Α. Ο τεχνητός εξωτερικός φωτισμός και ο δημόσιος αστικός χώρος Β. Οι πέντε βασικές κατηγορίες στο δημόσιο αστικό φωτισμό Γ. Φωτορρύπανση και υπερκατανάλωση ενέργειας Δ. Μέθοδοι με σύγχρονα συστήματα φωτισμού για την εξοικονόμηση ενέργειας Ε. Υπάρχουσα κατάσταση στον ελληνικό χώρο Ζ. Επίλογος - συμπεράσματα ΜΑΘΗΜΑ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ ΘΕΜΑ: Ο ΤΕΧΝΗΤΟΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΩΣ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ: Ι. ΠΟΛΥΖΟΣ, ΤΖ. ΚΟΣΜΑΚΗ, Σ. ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΗ Σπουδάστρια: ΧΡΙΣΤΟΦΙΛΑΚΗ ΣΟΦΙΑ
Α. Ο ΤΕΧΝΗΤΟΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΑΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ Ο τεχνητός φωτισμός έχει πολλαπλές δυνατότητες : Αναδεικνύει την αρχιτεκτονική Ενισχύει το αίσθημα της ασφάλειας και σιγουριάς των κατοίκων Δίνει χρώμα, ταυτότητα και χαρακτήρα σε ένα κτίριο, μια περιοχή Μειώνει την εγκληματικότητα τις νυχτερινές ώρες Βοηθάει στον εύκολο προσανατολισμό μέσα στην πόλη Ο φωτισμός έχει σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία, την παραγωγικότητα και την οικονομία Ο τεχνητός υπαίθριος αστικός φωτισμός έχει δύο λειτουργίες : τον καταστατικό και τον βοηθητικό. Ο κατασταλτικός παρέχει βασικά επίπεδα φωτισμού, για να βοηθήσει τους πεζούς να βρίσκουν το δρόμο και για την ασφαλή χρήση του δημόσιου χώρου τη νύχτα και για την ασφαλή διέλευση των οχημάτων. Ο βοηθητικός ενισχύει το σκηνικό του δρόμου διαμέσου διάχυτου, εστιασμένου και χαμηλού επιπέδου φωτισμού, και δίνει στις νυχτερινές ώρες χρώμα και ζωντάνια διαμέσου σημάτων, φωτισμού των καταστημάτων και εποχιακού φωτισμού.
Α. Ο ΤΕΧΝΗΤΟΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΑΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ Πριν από τη δεκαετία του 1980 η έννοια της μελέτης αστικού φωτισμού ήταν ανύπαρκτη. Σήμερα εκπονούνται Στρατηγικά Σχέδια Ανάπτυξης Φωτισμού Lighting Development Master Plans και ο φωτισμός έγινε τμήμα του Αστικού Σχεδιασμού. «έχει αλλάξει η προσέγγιση του φωτισμού. Η μνημειακή προσέγγιση δίνει τη θέση της σε μια προσέγγιση που περιλαμβάνει την ιδέα της εγγύτητας. Αντί για υπερβολική πλημμυρίδα φωτισμού στο κέντρο της πόλης, τώρα έχουμε τη δημιουργία αυθεντικών περιβαλλόντων στις δύσκολες συνοικίες.» Η πόλη διαθέτει πέντε βασικές ενότητες χώρων οι οποίες αποτελούν και τα βασικά στοιχεία που φωτίζονται και διαμορφώνουν το ιδανικό σύνολο για την επιτυχία ενός master plan ανάπτυξης φωτισμού. Οι πορείες διαδρομές (δρόμοι, μονοπάτια, πεζόδρομοι) προσβάσεις μιας πόλης Τα όρια των περιοχών μιας πόλης ( ένας ποταμός, μια γέφυρα) Οι περιοχές (πάρκα, κήποι) Τα κομβικά στοιχεία (πλατείες, σταυροδρόμια) Τα ορόσημα (δημόσια κτήρια, εκκλησίες, μνημεία)
Β. ΟΙ ΠΕΝΤΕ ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΑΣΤΙΚΟ ΦΩΤΙΣΜΟ ΠΟΡΕΙΕΣ-ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ : ΠΡΟΣΒΑΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ ΟΡΙΑ ΠΟΡΕΙΩΝ : ΓΕΦΥΡΕΣ - ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΠΕΡΙΟΧΕΣ : ΠΑΡΚΑ - ΚΗΠΟΙ ΚΟΜΒΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ : ΠΛΑΤΕΙΕΣ - ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙΑ ΟΡΟΣΗΜΑ : ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΤΙΡΙΑ - ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ
Γ. ΦΩΤΟΡΡΥΠΑΝΣΗ ΚΑΙ ΥΠΕΡΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ «Η αλλαγή της φυσικής ποσότητας του φωτός στο νυχτερινό περιβάλλον είναι μια πραγματική ρύπανση. Ρύπανση σημαίνει επιδείνωση της καθαρότητας του περιβάλλοντος. Φωτορρύπανση είναι η ρύπανση του φωτός, ρύπανση από τα ανθρωπογενή φώτα» Η φωτορρύπανση είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο που αποκτά προβληματικές διαστάσεις στις αστικές περιοχές με την εικοσιτετράωρη λειτουργία τους κάθε μέρα της εβδομάδας. Είναι άμεσα συνυφασμένη με την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή των πόλεων Πέρα από την αυτονόητη σπατάλη ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία προκαλεί ρύπανση στις περιοχές των εργοστασίων παραγωγής και αυξάνει τις εκπομπές διοξειδίου δί του άνθρακα που θεωρείται το βασικό αέριο που ευθύνεται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου και την υπερθέρμανση του πλανήτη, η φωτορρύπανση έχει και άλλες επιπτώσεις Η φωτορρύπανση στην Ευρώπη Η Ευρώπη, τμήμα της Ασίας και η βόρεια Αφρική τη νύχτα
Γ. ΦΩΤΟΡΡΥΠΑΝΣΗ ΚΑΙ ΥΠΕΡΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Η φωτορρύπανση χωρίζεται σε πέντε ειδικές κατηγορίες : την φωτιστική καταπάτηση Υφίσταται στις περιπτώσεις που ανεπιθύμητο φως εισάγεται σε γειτονική ιδιοκτησία. τον υπερφωτισμό Είναι η υπερβολική χρήση φωτός που δίνει μεγαλύτερη λαμπρότητα από την γενικά αποδεκτή τη θάμβωση Προκαλείται από την υψηλή αντίθεση contrast ανάμεσα μ στις φωτεινές και σκοτεινές περιοχές στο πεδίο όρασης του παρατηρητή. «Αν η φωτιστική πηγή φαίνεται περισσότερο από τα αντικείμενα τα οποία φωτίζει, τότε είναι πιθανό να δημιουργηθεί θάμβωση.» τη συσσωμάτωση φωτιστικών πηγών Είναι η εκτεταμένη ομαδοποίηση φωτιστικών πηγών με αποτέλεσμα να συγχέουν την οπτική αντίληψη και να απομακρύνουν την προσοχή του παρατηρητή από τυχόν εμπόδια την ουράνια λάμψη Είναι το φαινόμενο του ομοιόμορφα φωτισμένου ουρανού πάνω από κατοικημένες περιοχές. Προκαλείται από το ανακλώμενο προς τα πάνω φως από τα φωτιζόμενα αντικείμενα στην επιφάνεια της γης. Ο οδικός φωτισμός εκτιμάται ότι αντιπροσωπεύει περίπου το 1% της συνολικής φωτεινής ενέργειας. Μεγάλο τμήμα αυτού του «πεταμένου» φωτός αντιστοιχεί σε φωτιστικά που στοχεύουν πάνω από τον ορίζοντα.
Δ. ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΕ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ο φωτισμός ευθύνεται για το 19% της παγκόσμιας κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας οι ενεργειακές απαιτήσεις για φωτισμό θα αυξηθούν κατά 80% μέχρι το 2030 Στόχοι τεχνολογίας στις πηγές φωτισμού: Μικρότερο μέγεθος Υψηλότερη απόδοση Χαμηλότερη κατανάλωση ενέργειας Πιο αξιόπιστη λειτουργία Μεγαλύτερη διάρκεια ζωής Καλύτερο έλεγχο του εκπεμπόμενου φωτός Τα κύρια χαρακτηριστικά των LED (φωτοδίοδοι) είναι τα εξής: Μεγάλη διάρκεια ζωής (γύρω στις 50000 ώρες) Χαμηλό κόστος συντήρησης Χαμηλή κατανάλωση ενέργειας Οι ενεργειακές απαιτήσεις μιας εγκατάστασης φωτισμού καθορίζονται : από τον τύπο τον αριθμό την ποιότητα του εξοπλισμού φωτισμού, δηλαδή από τους λαμπτήρες (υψηλής απόδοσης και χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας όπως οι φωτοδίοδοι δ - LED), τα φωτιστικά, τον τρόπο τοποθέτησής τους και από τα συστήματα ελέγχου του φωτισμού που χρησιμοποιούνται για την αποφυγή της άσκοπης λειτουργίας της φωτιστικής εγκατάστασης.
Δ. ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΕ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΠΟΡΕΙΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Αλόγιστη κατανάλωση ενέργειας από ημι-καλυμμένα φωτιστικά δρόμων Η IDA (International Dark-sky Association) προτείνει τη λύση του προβλήματος με τοποθέτηση περιμετρικού μεγάλου καπέλου Το 2005, η πόλη Calgary του Καναδά ολοκλήρωσε την αντικατάσταση όλων των φωτιστικών σωμάτων στους δρόμους (37500 τεμάχια) με καινούρια υψηλής απόδοσης, εξοικονομώντας 2 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο Στη Ρώμη και στην Ελβετία ο φωτισμός των δρόμων χαμηλώνει μετά τα μεσάνυχτα, ελαττώνοντας τα κόστη φωτισμού κατά 40%. Η βρετανική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι προγραμματίζει να απαγορεύσει την πώληση των παραδοσιακών λαμπτήρων πυρακτώσεως στη χώρα μέχρι το 2011. (Μόνο το 5% της ενέργειας που καταναλώνουν μετατρέπεται σε φως) Πέρα από την επιλογή των φωτιστικών, υπάρχουν και άλλοι τρόποι εξοικονόμησης ενέργειας. Στην Ολλανδία για παράδειγμα από το 1995, οι μηχανικοί φωτισμού έχουν εγκαταστήσει ένα δυναμικό σύστημα κυκλοφορικού φωτισμού το οποίο να λειτουργεί σε τρία επίπεδα, σε εξάρτηση με τον όγκο κυκλοφορίας και τις καιρικές συνθήκες. Το παράδειγμα του δήμου Το παράδειγμα του δήμου Redbridge στο Ηνωμένο Βασίλειο
Δ. ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΕ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΟΡΙΑ ΠΟΡΕΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΚΟΜΒΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΟΡΟΣΗΜΑ Οι γυάλινες οπτικές ίνες : Έχουν εξαιρετικά μεγάλη διάρκεια ζωής, αντέχουν σε θερμοκρασίες από -60 έως και +200 βαθμούς Κελσίου, έχουν δυνατότητα αυξομείωσης της έντασης φωτισμού Είναι γεγονός ότι αυτή η νέα τεχνολογία προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα. Τα Led έχουν προβληθεί ως η ιδανική λύση για όλα τα τρέχοντα προβλήματα φωτισμού, όπως για παράδειγμα το υψηλό κόστος κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας και της συντήρησης των συμβατικών εγκαταστάσεων φωτισμού Όμως η αδιάκριτη δά και άλογη χρήση των δυνατοτήτων των νέων αυτών τεχνολογιών θα μπορούσε να συνιστά μια σημαντική απειλή για την εικόνα του νυκτερινού αστικού τοπίου, μετατρέποντας κάθε δρόμο και κάθε πλατεία σε ένα μικρό Las Vegas και προκαλώντας όχι μόνο προβλήματα φωτορρύπανσης και θάμβωσης αλλά και παράλογη σπατάλη ηλεκτρικής ενέργειας. Γέφυρα Rainbow Tokyo Somerset House London Public Institute for Social Security - Kuwait
Δ. ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΕ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΘΟΛΙΚΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΦΩΤΙΣΜΟΥ (LIGHTING MASTER PLANS) ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ Απάντηση σε ερωτήσεις: Πως είναι σχεδιασμένη η πόλη Που είναι τα πάρκα, οι κήποι, και το υδάτινο στοιχείο ποιες διαδρομές επιλέγουν οι κάτοικοι και οι επισκέπτες για να φτάσουν εκεί Αν υπάρχει ιστορικό, παραδοσιακό κέντρο Αν η πόλη διαιρείται από κάποιο σιδηροδρομικό σταθμό ή ποτάμι Τι ατμόσφαιρα θέλω να δώσω στον φωτισμό της πόλης Ο σχεδιασμός πρέπει να καθορίσει με ακρίβεια: Πόσα φωτιστικά είναι απαραίτητα Που πρέπει να τοποθετηθούν Σε ποιο ύψος, υπό ποια γωνία, με πόση ένταση Πως θα συντηρηθεί το σύστημα φωτισμού Τι λαμπτήρες πρέπει να χρησιμοποιηθούν Lighting Masterplan Hanover - Γερμανία
Ε. ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ Η φωτορρύπανση δεν εντάχθηκε ποτέ οργανικά σε μελέτες αστικού σχεδιασμού ή ρυθμιστικά σχέδια. Οι ελληνικές πόλεις θεωρούνται από τις πλέον κακοφωτισμένες στην Ευρώπη Όπως και να έχει, τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει στη χώρα μας μια προσπάθεια αναβάθμισης της νυχτερινής ζωής κίνησης από πλευράς φωτισμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι το ΥΠΕΧΩΔΕ έχει διαθέσει 1,647 δις για το φωτισμό κτιρίων και ελεύθερων χώρων στην Αθήνα, τον Πειραιά, τη Θεσσαλονίκη και το Βόλο. Πιο συγκεκριμένα, στην Αθήνα, η Εταιρεία Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας εκπόνησε, με τον Γάλλο ειδικό Roger Narboni, μελέτη του γενικού φωτισμού των αξόνων και των σημαντικών σημείων του συνολικού χώρου έτσι ώστε να επιτευχθεί ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός του φωτισμού και των εντυπώσεων που δημιουργεί στους διευθετημένους αυτούς χώρους. Επίσης, στα Βριλήσσια, ο δήμος πρωτοπορεί, αφού είναι πλέον ένας από τους ελάχιστους, αν όχι ο μοναδικός στην χώρα μας, που σύντομα θα παράγει ενέργεια από φωτοβολταϊκά πανέλα τα οποία πρόσφατα εγκατέστησε σε κοινόχρηστους χώρους του (πλατεία Αναλήψεως) και θα την «πουλάει» στην ΔΕΗ.
Ζ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο εξωτερικός φωτισμός προσδιορίζει και χαρακτηρίζει το νυχτερινό περιβάλλον όσον αφορά στην ασφάλεια, στην αισθητική, στη θέαση του φυσικού περιβάλλοντος και του νυχτερινού ουρανού. Επιπρόσθετα, όμως, πρέπει: Να ελαχιστοποιεί τη φωτορρύπανση Να εξοικονομεί ενέργεια ικανοποιώντας ταυτόχρονα τις ανάγκες νυχτερινής ασφάλειας, πρακτικότητας, χρησιμότητας και πολιτισμικών ή εθιμικών συνηθειών Να αποτρέπει την υποβάθμιση του αστικού νυχτερινού περιβάλλοντος. Να χρησιμοποιείται ο αναγκαίος φωτισμός για τη συγκεκριμένη δραστηριότητα Να χρησιμοποιούνται φωτιστικά με έλεγχο φωτεινής ροής Nα χρησιμοποιούνται φωτιστικά με λαμπτήρες μεγάλης απόδοσης Να αποφεύγονται οι πινακίδες με λευκό, κίτρινο ή άλλο φωτεινό υπόβαθρο και σκοτεινά γράμματα. Αυτές παράγουν το μεγαλύτερο ποσό φωτός, προκαλούν όχληση Να χρησιμοποιούνται οι κατάλληλοι αυτοματισμοί προκειμένου ο φωτισμός να ενεργοποιείται όταν υπάρχει λόγος και στην ποσότητα που είναι αναγκαίος (φωτοκύτταρα, ωρολογιακοί διακόπτες, ανιχνευτές κίνησης).