ψηφοφορίας, η οποία αποτελεί θεμελιώδη αρχή για πολλές ευρωπαϊκές συνταγματικές έννομες τάξεις αλλά και για την ίδια την ουσία του δημοκρατικού πολιτεύματος, κάθε πολίτης ο οποίος πληροί τις σύμφωνα με τον νόμο προϋποθέσεις εκλογιμότητας μπορεί να συμμετέχει στην εκλογική διαδικασία. Σε κάθε αντιπροσωπευτικό σύστημα διακυβέρνησης, το επίπεδο συμμετοχής του πολίτη στις διαδικασίες ανάδειξης των αιρετών οργάνων του κράτους αποτελεί κριτήριο του δημοκρατικού χαρακτήρα του πολιτεύματος. Οι συνέπειες που προκύπτουν από αυτή την αρχή είναι η ακόλουθες : Κάθε ψηφοφόρος έχει το δικαίωμα να συμμετάσχει σε μια εκλογική διαδικασία. Οι προϋποθέσεις άσκησης του εκλογικού δικαιώματος εξειδικεύονται από το νόμο και θεμελιώνονται σε αυτόν. Κάθε ψηφοφόρος πρέπει να έχει τη δυνατότητα πρόσβασης στην εκλογική διαδικασία. Η ηλεκτρονική ψηφοφορία πρέπει να θεωρηθεί σαν ένας εναλλακτικός τρόπος για να ασκήσει κάποιος τα εκλογικά του δικαιώματα. Η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος είναι απόρροια της δημοκρατικής αρχής και της λαϊκής κυριαρχίας, επομένως κανένα μέλος του εκλογικού σώματος δεν θα πρέπει να αποκλείεται από τη συμμετοχή στις εκλογικές διαδικασίες. Αρχή της ελευθερίας της ψήφου και της ψηφοφορίας Η αρχή της ελευθερίας της ψήφου προστατεύει την ελευθερία και τη γνησιότητα της επιλογής του ψηφοφόρου και ως εκ τούτου την ελεύθερη και 16

ανόθευτη εκδήλωση της λαϊκής κυριαρχίας. Ελεύθερη είναι η εκλογική διαδικασία που πραγματοποιείται με τη βούληση του λαού και χωρίς συνθήκες εξαναγκασμών και πιέσεων, βίας, απόπειρας χειραγώγησης ή εκφοβισμού. Η αρχή της ελευθερίας του ψηφοφόρου συνίσταται: Στην ελευθερία διαμόρφωσης της εκλογικής γνώμης με την οποία διασφαλίζεται το δικαίωμα του πολίτη να έχει πρόσβαση στις πηγές πληροφόρησης και να συλλέγει τα στοιχεία εκείνα που θα του επιτρέπουν να προβαίνει στο σχηματισμό άποψης για το πολιτικό γίγνεσθαι πριν από την προσφυγή του στις κάλπες και στην ελευθερία έκφρασης της γνώμης αυτής που αποσκοπεί στην πρόληψη φαινομένων άσκησης πιέσεων ή εξαναγκασμών. Αρχή της ισότητας της ψήφου και της ψηφοφορίας Η αρχή της ισότητας αποτελεί το θεμέλιο λίθο της δημοκρατικής αρχής. Με την αρχή της ισότητας επιδιώκεται η ίση συμμετοχή των πολιτών στην εκλογική διαδικασία. Αυτό συνεπάγεται ότι κάθε πολίτης έχει στην διάθεση του μόνο μία ψήφο και ότι όλες οι ψήφοι είναι μεταξύ τους ισοδύναμες. Επίσης υπάρχει ισότητα μεταξύ των υποψηφίων. Αρχή της ιδιωτικότητας της ψήφου Η ιδιωτικότητα και η ελευθερία είναι δυο αρχές που συσχετίζονται. Η αρχή της ιδιωτικότητας της ψήφου έχει ως στόχο να προστατεύσει τη γνησιότητα και αυθεντικότητα της ψηφοφορίας, διασφαλίζοντας το απόρρητο των πολιτικών επιλογών του εκλογέα. Τα περιεχόμενο της ψήφου απαγορεύεται να γίνει γνωστό σε οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο πέρα από τον εκλογέα. Κάθε παράβαση της ιδιωτικότητας της διαδικασίας προκαλεί νόθευση της λαϊκής βούλησης. Στην ηλεκτρονική ψηφοφορία το πρόβλημα της διατήρησης της ιδιωτικότητας της ψήφου αποκτά ευρύτερες διαστάσεις. Οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληροί ένα σύστημα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας προκειμένου να ικανοποιεί τον συνταγματική αρχή της ιδιωτικότητας της ψήφου είναι οι ακόλουθες : Η διατήρηση του μυστικού περιεχομένου της ηλεκτρονικής ψήφου πρέπει να εγγυάται καθ όλη την διάρκεια της 17

εκλογικής διαδικασίας από τη ρίψη του ψηφοδελτίου και τη μεταφορά του στο κεντρικό υπολογιστικό σύστημα έως την παραλαβή, τη συλλογή και την πινακοποίηση των ψήφων. Κανείς από τους φορείς που εμπλέκονται για τη διεξαγωγή της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας (υπάλληλοι των εκλογικών τμημάτων, ψηφοφόροι, οργανωτές), δεν θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να συνδέσει συγκεκριμένες ψήφους με την ταυτότητα των ψηφοφόρων από τους οποίους ερρίφθησαν. Είναι αναγκαίο να υπάρχει ένας σαφής διαχωρισμός μεταξύ των διαδικασιών εγγραφής στους εκλογικούς καταλόγους, πιστοποίησης της ταυτότητας των ψηφοφόρων και άσκησης του εκλογικού δικαιώματος. Διασφάλιση της αναπόδεικτης ψήφου. Κανένα μέλος του εκλογικού σώματος δεν θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα, μετά το πέρας της ηλεκτρονικής διαδικασίας να αποδείξει ότι ψήφισε με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Αρχή της αμεσότητας της ψήφου και της ψηφοφορίας Με τον όρο άμεση ψηφοφορία αποδίδεται η αρχή, σύμφωνα με την οποία, μεταξύ της άσκησης του εκλογικού δικαιώματος από τον ψηφοφόρο και της ανακοίνωσης του εκλογικού αποτελέσματος δεν πρέπει να παρεμβάλλεται καμία άλλη βούληση ή διαδικασία ή όργανο. Σχετικά με την ηλεκτρονική ψηφοφορία επιτάσσεται κάθε ψήφος που μεταφέρεται μέσω του διαδικτύου να καταγράφεται και να καταμετρείται χωρίς καθυστέρηση.[4] 1.4.2 Απαιτήσεις ασφάλειας Η απόφαση για το σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός τέτοιου συστήματος δεν είναι καθόλου απλή. Ο κυριότερος λόγος είναι ότι πρέπει ένα μεγάλο σύνολο απαιτήσεων ασφάλειας να ικανοποιηθούν. Οι βασικότερες από αυτές είναι [4]: Ορθότητα Ακρίβεια αποτελέσματος (Accuracy) : το τελικό ανακοινωθέν αποτέλεσμα της εκλογικής διαδικασίας πρέπει να είναι το ίδιο με το 18

πραγματικό αποτέλεσμα των εκλογών όπως αυτό προκύπτει από την καταμέτρηση των ψήφων. Δημοκρατία (Democracy) : μόνο οι νόμιμοι χρήστες επιτρέπεται να ψηφίσουν και στην καταμέτρηση υπολογίζεται μια ψήφος τους. Κανένας δεν μπορεί να ψηφίσει εκ μέρους κάποιου άλλου. Ιδιωτικότητα (Privacy) : κανένας δεν είναι σε θέση να συνδέσει μια ψήφο με την ταυτότητα ενός χρήστη. Ανθεκτικότητα (Robustness) : καμία στιγμή δεν πρέπει να σταματήσει η εκλογική διαδικασία είτε από αστοχία του συστήματος είτε από κακόβουλη ενέργεια. Επαληθευσιμότητα (Verifiability) : πρέπει να υπάρχουν μηχανισμοί για τον έλεγχο της εκλογικής διαδικασίας ώστε να διασφαλιστεί ότι διεξήχθη κανονικά. Αμεροληψία (Fairness) : κανένας δεν είναι σε θέση να μάθει το αποτέλεσμα της εκλογικής διαδικασίας προτού να ολοκληρωθεί η καταμέτρηση των ψήφων. Επαληθεύσιμη συμμετοχή (Verifiable participation) : να διασφαλιστεί ότι υπάρχει δυνατότητα να επαληθευτεί αν κάποιος συγκεκριμένος ψηφοφόρος πήρε μέρος στην εκλογική διαδικασία ή όχι (σε χώρες που η συμμετοχή είναι υποχρεωτική). 1.4.3 Στάδια Γενικά τα συστήματα E-voting αποτελούνται από έξι στάδια [17]: την εγγραφή των ψηφοφόρων : καθορίζονται οι ηλεκτρονικοί ψηφοφόροι και πιστοποιούνται από το σύστημα, την αυθεντικοποίηση : οι ψηφοφόροι ελέγχονται αν έχουν τα δικαιώματα πρόσβασης, την ψηφοφορία και την αποθήκευση των ψήφων : οι ψηφοφόροι ψηφίζουν ηλεκτρονικά και οι ψήφοι τους αποθηκεύονται από το σύστημα, την διαχείριση των ψήφων : οι ψήφοι ταξινομούνται για να καταμετρηθούν, 19

την καταμέτρηση των ψήφων : οι ψήφοι αποκρυπτογραφούνται και καταμετρώνται, τον έλεγχο : ελέγχονται αν οι ψηφοφόροι είχαν δικαίωμα να ψηφίσουν ηλεκτρονικά Σχήμα 1-1 : Στάδια του e-voting 1.4.4 Αρχιτεκτονική Το σύστημα του E-voting είναι δυνατό να διαιρεθεί σε τρία συστατικά μέρη τα οποία είναι τα εξής[17] : Εφαρμογές ψηφοφόρων (Voter Applications) : είναι μια web εφαρμογή ή μια εφαρμογή στους προσωπικούς υπολογιστές των ψηφοφόρων για να ρίξουν τις ψήφους. Συνδέεται με τον Κεντρικό Υπολογιστή Δικτύου (Network Server). Συνήθως οι κρυπτογραφήσεις και οι μέθοδοι αυθεντικοποίησεων εξασφαλίζουν την επικοινωνία των δυο αυτών μερών. 20

Κεντρικός Υπολογιστής Δικτύου (Network Server) : είναι ένας online server που παρέχει στους ψηφοφόρους μια διεπαφή για να ρίξουν την ηλεκτρονική ψήφο. Back office: αποτελείται από κεντρικούς υπολογιστές που αποθηκεύουν και διατηρούν τις ψήφους για την καταμέτρηση και τον τελικό έλεγχο. Σχήμα 1-2 : Τα συστατικά μέρη του E-voting 1.4.5 E -Voting διαδικασίες Στην συνέχεια θα περιγραφούν οι διαδικασίες που λαμβάνουν μέρος σε ένα σύστημα E-voting[17]. Η διαδικασία ξεκινάει με τον ψηφοφόρο να συνδέεται στον Κεντρικό Υπολογιστή του Δικτύου. Στην συνέχεια ο ψηφοφόρος δίνει τα προσωπικά στοιχεία που απαιτούνται για να αυθεντικοποιηθεί. Εφόσον αυθεντικοποιηθεί κάνει μια επιλογή από τον κατάλογο των υποψηφίων που του μεταφέρθηκε από τον Κεντρικό Υπολογιστή του Δικτύου. Έπειτα δημιουργεί ένα τυχαίο αριθμό r, τον προσθέτει στην ψήφο του και κρυπτογραφεί χρησιμοποιώντας ένα δημόσιο κλειδί PK του συστήματος e-voting. Υπάρχει εγγύηση ότι χωρίς τον τυχαίο αριθμό r η επιλογή του ψηφοφόρου είναι μυστική. Αν δεν υπήρχε κάποιο τυχαίο συστατικό που να προσθέτονταν στην επιλογή του χρήστη θα ήταν δυνατό για κάποιον κακόβουλο να δημιουργήσει ψήφους επειδή τι κρυπτογραφικό κλειδί είναι δημόσιο. Εξαρτάται από εκάστοτε σύστημα, εάν χρησιμοποιεί την τεχνολογία υπογραφών του ψηφοφόρου ή όχι. Επομένως η υπογραφή του ψηφοφόρου στο κρυπτογραφημένο κείμενο της 21

ψήφου Enc(v, r, PK) είναι προαιρετική στο πρότυπο του συστήματος. Γ ενικά στα συστήματα e-voting θεωρείται οι ψηφοφόροι υπογράφουν τις κρυπτογραφημένες ψήφους με τη χρησιμοποίηση των ιδιωτικών κλειδιών υπογραφών τους Ο Κεντρικός Υπολογιστής Δικτύου λαμβάνει την υπογεγραμμένη κρυπτογραφημένη ψήφο Sign(Enc(v, r, PK), SK[i]) και μεταφέρει την αποδεκτή υπογραφή στο Back Office. Προκειμένου να εγγυηθεί ότι μόνο οι πιστοποιημένοι ψηφοφόροι μπορούν να ψηφίσουν στο Back Office γίνεται έλεγχος στις υπογραφές των ψήφων και ελέγχεται αν οι ψηφοφόροι έχουν ξαναψηφίσει. Εάν κάποιος ψηφοφόρος έχει ήδη ξαναψηφίσει το σύστημα στέλνει στον ψηφοφόρο μια υπογεγραμμένη απόδειξη της ψηφοφορίας Sign(ID, SK[0]). Η διαδικασία διαχείρισης της ψηφοφορίας αποθηκεύει κάθε ψήφο v και την προσωπική ταυτότητα ID στους servers του Back Office. Το Back Office απαντάει σε κάθε σωστή ψήφο με μια υπογεγραμμένη απόδειξη Sign(ID, SK[0]), που είναι μια επιβεβαίωση από το σύστημα ότι η ψήφος έχει ριχτεί ε τον σωστό τρόπο. Φυσικά οι αποδείξεις δεν περιέχουν καμία πληροφορία σχετικά με την ψήφο. Ο ψηφοφόρος μπορεί να ελέγξει την υπογραφή Sign(ID, SK[0]) με το δημόσιο κλειδί PK[0] που αντιστοιχεί στο SK[0]. Όταν τελειώνει η περίοδος της ψηφοφορίας οι ψήφοι του Back Office καταμετρούνται για τον τελικό έλεγχο. Τα αποτελέσματα του Back Office τον υπογεγραμμένο τελικό έλεγχο και τον υπογεγραμμένο κατάλογο των ψηφοφόρων. Στους παρακάτω πίνακες βλέπουμε τις διαδικασίες και τις συντομογραφίες του γενικού μοντέλου. Authentication Cast Random Enc Sign Save Count διαδικασία αυθεντικοποίησης διαδικασία ρίψης ψήφου λειτουργία παραγωγής τυχαίου αριθμού λειτουργία κρυπτογράφησης λειτουργία για ψηφιακή υπογραφή της υπογεγραμμένης ψήφου λειτουργία αποθήκευσης στοιχείων λειτουργία μέτρησης τελικού ελέγχου Πίνακας 1-1 : διαδικασίες συστήματος e-voting 22

PK SK SK[i] PK[i] SK[0] PK[0] V R ID το δημόσιο κλειδί του συστήματος που χρησιμοποιείται για να κρυπτογραφήσει την ψήφο το δημόσιο κλειδί του συστήματος που χρησιμοποιείται για να κρυπτογραφήσει την ψήφο στο Back Office το ιδιωτικό κλειδί του ψηφοφόρου το δημόσιο κλειδί του ψηφοφόρου το ιδιωτικό κλειδί του Back Office για την υπογραφή της επιβεβαίωσης ψηφοφορίας το δημόσιο κλειδί του Back Office για την επαλήθευση της υπογραφής της επιβεβαίωσης ψηφοφορίας η επιλογή του ψηφοφόρου - ψήφος τυχαίος παραγόμενος αριθμός προσωπικά στοιχεία ψηφοφόρου Πίνακας 1-2 : στοιχεία και συντομεύσεις του συστήματος e-voting e-voting. Στην συνέχεια θα βλέπουμε μια απεικόνιση των διαδικασιών ενός συστήματος 23

Σχήμα 1-3 : Απεικόνιση συστήματος e-voting 24

Κεφάλαιο 2 2. Προβλήματα στην ηλεκτρονική ψηφοφορία Η ηλεκτρονική ψηφοφορία έχει τη δυνατότητα να εξελίξει τις εκλογικές διαδικασίες με πολλούς τρόπους. Αυτού του είδους η τεχνολογία υπόσχεται επίσης να αφυπνίσει τους πολίτες και έχοντας ως απώτερο σκοπό, τη δημιουργία εμπιστοσύνης απέναντι στο πολιτικό κόσμο, με το να δίνεται δύναμη στον απλό πολίτη να παίρνει αποφάσεις και μ αυτόν τον τρόπο μπορεί εύκολα να ενδυναμωθεί το σύστημα του δημοκρατικού πολιτεύματος. Παρόλα αυτά η ηλεκτρονική ψηφοφορία δεν είναι χωρίς προβλήματα. Ένα νέο πακέτο ρίσκων και προκλήσεων προκύπτει με το αυτό το νέο τρόπο ψηφοφορίας που στηρίζεται σε ηλεκτρονικά συστήματα. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται πολλά προβλήματα στο τομέα της ασφαλείας και κατ επέκταση στην εμπιστοσύνη του πολίτη που θα σκέφτεται να χρησιμοποιήσει αυτή τη τεχνολογία. Από τη φύση τους τα ηλεκτρονικά συστήματα ψηφοφορίας είναι πολύ διαφορετικά από οποιοδήποτε παραδοσιακό σύστημα ψηφοφορίας. Λόγω των διαφορών αυτών, τέσσερις είναι οι πηγές προβλημάτων που μπορεί να προκύψουν : Η ψηφιακή φύση των ψηφοδελτίων Η πολυπλοκότητα των συστημάτων που χρησιμοποιούνται Η έλλειψη διαφάνειας στους ψηφοφόρους και στις εκλογικές αρχές, των συστημάτων που έχουν χρησιμοποιηθεί Η ύπαρξη των ατόμων που έχουν ιδιαίτερες ικανότητες και προνόμια μέσω των συστημάτων που έχουν χρησιμοποιηθεί Τα παραπάνω προβλήματα κρίνονται πολύ σοβαρά και μπορούν να απειλήσουν την ακεραιότητα της εκλογικής διαδικασίας, υποσκάπτοντας και την εμπιστοσύνη στη δημοκρατικότητα της διαδικασίας. Έτσι αν κάποιο σύστημα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας δεν είναι κατάλληλα προστατευμένο θα αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα ασφαλείας. 25

Στα προηγούμενα χρόνια και ειδικά μετά το 2000 υπάρχουν αρκετές διαμάχες σε ακαδημαϊκό και βιομηχανικό επίπεδο όσον αφορά για την ασφάλεια στην ηλεκτρονική ψηφοφορία. Παρόλο που στην αρχή αφορούσε μόνο την ηλεκτρονική ψηφοφορία μέσω του διαδικτύου, έχει επεκταθεί πια τώρα και αφορά όλους τους τύπους ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, περικλείωντας τα DRE-based συστήματα ψηφοφορίας. Μερικοί υποστηρίζουν ότι χρειάζεται να κρατείται κατά τη διάρκεια της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας και ένα φυσικό έγγραφο(όπως χαρτί) για κάθε ψήφο που μπορεί να αναγνωριστεί οπτικά, πριν ακόμα αυτός ψηφίσει. Η πρόσκληση για φυσική επαλήθευση του ψηφοφόρου πρόσφατα έλαβε πολύ προσοχή και δημοσιότητα στις ΗΠΑ, όπως αποδεικνύεται από το "Ψήφισμα σχετικά με την ηλεκτρονική ψηφοφορία". Σύμφωνα με ισχυρισμούς, το Μάιο του 2003 στη Rush Holt του New Jersey, εισήχθη ένα νομοσχέδιο με τίτλο "Η εμπιστοσύνη των ψηφοφόρων και η αύξηση της πρόσβασης, πράξη του 2003 ", στο οποίο είναι αναγκαίο το το φυσικό ίχνος(ψήφος) του ψηφοφόρου. Το εν λόγω ψήφισμα ζητάει την ενσωμάτωση ενός φυσικού χαρτιού στις DRE μηχανές. Σύμφωνα με το ψήφισμα, τα DRE συστήματα, αν και ελκυστικά στο μάτι τόσο για τους ψηφοφόρους όσο και για τους υπαλλήλους, αποκρύπτουν πολλά επικίνδυνα προβλήματα, που μπορεί να επιλυθούν μόνο με την προσθήκη ενός απλού εκτυπωτή σ αυτά. Ο στόχος του εν λόγω εκτυπωτή είναι να δημιουργήσει μια φυσική απόδειξη για κάθε ψηφοφορία, που να είναι επαληθεύσιμη από τους ψηφοφόρους σε πραγματικό χρόνο. Χωρίς εκτυπωτές, ισχυρίζονται, ότι οι DRE μηχανές δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται σε εκλογές στις ΗΠΑ. Λύση για την ασφάλειας, την αξιοπιστία και τη δυνατότητα ελέγχου της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας είναι δυνατόν να επιτευχθεί και χωρίς μια απόδειξη ψηφοφορίας. Αν και η προσθήκη του σε εκτυπωτές ηλεκτρονικών συστημάτων ψηφοφορίας είναι δυνατόν να δίνει ένα επιπλέον στρώμα εμπιστοσύνης, προκαλώντας μετά βέβαια μια άλλη σειρά πιθανών προβλημάτων, όπως όταν οι εκτυπωτές κολλάνε με το χαρτί. Υπάρχουν υψηλές δαπάνες στην εκτύπωση, τη διασφάλιση και τη μεταφορά των χάρτινων ψηφοδελτίων. Πρέπει να εφαρμοστούν οι κατάλληλες λύσεις ώστε να έρθει ο ψηφοφόρος πιο κοντά στα συστήματα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, οποιουδήποτε είδους, δίνοντάς του την απαραίτητη εμπιστοσύνη που χρειάζεται. Σχεδιαστικά προβλήματα 26

Tα προβλήματα που αντιμετωπίζουν συνήθως οι σχεδιαστές του κάθε συστήματος ηλεκτρονικής ψηφοφορίας κυμαίνονται συνήθως στα παρακάτω: 1. Προσδιορισμός των ψηφοφόρων κατά τη διάρκεια άσκησης του εκλογικού τους δικαιώματος. Δυστυχώς δεν μπορεί να υπάρχει βεβαίωση για την ταυτότητα των ψηφοφόρων, όπως γίνεται σήμερα στην παραδοσιακά συστήματα ψηφοφορίας όπως ψηφίζουν στα εκλογικά κέντρα. Η μέθοδος για την επίλυση αυτού του προβλήματος βασίζεται, σε κάθε περίπτωση, στην ύπαρξη μιας προηγούμενης offline διαδικασίας, διανέμοντας στους ψηφοφόρους μια ειδική εντολή που προσδιορίζει τον ψηφοφόρο. Αυτά τα στοιχεία, σήμερα βρίσκονται σε πολλές μορφές, από το πιο απλό σαν ένα μυστικό κλειδί έως πιο πολύπλοκο, όπως ένα ψηφιακό πιστοποιητικό, ώστε να γίνει σωστός προσδιορισμός του εκάστοτε ψηφοφόρου. 2. Η εγγύηση της ανωνυμίας των ψηφοφόρων είναι ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα. Η πιστοποίηση που χρησιμοποιούν για την επικύρωση της ψήφου τους και της ταυτότητας τους, δεν μπορεί να σχετίζεται με την ίδια την ψήφο. Η πιο κοινή λύση στο πρόβλημα αυτό, είναι να χωρίσουμε τη διαδικασία της ψηφοφορίας σε δύο φάσεις : στην αυθεντικοποίηση της ψηφοφορίας και στην ίδια τη διαδικασία ψηφοφορίας, έτσι ώστε να διακρίνονται οι ξένοι φορείς που θα διαχειρίζονται αυτές τις δύο διαδικασίες. Συνήθως, ο πρώτος φορέας ελέγχει τα στοιχεία των ψηφοφόρων και επιτρέπει τη ψηφοφορία, ενώ ο δεύτερος φορέας αναγνωρίζει αυτό το δικαίωμα και δέχεται τη ψήφο του. Πρέπει να λαμβάνονται προφυλάξεις ώστε να αποφευχθεί οποιαδήποτε αθέμιτη συνεργασία μεταξύ των δύο οντοτήτων, που θα μπορούσαν να επιτρέψουν τη θέσπιση μιας σχέσης μεταξύ των ψηφοφόρων και των ψήφων. 3. Αποτροπή των ψηφοφόρων να ψηφίσουν πάνω από μία φορά. Η λύση στο πρόβλημα αυτό, υπό την προϋπόθεση επαλήθευση του ψηφοφόρου, με την απλή επισήμανση μιας συγκεκριμένης πιστοποίησης που έχει ήδη 27

χρησιμοποιηθεί, με την παρούσα κατάσταση ελεγμένη πριν να δοθεί άδεια για την ψηφοφορία. [18] Τι τύποι προβλημάτων έχουν προκύψει Το Νοέμβριο του 2003 στις εκλογές του Fairfax County της Virginia, ήταν μια πρόβα για την ηλεκτρονική ψηφοφορία, με DRE σύστημα, γεμάτη προβλήματα. Όταν οι κάλπες έκλεισαν στις 7 μ.μ., πολλά από τα 223 περιφερειακά κέντρα προσπάθησαν να διαβιβάσουν τα αποτελέσματά τους στο εκλογικό κέντρο με τη μία, δεσμεύοντας τη γραμμή για ώρες. Ένα πρόβλημα λογισμικού καθυστέρησε μερικά αποτελέσματα για 21 ώρες. Οι ψηφοφόροι υποστήριξαν ότι ορισμένα από τα μηχανήματα θαλάμου παρουσίασαν δυσλειτουργία και διαγράφτηκαν μερικοί ψήφοι μπροστά στα μάτια τους. Οι υπεύθυνοι των εκλογικών διαδικασιών επισκεύασαν τα δέκα προβληματικά μηχανήματα, εκτός του χώρου των εγκαταστάσεων, με δεδομένα για τους ψήφους και στη συνέχεια επέστρεψαν λειτουργικά. Το λογισμικό σ αυτά τα μηχανήματα είχε πιστοποιηθεί πριν τις εκλογές. Όμως, σύμφωνα με έρευνα του Χάρβαρντ της Rebecca Mercuri, όπου έχει ασχοληθεί με τις εκλογές επί δύο δεκαετίες, οι δοκιμές πιστοποίησης αναζητούν λογικά λάθη των ψήφων και λάθη καταμέτρησης και όχι τρύπες ασφαλείας. Πολλές από τις δοκιμές είναι αυτοματοποιημένες και κάτω από τα επίπεδα των εφαρμογών ψηφοφορίας, compilers, Oss, υλικό-λογισμικό για τα chip των μηχανών, δεν εξετάζονται. Τεχνικά, λέει, ότι "Η διαδικασία πιστοποίησης είναι αστεία." Επιπλέον οι κατασκευαστές έχουν δώσει δικαίωμα εισαγωγή μη πιστοποιημένου κώδικα αναβάθμισης των μηχανημάτων, μετά το τέλος της διαδικασίας πιστοποίησης, αλλά πριν από τις εκλογές. Είναι η ηλεκτρονική ψηφοφορία λιγότερο ή περισσότερο επιρρεπής σφάλματα σε σχέση με άλλες μεθόδους της ψηφοφορίας; σε Το Caltech-MIT Voting Technology Project ιδρύθηκε το Δεκέμβριο του 2000 για τη μελέτη της αξιοπιστίας των μηχανημάτων ψηφοφορίας δημιουργώντας τις μελλοντικές κατευθυντήριες γραμμές για τα συστήματα ψηφοφορίας. Η αναφορά του της έκθεσης για το 2001, διαπίστωσε ότι στις εκλογές από το 1988 έως το 2000, τα μηχανήματα με συστήματα οθόνη αφής πορεύθηκαν χειρότερα από ότι εκείνα με 28

χαρτί ψηφοδελτίων, σε πολλές περιπτώσεις. Αλλά γενικά, τα περιθώρια "χαμένων ψήφων" που απορρίπτονται λόγω λάθους ήταν εντός του εύρους των άλλων τεχνολογιών ψηφοφορίας. Στις προεδρικές εκλογές, για παράδειγμα, οι punch-card μηχανές είχαν το υψηλότερο ποσοστό λάθους στις ψήφους που έφτανε το 2,5%. Τα touch-screen μηχανήματα ήταν ελαφρώς καλύτερα και έφταναν στο 2,3%, ενώ τα συστήματα οπτικής σάρωσης των ψηφοδελτίων στη καλύτερη περίπτωση έφτασε το 1,5%. Γιατί τόσο μέτρια αποτελέσματα από μια εξελιγμένη τεχνολογία; Τα DRE συστήματα δεν πάνε τόσο καλά όσο θα έπρεπε, γιατί οι άνθρωποι δεν είναι εξοικειωμένοι μαζί τους. Οι άνθρωποι που δημιουργούν τα ψηφοδέλτια δεν έχουν και τη μεγαλύτερη εμπειρία και ως εκτούτου κάνουν λάθη. Ο οδηγός λογισμικό που χρησιμοποιήθηκε για το σχεδιασμό του προγράμματος ψηφοφορίας δεν μπορεί να εγγυηθεί για την καλή λειτουργικότητά του συστήματος. Για παράδειγμα, σε μία περιφέρεια, ένα κουμπί επέτρεπε στους ψηφοφόρους να ψηφίσουν κατευθείαν το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα ή το Δημοκρατικό Κόμμα. Όμως πολλοί ψηφοφόροι πάτησαν τα ήδη επιλεγμένα κουμπιά για τους υποψηφίους τους στις επόμενες οθόνες, όπου αφαιρούνταν οι ψήφοι τους αντί να επιβεβαιώνονται. Άλλοι ψήφοι μπορεί να μην επιλεχθούν λόγω του ότι το κουμπί για να τους επιλέξει ο ψηφοφόρος βρισκόταν κοντά στο κουμπί, της αποδοχής του υπάρχοντος ψήφου και έπειτα έκανε έξοδο, προκαλώντας έτσι την πρόωρη έξοδο της διαδικασίας του ψηφοφόρου. Που καταρρέει η ηλεκτρονική ψηφοφορία; Κλειστός πηγαίος κώδικας: Σύμφωνα με τον Rubin, "Η μεγαλύτερη ευκαιρία για απάτη στην ηλεκτρονική ψηφοφορία είναι όταν γράφεται ο αρχικός κώδικας." Οι 29

Mercuri, Rubin, και Selker συμφωνούν: Δεδομένου ότι το κοινό δεν μπορεί να επιθεωρήσει τον κώδικα σ αυτά τα μηχανήματα, κάποιος προγραμματιστής που έχει δωροδοκηθεί ή απειληθεί ή ακόμα και αν ο κατασκευαστής είναι πρόθυμος αλλοιώσει τα αποτελέσματα, με αυτό τον τρόπο θα είχε την καλύτερη ευκαιρία. Κάνοντας ανοιχτό το κώδικα για την ηλεκτρονική ψηφοφορία, όπως έκανε η Australian Capital Territory το 2001 με το πιλοτικό της πρόγραμμα, βοηθάει στο να καθοριστούν οι τρύπες ασφαλείας και να εδραιωθεί στο μυαλό των ανθρώπων ότι η ευκολία δεν είναι πανάκεια. Φτωχή η ασφάλεια των συστημάτων ηλεκτρονικής ψηφοφορίας Η ανεξάρτητη συμβουλευτική εταιρεία Rába, έλεγξε τα Diebold μηχανήματα που χρησιμοποιούνταν στη περιφέρεια του Maryland κατά τη διάρκεια μιας προσομοιωμένης ψηφοφορίας. Βρέθηκαν πολλές τρύπες για hackers που θα μπορούσαν να έχουν χρόνο με τις συγκεκριμένες μηχανές. Ένας δοκιμαστής ήταν σε θέση να παραβιάσει τα κλειδαριές, εξασφαλίζοντας την PCMCIA flash κάρτα μνήμης που αποθηκεύει τις ψήφους, σε περίπου 10 δευτερόλεπτα και να αποκτήσει πρόσβαση σε μια θύρα πληκτρολογίου. Συνδέοντας ένα τυπικό πληκτρολόγιο με το μηχάνημα ψηφοφορίας, η ομάδα της Rába ήταν σε θέση να κινήσει εποπτικές λειτουργίες, που τους άφηναν να αντικαταστήσουν εκλογικά αποτελέσματα χωρίς να αφήνουν κανένα ίχνος. Όμως, η απομάκρυνση οποιουδήποτε από αυτά τα hacks, χωρίς κάποιο είδος εσωτερικής πρόσβασης στις μηχανές ψηφοφορίας θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο. Τροποποιημένοι Η/Υ Τα περισσότερα συστήματα με οθόνες αφής λειτουργούν με ιδιωτικά λειτουργικά συστήματα, ενώ τα Diebold μηχανήματα λειτουργούν με Windows CE. Όμως, σχεδόν όλα τα συστήματα Η/Υ συλλέγουν τους ψήφους στα εκλογικά κέντρα. Οι Η/Υ στο σύστημα Rába αξιολόγησαν, δίχως να έχουν τα τελευταία Microsoft updates, έμειναν ευάλωτα στο Blaster worm και άλλους ιούς δεν είχε πάρει τις τελευταίες αναβαθμίσεις ασφαλείας της Microsoft, η οποία άφησε ευάλωτα στον ιό τύπου worm Blaster και άλλων ιών διότι είναι συνδεδεμένα με το διαδίκτυο. [19] 30

Εκτός από το παραπάνω τρόπο ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, υπάρχει και η ψηφοφορία μέσω του διαδικτύου (απομακρυσμένη) και όχι της φυσικής ύπαρξης του πολίτη στον χώρο. Στη κατηγορία αυτή, υπάρχουν προβλήματα από τα οποία μερικά είναι ίδια με τα παραπάνω και κάποια επιπλέον που δημιουργούνται. Μέρος της εφαρμογής, για την πραγματοποίηση της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, βρίσκεται στον Η/Υ του ψηφοφόρου που αυτόματα δημιουργεί έναν αστάθμητο παράγοντα ασφαλείας που θα πρέπει να προσεχτεί ιδιαίτερα. Από τη μια μεριά θα πρέπει να προστατευτεί ο Η/Υ από κάθε είδους ιό, worm, Trojan. Πολλοί χρήστες ανέφεραν παράξενη συμπεριφορά στον υπολογιστή τους λόγω διαφόρων κενών ασφαλείας στο λειτουργικό τους σύστημα καθώς επίσης μπορεί κάλλιστα να γίνει μια επίθεση man-in-the-middle. Παράλληλα θα πρέπει τα δεδομένα που θα μεταφερθούν στο κεντρικό σύστημα της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, να προστατευθούν με εμπιστοσύνη, ακεραιότητα και αυθεντικότητα. Χρειαζόμαστε προστασία μέσω της κρυπτογραφίας τόσο στα προγράμματα που χρησιμοποιούνται όσο και στα δεδομένα καθαυτά που μεταδίδονται. Θα πρέπει δηλαδή οι ψήφοι να κρυπτογραφούνται πριν την αποστολή τους και καθώς θα φθάνουν στον server που παραλαμβάνει τους ψήφους, αυτός θα πρέπει να τους αποκρυπτογραφήσει με το σύστημα Hardware Security Module (HSM). Για να ενεργοποιηθεί το HSM, χρειάζονται έξι φυσικά κλειδιά που πρέπει να εισαχθούν, τα οποία είναι στη κατοχή μελών της NEC και δύο έχουν οι χειριστές, ενώ τέσσερα από τα κλειδιά που χρησιμοποιούνται θα πρέπει να προέρχονται από NEC μέλη. Στη περίπτωση των ηλεκτρονικών εκλογών στην Εσθονία, δεν ήταν εύκολο για τους προγραμματιστές να υιοθετήσουν το HSM. Άλλο πρόβλημα είναι, όπως αναφέρθηκε και στα προηγούμενα συστήματα, τα λάθη του λογισμικού που μπορούν να προκαλέσουν ζωτικής σημασίας προβλήματα για τα συστήματα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας μέσω του διαδικτύου. Μπορούν, αν παρουσιαστούν, είτε να προκαλέσουν προβλήματα ασφάλειας κατά τη διάρκεια της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, είτε να τα κάνουν μη διαφανή για την ανίχνευσή τους. Τα πιο απλά από αυτά είναι τα προβλήματα που προκύπτουν κατά τη διάρκεια μιας απλής συντήρησης. Όσο πιο περίπλοκη γίνεται η ασφάλεια τόσο πιο πολλά προβλήματα προκύπτουν και πολλές φορές δυστυχώς η ασφάλεια είναι το πρώτο που θυσιάζεται σε περίπτωση κάποιας δυσλειτουργίας. 31

Ασφαλές Η/Υ δεν υπάρχει καθώς κάνεις δε μπορεί να εγγυηθεί για κάτι τέτοιο, πόσο μάλλον όταν βρίσκεται στο χώρο του ψηφοφόρου ανεπίβλεπτο, παρότι γίνεται μεγάλη προσπάθεια ελέγχου, όπως κάνει η Εσθονία. Όσον αφορά τα θέματα ασφαλείας του διαδικτύου, όλα ξεκινάνε από ένα ασφαλές και σωστό διαδικτυακό τόπο στον οποίο συνδέονται οι ψηφοφόροι. Διότι υπάρχει μεγάλος κίνδυνος για επιθέσεις phishing όπως έχουν γίνει πολλές φορές με τις περιπτώσεις των τραπεζών. Ο πιο εύκολος τρόπος να κινδυνεύσει το σύστημα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, είναι κάποιος επιτιθέμενος να αποκτήσει πρόσβαση στον web server. Μ αυτόν τον τρόπο, ο επιτιθέμενος μπορεί να πάρει τον έλεγχο των δεδομένων και της εφαρμογής με αποτέλεσμα να μπορεί να αλλοιώσει το αποτέλεσμα. Αυτή η επίθεση είναι μία από τις πιο επιτυχημένες και δύσκολα ανιχνεύσιμη. Η ακεραιότητα των δεδομένων του web server είναι πολύ σημαντική και πολύ δύσκολο να πραγματοποιηθεί έως τώρα. Υπάρχει ανάγκη για εμπιστοσύνη στους χρήστες που βρίσκονται στα κεντρικά συστήματα, αλλά πάντα παραμονεύει ο κίνδυνος. Πολλές φορές μπορεί να υπάρχουν συγκρούσεις μεταξύ διαφορετικών διεργασιών ή προτεραιοτήτων στη διαδικασία της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, όπως όταν τόσο οι ηλεκτρονικοί όσο και οι φυσικοί ψήφοι διαχειρίζονται από τους ίδιους ανθρώπους. Και οι δυο αυτοί τρόποι έχουν μεγάλες χρονικές απαιτήσεις. Ενώ πολύ εύκολα μπορεί μερικοί να παραβιάζουν τις πολιτικές ασφαλείας του συστήματος για χάρη ευκολιών. Για παράδειγμα όταν κάποιος που καταμετράει ψήφους δώσει τον δικό του κωδικό σε κάποιον άλλο να συνεχίσει τη καταμέτρηση γι αυτόν. Ουσιαστικά δεν υπάρχει ενδιάμεσος έλεγχος. Λύση θα ήταν ο σωστός σχεδιασμός των διαδικασιών και ρόλων του συστήματος της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, ενώ παράλληλα θα πρέπει να υπάρχει κάποιο έμπιστο όργανο να επιβλέπει και να διασφαλίζει το όλο σύστημα. Έτσι παρατηρούμε ότι η ηλεκτρονική ψηφοφορία στηρίζεται στη τεχνολογία και επομένως ότι προβλήματα μπορεί να προκύψουν απ αυτήν, την επηρεάζει άμεσα. Όμως ακόμα και στη κλασική ψηφοφορία εμπεριέχονται κίνδυνοι πολλοί από τους οποίους είναι ίδιοι. [20] 2.1 Η ηλεκτρονική ψηφοφορία γιατί μας ανησυχεί; Τι κάνει τους ανθρώπους τόσο ανήσυχους στο θέμα της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας; 32

Πολλοί ειδικοί έχουν ασχοληθεί με το ζήτημα αυτό. Δυστυχώς δεν υπάρχει τρόπος για έναν ψηφοφόρο να γνωρίζει τι καταγράφει ένα σύστημα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, όταν ψηφίζει καθώς και δεν υπάρχει κάποιο φυσικό έγγραφο για την πιθανή επανακαταμέτρηση των ψηφοδελτίων. Αν στο λογισμικό πάει κάτι στραβά ή κάτι παρουσιάστηκε που μπορεί να αλλοιώνει το αποτέλεσμα κανείς δε μπορεί να το πει με σιγουριά όταν ο τελικός αριθμός των ψήφων είναι ο ίδιος. [19] Μιλώντας για την προοπτική της διεξαγωγής των εκλογών με ηλεκτρονικά μέσα, συνήθως έρχονται στο μυαλό μας φουτουριστικές κοινωνίες. Πρώτα απ όλα, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ήδη ένα σημαντικό μέρος της εκλογικής διαδικασίας γίνεται με τη χρήση της πληροφορικής: τα συστήματα του υπουργείου Εσωτερικών και οι ηλεκτρονικοί πίνακες που μεταδίδονται τηλεοπτικά και διαδικτυακά είναι γνωστή προσλαμβάνουσα εικόνα εδώ και πάνω από είκοσι χρόνια. Μιλώντας για ηλεκτρονικές εκλογές, όμως, εννοούμε την χρήση της πληροφορικής και στο πολύ ευαίσθητο, αρχικό, επίπεδο της ίδιας της πράξης της ψηφοφορίας. Η στιγμή της δημοκρατίας, κατά την οποία ο πολίτης επιλέγει την πολιτική εκπροσώπησή του, μπορεί, άραγε, να διενεργηθεί με τις ίδιες εγγυήσεις μέσω ηλεκτρονικού συστήματος; Οι ανησυχίες σχετίζονται με την διασφάλιση της ακεραιότητας του συστήματος, η οποία δεν πρέπει να είναι ούτε εις βάρος του αποτελέσματος, αλλά ούτε και εις βάρος του πολίτη. Ο διαχωρισμός ήδη αποκαλύπτει ότι υπέρμετρη έμφαση υπέρ του ενός σκοπού (σεβασμός πολίτη-ακεραιότητα αποτελέσματος) μπορεί να δημιουργήσει εντάσεις. Η αυθεντικοποίηση της ηλεκτρονικής ψήφου, δηλαδή η εξασφάλιση ότι ο συγκεκριμένος ψηφοφόρος προέβη πράγματι στην συγκεκριμένη επιλογή, απαιτεί μεταξύ άλλων, τη χρήση στοιχείων που εξατομικεύουν τον ψηφοφόρο. Όσο πιο «ακριβή» ατομικά στοιχεία του πολίτη χρησιμοποιούνται, ώστε να διασφαλίσουμε την αυθεντικότητα της ψήφου, τόσο πιο πολλές παραχωρήσεις θα πρέπει να κάνει ο πολίτης (π.χ. βιομετρικά στοιχεία). Η μάλλον υπερβολική ανησυχία φτάνει μέχρι το επιχείρημα ότι αν τελικά αμφισβητηθεί το αποτέλεσμα, η επαλήθευση θα φτάσει μέχρι την κατάργηση της ιδιωτικότητας της ψήφου, ενδεχόμενο που αποκλείεται με την παραδοσιακή ψηφοφορία. 33