ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ 2016 NEOEΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΕΙΜΕΝΟ Το μοιρολόι της φώκιας στο Αιγαίο Και της στρουθοκαμήλου το φέρσιμο και του κροκόδειλου επίσης μπορούμε να φέρουμε στο μυαλό μας, όσο προσπαθούμε να βρούμε νόημα στη συμπεριφορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέναντι στους πρόσφυγες που δραπετεύουν από την τζιχαντική κόλαση. Αλλά και στη στάση των Ηνωμένων Πολιτειών, της Ρωσίας και της Τουρκίας, των κύριων παικτών στην περιοχή, που ανταγωνίζονται στο άθλιο άθλημα του φαρισαϊσμού, ενώ πρώτιστος στόχος τους παραμένει η απόσπαση γεωστρατηγικών και οικονομικών κερδών. Έχωναν το κεφάλι τους στην άμμο για πολύ καιρό, για να μη βλέπουν τα προσφυγικά κύματα, που δεν τα προκάλεσαν βέβαια οι άνεμοι, αλλά οι πόλεμοι, στην έναρξη των οποίων και στη συνέχισή τους έχουν βάλει καθοριστικά το χέρι τους όλοι τους. Κι όταν άρχισαν να παραδέχονται ότι βλέπουν τους θαλασσοπνιγμένους του Αιγαίου, της Μεσογείου όλης, που κατακάλυπταν πια την τηλεοθόνη, βάλθηκαν να συσκέπτονται, να δηλώνουν συμπόνια, να κλαίνε. Και, κρυφά, να μετρούν πιθανά κέρδη και ζημίες. Άλλου ζωντανού εντούτοις η συμπεριφορά, θαλάσσιου και όχι χερσαίου, απεικονίζει καθαρότατα τη στάση των Μεγάλων: της φώκιας. Θα εξηγήσω το γιατί. Το «Μοιρολόγι της φώκιας» είναι ένα από πιο γνωστά και τα πιο φαρμακωμένα διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Το κατοικεί «ο χάρος ο αχόρταστος» από την πρώτη σελίδα έως την τελευταία [ ] [ ]Μ ένα «πένθιμον βαθύ μοιρολόγι» ξεκινάει, που το «έμελπεν με ψίθυρον φωνήν» η φτωχή γρια-λούκαινα αντικρίζοντας το νεκροταφείο, κατά την κάθοδό της προς τη θάλασσα, «διά να πλύνη τα μάλλινα συνδόνια της εις το κύμα το αλμυρόν, είτα να τα ξεγλυκάνη εις την μικράν βρύσιν, το Γλυφονέρι, οπού δακρύζει από τον βράχον του σχιστολίθου, και χύνεται ήρεμα εις τα κύματα». «Ενθυμείτο τα πέντε παιδιά της, τα οποία είχε θάψει εις το αλώνι εκείνο του χάρου, εις τον κήπον εκείνον της φθοράς». Μ ένα μοιρολόι επίσης τελειώνει το διήγημα, σε μια σκηνή που περιγελάει την τυπική λογική και πιστοποιεί πόσο βαθιά ποιητής ήταν ο Σκιαθίτης: «Το μοιρολόγι της φώκης, το οποίον μετέφρασεν εις ανθρώπινα λόγια εις γέρων ψαράς, εντριβής εις την άφωνον γλώσσαν των φωκών», και το οποίο έλεγε περίπου τα εξής: «Αυτή ήτον η Ακριβούλα / η εγγόνα της γρια- Λούκαινας. / Φύκια ναι τα στεφάνια της, / κοχύλια τα προικιά της... / Κι η γριά ακόμα μοιρολογά / τα γεννοβόλια τα παλιά. / Σαν να χαν ποτέ τελειωμό / τα πάθια κ οι καημοί του κόσμου». Το δίστιχο για τ ατέλειωτα πάθια του κόσμου είναι η σφραγίδα του παπαδιαμαντικού έργου ο άξονάς του. Το μνημονεύουμε συχνά πυκνά, ακόμα κι αν δεν καλοθυμόμαστε πού το συναντήσαμε. Η Ακριβούλα που μοιρολογεί η φώκια, η εννιάχρονη εγγονή της γρια- 1
Λούκαινας, μαθαίνει πως η γιαγιά της έχει πάει στο γιαλό να πλύνει και ξεκινάει κρυφά να τη βρει, «διά να παίξη ολίγον εις τα κύματα». Αργοπόρησε όμως ακούγοντας μαγεμένη το «φαιδρόν ποιμενικόν άσμα» που έπαιζε με τον αυλό του ένας νεαρός βοσκός, και, μες στη νύχτα πια, λάθεψε στη δική της κάθοδο προς τη θάλασσα (προς τον Άδη, τελικά), «εγλίστρησε κ έπεσε, μπλουμ! εις το κύμα. Ήταν τόσον βαθύ όσον και ο βράχος υψηλός». [ ] Κι η φώκια; «Μία φώκη, βόσκουσα εκεί πλησίον, εις τα βαθιά νερά, ήκουσεν ίσως το σιγανόν μοιρολόγι της γραίας, εθέλχθη από τον θορυβώδη αυλόν τού μικρού βοσκού, και ήλθε παραέξω, εις τα ρηχά, κ ετέρπεπο εις τον ήχον, κ ελικνίζετο εις τα κύματα». Βρήκε έτσι «το μικρόν πνιγμένον σώμα της πτωχής Ακριβούλας, και ήρχισε να το περιτριγυρίζη και να το μοιρολογά, πριν αρχίση το εσπερινόν δείπνον της». Ακριβούλες, εννιάχρονες, πεντάχρονες, δεκάχρονες, είναι όλα τα παιδιά του βαριά αναγκεμένου κόσμου, από την Ασία και την Αφρική, τη Συρία, το Ιράκ, το Πακιστάν, το Αφγανιστάν, τη Νιγηρία, την Ερυθραία, που βλέπουν και τη δική τους έξοδο στη θάλασσα να μετατρέπεται σε κάθοδο στον Άδη θεοί ν ανοίγουν δρόμο μες στα νερά της θάλασσας δεν σώζονται πια. Στοιβαγμένοι οι πρόσφυγες σε παλιόβαρκες, σωστά ακάτια του Χάροντα, από τους ανελέητους πλιατσικολόγους της ανθρώπινης δυστυχίας (ύαινες πες και όρνια, για να μη μείνουν απέξω κι αυτά τα είδη του ζωικού βασιλείου), λαθεύουν στον δρόμο τους μες στη νύχτα, τσακίζονται στα βράχια, πνίγονται. Αλλά η παραλληλία δεν τελειώνει εδώ. Πόσο βαριά είναι η φράση του Παπαδιαμάντη για τη φώκια που μοιρολογάει την Ακριβούλα «πριν αρχίση το εσπερινόν δείπνον της» δεν το κατάλαβα όταν την πρωτοδιάβασα. Δεν ήθελα και να πιστέψω την υποψία μου. Το κλειδί της φράσης, δηλητήριο σκέτο, μου το έδωσε αργότερα ένα απόσπασμα από τα «Απομνημονεύματα» του Στρατηγού Μακρυγιάννη, ανεξίτηλο έκτοτε. Το παραθέτω: [...] «Κλαίγει ο Κωλέτης και οι άλλοι κυβερνήται μας τον χαμόν του Αλέξη και Παλάσκα σαν την φώκια, οπού κλαίγει τον πνιμένον όσο οπού σαπίζει και κάθεται και τον τρώγει. Έτσι θα φάνε κι εμάς τους δυστυχείς». Έτσι έφαγε η φώκια του Παπαδιαμάντη την Ακριβούλα, αφού πρώτα τη μοιρολόγησε. Έτσι ψευτομοιρολογούν σε Βρυξέλλες, Βερολίνα, Νέες Υόρκες, Λονδίνα, Μόσχες, Άγκυρες κ.ο.κ. Αφήνουν τα κοπάδια έτσι τα βλέπουν να πέφτουν θύματα μιας άγριας εκμετάλλευσης, να πνίγονται, να σαπίζουν, χειμώνα καιρό πια, περιμένοντας μέρες και μέρες μπροστά σε φράχτες και τείχη. Ασκούν εις βάρος τους μια τερατώδη μαζική ευγονική: όσοι αντέξουν, αυτοί θα βρουν τον παράδεισο των ψευδαισθήσεών τους. Τουλάχιστον οι φώκιες δεν λένε πως έχουν υψηλές αρχές και ιδεώδη. Αν το λεγαν, όλο και κάποιος εντριβής γέρων θα μας το είχε μεταφράσει. Παντελής Μπουκάλας, εφημ.καθημερινή,6/12/2015 2
ΘΕΜΑΤΑ Α. Να γραφεί η περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις. (25 μονάδες) Β1. Τι δηλώνουν τα σημεία στίξης στις παρακάτω περιπτώσεις: α.«μοιρολόγι της φώκιας» 2, β. «Ενθυμείτο τα πέντε παιδιά της, της φθοράς» 3, γ. (προς τον Άδη, τελικά) 4, δ. (ύαινες πες και όρνια, του ζωικού βασιλείου) 6, ε. έτσι τα βλέπουν 8 (5 μονάδες) Β2. α. Να βρεθεί ο τρόπος/ οι τρόποι πειθούς στην πρώτη παράγραφο του κειμένου. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (4 μονάδες) β. Να βρεθεί ο τρόπος ανάπτυξης της τελευταίας παραγράφου του κειμένου. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (4 μονάδες) Β3. Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή μεταξύ των περιόδων της πρώτης παραγράφου του κειμένου; (2 μονάδες) Β4. α. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: φαρισαϊσμού, πιστοποιεί, ανελέητους, λαθεύουν, παραλληλία. β. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: λογική, ανελέητους, ανεξίτηλο, μαζική, υψηλές. (10 μονάδες) Β5. «τα προσφυγικά κύματα, που δεν τα προκάλεσαν βέβαια οι άνεμοι, αλλά οι πόλεμοι»: Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο 80-100 λέξεων το παραπάνω απόσπασμα του κειμένου. (10 μονάδες) Γ. Ως μέλος μιας εθελοντικής οργάνωσης που δραστηριοποιείται στην πόλη σας για την παροχή βοήθειας σε πρόσφυγες και ευπαθείς κοινωνικές ομάδες που αντιμετωπίζουν προβλήματα επιβίωσης, παρουσιάζετε σε ομιλία σας την ανάγκη της κοινωνικής αλληλεγγύης, και ειδικά στην εποχή μας, προτείνοντας ταυτόχρονα και τρόπους με τους οποίους αυτή μπορεί να υλοποιηθεί (500 600 λέξεις). (40 μονάδες) 3
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Ο Παντελής Μπουκάλας με το άρθρο του επιρρίπτει ευθύνες για τα πολυάριθμα προσφυγικά ρεύματα στα ισχυρά κράτη. Αρχικά, επισημαίνει ως υποκριτική και κερδοσκοπική τη στάση τους απέναντι στον πόνο των προσφύγων αφού τα θεωρεί υπεύθυνα για τους πολέμους που τους οδήγησαν στην προσφυγιά. Έτσι, τα παραλληλίζει με τη φώκια στο ομώνυμο διήγημα του Παπαδιαμάντη και παραθέτει το απόσπασμά του με το θάνατο της εγγονής Ακριβούλας και το θρήνο τη φώκιας πριν την γευτεί. Η μοίρα της Ακριβούλας έρχεται σε αναλογία με αυτή των προσφύγων στο Αιγαίο και επικαλείται το Μακρυγιάννη για να επιβεβαιώσει ότι ο θρήνος τους είναι υποκριτικός. Τέλος, τονίζει ότι η υπαιτιότητά τους δε συνάδει με τα υψηλά ιδεώδη που επικαλούνται ότι ασπάζονται. Β1. α. τίτλος διηγήματος του Αλ. Παπαδιαμάντη, β. απόσπασμα από το διήγημα «Το μοιρολόι της φώκιας», γ. επεξήγηση, δ. προσωπικό σχόλιο, ε. προσωπικό σχόλιο Β2. α. επίκληση στο συναίσθημα: συγκινησιακή γλώσσα, σχήματα λόγου, εικόνες (της στρουθοκαμήλου το φέρσιμο και του κροκόδειλου, τζιχαντική κόλαση, έχωναν το κεφάλι τους στην άμμο) επίθεση στο ήθος του αντιπάλου: επικρίνει τη στάση των ισχυρών κρατών απέναντι στο προσφυγικό ζήτημα (της στρουθοκαμήλου το φέρσιμο και του κροκόδειλου, έχωναν το κεφάλι τους στην άμμο, έχουν βάλει καθοριστικά το χέρι τους όλοι τους, και, κρυφά, να μετρούν πιθανά κέρδη και ζημίες) β. Συνδυασμός μεθόδων: αναλογία ( φώκια ισχυρά κράτη, Ακριβούλα- πρόσφυγες) και παραδείγματα (Βρυξέλλες Άγκυρες) Β3. 1 η -2 η περίοδος: διαρθρωτική φράση: αλλά και (προσθήκη) 2 η 3 η περίοδος: νοηματική συγγένεια: Έχωναν το κεφάλι (εννοούνται πάλι τα ισχυρά κράτη) 3 η 4 η περίοδος: διαρθρωτική φράση: Κι όταν (χρονική σχέση) 4 η 5 η περίοδος: διαρθρωτική λέξη: και (προσθήκη) Β4.α. φαρισαϊσμού: υποκρισίας, προσποίησης πιστοποιεί: επιβεβαιώνει, καταδεικνύει ανελέητους: σκληρούς, άσπλαχνους λαθεύουν: σφάλλουν, αποπροσανατολίζονται παραλληλία: ομοιότητα, αναλογία 4
β. λογική: παραλογισμός, παραφροσύνη ανελέητους: φιλεύσπλαχνους, ευσπλαχνικούς ανεξίτηλο: παροδικό, εφήμερο μαζική: ατομική, μεμονωμένη υψηλές: ασήμαντες, ευτελείς Β5. Τα πολυάριθμα προσφυγικά ρεύματα που καταφθάνουν στην Ευρώπη σήμερα αποτελούν αδιαμφισβήτητα μία από τις πολλές και τραγικές συνέπειες του πολέμου. Πράγματι, οι θηριωδίες που διαπράττονται σε καιρό πολέμου δημιουργούν στους ανθρώπους που τον βιώνουν αισθήματα ανασφάλειας και φόβου. Έτσι, οι λαοί που ζουν με αγωνία τις φρικαλέες συνέπειες του πολέμου, όπως η απειλή για τη ζωή τους, η οικονομική δυσπραγία και η καταπάτηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους, τελικά μεταναστεύουν μαζικά προκειμένου να βρουν ένα ασφαλές καταφύγιο και τη δυνατότητα για προσωπική ευημερία σε άλλες χώρες. Κατά συνέπεια, ο δρόμος της προσφυγιάς φαντάζει ως η μοναδική λύση στα αδιέξοδα που επιφέρει ένας πόλεμος. Γ. ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΗ: Κυρίες και Κύριοι, ΠΡΟΛΟΓΟΣ: Αναφορά στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και οι ευπαθείς ομάδες ως αφορμή της ομιλίας. ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ: Α ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ: Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ Οικονομική Ύφεση: όξυνση προβλημάτων σε μη προνομιούχες ομάδες, φτώχεια, καταπάτηση θεμελιωδών δικαιωμάτων, πληθαίνουν οι τάξεις των ανέργων και των αστέγων Πόλεμοι, ολοκληρωτικά καθεστώτα πληθαίνουν τα ρεύματα των προσφύγων: άθλιες συνθήκες διαβίωσης, ψυχικά τραύματα, μνήμες της χαμένης πατρίδας, δυσκολίες ένταξης και αφομοίωσης (πρόσφυγες) οικονομική επιβάρυνση της χώρας υποδοχής, προβλήματα κοινωνικής παθογένειας, όξυνση αισθημάτων ξενοφοβίας και ρατσισμού (ντόπιοι) Β ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ: ΤΡΟΠΟΙ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Εθελοντικές δράσεις ατόμων μεμονωμένα ή οργανωμένα, φιλανθρωπικών οργανώσεων/διεθνών οργανισμών: 5
φιλανθρωπίες, έρανοι, ψυχολογική υποστήριξη και ενθάρρυνση των πασχόντων, σεβασμός της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας των προσφύγων Κράτος/Κράτη: οργάνωση δομών υποδοχής αστέγων ή προσφύγων, συσσίτια, υπηρεσίες πληροφόρησης και διευκόλυνσης, οικονομική ενίσχυση των χωρών υποδοχής προσφύγων, ύπαρξη κοινωνικού φαρμακείου, κοινωνικού παντοπωλείου, σεβασμός της νομοθεσίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα, σωστός καταμερισμός των προσφύγων ανά κράτος και περιοχή, οικονομική ενίσχυση προσφύγων και ευπαθών κοινωνικών ομάδων, ενίσχυση της δια βίου και της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης Πνευματικοί άνθρωποι, καλλιτεχνικός κόσμος: ενημέρωση/ ευαισθητοποίηση πολιτών, φιλανθρωπικές πολιτιστικές ή αθλητικές εκδηλώσεις ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Έμφαση στην αναγκαιότητα της κοινωνικής αλληλεγγύης αφού τα προβλήματα που προαναφέρθηκαν δυναμιτίζουν την υγιή συνύπαρξη των μελών μιας κοινωνίας και αναστέλλουν την κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική πρόοδο. ΑΠΟΦΩΝΗΣΗ: Ευχαριστώ για την προσοχή σας. 6