ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗΣ. Ι ΑΣΚΟΥΣΑ : ρ. Μαρία Π. Θεοδωροπούλου

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗΣ Ι ΑΣΚΟΥΣΑ : ρ. Μαρία Π. Θεοδωροπούλου

2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ξέφρενη ανάπτυξη της τεχνολογίας την τελευταία πεντηκονταετία είχε και έχει σαν επακόλουθο εκτεταµένες οικολογικές καταστροφές που προέρχονται από την ρύπανση και µόλυνση του περιβάλλοντος. Ο όρος περιβάλλον περιλαµβάνει το έδαφος, το υπέδαφος, τα νερά υπόγεια και επιφανειακά (λίµνες και ποτάµια), τη θάλασσα, την ατµόσφαιρα, τα φυτά και τα ζώα, τους φυσικούς πόρους και τα δηµιουργήµατα του πολιτισµού. Όλα αυτά αλληλεπιδρούν µεταξύ τους διαµορφώνοντας οικοσυστήµατα Τα οικοσυστήµατα είναι σύνολα ζώντων οργανισµών που ζουν σε µια συγκεκριµένη περιοχή καθώς και ο βιότοπος στον οποίον κατοικούν και αναπτύσσονται. Παραδείγµατα οικοσυστηµάτων είναι τα δάση, τα έλη, οι λίµνες κλπ. Όλα τα στοιχεία ενός οικοσυστήµατος επικοινωνούν µεταξύ τους µε τρόπο ώστε να διατηρείται ισορροπία µεταξύ των διαφόρων στοιχείων (ζώντων και αβιοτικών) που το αποτελούν. Λέγοντας ρύπανση εννοούµε την εισαγωγή στο περιβάλλον ουσιών (χηµικών ενώσεων, µικροοργανισµών κ.α.) οι οποίες προκαλούν την ποιοτική και αισθητική υποβάθµισή του και υποβιβάζουν την ποιότητα ζωής του ανθρώπου. Οι επιπτώσεις της ρύπανσης στον άνθρωπο αφορούν κυρίως την υγεία του. Η ρύπανση του περιβάλλοντος οφείλεται σε φυσικές διεργασίες (εκρήξεις ηφαιστείων, πυρκαγιές κλπ.) και στις ανθρώπινες δραστηριότητες. Η ανθρωπογενής ρύπανση είναι αποτέλεσµα της βιοµηχανικής δραστηριότητας, των διαφόρων αστικών δραστηριοτήτων, κυρίως όπου υπάρχει συσσωρευµένος ανθρώπινος πληθυσµός, στις γεωργικές καλλιέργειες, στα διάφορα συγκοινωνιακά µέσα και στα διάφορα ατυχήµατα µεγάλης κλίµακας όπως εκρήξεις σε πυρηνικά ή χηµικά εργοστάσια, διαρροές σε δεξαµενόπλοια που δηµιουργούν µεγάλης έκτασης ανεξέλεγκτη ρύπανση. Η συνεχής υποβάθµιση της ποιότητας ζωής που οφείλεται στην ρύπανση του περιβάλλοντος καθιστά αναγκαία την λήψη µέτρων για τον περιορισµό της καθώς και την αποκατάσταση των ήδη ρυπασµένων περιοχών.

3 Τα µέτρα προστασίας του περιβάλλοντος αφορούν την διατήρηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών των νερών, της ατµόσφαιρας και του εδάφους. την ανάπτυξη τεχνολογιών και δηµιουργία εγκαταστάσεων για τον καθαρισµό ή και την αξιοποίηση υγρών και στερεών αποβλήτων αστικής και βιοµηχανικής προέλευσης. την προστασία του φυσικού πλούτου και των πολιτιστικών µνηµείων µιας περιοχής την προστασία των πολιτών από τον θόρυβο. την προστασία από ακτινοβολίες κλπ. Τις τεχνολογίες αντιµετώπισης των ρύπων κατατάσσουµε σε δύο µεγάλες κατηγορίες: Τεχνολογίες αντιρρύπανσης που αναφέρονται στην αντιµετώπιση της ρύπανσης που έχει εισαχθεί ή εισάγεται στο περιβάλλον από διάφορες ανθρωπογενείς πηγές και Αντιρρυπαντικές τεχνολογίες. Είναι τεχνολογίες των οποίων ο σχεδιασµός γίνεται µε τέτοιο τρόπο ώστε να αποφεύγεται ή να ελαχιστοποιείτε η δηµιουργία ρύπων Πράγµατι τα τελευταία χρόνια γίνονται µεγάλες προσπάθειες προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης και της εφαρµογής αντιρρυπαντικών τεχνολογιών σε βιοµηχανικό, αστικό, συγκοινωνιακό κλπ. επίπεδο, µε σκοπό την σταδιακή αντικατάσταση συµβατικών ρυπογόνων τεχνολογιών. Για τον περιορισµό της ρύπανσης όλες οι χώρες εισάγουν και εφαρµόζουν διάφορα νοµοθετικά µέτρα και συνάπτουν µεταξύ τους διακρατικές συµφωνίες. Παρόλα αυτά το πρόβληµα της ρύπανσης παραµένει οξύτατο ειδικά σε περιοχές ή οικοσυστήµατα µε χρόνια επιβάρυνση Πλαίσιο εργασίας για την επιλογή τεχνικών απορρύπανσης των µολυσµένων περιοχών. Η σωστή επιλογή της κατάλληλης µεθόδου απορρύπανσης που θα εφαρµοστεί σε µια µολυσµένη περιοχή είναι µια αρκετά δύσκολη διαδικασία. Η διαχείριση των

4 µολυσµένων περιοχών στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες βασίζεται σε µεθόδους που έχουν αναπτυχθεί και υιοθετηθεί µε βάση το είδος της µόλυνσης. Ποιο συγκεκριµένα κατά την διαδικασία επιλογής µιας µεθόδου απορρύπανσης, για να έχει η εφαρµογή της τα βέλτιστα αποτελέσµατα θα πρέπει να µελετούνται οι εξής παράγοντες : Οι αρχές και οι αιτίες εφαρµογής καθώς και οι στόχοι της µεθόδου απορρύπανσης. Η εκτίµηση της επικινδυνότητας της ρύπανσης. Η βιοµηχανική και οικονοµική ανάπτυξη. (υποφερτή ανάπτυξη). Οι απόψεις των ανθρώπων που επηρεάζονται από την εφαρµογή της µεθόδου απορρύπανσης. Το κόστος εφαρµογής της µεθόδου. Η τεχνική αποτελεσµατικότητα της µεθόδου. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι λόγοι εφαρµογής µιας µεθόδου απορρύπανσης είναι ένας από τους παρακάτω : Να προστατευτεί η ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Έτσι στις περισσότερες χώρες η νοµοθεσία επιβάλει άµεση απορρύπανση των περιοχών που παρουσιάζουν κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία ή απειλούν άλλους αποδέκτες της περιοχής. Να διευκολυνθεί η ανάπτυξη των ήδη κατεστραµµένων περιοχών, που πραγµατοποιείται κυρίως για οικονοµικούς λόγους. Να αυξήσει την αξία µιας µολυσµένης περιοχής µέσω της καθαρότητας του εδάφους. Αυτά τα σενάρια απευθύνονται σε περιοχές που είναι ήδη µολυσµένες και επιβάλλεται άµεση απορρύπανση. Σήµερα κύριος στόχος δεν είναι µονάχα η απορρύπανση µιας µολυσµένης περιοχής, αλλά κυρίως η πρόληψη και η αποφυγή της ανάπτυξης µόλυνσης.

5 Η αξιολόγηση και η διαχείριση των κινδύνων µιας µολυσµένης περιοχής βασίζεται στο πρότυπο του «δεσµού µόλυνσης» που φαίνεται στο παρακάτω σχήµα. Αυτό περιλαµβάνει τρεις συνιστώσες : Τις αιτίες της µόλυνσης (πηγή) Τους αποδέκτες (δέκτης) Την πορεία µε την οποία ο αποδέκτης έρχεται σε επαφή µε τις ουσίες της µόλυνσης (µονοπάτι) Στις περισσότερες χώρες ο έλεγχος της επικινδυνότητας γίνεται σπάζοντας την αλυσίδα της µόλυνσης. Αυτό είναι δυνατόν να πραγµατοποιηθεί µε : Την µείωση ή την τροποποίηση της πηγής ρύπανσης. Σπάζοντας το µονοπάτι. Μετριάζοντας την έκθεση του αποδέκτη σε µολυσµατικές ουσίες. Αειφόρος ανάπτυξη Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης αρχικά ορίστηκε στο Ρίο Ντε Τζανέϊρο το Μέχρι σήµερα έχουν δοθεί αρκετοί ορισµοί για την έννοια αυτή από τις οποίες η πιο κοινή είναι η εξής : Η αειφόρος ανάπτυξη είναι εκείνη που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς όµως να δεσµεύει τις επόµενες γενεές στο να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες. Η υλοποίηση της σωστής διαχείρισης µιας µολυσµένης περιοχής είναι σύµφωνη µε την αρχή της αειφόρου ανάπτυξης. Είναι κοινώς παραδεκτό ότι η επίτευξη αειφόρου ανάπτυξης απαιτεί συστηµατική έρευνα των οικονοµικών, τεχνολογικών και περιβαλλοντικών παραµέτρων που καθορίζουν και επηρεάζουν την εφαρµογή της µεθόδου απορρύπανσης.

6 Οι κύριοι παράγοντες οι οποίοι πρέπει να µελετούνται στην λήψη µιας απόφασης σχετικά µε την µέθοδο διαχείρισης µιας µολυσµένης περιοχής είναι : Η αποτελεσµατικότητα της µεθόδου απορρύπανσης. Οι γενικότερες περιβαλλοντικές επιδράσεις της µεθόδου. Οι σχετικές οικονοµικές, πολιτικές και κοινωνικές αξίες. Οι γενικότερες περιβαλλοντικές επιδράσεις της εφαρµογής µιας µεθόδου απορρύπανσης είναι διαφορετικές από περιοχή σε περιοχή ανάλογα µε το είδος και το µέγεθος της µόλυνσης. Κατά την διάρκεια εφαρµογής µια µεθόδου απορρύπανσης µπορεί να υπάρχουν πολλές προσωρινές αρνητικές επιπτώσεις, (όπως για παράδειγµα δηµιουργία προβληµάτων συγκοινωνίας, ελευθέρωση διοξειδίου του άνθρακα, θόρυβος κ.α. ). αλλά και πολλές µόνιµες. ( π.χ. απελευθέρωση ευσταθών ενώσεων). Αρκετές φορές όµως η εφαρµογή κατάλληλης µεθόδου απορρύπανσης οδηγεί σε θετικά αποτελέσµατα. (π.χ. βελτίωση της ποιότητας του εδάφους και γενικότερα του οικοσυστήµατος κ.α.) Η σωστή διαχείριση του κινδύνου που αφορά µια µολυσµένη περιοχή απαιτεί την δηµιουργία µιας λίστας η οποία θα περιλαµβάνει όλους τους πιθανούς τρόπους απορρύπανσης, οι οποίοι µε τη σειρά τους θα πρέπει να µελετηθούν, να αξιολογηθούν και να συγκριθούν µεταξύ τους, ώστε να επιλεγεί η καταλληλότερη και αποτελεσµατικότερη. Η επίδραση των ανθρώπων που επηρεάζονται από την εφαρµογή µιας µεθόδου αντιρρύπανσης. Οι άνθρωποι οι οποίοι επηρεάζονται από την εφαρµογή της µεθόδου απορρύπανσης µιας περιοχής είναι συνήθως οι παρακάτω : Οι κάτοχοι της περιοχής. Οι διοικητικές αρχές της περιοχής. Η οικονοµική κοινότητα (τράπεζες, δανειστές, ασφαλιστές κ.α. ) Οι γείτονες της περιοχής ( ενοικιαστές, κάτοικοι, επισκέπτες) Οι σύµβουλοι, οι εργολάβοι, και οι πλανόδιοι πωλητές της περιοχής. Οι ερευνητές (σε µερικές περιπτώσεις)

7 Ο καθένας από τους παραπάνω έχει τις δικές του προοπτικές και φιλοδοξίες για µια περιοχή. Η πιο κατάλληλη µέθοδος απορρύπανσης είναι αυτή η οποία καταφέρνει να προσφέρει µια ισορροπία ανάµεσα στις ανάγκες όλων των παραπάνω, περιλαµβάνοντας επίσης την ανάγκη για προστασία του περιβάλλοντος. Οικονοµική αποτελεσµατικότητα Σκοπός της αξιολόγησης του κόστους και των πλεονεκτηµάτων δηλαδή της οικονοµοτεχνικής µελέτης είναι η σύγκριση των διαφορετικών µεθόδων απορρύπανσης. Η ανάλυση του κόστους και των πλεονεκτηµάτων κάθε µεθόδου περιλαµβάνει την µελέτη των επιδράσεων των διαφόρων µεθόδων απορρύπανσης οι οποίες τις περισσότερες φορές διαφέρουν. Οι επιδράσεις αυτές έχουν να κάνουν µε την ανθρώπινη υγεία, το περιβάλλον, την χρήση της γης κ.α. Τα µέλη της οµάδας τα οποία είναι υπεύθυνα για την λήψη της απόφασης για την πιο κατάλληλη ανάµεσα στις µεθόδους απορρύπανσης για µια συγκεκριµένη περιοχή είναι κυρίως οι κάτοχοι της γης και οι διοικητικές αρχές, δηλαδή αυτοί που άµεσα επηρεάζονται από την εφαρµογή µιας µεθόδου απορρύπανσης. Όλοι οι υπόλοιποι µπορεί µεν να επηρεάζονται από την εφαρµογή της αλλά τις περισσότερες φορές δεν λαµβάνονται υπ' όψη. Κατά την επιλογή µιας µεθόδου απορρύπανσης κύριος στόχος είναι η όσο το δυνατόν πιο οικονοµική εφαρµογή της µεθόδου η οποία θα επιτύχει τα επιθυµητά αποτελέσµατα και θα αυξήσει την αξία της γης στην οποία εφαρµόζεται. Τεχνική αποτελεσµατικότητα Η κατάλληλη τεχνολογία απορρύπανσης µια περιοχής είναι αυτή που είναι σε αρµονία µε τα τεχνικά και περιβαλλοντικά κριτήρια της περιοχής. Παρόλα αυτά όµως πολλές φορές είναι δυνατόν µια προτεινόµενη λύση να είναι κατάλληλη αλλά να µην είναι εφαρµόσιµη. Γενικά είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η αποτελεσµατικότητα των καινοτόµων προσεγγίσεων. Τις περισσότερες φορές αυτές οι προσεγγίσεις είναι σε θέση να επιτύχουν αειφόρο ανάπτυξη, και συνήθως έχουν µικρές αρνητικές επιπτώσεις. Για την µελέτη της καταλληλότητας διαφορετικών µεθόδων απορρύπανσης και προσεγγίσεων για µια συγκεκριµένη περιοχή χρησιµοποιείται το παρακάτω ερωτηµατολόγιο.

8 1. Τι πραγµατικά προσδοκούµε από την εφαρµογή µιας µεθόδου απορρύπανσης σε σχέση µε τον έλεγχο του µονοπατιού την µόλυνσης και την προστασία του αποδέκτη της µόλυνσης; 2. Από αυτά που προσδοκούµε τι είναι εφικτό να πραγµατοποιηθεί; Για παράδειγµα πολλές φορές είναι αδύνατο να εφαρµοστεί µια συγκεκριµένη µέθοδος λόγω των χαρακτηριστικών της περιοχής. 3. Ποιες είναι οι γενικότερες επιπτώσεις από την εφαρµογή της µεθόδου; 4. Ποια κριτήρια κατά την διάρκεια εφαρµογής της µεθόδου θα καθορίσουν την ενδεχόµενη επιτυχία ή αποτυχία της µεθόδου; 5. Με το πέρας της εφαρµογής της µεθόδου µπορούµε να επιβεβαιώσουµε την επιτυχία της; Ποιες διαδικασίες έλεγχου και αποτίµησης απαιτούνται; Η χρήση των παραπάνω ερωτήσεων παρέχει ένα πλαίσιο εργασίας µε το οποίο µπορεί να εκτιµηθεί: 1. Πότε µια µέθοδος απορρύπανσης µπορεί να εφαρµοστεί αποτελεσµατικά σε µια µολυσµένη περιοχή. 2. Τι τεχνικές προφύλαξης µπορεί να χρειάζεται να συµπεριληφθούν στην εφαρµογή της µεθόδου. 3. Που υπάρχουν σηµαντικά κενά γνώσεων τα οποία επηρεάζουν την απόδοση της µεθόδου απορρύπανσης 4. Που υπάρχουν κενά γνώσεων που αφορούν τις τεχνικές επιτόπιας (in situ ) εφαρµογής της µεθόδου, την αποτίµηση και τον έλεγχο.