Σχόλια και προτάσεις της Greenpeace επί της διαδικασίας δημόσιας διαβούλευσης του Εθνικού Ενεργειακού Σχεδιασμού Στροφή στη βιώσιμη ανάπτυξη Ο Εθνικός Ενεργειακός Σχεδιασμός (ΕΕΣ) αποτελεί την πρώτη σοβαρή προσπάθεια της χώρας να στραφεί στη βιώσιμη ανάπτυξη έχοντας σαν πυλώνες την αξιοποίηση του σημαντικού ανανεώσιμου δυναμικού και την αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας. Για πρώτη φορά η χώρα μας επεξεργάζεται ενεργειακό σχεδιασμό στον οποίο αναγνωρίζεται η ανάγκη μείωσης της χρήσης ορυκτών καυσίμων στην τελική κατανάλωση για περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς αλλά και αναπτυξιακούς λόγους. Περιβαλλοντικούς, διότι η μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων σημαίνει μείωση της ρύπανσης, προστασία των φυσικών μας πόρων και οικοσυστημάτων και μετριασμό των κλιματικών αλλαγών: της μεγαλύτερης εν δυνάμει απειλής για τη χώρα μας. Κοινωνικούς, διότι η μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων συμβάλλει στην προστασία της δημόσιας υγείας περιορίζοντας τους θανάτους και τις χρόνιες ασθένειες που οφείλονται στη ρύπανση. Αναπτυξιακούς, διότι η μείωση της χρήσης των ορυκτών καυσίμων θα εξοικονομήσει δισεκατομμύρια ευρώ στην εθνική οικονομία από ενεργειακές εισαγωγές, χρήματα που θα επενδυθούν στο εσωτερικό της χώρας για την ανάπτυξη των ΑΠΕ και της εξοικονόμησης ενέργειας δημιουργώντας εισόδημα και θέσεις εργασίας για εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες, με ιδιαίτερη έμφαση στην περιφέρεια. Επιπλέον, η επιθετική ανάπτυξη των ΑΠΕ θα εξασφαλίσει μακροπρόθεσμα τις χαμηλότερες τιμές ενέργειας τόσο για τα νοικοκυριά, όσο και για τη βιομηχανία και τις επιχειρήσεις. Πρόκειται για βασικές παραδοχές για τις οποίες η Greenpeace εδώ και πολλά χρόνια αγωνίζεται προκειμένου να υιοθετηθούν σε επίπεδο κυβερνητικής πολιτικής. Συνοπτικά, εντοπίζουμε ως θετικά σημεία του ΕΕΣ τα εξής: Μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή που - σε κάποια σενάρια - φτάνει έως και 100% Σημαντική βελτίωση στην ενεργειακή απόδοση της οικονομίας Μείωση της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων Εξάλειψη της χρήσης λιγνίτη σε κάποια σενάρια Αποκλεισμός της πυρηνικής ενέργειας από το ενεργειακό μίγμα Αναγνώριση της συμβολής των ΑΠΕ στη δημιουργία θέσεων εργασίας και τη μακροπρόθεσμη μείωση του κόστους ηλεκτροπαραγωγής Εισαγωγή και αξιοποίηση σημαντικών τεχνολογιών ΑΠΕ, όπως γεωθερμία βιομάζα και βιοαέριο που σήμερα βρίσκονται στο περιθώριο.
Ανάγκη μεγαλύτερης φιλοδοξίας Παρόλα αυτά, ο ΕΕΣ δεν είναι τέλειος. Αν και πρωτοποριακός σε σχέση με τους προηγούμενους ενεργειακούς σχεδιασμούς, δεν καταφέρνει να μεγιστοποιήσει αυτά ακριβώς τα περιβαλλοντικά, οικονομικά και αναπτυξιακά οφέλη που προκύπτουν από την πλήρη εκμετάλλευση των δυνατοτήτων της χώρας για βιώσιμη ανάπτυξη. Οι επενδύσεις σε βρώμικες πηγές ενέργειας, όπως είναι το πετρέλαιο και ο λιγνίτης, συνεχίζονται με αποτέλεσμα να παρατείνεται αδικαιολόγητα έστω και μειωμένη η ζημιογόνος εξάρτηση της οικονομίας από τα ορυκτά καύσιμα ως τα μέσα του αιώνα. Ως αποτέλεσμα, ο ΕΕΣ αποτυγχάνει στην επίτευξη ίσως του πιο σημαντικού στόχου: τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της χώρας μας στα επίπεδα εκείνα που υποδεικνύει η επιστήμη και που διασφαλίζουν τη βιωσιμότητα του πλανήτη. Με αυτά σαν δεδομένα, η Greenpeace, ενώ αναγνωρίζει την αξία των βασικών αρχών του ΕΕΣ, καθώς και τη χρήσιμη συμβολή του στο δημόσιο διάλογο, ζητάει μεγαλύτερη φιλοδοξία στους στόχους. Η κατ ελάχιστον επίτευξη του στόχου για 100% ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή ως τα μέσα του αιώνα, αν όχι νωρίτερα, είναι εκ των ουκ άνευ. Αντίστοιχα, οποιαδήποτε συζήτηση αφορά τον μακροχρόνιο ενεργειακό σχεδιασμό της χώρας οφείλει να ξεκινάει με την παραδοχή ότι είναι αναγκαία η κατ ελάχιστο επίτευξη των εθνικών στόχων για το 2020 και όχι το αντίθετο όπως αναφέρεται στον ΕΕΣ. Ο νομικά δεσμευτικός στόχος για το 2020 θέτει τη χώρα σε τροχιά υλοποίησης του ίδιου του μακροχρόνιου ενεργειακού σχεδιασμού, ενώ συνεισφέρει καθοριστικά στην αντιμετώπιση της σημερινής οικονομικής ύφεσης και τη γρηγορότερη επάνοδο της ελληνικής οικονομίας σε ρυθμούς ανάπτυξης. Παρακαταθήκη για το μέλλον της χώρας Σε κάθε περίπτωση όμως, ο οδικός χάρτης χρήζει βελτίωσης σε συγκεκριμένους άξονες και δείκτες που περιορίζουν τη φιλοδοξία του. Όχι σε αντίθετη κατεύθυνση. Ο ΕΕΣ επιμελήθηκε από επιτροπή εμπειρογνωμόνων και αποτελεί χρήσιμη παρακαταθήκη για το μέλλον της χώρας. Οποιαδήποτε προσπάθεια απαξίωσής του για μικροπολιτικούς ή άλλους ιδιοτελείς λόγους, αποτελεί πρωτίστως μία υπονόμευση ενάντια στις προοπτικές βιώσιμης ανάπτυξης της χώρας. Ενάντια στις επόμενες γενιές. Ενάντια στην ίδια την ελληνική κοινωνία. Στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης του οδικού χάρτη, η Greenpeace υποβάλλει τα σχόλια και τις παρατηρήσεις της και παράλληλα καλεί όλες τις πολιτικές δυνάμεις του τόπου να τον αποδεχτούν και να δουλέψουν για την άμεση υλοποίηση του οράματός του. Άλλωστε, το όραμα για το μέλλον της χώρας καθώς και η υλοποίησή του ξεπερνά κατά πολύ την πολιτική ή κομματική αφετηρία του καθενός.
Σχόλια και Παρατηρήσεις επί ειδικών θεμάτων του ΕΕΣ 1. Ανεπαρκής μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου Ο εθνικός ενεργειακός σχεδιασμός προβλέπει μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ) που προέρχονται από τον ενεργειακό τομέα, κατά 60-70% έως το 2050 με έτος βάσης το 2005. Πρόκειται για πολύ σημαντική απόκλιση από τον στόχο μείωσης του συνόλου των εκπομπών από τα αναπτυγμένα κράτη κατά 80-95% έως το 2050, με έτος βάσης το 1990. Ο στόχος αυτός έχει υποδειχθεί από την επιστημονική κοινότητα ώστε να υπάρξουν σημαντικές πιθανότητες συγκράτησης της αύξησης της πλανητικής θερμοκρασίας κάτω από τους +2 C βαθμούς (σε σύγκριση με τα προβιομηχανικά επίπεδα). Ο στόχος αυτός έχει γίνει αποδεκτός από τα ανεπτυγμένα κράτη και έχει ενσωματωθεί στο σχετικό ενεργειακό χάρτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για μία οικονομία χαμηλού άνθρακα ως το 2050 (βλ. Σχήμα 1 παρακάτω). 1 Όπως αναφέρεται στον ίδιο τον ΕΕΣ, θα πρέπει να πραγματοποιείται τακτικά επικαιροποίηση και αναπροσαρμογή των συμπερασμάτων. Η Greenpeace θεωρεί ότι πρωταρχικός στόχος επόμενων αναθεωρήσεων του ΕΕΣ είναι η βελτίωση των προσδοκώμενων μειώσεων των επικίνδυνων εκπομπών ΑτΘ έως το 2050, στα επίπεδα εκείνα που η επιστήμη θεωρεί αναγκαία προκειμένου να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του πλανήτη. Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή 1 http://ec.europa.eu/clima/policies/roadmap/index_en.htm
2. Περιορισμένη φιλοδοξία του Εθνικού Ενεργειακού Σχεδιασμού Αντιμετώπιση της Ελλάδας ως χώρας-νησίδας Ένας από τους σημαντικότερους περιορισμούς του ΕΕΣ που αναπόφευκτα μετριάζει τις εκτιμήσεις και φιλοδοξίες για την ανάπτυξη των ΑΠΕ, είναι η αντιμετώπιση της Ελλάδας ως απομονωμένης χώρας με μηδενικό ισοζύγιο εισαγωγών - εξαγωγών ενέργειας. Αν και η επιλογή αυτή είναι, εν μέρει κατανοητή προκειμένου να υπάρξουν κάποιες βασικές παραδοχές που διευκολύνουν την εκπόνηση εκτιμήσεων για το μακρινό μέλλον, εντούτοις στερείται ρεαλιστικής βάσης. Η λογική υπαγορεύει ότι η Ελλάδα θα είναι καθαρός εξαγωγέας ανανεώσιμης ενέργειας προς τις χώρες της κεντρικής Ευρώπης, ώστε να εκμεταλλευτεί στο έπακρο το συγκριτικό πλεονέκτημα που της προσφέρει το ανανεώσιμο δυναμικό της. Κάτι τέτοιο άλλωστε ήδη υποδεικνύουν οι εξελίξεις με το Πρόγραμμα Ήλιος. Επιπλέον, σήμερα είναι γενικά αποδεκτό ότι η μεταφορά ηλιακής (κυρίως) ενέργειας από τον Ευρωπαϊκό Νότο και αιολικής (κυρίως) ενέργειας από τον Ευρωπαϊκό Βορά προς την Κεντρική Ευρώπη είναι βασικές προϋποθέσεις για να φτάσει η Ευρώπη ευκολότερα και με οικονομικά βέλτιστο τρόπο σε πολύ υψηλά ποσοστά διείσδυσης ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή έως τα μέσα του αιώνα. Προς αυτήν την κατεύθυνση άλλωστε δρομολογούνται εξελίξεις αναφορικά με την ανάπτυξη των ευρωπαϊκών δικτύων. 2 Ήδη από τον Ιανουάριο του 2011 η Greenpeace δημοσίευσε την πανευρωπαϊκή μελέτη Battle Of The Grids 3 στην οποία διερευνούνται σενάρια εξέλιξης του ευρωπαϊκού δικτύου μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας προκειμένου να διασφαλίσουν πλήρη ενεργειακή ανεξαρτησία και ασφάλεια στην Ευρώπη ως το 2050 με διείσδυση των ΑΠΕ σε ποσοστό 100% επί της ηλεκτροπαραγωγής. Λαμβάνοντας υπόψη το ανανεώσιμο δυναμικό της Ευρώπης ανά γεωγραφική περιοχή, τις καιρικές συνθήκες τα τελευταία 30 χρόνια και μετά από εκτενή μοντελοποίηση, η έκθεση κατέληξε σε δύο σενάρια, βάσει των οποίων η Ελλάδα θα μπορούσε να αναπτύξει εγκατεστημένη ισχύ φωτοβολταϊκών 25GW και 59GW αντίστοιχα. Πρόκειται για μία σημαντική διαφοροποίηση σε σχέση με τους στόχους του ΕΕΣ που αντιμετωπίζουν την Ελλάδα ως απομονωμένη χώρα - νησίδα. Η Greenpeace θεωρεί απαραίτητη τη μελλοντική επικαιροποίηση του ΕΕΣ και τη διερεύνηση σεναρίων, στα οποία η Ελλάδα συμβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη των ΑΠΕ σε ολόκληρη την Ευρώπη σε ποσοστό 100% επί της ηλεκτροπαραγωγής ως εξαγωγέας ανανεώσιμης ενέργειας. Κάτι τέτοιο έχει σημαντικά επιπρόσθετα οφέλη για τη χώρα μας αφού: - Πολλαπλασιάζονται τα οφέλη από τη μεγαλύτερη ανάπτυξη των ΑΠΕ, όπως είναι οι θέσεις εργασίας και τα έσοδα για την εθνική οικονομία. - Μειώνεται περαιτέρω το γενικότερο κόστος του ηλεκτρικού συστήματος, αφού οδηγούμαστε σε πιο ορθολογικές επιλογές που προκύπτουν από τη μεγαλύτερη ενεργειακή ασφάλεια σε μία Ευρώπη που βασίζεται στις διασυνοριακές μεταφορές πράσινης ενέργειας (π.χ. απαιτείται μικρότερη εγκατεστημένη ισχύς αντλητικών για αποθήκευση ενέργειας). 2 http://www.euractiv.com/specialreport-europes-electricity-grid/eus-10-year-power-grid-plan-drivenrenewables-news-510679 3 http://www.greenpeace.org/international/en/publications/reports/battle-of-the-grids/
Αδικαιολόγητα μεγάλη εξάρτηση από το πετρέλαιο Ένας βασικός λόγος που δεν επιτυγχάνεται η επιθυμητή μείωση των εκπομπών ΑτΘ στον ΕΕΣ, είναι η μεγάλη εξάρτηση της χώρας από τη χρήση πετρελαίου, παρά τις προβλεπόμενες μειώσεις στη χρήση ορυκτών καυσίμων ως το 2050. Αδύναμος κρίκος παραμένει ο τομέας των μεταφορών στον οποίο, η συμμετοχή του πετρελαίου στην τελική κατανάλωση εξακολουθεί να κυμαίνεται σε αδικαιολόγητα υψηλά ποσοστά (41-67%), παρά τον εξηλεκτρισμό και την εισαγωγή βιοκαυσίμων. Κάτι τέτοιο δεν είναι επιζήμιο μόνο για την υγεία των πολιτών και το κλίμα του πλανήτη, αλλά επιπλέον κρατάει εγκλωβισμένη τη χώρα σε ενεργειακές εισαγωγές, για τις οποίες θα συνεχίσει να σπαταλάει αρκετά δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Οπωσδήποτε απαιτείται μεγαλύτερη φιλοδοξία στον τομέα των μεταφορών, κυρίως στη συμμετοχή καθαρών τεχνολογιών, αλλά και περαιτέρω ανάπτυξης των μέσων συλλογικής μεταφοράς. Αναφέρεται χαρακτηριστικά το παράδειγμα της Δανίας, η οποία έχει θέσει ως στόχο την πλήρη απεξάρτηση από το πετρέλαιο ως το 2050 και την αντικατάσταση του συνόλου των ορυκτών καυσίμων με ΑΠΕ 4 : Πηγή: Υπουργείο για το Κλίμα, την Ενέργεια και τον Κτιριακό Τομέα της Δανίας 4 http://www.kemin.dk/documents/klima-%20og%20energipolitik/our%20future%20energy.pdf
Σε κίνδυνο οι στόχοι των ΑΠΕ για το 2020 Ένα ανησυχητικό σημείο του ΕΕΣ, αφορά στη μείωση των προσδοκιών για την επίτευξη των στόχων του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τις ΑΠΕ (ΕΣΔΑΠΕ) για το 2020. Συγκεκριμένα, ο ΕΕΣ αναφέρει ότι οι στόχοι του ΕΣΔΑΠΕ μπορούν να αναθεωρηθούν προς τα κάτω λόγω της παρούσας οικονομικής κρίσης. Η συγκεκριμένη πρόβλεψη είναι παράλογη και επικίνδυνη, δεδομένου ότι οι επενδύσεις σε ΑΠΕ μπορούν να συμβάλλουν στη γρηγορότερη έξοδο από την κρίση. Με άλλα λόγια, ακριβώς εξαιτίας της παρούσας οικονομικής ύφεσης είναι επιτακτική η ανάγκη να προωθηθούν οι επενδύσεις σε ΑΠΕ και μάλιστα να αυξηθεί η φιλοδοξία των στόχων, όχι το αντίθετο. Η Greenpeace εξαρχής είχε τοποθετηθεί υπέρ ενός πιο φιλόδοξου στόχου κυρίως για τα φωτοβολταϊκά που να αντανακλά τις πραγματικές δυνατότητες της χώρας. Συγκεκριμένα, η πρόταση αφορούσε την υιοθέτηση στόχου 6 GW αντί για 2,2 GW που προβλέπεται στον ΕΣΔΑΠΕ, ενώ αντίστοιχα περιθώρια αύξησης υπάρχουν και για την αιολική ενέργεια (10GW αντί για 7,5GW). Θεωρούμε ότι οι εξελίξεις δικαιώνουν την αρχική μας πρόταση, αφού ήδη εν μέσω της πρωτοφανούς κρίσης η νέα εγκατεστημένη ισχύς των φωτοβολταϊκών για το 2011 ξεπέρασε τα 400 MW. Σύμφωνα με στοιχεία της αγοράς φωτοβολταϊκών, σήμερα στον τομέα απασχολούνται περισσότεροι από 8.000 εργαζόμενοι, ενώ αν συνυπολογιστούν και οι έμμεσες θέσεις στην ευρύτερη οικονομία (λόγω τόνωσης της κατανάλωσης) έχουν δημιουργηθεί συνολικά περίπου 22.000 ισοδύναμες θέσεις πλήρους απασχόλησης χάρη στην ανάπτυξη των φωτοβολταϊκών. Σύμφωνα με μελέτη της Greenpeace, αν η επίτευξη των στόχων του ΕΣΔΑΠΕ ως το 2020, συνδυαστεί με μεγαλύτερη φιλοδοξία στα φωτοβολταϊκά, θα δημιουργηθούν περισσότερες από 100.000 ισοδύναμες θέσεις πλήρους απασχόλησης σε όλο το εύρος της ελληνικής οικονομίας. 5 Σε κάθε περίπτωση, οι στόχοι του ΕΣΔΑΠΕ για όλες τις τεχνολογίες ΑΠΕ θα πρέπει να επιτευχθούν κατ ελάχιστο. Οποιαδήποτε άλλη εξέλιξη εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την ανάπτυξη της αγοράς ΑΠΕ σήμερα, κινδύνους που απειλούν να ακυρώσουν ένα από τα βασικότερα όπλα της ελληνικής οικονομίας για γρηγορότερη έξοδο από την κρίση. Κόστος ηλεκτροπαραγωγής Αν και στον ΕΕΣ αναφέρεται ότι οι ΑΠΕ αναμένεται εν δυνάμει να μειώσουν σημαντικά το κόστος της ηλεκτροπαραγωγής ιδιαίτερα μετά το 2030 καθώς επίσης και ότι δημιουργούνται περισσότερες θέσεις εργασίας, εντούτοις δεν αναγνωρίζεται το σημαντικό πολλαπλασιαστικό όφελος στην οικονομία και την κοινωνία από τη μείωση του λεγόμενου εξωτερικού κόστους, δηλαδή την αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, τη μείωση των εκπομπών αερίων που καταστρέφουν το κλίμα και την επιβάρυνση της δημόσιας υγείας. Αυτή η παράλειψη μπορεί να οδηγήσει σε λάθος συμπεράσματα αναφορικά με το πραγματικό όφελος των ΑΠΕ ενάντι στα ορυκτά καύσιμα, αφού οι συγκρίσεις δεν γίνονται επί ίσοις όροις. 5 Δείτε τη σχετική έκθεση της Greenpeace «Πράσινη Ανάπτυξη και Νέες Θέσεις Εργασίας»
Σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος 6 (European Environment Agency), το πραγματικό κόστος για την εθνική οικονομία από τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις που υπάγονται στο Ευρωπαϊκό Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ) κυμαίνεται από 3,26 δις έως 5,2 δις ετησίως! Για τη μερίδα του λέοντος, μάλιστα, ευθύνεται η λειτουργία των 7 λιγνιτικών σταθμών της χώρας μας, οι οποίοι επιβαρύνουν την εθνική οικονομία κατά 2,3-3,9 δις ετησίως! Πρόκειται, δηλαδή, για ετήσιο χαράτσι ανά κάτοικο έως και 362, το οποίο ωστόσο δεν αποτυπώνεται στους λογαριασμούς ενέργειας. Πρόκειται για σοβαρότατη στρέβλωση υπέρ των ορυκτών καυσίμων και εις βάρος των ΑΠΕ, η οποία επηρεάζει πολιτικές αποφάσεις και διαμορφώνει κοινωνικές αντιλήψεις. Η Greenpeace θεωρεί εντελώς εσφαλμένο να θεωρείται ότι ένα ευρώ που επενδύεται σε ΑΠΕ και ένα ευρώ που επενδύεται σε ορυκτά καύσιμα έχουν την ίδια ανταποδοτική αξία στην ελληνική κοινωνία και οικονομία. Με άλλα λόγια, το πραγματικό κόστος των σεναρίων του ΕΕΣ που δεν επιτυγχάνουν 100% ΑΠΕ είναι κατά πολύ υψηλότερο από ό,τι αναφέρεται στις εκτιμήσεις του ΕΕΣ. Ακόμα όμως και αν δεν συνυπολογιστεί το εξωτερικό κόστος της χρήσης ορυκτών καυσίμων, είναι πολύ πιθανό το κόστος της ηλεκτροπαραγωγής στο σενάριο 100% ΑΠΕ να είναι ακόμα χαμηλότερο από ό,τι παρουσιάζεται στον ΕΕΣ, ειδικότερα στην περίπτωση που η Ευρώπη στο σύνολο της κινείται σε πολύ υψηλά επίπεδα διείσδυσης ΑΠΕ ως τα μέσα του αιώνα. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά σχετική μελέτη του German Advisory Council on the Environment (SRU), του επίσημου συμβουλευτικού φορέα της Γερμανικής κυβέρνησης, η οποία βασίζεται σε μοντέλα του Γερμανικού Κέντρου Αεροδιαστημικής (DLR) και η οποία καταλήγει στην εκτίμηση ότι το μέσο κόστος ηλεκτροπαραγωγής στο ευρωπαϊκό σενάριο 100% ΑΠΕ ανέρχεται σε 65 ανά MWh, δηλαδή περίπου 20 χαμηλότερα από την εκτίμηση του ΕΕΣ στο αντίστοιχο σενάριο 100% ΑΠΕ. 7 3. Επενδύσεις σε βρώμικες και επικίνδυνες τεχνολογίες Επενδύσεις σε λιγνίτη Αν και η τεχνική ασυμβατότητα μεταξύ ευέλικτων πηγών ηλεκτροπαραγωγής, όπως είναι οι ΑΠΕ και δυσκίνητων μονάδων βάσης έχει τονιστεί από πολλές σχετικές μελέτες, εντούτοις ο ΕΕΣ θεωρεί δεδομένη την κατασκευή δύο νέων λιγνιτικών μονάδων μέσα στη δεκαετία που διανύουμε. Η κατασκευή των δύο λιγνιτικών μονάδων δεν είναι όμως ούτε αναγκαία ούτε επιθυμητή. Καταρχάς, όσο περισσότερο η χώρα μας επενδύει σε λιγνίτη, τόσο απομακρύνεται από το μακροπρόθεσμο όραμα του ίδιου του ΕΕΣ, αφού η λειτουργία των δύο νέων μονάδων θα δυσχεράνει την ομαλή διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα. 6 http://www.eea.europa.eu/publications/cost-of-air-pollution 7 Δείτε το σχετικό ΔΤ του SRU εδώ. Δείτε την περίληψη της μελέτης εδώ.
Η Greenpeace επισημαίνει ότι τουλάχιστον το 90% των δυσκίνητων μονάδων βάσης, όπως τα λιγνιτικά, θα πρέπει να έχουν αποσυρθεί από το δίκτυο το 2030 προκειμένου να πραγματοποιηθεί με τον πιο οικονομικά αποδοτικό τρόπο η μετάβαση σε ένα σύστημα 100% ΑΠΕ ως το 2050. Αυτό αποδεικνύεται από σειρά έγκυρων μελετών, όπως οι προαναφερθείσες εκθέσεις Battle Of the Grids της Greenpeace και Pathways towards a 100 % renewable electricity system του German Advisory Council. Ούτε είναι τυχαίο ότι το σχέδιο για 100% ΑΠΕ της Δανίας προβλέπει την απόσυρση των τελευταίων ανθρακικών μονάδων τη δεκαετία του 2030 (βλέπε σχεδιάγραμμα παραπάνω). Κατά δεύτερον, επενδύσεις στη βρώμικη και παρωχημένη τεχνολογία του λιγνίτη σημαίνει ότι εν καιρώ κρίσης πολύτιμα και δυσεύρετα κεφάλαια θα στραφούν σε μη-αποδοτικές τεχνολογίες, η λειτουργία των οποίων μάλιστα επιφέρει ένα μεγάλο επιπρόσθετο κόστος στην τοπική κοινωνία και την εθνική οικονομία. Πιο πάνω αναφέρθηκαν οι εκτιμήσεις του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος για το πραγματικό κόστος στην εθνική οικονομία από τις λιγνιτικές μας μονάδες που για το 2009 έφτασε τα 3,9 δις. Η Greenpeace, αξιοποιώντας την επιστημονική μεθοδολογία του ΕΟΠ, εκτίμησε το ετήσιο εξωτερικό κόστος από τη λειτουργία των λιγνιτικών μονάδων Πτολεμαΐδα 5 και Μελίτη 2, εφόσον κατασκευαστούν. 8 Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται τα αποτελέσματα. Το οικονομικό κόστος που παρουσιάζεται στον πίνακα παρακάτω, στην ουσία αφορά στις επιπτώσεις στη δημόσια υγεία (θανάτους, χρόνιες βρογχίτιδες και εισαγωγές σε νοσοκομεία εξαιτίας της ρύπανσης). Επιπτώσεις από τη λειτουργία λιγνιτικών μονάδων ετησίως Μονάδα Θάνατοι Χρόνιες βρογχίτιδες Εισαγωγές σε νοσοκομείο Οικονομικό Κόστος (υψηλή εκτίμηση) Πτολεμαΐδα 5 58 25 18 274.694.424 Μελίτη 2 44 19 13 205.945.919 Συνεπώς, η λειτουργία των δύο λιγνιτικών μονάδων, εφόσον κατασκευαστούν, αναμένεται να στοιχίζει τη ζωή σε περίπου 100 συνανθρώπους μας κάθε χρόνο ως αποτέλεσμα της τοπικής ρύπανσης, ενώ το κόστος στην εθνική οικονομία εκτιμάται στα 480 εκ. ετησίως. Τεχνολογία Δέσμευσης και Αποθήκευσης Άνθρακα (CSS) Από την πρώτη στιγμή εδώ και αρκετά χρόνια, η Greenpeace εξέφρασε την έντονη αντίθεσή της στην προοπτική εφαρμογής της επικίνδυνης, αβέβαιης και ακριβής τεχνολογίας δέσμευσης και αποθήκευσης άνθρακα (CCS). 9 Η δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα αποτελεί, στην καλύτερη των περιπτώσεων, μία end-of-pipe προσέγγιση που επί της ουσίας δε λύνει κανένα από τα βασικά ενεργειακά και 8 Περισσότερες πληροφορίες για την ανάλυση της Greenpeace και τη μεθοδολογία του ΕΟΠ, δείτε τη σχετική έκθεση Οι 7 Πληγές της Ελλάδας. 9 http://www.greenpeace.org/greece/el/news/118508/118523/ccs/
κλιματικά προβλήματα αλλά απλά λειτουργεί ως πρόφαση για την κατασκευή νέων μονάδων καύσης λιγνίτη ή άνθρακα. Συγκεκριμένα: - Σήμερα εφαρμόζεται μόνο σε πειραματικό επίπεδο χωρίς να έχει καταστεί δυνατό να διευκρινιστεί αν και πότε θα εφαρμοστεί σε μεγάλη κλίμακα. - Η αποθήκευση άνθρακα σε γεωλογικούς σχηματισμούς μπορεί να αποβεί εξαιρετικά επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία, ειδικότερα σε σεισμογενή περιοχή, όπως είναι η χώρα μας. - Είναι ακριβή ως επιλογή και δεν προβλέπεται στο μεσοπρόθεσμο μέλλον να έχει χαμηλό κόστος εφαρμογής. Επιπλέον, στα περισσότερα σενάρια για ευρεία εφαρμογή της, απαιτείται η κατασκευή μεγάλου και ακριβού δικτύου αγωγών για τη μεταφορά του υγροποιημένου άνθρακα. Συνολικά εκτιμάται ότι η ευρεία εφαρμογή του CCS μπορεί ακόμα και να διπλασιάσει τις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας! - Ακόμα όμως και να μειωθεί το γενικότερο κόστος υλοποίησης, η εφαρμογή της μειώνει κατά περίπου 10-40% την απόδοση των θερμικών μονάδων καθιστώντας αναγκαία την κατασκευή νέων μονάδων και αυξάνοντας την κατανάλωση ενεργειακών πόρων περίπου κατά 30%. - Κατά τη λειτουργία της σπαταλώνται τεράστιες ποσότητες υδάτινων πόρων, ακόμα και διπλάσιες ποσότητες από ό,τι απαιτείται για τη λειτουργία ενός συμβατικού ανθρακικού / λιγνιτικού σταθμού που, ούτως ή άλλως, σπαταλά πολύ μεγάλες ποσότητες υδάτων. - Αφορά κυρίως δέσμευση διοξειδίου του άνθρακα και όχι άλλων επικίνδυνων ρύπων. Δηλαδή δεν προστατεύει τη δημόσια υγεία σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας από τη ρύπανση. - Αποτελεί μία end-of-pipe λύση που ουσιαστικά επιδιώκει τη διαιώνιση της λειτουργία αργών μονάδων βάσης. Κάτι τέτοιο αποτελεί τεχνικό και οικονομικό εμπόδιο για υψηλή διείσδυση ΑΠΕ. Την ώρα που ενεργειακοί κολοσσοί σε ολόκληρο τον πλανήτη ακυρώνουν έργα CCS, λόγω αστρονομικού κόστους ή κοινωνικών αντιδράσεων, η ελληνική κυβέρνηση ανοίγει μία κερκόπορτα για την κατασκευή νέων ή την παράταση της λειτουργίας υφιστάμενων λιγνιτικών μονάδων. Η Greenpeace θεωρεί παράλογο να υπάρχει έστω και αναφορά στην εν λόγω τεχνολογία στον εθνικό μακροχρόνιο ενεργειακό σχεδιασμό, πολύ περισσότερο όταν έχει περισσότερο χαρακτήρα πολιτικής επιλογής, παρά πραγματικής λύσης προς όφελος του μελλοντικού ενεργειακού συστήματος. Εξόρυξη υδρογονανθράκων Η προσθήκη παραγράφου για την προοπτική εξόρυξης υδρογονανθράκων από τις ελληνικές θάλασσες, μολονότι κατανοητή λόγω της σημερινής πολιτικής πραγματικότητας όπως έχει διαμορφωθεί για το συγκεκριμένο θέμα, αλλοιώνει τόσο το πνεύμα όσο και το γράμμα του υπόλοιπου ενεργειακού σχεδιασμού. Η πραγματικότητα είναι ότι η έρευνα και εκμετάλλευση πετρελαίου στην Ελλάδα υποθηκεύει ένα σημαντικό τμήμα της κοινωνίας και της οικονομικής δραστηριότητας της χώρας για χάρη μίας αμφίβολης και επικίνδυνης επένδυσης που θα έχει περιορισμένα οικονομικά οφέλη για τη χώρα. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά ότι ο τουρισμός και η αλιεία τομείς που θα πληγούν ανεπανόρθωτα από τυχόν διαρροή πετρελαίου - αποφέρουν ετησίως
35-40 δις στο ΑΕΠ της χώρα μας 10, όταν οι εκτιμήσεις της κυβέρνησης προβλέπουν συνολικά έσοδα από την εξόρυξη πετρελαίου που δεν ξεπερνούν τα 10-15 δις για τα επόμενα 15 χρόνια 11. Στην απευκταία περίπτωση ενός μεγάλου ατυχήματος σε μεγάλο βάθος όπως συνέβη προ διετίας στον Κόλπο του Μεξικού 12, οι επιπτώσεις για τα θαλάσσια οικοσυστήματα, τις τοπικές κοινωνίες και τον τουρισμό της χώρας θα είναι σοβαρές και πιθανότατα μη αναστρέψιμες. Ο δε κίνδυνος για την ελληνική κοινωνία και την οικονομία από την αλλαγή του κλίματος τον αιώνα που διανύουμε δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Είναι χαρακτηριστική η πρόσφατη επιστημονική μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος που ανάγει το κόστος στην ελληνική οικονομία σε 701 δις μέχρι το 2100, 13 εφόσον δεν ληφθεί δράση ενάντια στις κλιματικές αλλαγές, δηλαδή μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Την ίδια ώρα, γνωρίζουμε ότι η περιοχή της Μεσογείου είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στην αλλαγή του κλίματος. Οι τελευταίες μελέτες για τον αιώνα που ζούμε κάνουν λόγο για άνοδο της θάλασσας έως και τα 2 μέτρα 14 και έως και 67 ημέρες καύσωνα 15 κατά μέσο όρο ετησίως. Προφανώς, η σημερινή κρίση δεν έχει διδάξει τίποτα για το αποτέλεσμα κοντόφθαλμων επιλογών που θέτουν σε σοβαρό κίνδυνο τις επόμενες γενιές. Σύμφωνα με τις επιταγές της επιστήμης, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μόνο ένα μικρό μέρος 16 όλων των ήδη γνωστών κοιτασμάτων άνθρακα και πετρελαίου. Σε κάθε περίπτωση, η συζήτηση για τυχόν κοιτάσματα στις ελληνικές θάλασσες παραβλέπει τους τεράστιους κινδύνους που κρύβει το πετρέλαιο και αποπροσανατολίζει από την ουσία που είναι τα μέτρα και οι πολιτικές που μειώνουν τη χρήση του. Σε αντίθεση με την εξόρυξη πετρελαίου, η απεξάρτηση της Ελλάδας από το πετρέλαιο έχει άμεσα οφέλη για τους πολίτες, την οικονομία και το περιβάλλον. 10 http://www.sete.gr/default.php?pname=greektourismbasicvalue&la=1 και European Commission, Maritime Affairs and Fisheries, 2010, Facts and Figures on the CFP, 11 http://www.ypeka.gr/default.aspx?tabid=386&sni%5b524%5d=944&language=el-gr 12 Μόνο για το 2011, η Shell ανέφερε επισήμως 207 περιστατικά διαρροών πετρελαίου σε θάλασσες. 13 http://www.bankofgreece.gr/pages/el/bank/news/pressreleases/dispitem.aspx?item_id=3645&list_id=1 af869f3-57fb-4de6-b9ae-bdfd83c66c95&filter_by=dt 14 http://www.pnas.org/content/106/51/21527.full 15 Η Μεσόγειος έχει αναγνωριστεί από την επιστήμη ως μία από τις πλέον ευάλωτες περιοχές από την υπερθέρμανση του πλανήτη. Αναφέρονται ενδεικτικά οι εκτιμήσεις του επιστημονικού προγράμματος ENSEMBLES της Ε.Ε., το οποίο προβλέπει μέσο όρο ημερών καύσωνα για τη Μεσόγειο 27 67 ημέρες το χρόνο για την περίοδο 2071-2100, από 1-2 που είχαμε την περίοδο 1961-90 16 Για παράδειγμα, πρόσφατη ανάλυση του Carbon Tracker Initiative, βασισμένη στη γνωστή μελέτη Meinshausen (2009), εκτιμά ότι μπορούμε να κάψουμε μόλις το 20% των γνωστών αποθεμάτων ορυκτών καυσίμων