ΤΟ ΠΛΑΤΟΝΙ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ

ΤΟ ΠΛΑΤΟΝΙ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ Το πλατόνι της Ρόδου, που θεωρείται σύμβολο του νησιού εδώ και πάρα πολλά χρόνια, στολίζει τα δάση του και αποτελεί μέρος της παράδοσής του, είναι ένα από τα λίγα είδη ελαφιών της Ευρώπης που διασώθηκαν μέχρι σήμερα. Δύο αγάλματα ελαφιών, ένα αρσενικό και ένα θηλυκό, τοποθετημένα πάνω σε κίονες, βρίσκονται και στολίζουν τις δύο πλευρές της εισόδου του παλιού λιμανιού της πόλης. Πολλές είναι οι λαϊκές ιστορίες που αναφέρονται στην προέλευση και παρουσία του ελαφιού στο νησί. Αν και τα ελάφια δεν κυνηγούν για να σκοτώνουν τα φίδια, όπως πιστεύουν πολλοί, εν τούτοις λέγεται ότι τα κέρατα του ελαφιού εκκρίνουν κάποια ουσία (ένα αλκάλιο), η μυρωδιά του οποίου ενοχλεί και εξαναγκάζει τα φίδια να απομακρυνθούν. Όμως η Ρόδος αναφέρεται σε αρχαία κείμενα και σαν «Ελαφούσα» που σημαίνει ότι είχε, την εποχή εκείνη πολλά ελάφια, που φυσικά υπήρχαν στο νησί πολύ πριν έρθουν όλοι αυτοί οι κατακτητές. Από άποψη κατάταξης, χαρακτηριστικών και συνηθειών το πλατόνι είναι μηρυκαστικό, θηλαστικό της οικογένειας των ελαφιδών. Είναι 71

μετρίου μεγέθους ελάφι. Το μήκος του είναι 1,5 μέτρο περίπου και το ύψος του, μέχρι το πάνω μέρος της πλάτης, φτάνει τα 90 περίπου εκατοστά. Ζυγίζει γύρω στα 100 κιλά αν και υπάρχουν πληροφορίες ότι μερικά ώριμα αρσενικά φτάνουν και τα 150 κιλά. Είναι πολύ όμορφο ζώο. Η ομορφιά του οφείλεται κυρίως στην τέλεια αναλογία του σώματός του αλλά και στον πανέμορφο χρωματισμό του. Επί πλέον τα αρσενικά στολίζονται με τέλεια σε συμμετρία και ομορφιά κέρατα. Η ακριβής περιγραφή του χρώματος του τριχώματός του είναι πολύ δύσκολη, αφού εμφανίζει αποχρώσεις και παραλλαγές πολύ διαφορετικές, που εξαρτώνται από την ηλικία του ζώου αλλά και τις εποχές του έτους. Στα ώριμα αρσενικά, το καλοκαίρι, όλο σχεδόν το τρίχωμα στο επάνω μέρος του σώματος, στους μηρούς και στην ουρά είναι καστανοκόκκινο, ενώ τα κάτω μέρη του σώματος και τα εσωτερικά μέρη της γάμπας είναι κρεμ προς το άσπρο. Την εποχή (και κυρίως στην μέση) του χειμώνα η ράχη του ζώου, ο λαιμός και τα αυτιά του έχουν χρώμα σκούρο γκρι μέχρι γκριζοκάστανο. Το τρίχωμα στα κάτω μέρη και στο εσωτερικό της γάμπας είναι γκρίζο προς το κόκκινο. 72

Χαρακτηριστικές είναι οι άσπρες βούλες που είναι διάσπαρτες κυρίως στο πάνω μέρος (ράχη, πλάτη και καπούλια) του σώματός τους, που χρησιμεύουν κυρίως για το καμουφλάζ των ζώων. Τα κέρατα που υπάρχουν μόνο στα αρσενικά είναι στρογγυλά στις ρίζες, ανοίγουν και πλαταίνουν πιο πάνω και καταλήγουν σχηματίζοντας χαρακτηριστικές μύτες. Μετά από μία πορεία κάθετη προς την βάση ανεβαίνουν και λυγίζουν προς τα πίσω. Είναι χαρακτηριστικά και διαφέρουν από τα κέρατα όλων των άλλων ελαφιών, επειδή είναι παλαμοειδή. Τα κέρατα του πλατονιού, πέφτουν κάθε χρόνο τον Μάιο και ξαναφυτρώνουν σιγά-σιγά και είναι πλήρως ανεπτυγμένα τον Σεπτέμβριο. Τα ώριμα αρσενικά ζουν συχνά μόνα τους ή το πολύ με παρέα 3-4 ζώων. Όσο μεγαλώνουν τους αρέσει περισσότερο η μοναξιά. Τα μικρά αρσενικά μαζί με τα θηλυκά και τα νεογέννητα μένουν ενωμένα σε κοπάδια. Γύρω στον Οκτώβριο εμφανίζονται τα ώριμα αρσενικά στο κοπάδι διώχνοντας τα νεαρά αρσενικά, τα οποία όμως δεν απομακρύνονται σε μεγάλες αποστάσεις αλλά τριγυρνούν γύρω από το κοπάδι των θηλυκών. Συχνά παλεύουν μεταξύ τους για ώρες, για την κατάκτηση των θηλυκών και την απασχόλησή τους αυτή εκμεταλλεύονται τα μικρά διωχθέντα αρσενικά. Την εποχή αυτή τα αρσενικά γίνονται πολύ απρόσεχτα και μένουν πολλές φορές εκτεθειμένα στους ευτυχώς λίγους, ασυνείδητους λαθροθήρες. Υπολογίζεται από μαρτυρίες κατοίκων και προσωπικές εκτιμήσεις ότι σήμερα στα δάση της Ρόδου υπάρχουν γύρω στα 100-150 ζώα. Υπάρχει επίσης σημαντικός αριθμός ζώων (περί τα 70 άτομα), τα οποία διατηρεί ο Δήμος Ρόδου σε περιφραγμένους χώρους. Άτομα ελαφιού έχουν μεταφερθεί από την Ρόδο και σε άλλες περιοχές της Ελλάδος όπου ζουν μέσα σε ζωολογικούς κήπους και πάρκα. 73

ΑΠΕΙΛΕΣ: Δυστυχώς εδώ και αρκετά χρόνια υπάρχει μείωση του αριθμού του πλατύκερου ελαφιού, που οφείλεται κυρίως στην λαθροθηρία. Μείωση του αριθμού υπήρξε και όταν αρκετά ελάφια κάηκαν αφού εγκλωβίστηκαν από τις φλόγες. 74

Ένας άλλος αρκετά σημαντικός λόγος ελάττωσης του αριθμού των ζώων είναι η αντίστοιχη ελάττωση των γεωργικά καλλιεργούμενων εκτάσεων που επήλθε κυρίως λόγω της απασχόλησης του ντόπιου πληθυσμού με τις τουριστικές εργασίες. Δεν θα μπορούσαμε βέβαια να παραβλέψουμε το γεγονός της χρήσης πολλών και ισχυρών γεωργικών φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τις καλλιέργειες και τα οποία δηλητηριάζουν τις τροφές των ζώων καθώς και τις πηγές και τα νερά, στους βιοτόπους τους. Να συμπληρώσεις τα κενά με τις λέξεις της παρένθεσης: (παλάμες, Ρόδο, ηλικία, κιλά, άσπρες, ύψος, Σεπτέμβριο, εποχές, Μάιο, θηλυκά, μοναξιά, ελάφια, αρσενικά) Εκτός από την Πάρνηθα ελάφια υπάρχουν και στη. Το «πλατόνι» της Ρόδου έχει 1,5 μέτρο και είναι περίπου 100. Το χρώμα του ελαφιού αλλάζει ανάλογα με τις και την του. Έχει επίσης βούλες. Τα κέρατά τους μοιάζουν σαν. Πέφτουν το και ξαναφυτρώνουν το. Τους αρέσει η όσο μεγαλώνουν. Τα μεγάλα παλεύουν με τα μικρότερα για τα κατά την περίοδο της αναπαραγωγής. Υπάρχουν περίπου 100 150 στα δάση της Ρόδου. 75

Το σταυρόλεξο του ελαφιού 5 4 3 9 8 2 1 6 7 10 11 12 Κόκκινα ελάφια υπάρχουν και στη... Μόνο το αρσενικό ελάφι έχει στο κεφάλι του... Κινδυνεύουν από τη φωτιά, τα άγρια ζώα και το... Υπάρχουν και τα κόκκινα... Έχουν κόκκινο και... χρώμα. Ο... πλήγωσε την ελαφίνα με το τόξο. Ήταν το ιερό ζώο της θεάς... Τα ζώα που τρώνε φυτά λέγονται... Τους αρέσει να κυλιούνται στις... Γεννούν την... Σ' αυτό το δάσος της Αττικής έχουμε πολλά ελάφια. Τα μωρά ελάφια έχουν και... ΛΥΣΕΙΣ: 1. Ροδόπη, 2. κέρατα, 3. κυνήγι, 4. ελάφια, 5. καφέ, 6. Ηρακλής, 7. Άρτεμης, 8. φυτοφάγα, 9. λάσπες, 10. άνοιξη, 11. Πάρνηθα 12. βούλες 76

Το ελαφάκι έχασε στο δάσος το δρόμο του. Μπορείς να το βοηθήσεις να φτάσει στη μαμά του; 77

ΧΕΛΩΝΑ ΚΑΡΕΤΑ ΚΑΡΕΤΑ Γνωστή μας ήδη από το περσινό βιβλίο της «Γλώσσας», αναφέρεται επίσης και στο φετινό. Δε θα μπορούσε να διαφύγει της προσοχής μας, αφού τόσα ακούμε για τη χελώνα καρέτα καρέτα. Έτσι, είχαμε πολλά να πούμε και να κάνουμε. Διαβάσαμε βιβλία και κάναμε κατασκευές, παίξαμε παιχνίδια, αλλά και αναπτύξαμε συνεργασίες. Συνεργαστήκαμε με την περιβαλλοντική οργάνωση «ΑΡΧΕΛΩΝ» που πρόθυμα μας δάνεισε το «βαλιτσάκι της θάλασσας» με εποπτικό υλικό το οποίο επεξεργαστήκαμε στο σχολείο και μας βοήθησε πολύ να κατανοήσουμε ευρύτερα τα θαλάσσια οικοσυστήματα και τη σχέση ανθρώπων θαλάσσιων ειδών. Θα λέγαμε ότι μετά από τόση βιωματική ενασχόληση με τη χελώνα καρέτα καρέτα, είμαστε έτοιμοι πια να ανακηρυχθούμε σε αυτόβουλους προστάτες της το καλοκαίρι που θα πάμε διακοπές ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Βιολογία της θαλάσσιας χελώνας Εξέλιξη και προσαρμογή Τα αρχεία των απολιθωμάτων οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι θαλάσσιες χελώνες είναι σύγχρονες των δεινοσαύρων. Αν και οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν, οι χελώνες συνεχίζουν να επιβιώνουν έως σήμερα. Εκείνες οι αρχαίες χελώνες ζούσαν σε έλη. Αργότερα μερικές απ' αυτές άρχισαν να ζουν στη στεριά ενώ άλλες περνούσαν το 78

μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στο νερό. Καθ' όλη την εξελικτική διαδικασία οι θαλάσσιες χελώνες έχουν διατηρήσει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά γνωρίσματα: 1. Όπως όλα τα ερπετά, είναι ποικιλόθερμες, το οποίο σημαίνει ότι χρησιμοποιούν τη θερμότητα του περιβάλλοντος σαν την κύρια πηγή συντήρησης της θερμότητας του σώματός τους. 2. Μοιάζουν με τα πρωτόγονα αμφίβια και πτηνά στο ότι έχουν ένα μοναδικό μικρό οστό στο αυτί για να συλλαμβάνουν ήχους. Οι θαλάσσιες χελώνες είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες στις χαμηλές συχνότητες όπως π.χ. οι δονήσεις του εδάφους και των κυμάτων. 3. Έχουν πνεύμονες και αναπνέουν αέρα. 4. Ωοτοκούν στη στεριά. 5. Το σώμα τους προστατεύεται εντός ενός κερατοειδούς καβουκιού. Εξαίρεση αποτελεί η δερματοχελώνα (Dermochelys coriacea) με το δερματώδους επιφάνειας καβούκι. Μορφολογία Το καβούκι ή κέλυφος: το καβούκι είναι το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό γνώρισμα όλων των χελωνών. Αποτελούμενο από αρκετά οστά, περικλείει σαν πανοπλία τα μαλακά ζωτικά όργανα. Οι χελώνες της στεριάς και των γλυκών νερών συχνά έχουν κελύφη σε σχήμα θόλου, που τους επιτρέπουν να αποσύρουν το κεφάλι και τα πόδια στο εσωτερικό του καβουκιού όταν κινδυνεύουν. Οι θαλάσσιες χελώνες δεν έχουν αυτή την ικανότητα. 79

Προώθηση: με την πάροδο του χρόνου τα κοντόχοντρα πόδια των χελωνών της στεριάς εξελίχθηκαν στα πεπλατυσμένα πτερύγια των θαλάσσιων χελωνών. Τα μπροστινά πτερύγια χρησιμοποιούνται για την προώθηση ενώ τα πίσω πτερύγια δρουν σαν πηδάλια. Αναπνοή: οι θαλάσσιες χελώνες αναπνέουν με πνεύμονες. Αυτό τις αναγκάζει να ανεβαίνουν τακτικά στην επιφάνεια για να πάρουν αέρα. Mπορούν να αποθηκεύσουν οξυγόνο σε μεγάλες ποσότητες. Αυτό τους επιτρέπει να περνούν πολλές ώρες ή και ημέρες κάτω από το νερό. Βιότοποι Στην ουσία οι θαλάσσιες χελώνες ζουν στο θαλάσσιο περιβάλλον όπου ζευγαρώνουν, τρέφονται, μεταναστεύουν και διαχειμάζουν. Οι θηλυκές επιστρέφουν στην ακτή για να σκάψουν φωλιές και να ωοτοκήσουν. Οι αρσενικές δε γυρνούν σχεδόν ποτέ στη στεριά. Λίγα είναι γνωστά για τα νεανικά χρόνια της θαλάσσιας χελώνας. Αφού τα αυγά εκκολαφθούν, οι νεοσσοί κατευθύνονται προς τη θάλασσα. Για τις πρώτες 24 ώρες κολυμπούν συνέχεια προς το ανοιχτό πέλαγος. Τροφικές συνήθειες Οι θαλάσσιες χελώνες δεν έχουν την ταχύτητα και την ευκινησία να συλλάβουν γρήγορα κινούμενη λεία. Γι' αυτό οι περισσότερες τρέφονται με αργοκίνητα ή ακίνητα ζώα όπως οστρακοειδή, τσούχτρες, μαλάκια, αχινούς, καβούρια, σφουγγάρια και με θαλάσσια φυτά ή φύκη. Οι χελώνες έχει βρεθεί ότι διαθέτουν καλά ανεπτυγμένη την αίσθηση της όσφρησης που μπορεί να τις βοηθήσει να εντοπίσουν τροφή. 80

Αναπαραγωγή Όταν έρθει η ώρα της αναπαραγωγής, οι ενήλικες θαλάσσιες χελώνες μεταναστεύουν προς τις περιοχές ωοτοκίας. Κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης παρατηρείται ζευγάρωμα, όπως επίσης και στα νερά κοντά στις παραλίες ωοτοκίας. Λίγο μετά το ζευγάρωμα, τα θηλυκά προσεγγίζουν τις παραλίες για να σκάψουν φωλιές και να αφήσουν τα αυγά τους. Τα περισσότερα είδη γεννούν νύχτα, εκτός από τις Lepidochelys που κάνουν φωλιές και κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η πιο φαντασμαγορική φωλεοποίηση είναι η «αρριβάδα» κατά την οποία χιλιάδες χελώνες βγαίνουν για να γεννήσουν ταυτόχρονα μέσα σε μερικές ημέρες. Κατασκευή φωλιάς Αφού αφήσει το νερό η θηλυκή θαλάσσια χελώνα αναβαίνει στην παραλία για να βρει ένα σημείο κατάλληλο για να κάνει τη φωλιά της. Εάν ενοχληθούν από φώτα ή θόρυβο στην παραλία μπορεί να γυρίσουν στο νερό χωρίς να γεννήσουν. Μόλις το θηλυκό έχει βρει μια θέση για να γεννήσει, φτιάχνει ένα λάκκο για το σώμα της διώχνοντας την επιφανειακή στεγνή άμμο με τα πτερύγιά της. Σκάβει μια τρύπα σε σχήμα φιάλης, τον αυγοθάλαμο. Όταν η χελώνα έχει τελειώσει το 81

σκάψιμο, γεννά τα αυγά μέσα στον αυγοθάλαμο ένα-ένα ή δυο-δυο τη φορά. Αμέσως αφού τελειώσει την ωοτοκία, αρχίζει να σκεπάζει τον αυγοθάλαμο και επιστρέφει στη θάλασσα. Τα αυγά Το κέλυφος των αυγών είναι μαλακό. Ο αριθμός των αυγών που γεννά ένα θηλυκό ποικίλλει από είδος σε είδος (περίπου 50 αυγά για το είδος Natator depressus και 80-120 για τα άλλα είδη). Κατά τη διάρκεια μιας αναπαραγωγικής περιόδου ένα θηλυκό κάνει συνήθως 2-4 φωλιές. Γενικά οι θαλάσσιες χελώνες ωοτοκούν κάθε 2-4 χρόνια. Εκκόλαψη Τα αυγά εκκολάπτονται σε 7-10 εβδομάδες, ανάλογα με τη θερμοκρασία της άμμου. Καθώς οι νεοσσοί βγαίνουν από τα αυγά, αγωνίζονται για να αναρριχηθούν στην επιφάνεια. Επειδή το οξυγόνο είναι λίγο, αυτή η προς τα πάνω κίνηση μπορεί να διαρκέσει 2-4 ημέρες. Όταν φτάσουν στην επιφάνεια της άμμου κατά τη διάρκεια της ημέρας, παύουν οποιαδήποτε περαιτέρω κίνηση διότι οι υψηλές θερμοκρασίες τους αδρανοποιούν. Περιμένουν ακριβώς κάτω από την επιφάνεια έως ότου η άμμος δροσίσει τη νύχτα ή νωρίς το πρωί και τότε εξέρχονται μαζικά και τρέχουν προς τη θάλασσα. Το φως των αστεριών τους οδηγεί προς το νερό. 82

Απειλές για την επιβίωση Η Διεθνής Ένωση για την Προστασία της Φύσης (ΙUCN) έχει χαρακτηρίσει 6 από τα 7 είδη θαλάσσιων χελωνών ως κινδυνεύοντα ή κρίσιμα κινδυνεύοντα. Οι απειλές για τις θαλάσσιες χελώνες είναι τόσο φυσικές όσο και ανθρωπογενείς. Φυσικές απειλές: Υπάρχουν βεβαίως φυσικές απειλές στην επιβίωση των θαλάσσιων χελωνών, των νεοσσών και των αυγών. Οι καιρικές συνθήκες είναι ένας πρωταρχικός παράγοντας. Ο άνεμος, η βροχή και το κρύο καθώς και οι αφύσικα υψηλές θερμοκρασίες επηρεάζουν επίσης τις χελώνες σε όλα τα στάδια της ζωής τους. Οι θερμοκρασίες κάτω των 14οC «παγώνουν» ακόμη και ενήλικες χελώνες. Η διάβρωση του εδάφους καταστρέφει τις παραλίες ωοτοκίας. Στην Ελλάδα αλεπούδες, σκυλιά και ενίοτε τσακάλια μπορεί να σκάψουν για τα αυγά. Οι νεοσσοί που τρέχουν προς την θάλασσα τρώγονται ενίοτε από αυτά τα ζώα όπως επίσης και από κουνάβια ή αρουραίους ή πουλιά όπως κοράκια, γλάροι και κορμοράνοι. Από τη στιγμή που οι νεοσσοί φθάσουν τη θάλασσα, μπορεί να γίνουν λεία από μεγάλα ψάρια. 83

Απειλές από τον άνθρωπο 1. Σύλληψη για σκοπούς εκμετάλλευσης (κρέας, μέρη του σώματος). 2. Λαθροθηρία αυγών για κατανάλωση 3. Εμπλοκή σε αλιευτικά εργαλεία που καταλήγει σε πνιγμό ή θανάτωση από τους ψαράδες 4. Οι παραλίες ωοτοκίας συρρικνώνονται δραματικά λόγω οικιστικής ανάπτυξης και τουριστικών δραστηριοτήτων: α) φώτα που λάμπουν στις παραλίες αποπροσανατολίζουν τόσο τις ενήλικες θηλυκές όταν βγαίνουν να γεννήσουν όσο και τους νεοσσούς που προσπαθούν να φθάσουν στη θάλασσα β) η συμπίεση της άμμου από τροχοφόρα οχήματα μπορεί να διαταράξει την κυκλοφορία του αέρα και την απορρόφησή τους από τα αυγά γ) ομπρέλες και ξαπλώστρες στις παραλίες ωοτοκίας συχνά σχηματίζουν ένα αδιαπέραστο τείχος που εμποδίζει την πρόσβαση στο πίσω μέρος της παραλίας για να γεννήσουν δ) η φύτευση δέντρων ή το στήσιμο ομπρελών έχουν σαν αποτέλεσμα να σκιάζουν τις φωλιές και οι χαμηλότερες θερμοκρασίες της άμμου επηρεάζουν την επώαση των αυγών ε) η ανθρώπινη παρουσία στις παραλίες ωοτοκίας τη νύχτα τρομάζει τις θαλάσσιες χελώνες που θέλουν να γεννήσουν στ) κάστρα στην άμμο ή ροδιές από τροχοφόρα μπορεί να παγιδεύσουν τους νεοσσούς στην πορεία τους προς τη θάλασσα. 5. Η ρύπανση των θαλασσών είναι μια περαιτέρω απειλή. Οι χελώνες συχνά συγχέουν πεταμένες πλαστικές σακούλες με τσούχτρες, μπάλες πίσσας ή χοντρά κομμάτια πολυαιθυλενίου με κάτι φαγώσιμο. Εάν καταπιούν αυτά τα αντικείμενα το πεπτικό τους σύστημα μπορεί να φράξει κι οι ίδιες να πεθάνουν. 84

Θαλάσσιες χελώνες στην Ελλάδα Από τα 7 είδη στον κόσμο, μόνο 3 απαντώνται τακτικά στη Μεσόγειο (Caretta caretta, Chelonia mydas και Dermochelys coriacea). Από αυτά τα 3 είδη μόνο η Καρέττα ωοτοκεί στην Ελλάδα. Οι σημαντικότερες παραλίες ωοτοκίας είναι στη Ζάκυνθο (Κόλπος του Λαγανά), Πελοπόννησο (Κόλπος Κυπαρισσίας και Κόλπος Λακωνικού, περιοχή Κορώνης) και την Κρήτη (Ρέθυμνο, Κόλποι Χανίων και Μεσσαράς). Οι παραλίες της Ζακύνθου έχουν μια ιδιαίτερα υψηλή πυκνότητα φωλιών. Η πυκνότητα σε μια παραλία (Σεκάνια) μπορεί να φθάσει περίπου 1.500 φωλιές ανά χιλιόμετρο και είναι από τις υψηλότερες στον κόσμο. Το καβούκι της Καρέττα έχει σχήμα καρδιάς. Το χρώμα του καβουκιού είναι καφέ-πράσινο. Η χελώνα Caretta Caretta διακρίνεται από άλλες χελώνες από το μεγάλο κεφάλι της.η χελώνα Caretta Caretta είναι η μεγαλύτερη με σκληρό κέλυφος χελώνα στον κόσμο, με μήκος περίπου 120 εκατοστά και ζυγίζει πάνω από 100 κιλά. Δεν έχουν δόντια αλλά έχουν ισχυρά σαγόνια και μπορούν να συντρίψουν τα τρόφιμά τους. Θεωρείται ότι οι χελώνες μπορούν να ζήσουν και να γίνουν περίπου 60 ετών και φθάνουν στην αναπαραγωγική ωριμότητα 30 ετών, όπου τα θηλυκά επιστρέφουν στην παραλία όπου γεννήθηκαν να γεννήσουν τα αυγά τους (μόνο 1 1.000 χελώνες κατορθώνουν να φτάσουν στην αναπαραγωγική ηλικία). Οι χελώνες Caretta Caretta κάνουν τα μακρύτερα ταξίδια μετανάστευσης από οποιεσδήποτε άλλες χελώνες της θάλασσας. Μπορούν να γεννήσουν μέχρι διακόσια αυγά και μπορούν να επαναλάβουν αυτήν την διαδικασία 15 ημέρες αργότερα - μέχρι τρεις ή τέσσερις φορές σε μια εποχή (Ιούνιο - Αύγουστο). Τα αυγά πρέπει να καλυφθούν στην άμμο για περίπου δύο μήνες πρίν να είναι έτοιμα να εκκολαφθούν. 85

Οι σοβαρότερες απειλές για τις Καρέττα στη Μεσόγειο είναι η τουριστική ανάπτυξη των παραλιών ωοτοκίας και η τυχαία σύλληψη σε αλιευτικά εργαλεία. Περίθαλψη Περίθαλψη - Κέντρο Διάσωσης Το 1994, ο ΑΡΧΕΛΩΝ σε συνεργασία με το Δήμο Γλυφάδας και με άδεια του Υπουργείου Γεωργίας, ίδρυσε το Κέντρο Διάσωσης Θαλάσσιων Χελωνών στη Γλυφάδα Αττικής. Το Κέντρο στεγάζεται σε 5 βαγόνια τρένου, προσφορά του Ο.Σ.Ε. και είναι ένα από τα πρώτα οργανωμένα «νοσοκομεία» για θαλάσσιες χελώνες στη Μεσόγειο. Σκοπός του Κέντρου Διάσωσης είναι η περίθαλψη τραυματισμένων και άρρωστων χελωνών καθώς επίσης η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση του κοινού, κυρίως των παιδιών. Συγκεκριμένα οι λειτουργίες του Κέντρου είναι: Περίθαλψη θαλάσσιων χελωνών: Κάθε χρόνο περίπου 50 τραυματισμένες και άρρωστες χελώνες καταφθάνουν στο Κέντρο από όλη την Ελλάδα. Οι συχνότερες αιτίες τραυματισμών είναι η εμπλοκή τους σε αλιευτικά εργαλεία και ο σκόπιμος τραυματισμός τους από 86

ψαράδες, πρόσκρουση σε ταχύπλοα, κατάποση πλαστικών υλικών τα οποία συγχέουν με τροφή κ.ά. Εθνικό Δίκτυο Διάσωσης: κάθε χρόνο αναφέρονται στο Σύλλογο περίπου 300 νεκρές ή τραυματισμένες θαλάσσιες χελώνες. Σε περίπτωση νεκρής, οι λιμενικές αρχές φροντίζουν να γίνει άμεσα ταφή από τον τοπικό Δήμο ενώ σε περίπτωση τραυματισμένης, φροντίζουν για τη μεταφορά της στο Κέντρο Διάσωσης. Η λειτουργία του Κέντρου Διάσωσης βασίζεται στην εθελοντική εργασία. Κάθε χρόνο 50 εθελοντές εργάζονται για την περίθαλψη των χελωνών, την ενημέρωση του κοινού και τη συντήρηση των εγκαταστάσεων. Πώς μπορείς να βοηθήσεις Εάν δεις τραυματισμένη ή νεκρή θαλάσσια χελώνα να την αναφέρεις στο Κέντρο Διάσωσης Κάνε μια δωρεά ή «υιοθετήστε» μια θαλάσσια χελώνα που περιθάλπεται στο Κέντρο και βοηθήστε στη γρήγορη ανάρρωσή της Γίνε εθελοντής και αξιοποίησε τον ελεύθερο χρόνο σου Οι καθημερινές ανάγκες για φάρμακα και τροφή για τις χελώνες που περιθάλπονται, απορροφούν ένα σημαντικό τμήμα των πόρων του 87

Συλλόγου. Εάν επιθυμείτε να συνεισφέρετε, παραθέτουμε λίστα με τροφές, φάρμακα και αναλώσιμα τα οποία είναι απαραίτητα για τη σωστή φροντίδα των ζώων. Φαρμακευτικός Εξοπλισμός Φάρμακα Τροφή Αναλώσιμα Υλικά Χειρουργικές Λαβίδες Νυστέρια Ενδοσκόπιο Sodium Chloride Lactated Ringer's Dextrose 5% Hibitane Scrub Betadine Scrub Betadine Solution Baytril Syringes 1/ 2.5/ 5 ml Κατεψυγμένα θαλασσινά Ψάρια Καλαμάρια Μύδια Γαρίδες Χειρουργικά γάντια Γάζες Πετσέτες Βαμβάκι Σφουγγάρια Για περισσότερες πληροφορίες και για επισκέψεις οργανωμένων ομάδων παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας. Κέντρο Διάσωσης Θαλάσσιων Χελωνών 3η Μαρίνα Γλυφάδας, 166 75 Γλυφάδα Αττικής τηλ./fax: 210 89 82 600 e-mail: rescue@archelon.gr Τι μπορείς να κάνεις αν βρεις φωλιά ή τραυματισμένη/νεκρή χελώνα Αν βρεις φωλιά Αν η φωλιά κινδυνεύει από τη διέλευση πεζών ή αυτοκινήτων τότε περιφράξτε την με πασαλάκια, τοποθετημένα στα 2 μέτρα περιμετρικά της φωλιάς και ενώστε τα με σκοινί. ΠΡΟΣΟΧΗ: Μη σκάψετε τη φωλιά. Αν τριγύρω βρίσκονται πέτρες ή άλλα εμπόδια που μπορεί να εμποδίσουν τα χελωνάκια στο δρόμο τους προς τη θάλασσα, τότε απομακρύνεται τα εμπόδια. 88

Αν βρίσκεται σε σκιά (π.χ. κάτω από ομπρέλα), προσπαθήστε να την απομακρύνετε. Αν βρεις τραυματισμένη θαλάσσια χελώνα 1. Μεταφέρουμε τη χελώνα σε ΑΣΦΑΛΕΣ ΜΕΡΟΣ μακριά από κόσμο και θόρυβο. ΤΗ ΣΗΚΩΝΟΥΜΕ ΠΑΝΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΒΟΥΚΙ (ποτέ από τα πτερύγια ή το κεφάλι). Αν είναι μεγάλο ζώο που θα μεταφερθεί από 2 άτομα τη σηκώνουμε πιάνοντας το καβούκι πίσω από τον αυχένα και πάνω από την ουρά. ΑΚΟΥΜΠΑΜΕ ΤΟ ΖΩΟ ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΑ φροντίζοντας να μη διπλωθούν από κάτω τα πτερύγια του. 2. Φροντίζουμε το ζώο να είναι σε ΠΡΟΦΥΛΑΓΜΕΝΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΟ ΧΩΡΟ, ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ ΡΕΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΕΡΑ. Τους θερινούς μήνες καλό είναι να σκεπάζεται ιδιαίτερα στα τραύματά του με ένα ΥΓΡΟ ΥΦΑΣΜΑ. Η θερμοκρασία του χώρου δεν πρέπει να πέσει κάτω από τους 15 βαθμούς C. Δεν είναι απαραίτητο, η χελώνα να μπει στο θαλασσινό νερό, ιδιαίτερα όταν είναι τραυματισμένη στο κεφάλι ή εξαντλημένη, τότε ΔΕΝ ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ, ΕΠΕΙΔΗ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΝΙΓΕΙ. 3. Αν έχει μπλεχτεί σε δίχτυα ή πετονιά, τα αφαιρούμε πολύ προσεκτικά. Σε καμιά περίπτωση ΔΕΝ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΜΕ ΝΑ ΤΡΑΒΗΞΟΥΜΕ ΑΓΚΙΣΤΡΙ Ή ΠΕΤΟΝΙΑ ΠΟΥ ΕΞΕΧΕΙ ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΟΜΑ Ή ΤΗΝ ΟΥΡΑ. Αν βρεις νεκρή θαλάσσια χελώνα Εάν η χελώνα είναι νεκρή, πρέπει ΝΑ ΜΕΤΑΦΕΡΘΕΙ ΣΤΗΝ ΞΗΡΑ, και να ειδοποιηθεί το λιμεναρχείο και ο ΑΡΧΕΛΩΝ. ΠΡΟΣΟΧΗ, ΕΙΝΑΙ ΠΙΘΑΝΟ Η ΧΕΛΩΝΑ ΝΑ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΝΕΚΡΗ ΑΛΛΑ ΑΠΛΩΣ ΝΑ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΕ ΛΗΘΑΡΓΟ, ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΤΟΥΣ ΚΡΥΟΥΣ ΜΗΝΕΣ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΛΗΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΚΤΗΝΙΑΤΡΟΣ ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΑΠΙΣΤΩΘΕΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΑΙΤΙΑ ΠΟΥ ΤΟΝ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕ. Εάν δεν υπάρχει, ειδοποιείται άλλος κτηνίατρος ή το λιμεναρχείο. 89

Εάν βρεθεί σήμα πρέπει να αφαιρεθεί και να σταλεί στο Σύλλογο ΑΡΧΕΛΩΝ. ΠΡΟΣΟΧΗ ΑΥΤΟ ΙΣΧΥΕΙ ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΤΑ ΝΕΚΡΑ ΖΩΑ. Επίσης, ο ΑΡΧΕΛΩΝ θα βοηθηθεί ιδιαίτερα εάν λάβει μια φωτογραφία του ζώου και ιδιαίτερα των τραυμάτων του. Τα βαθιά ίχνη που αφήνει πίσω της η μητέρα μετά την ωοτοκία. Περνώντας τα πρώτα εμπόδια της ζωής στο δρόμο προς τη θάλασσα. 90

Μετά την ωοτοκία παίρνει το δρόμο προς τη θάλασσα, χωρίς να δει ποτέ τα μικρά της. Μία Καρέττα κολυμπάει αμέριμνα στο φυσικό της περιβάλλον, όπως κάνουν εδώ και 150 εκατ. χρόνια. 91

92

Περιοχές Δράσης Προστασία της αναπαραγωγικής δραστηριότητας στη Ζάκυνθο Το νησί της Ζακύνθου βρίσκεται στο Ιόνιο Πέλαγος στη δυτική πλευρά της ηπειρωτικής Ελλάδας. Το κλίμα είναι γενικά ζεστό με μεγάλη ηλιοφάνεια. Στη Ζάκυνθο, οι θαλάσσιες χελώνες, Caretta caretta, ωοτοκούν κυρίως στις παραλίες του Κόλπου του Λαγανά, ο οποίος βρίσκεται στο νότιο τμήμα του νησιού. Για το λόγο αυτό, το 1999 ιδρύθηκε το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου. Οι παραλίες Ωοτοκίας Υπάρχουν έξι παραλίες ωοτοκίας στον Κόλπο του Λαγανά, συνολικού μήκους 5.5 χιλιομέτρων. Αυτές είναι ο Γέρακας, η Δάφνη, τα Σεκάνια, το 93

Καλαμάκι, ο Ανατολικός Λαγανάς και μία μικρή παραλία στο νησί του Μαραθωνησίου. Κάθε χρόνο, από αρχές Μαΐου μέχρι και τέλος Αυγούστου, οι θαλάσσιες χελώνες εναποθέτουν τα αυγά τους σε αυτές τις παραλίες. Ο μέσος όρος των φωλιών είναι 1.300. Προστασία της αναπαραγωγικής δραστηριότητας στην Κρήτη Μετά από αρχικές έρευνες που έγιναν το 1989-1990, ο ΑΡΧΕΛΩΝ εντόπισε σημαντικό αριθμό φωλιών κατά μήκος ορισμένων παραλιών της Κρήτης. Τρεις πιο σπουδαίες παραλίες ωοτοκίας του νησιού, είναι στο Ρέθυμνο και τα Χανιά και στον κόλπο της Μεσσαράς στα νότια. Η παραλία του Ρεθύμνου φιλοξένει κατά μέσο όρο 385 φωλιές, η παραλία στα Χανιά 116 και αυτή της Μεσσαράς 58. Δηλαδή, καταγράφονται συνολικά περίπου 600 φωλιές ενώ υπολογίζεται ότι περίπου 37.000 χελωνάκια φτάνουν στη θάλασσα κάθε χρόνο. Ανθρώπινη επέμβαση Οι παραλίες ωοτοκίας στην Κρήτη υφίστανται ισχυρή πίεση κυρίως εξαιτίας της αυξανόμενης χρήσης τους για τουριστικούς λόγους. Ομπρέλες, ξαπλώστρες, τεχνητά φώτα και χρήση οχημάτων πάνω στην παραλία είναι ορισμένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι θαλάσσιες χελώνες. Διαχείριση φωλιών Εξαιτίας της ανθρώπινης παρέμβασης και των φυσικών απειλών, σε όλες τις φωλιές των παραλιών ωοτοκίας της Κρήτη εφαρμόζονται διάφορα μέτρα προστασίας. 94

Όλες οι φωλιές που εντοπίζονται κατά την πρωινή έρευνα στην παραλία ελέγχονται για την καταλληλότητα της θέσης τους. Αν θεωρηθεί ότι δεν κινδυνεύουν άμεσα από πλημμυρισμό ή καταστροφή από κάποια άλλη μορφή ανθρώπινης δραστηριότητας (π.χ. να είναι δίπλα από ομπρέλες ή ξαπλώστρες) τότε αφήνονται στη θέση τους και ένας μεταλλικός κλωβός τοποθετείται από πάνω. Οι κλωβοί προσδιορίζουν την τοποθεσία κάθε φωλιάς και την προστατεύουν από τυχαία καταστροφή από τους χρήστες των παραλιών. Η πινακίδα που φέρουν (σε τρεις γλώσσες: Ελληνικά, Αγγλικά και Γερμανικά), πληροφορεί το κοινό για το σκοπό των κλωβών. Εάν κριθεί ότι η θέση της φωλιάς είναι επισφαλής, τότε η φωλιά μεταφέρεται σε πιο ασφαλές μέρος ή σε ένα φυσικό εκκολαπτήριο. Κατά τη διάρκεια της εκκόλαψης ο μεγάλος αριθμός τεχνητών πηγών φωτισμού πίσω από τις παραλίες αποπροσανατολίζει τους νεοσσούς. Σταδιακά το πρόβλημα του φωτισμού λύνεται με το να σβήσουν τα φώτα που προκαλούν πρόβλημα. Αν αυτό δεν είναι δυνατό και η προσπάθεια είναι ανεπιτυχής ο ΑΡΧΕΛΩΝ τοποθετεί καλύμματα γύρω από τις φωλιές, για να αποτρέψει τον αποπροσανατολισμό των νεοσσών. Κατασκευάζονται καλύμματα χαμηλότερα των είκοσι εκατοστών από άμμο, ξύλο ή χαρτί και τοποθετούνται και από τις δύο πλευρές της φωλιάς δημιουργώντας ένα μονοπάτι που οδηγεί στη θάλασσα. Αυτή η δραστηριότητα μειώνει σημαντικά τη θνησιμότητα των νεοσσών εξαιτίας της φωτορύπανσης. 95

ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ Η Καρέττα - Καρέττα είναι ένα παλιό και μεγάλο ερπετό που κατάγεται από τους δεινοσαύρους. Ζει στη θάλασσα για πάνω από εκατό χρόνια. Όταν φτάνει τα τέσσερα χρόνια, έρχεται στην ακτή για να τοποθετήσει τα αυγά της στην άμμο. Κάθε χελώνα γεννά περίπου 100-120 αυγά σε μια τρύπα, που σκάβει στην άμμο κατά τη διάρκεια της νύχτας. Τα αυγά έχουν το μέγεθος μιας μπάλας του τένις και παραμένουν στην φωλιά για 55 ημέρες. Ύστερα, όλα τα αυγά εκκολάπτονται και μικρά χελωνάκια προσπαθούν όλα μαζί να βγουν στην επιφάνεια, τη νύχτα. (Η θερμότητα του ήλιου βοηθά στην εκκόλαψη των αυγών.) Μετά, όλα τα χελωνάκια βρίσκουν το δρόμο τους προς το νερό, οδηγούμενα από ένα μυστηριώδες σήμα. Ίσως, να είναι η αντανάκλαση του φεγγαρόφωτος πάνω στη θάλασσα. Επιστήμονες πιστεύουν ότι οι χελώνες που πετυχαίνουν να φτάσουν την ενήλικη περίοδό τους είναι μόνο δέκα (10) από κάθε φωλιά. Πολλοί εχθροί περιμένουν τα μικρά χελωνάκια στη θάλασσα και στις ακτές, επίσης. 96

Εχθροί της Καρέττα - Καρέττα Τα φώτα στην ακτή, που εμποδίζουν τις χελώνες από το να βγουν και να γεννήσουν τα αυγά τους και που επίσης, παραπλανούν τα μικρά χελωνάκια προς λάθος κατεύθυνση. Αν κάποιος τουρίστας κατά λάθος κάνει μια τρύπα στη φωλιά και σπάσει ένα αυγό, τότε τα υπόλοιπα αυγά στη φωλιά καταστρέφονται. Αλεπούδες και αρουραίοι τρώνε τα χελωνάκια στην ακτή και γλάροι και μεγάλα ψάρια στη θάλασσα. Οι χελώνες βρίσκονται σε κίνδυνο και από αλιευτικά εργαλεία, από μόλυνση και άλλες αιτίες όπως τη συμπίεση της άμμου, το φύτεμα δέντρων και θάμνων, τη τοποθέτηση ομπρελών, ξαπλώστρων, ποδηλάτων και διάφορων ειδών σκαφών στις ακτές. Καλύτεροι τρόποι για να βοηθήσετε στη σωτηρία της χελώνας 1. Πάρτε στο σπίτι τα σκουπίδια σας - μην τα αφήσετε στην παραλία! Οι πλαστικές τσάντες, τα μπαλόνια και άλλα απορρίμματα μπορούν να μπερδέψουν τις χελώνες και να τα θεωρήσουν τρόφιμα και μόλις τα φάνε, να ασφυκτιούν ή να δηλητηριαστούν (όχι και ο καλύτερος τρόπος για να πεθάνει μια χελώνα). 2. Να είστε προσεκτικοί όταν τοποθετείτε τις ομπρέλες στην παραλία - ελέγξτε ότι δεν τις βάζετε σε μια φωλιά χελωνών και ότι τις βγάζετε τη νύχτα. 3. Χαλάστε τα κάστρα από άμμο που έχετε φτιάξει καθώς φεύγετε δεδομένου ότι μπορούν να αποδειχτούν ένα τεράστιο εμπόδιο στα μωρά των χελωνών που αγωνίζονται να βρουν τη θάλασσα. Απλά σκεφτείτε - να ρίχνεις τα κάστρα μπορεί να είναι τόσο διασκεδαστικό όσο και να τα φτιάχνεις! 4. Προσπαθήστε να μην πάρετε τα κατοικίδιά σας στις παραλίες που ξέρετε ότι υπάρχουν χελώνες - μπορεί να ενοχλήσουν τις 97

5. Μην οδηγείτε ή παρκάρετε στην παραλία - αφού αυτό μπορεί να συντρίψει τις φωλιές και τις χελώνες. Επίσης σεβαστείτε ότι τα θαλάσσια σπορ είναι περιορισμένα σε πολλές παραλίες. 6. Μην πηγαίνετε στις παραλίες τη νύχτα, αφού η παρουσία σας και ο θόρυβος μπορεί να αναστατώσει τις χελώνες που μπορεί να σταματήσουν την προσπάθειά τους στη γέννηση των αυγών τους και να γυρίσουν πίσω στη θάλασσα. 7. Εάν μένετε κοντά σε μια παραλία όπου υπάρχει φωλιά χελωνών, σιγουρευτείτε ότι έχετε κλείσει τις κουρτίνες και τα εξωτερικά φώτα τη νύχτα έτσι ώστε οι χελώνες να μην ταράζονται - δεδομένου ότι ακολουθούν το φως του φεγγαριού για να βρουν τον δρόμο τους πίσω στη θάλασσα. 8. ΜΗΝ ΒΟΗΘΗΣΕΤΕ τα νεοσσά στο νερό, ακόμα κι αν εμφανίζονται. Πρέπει να λυγίσουν και να τεντώσουν τους μυς τους προτού μπορέσουν να κολυμπήσουν - και αν προσπαθήσετε να βοηθήσετε πιέζοντας ή σπρώχνοντας μπορεί η δύναμή σας να αποδειχθεί μεγαλύτερη από όσο αντέχουν τα μωρά των χελωνών. 98