ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΥΣΗ ΠΛΗΡΩΜΩΝ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟ ΑΝΟΙΓΜΑ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΕΞΥΓΙΑΝΣΗΣ

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΥΣΗ ΠΛΗΡΩΜΩΝ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟ ΑΝΟΙΓΜΑ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΕΞΥΓΙΑΝΣΗΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΥΓΗΤΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΜΠΟΥΜΠΑ ΕΛΕΝΗ (Α.Μ. 1840/2012) ΚΟΜΟΤΗΝΗ, 2015

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος Συντομογραφίες ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΞΕΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΝ 1. Γαλλία.2 2. Ηνωμένο Βασίλειο..3 3. Ιταλία..4 4. Ισπανία 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΡΟΠΤΩΧΕΥΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΠΤΩΧΕΥΤΙΚΟΥ ΚΩΔΙΚΑ 1. Ο προληπτικός συμβιβασμός του νόμου ΒΡΜΑ του 1983...6 2. Η διαδικασία του Ν.Δ. 3526/1956..6 3. Το σύστημα εξυγίανσης του Ν. 1386/1983 7 4. Οι ρυθμίσεις των άρθρων 44 και 45 του Ν. 1892/1990.8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΝΕΑ ΠΡΟΠΤΩΧΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΞΥΓΙΑΝΣΗΣ 1. Εισαγωγικά...10 2. Προϋποθέσεις υπαγωγής..12 3. Το άνοιγμα της διαδικασίας.13 i. Η αίτηση του οφειλέτη..13 ii. Η έκθεση του εμπειρογνώμονα 15 iii. Η απόφαση για το άνοιγμα της διαδικασίας...17 iv. Ο μεσολαβητής και ο ειδικός εντολοδόχος.18 v. Τα προληπτικά μέτρα 19 4. Περιεχόμενο της συμφωνίας εξυγίανσης.22 5. Η επικύρωση της συμφωνίας 24 6. Αποτελέσματα της επικύρωσης 26

7. Λύση της συμφωνίας εξυγίανσης.28 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΞΥΓΙΑΝΣΗΣ ΚΑΙ ΠΑΥΣΗ ΠΛΗΡΩΜΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΠΑΥΣΗ ΤΩΝ ΠΛΗΡΩΜΩΝ 1. Έννοια της παύσης των πληρωμών..30 2. Η επαπειλούμενη αδυναμία εκπλήρωσης. 31 3. Χαρακτηριστικά της παύσης πληρωμών..32 4. Τρόπος απόδειξης.34 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΑΥΣΗ ΠΛΗΡΩΜΩΝ ΠΡΙΝ ΤΟ ΑΝΟΙΓΜΑ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΕΞΥΓΙΑΝΣΗΣ 1. Εισαγωγικά...35 2. Η συνυποβολή αίτησης πτώχευσης..36 3. Ζητήματα αναφορικά με τη συλλογική ικανοποίηση των πιστωτών...43 4. Ζητήματα ως προς τον διορισμό ειδικού εντολοδόχου 46 5. Ζητήματα σχετικά με τα προληπτικά μέτρα 46 6. Η μη άρση της υφιστάμενης παύσης πληρωμών ως λόγος απόρριψης της αίτησης επικύρωσης της συμφωνίας 48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΕΠΙΓΕΝΟΜΕΝΗ ΠΑΥΣΗ ΠΛΗΡΩΜΩΝ 1. Υποχρέωση υποβολής αίτηση πτώχευσης 50 2. Περιορισμός διαχειριστικής εξουσίας του οφειλέτη 52 3. Ζητήματα αναφορικά με τη λήψη προληπτικών μέτρων και τη χορήγηση προσωρινής διαταγής...53 4. Συνέπειες επιγενόμενης πτώχευσης.55 5. Εξυγίανση και σχέδιο αναδιοργάνωσης...57 6. Πτώχευση και εξυγίανση: Έχουν κοινό σκοπό;...61 7. Λοιπά Ζητήματα...63 Συμπεράσματα Βιβλιογραφία

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Σε περιόδους οικονομικής κρίσης παρίσταται ως επιτακτική η ανάγκη θεσμοθέτησης διαδικασιών που στόχο θα έχουν την εξυγίανση και διάσωση των επιχειρήσεων που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες. Στο ελληνικό δίκαιο εφαρμόστηκαν κατά περιόδους διάφορες εξυγιαντικές διαδικασίες. Το 2007 με την ψήφιση του Πτωχευτικού Κώδικα, ενσωματώθηκε ως αυτοτελές κεφάλαιο η διαδικασία συνδιαλλαγής. Ο χρόνος ζωής της διαδικασίας αυτής ήταν περιορισμένος, καθώς αποδείχθηκε στην πράξη ότι χρησιμοποιούταν από τις αιτούσες επιχειρήσεις ως μέσο για την απαγόρευση λήψης ατομικών καταδιωκτικών μέτρων από τους πιστωτές και την καθυστέρηση της πτώχευσης. Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα αντικαταστάθηκε από τη διαδικασία εξυγίανσης, η οποία προσπάθησε και σε μεγάλο βαθμό κατάφερε να άρει τα προβλήματα που είχε δημιουργήσει η προηγούμενη διαδικασία. Σημαντική καινοτομία της νέας αυτής προπτωχευτικής διαδικασίας συνιστά η δυνατότητα υπαγωγής επιχειρήσεων που έχουν παύσει τις πληρωμές τους. Αντίστοιχη ρύθμιση έχει εισαχθεί και στο γαλλικό δίκαιο με την πρόσθετη υποχρέωση ο χρόνος κατά τον οποίο η εταιρία βρίσκεται σε κατάσταση παύσης πληρωμών να μην υπερβαίνει τις 45 ημέρες, ενώ και στο ελληνικό δίκαιο υπήρξε αντίστοιχη ρύθμιση με τον Ν. 1892/1990. Με την παρούσα αναλύονται τα ζητήματα που ανακύπτουν από την εν λόγω ρύθμιση, η οποία έχει προκαλέσει έντονο θεωρητικό ενδιαφέρον και για την οποία έχουν διατυπωθεί ποικίλες απόψεις.

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΞΕΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΝ 1.Γαλλία Η Γαλλία είναι η χώρα η οποία διαθέτει την πιο πλούσια νομοθεσία αναφορικά με τις διαδικασίες διάσωσης των επιχειρήσεων. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι μετά τις μεταρρυθμίσεις της δεκαετίας του 80 1 δεν γίνεται πλέον λόγος για «πτωχευτικό δίκαιο», αλλά για «δίκαιο των επιχειρήσεων που βρίσκονται σε οικονομική δυσκολία» («Droit des enterprises en difficulté») 2. Συγκεκριμένα, το γαλλικό δίκαιο διαθέτει τέσσερις προπτωχευτικές διαδικασίες: τη διαδικασία συνδιαλλαγής (conciliation), τη διαδικασία του ειδικού εντολοδόχου (mandataire ad hoc), τη διαδικασία διάσωσης (sauvegarde) και τη διαδικασία ταχείας οικονομικής διάσωσης (sauvegarde financiére accélérée). Επίσης, διαθέτει μία εταιρικού δικαίου προειδοποιητική διαδικασία, την «procedure d alerte», καθώς επίσης και την «redressement judiciaire» (διαδικασία αναδιοργάνωσης) και τη «liquidation judiciaire» (διαδικασία ρευστοποίησης), οι οποίες όμως θεωρούνται πτωχευτικές διαδικασίες, καθώς αφορούν εταιρίες στις οποίες έχει επέλθει παύση πληρωμών. Από τις προπτωχευτικές διαδικασίες του γαλλικού δικαίου μόνο η διαδικασία συνδιαλλαγής 3 περιέχει ρύθμιση που επιτρέπει την υπαγωγή επιχειρήσεων οι οποίες έχουν περιέλθει σε παύση πληρωμών. Το άνοιγμά της μπορούν να ζητήσουν επιχειρήσεις οι οποίες αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες ή βρίσκονται σε κατάσταση παύσης πληρωμών. Στην τελευταία αυτή περίπτωση η αίτηση για το άνοιγμα της διαδικασίας θα πρέπει να γίνει εντός 45 ημερών από την επέλευση της παύσης πληρωμών. Η εν λόγω διαδικασία έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με την καταργηθείσα διαδικασία συνδιαλλαγής του ελληνικού πτωχευτικού δικαίου, αφού μάλιστα αποτέλεσε εν πολλοίς και το πρότυπό της. Το σημείο στο οποίο διαφοροποιείται από την τελευταία είναι η δυνατότητα υπαγωγής επιχειρήσεων στις οποίες έχει επέλθει η ουσιαστική πτώχευση, ρύθμιση ομοιάζουσα με αυτή του άρθρου 99 παρ. 6 ΠτΚ. 1 Βλ. Μιχαλόπουλο, Η επαναξιολόγηση των προτεραιοτήτων στο Πτωχευτικό Δίκαιο, ΕΕμπΔ 1985, 553 επ. 2 Βλ. Αλ. Ρόκας, «Προπτωχευτική Διαδικασία Εξυγίανσης Επιχειρήσεων», 2014, σ. 5. 3 Βλ. αναλυτικότερα Αυγητίδη, Δίκαιο Εξυγίανσης, 2011, σ. 103 επ., Μιχαλόπουλο, Οι προπτωχευτικές διαδικασίες, 2013, σ. 5 επ. (με περαιτέρω παραπομπές στη γαλλική βιβλιογραφία).

Στις λοιπές προπτωχευτικές διαδικασίες του γαλλικού δικαίου δεν επιτρέπεται η υπαγωγή επιχειρήσεων στις οποίες έχει επέλθει παύση πληρωμών. Για τις επιχειρήσεις αυτές δίνεται, εκτός από τη δυνατότητα υπαγωγής στη διαδικασία συνδιαλλαγής, η δυνατότητα χρήσης των διαδικασιών αναδιοργάνωσης ή ρευστοποίησης. Και οι δύο αυτές διαδικασίες θεωρούνται πτωχευτικές, καθώς αφορούν εταιρίες οι οποίες βρίσκονται σε κατάσταση παύσης πληρωμών, πλην όμως αποσκοπούν στην εξυγίανση των επιχειρήσεων αυτών. Η διαδικασία αναδιοργάνωσης, είναι διαθέσιμη σε επιχειρήσεις που έχουν παύσει τις πληρωμές τους, υπάρχουν όμως προοπτικές διάσωσης και συνήθως έχει ως αποτέλεσμα την εκποίηση των περιουσιακών στοιχείων της επιχείρησης. Γενικότερα, η διαδικασία αναδιοργάνωσης χρησιμοποιείται σε περίπτωση αποτυχίας μίας προπτωχευτικής διαδικασίας, ενώ αν και αυτή αποτύχει σειρά έχει η διαδικασία ρευστοποίησης 4. 2.Ηνωμένο Βασίλειο Στο αγγλικό δίκαιο δυνατότητα εξυγίανσης δίνεται στις επιχειρήσεις μέσω των λεγόμενων «εκούσιων εταιρικών συμφωνιών» ή «Company Voluntary Arrangements» (CVAs), που συνιστούν συμφωνίες της εταιρίας με τους πιστωτές της. Παρά το γεγονός ότι τα CVAs αποτελούν διαδικασία του πτωχευτικού δικαίου, μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο από οικονομικά υγιείς επιχειρήσεις, όσο και από επιχειρήσεις που βρίσκονται σε κατάσταση παύσης πληρωμών ή υπερχρέωσης. Το CVA μπορεί να συνδυαστεί και με τη διαδικασία της «administration», όπου τη διοίκηση της εταιρίας αναλαμβάνει τρίτο εξειδικευμένο πρόσωπο, ενώ επέρχεται και αναστολή των ατομικών διώξεων 5. Διαφορετικά η επιχείρηση διατηρεί τη διοίκησή της, η οποία και είναι επιφορτισμένη με το έργο της σύνταξης πρότασης συμφωνίας (proposal), με τη συνεπικουρία ενός εξειδικευμένου εντολοδόχου (nominee). Για την έγκριση της συμφωνίας απαιτείται πλειοψηφία του 75% των απαιτήσεων των παρισταμένων πιστωτών και καθίσταται δεσμευτική για όλους τους πιστωτές, στο βαθμό που αυτοί είχαν δικαίωμα ψήφου, ακόμη κι αν δεν έλαβαν πρόσκληση να συμμετέχουν στις σχετικές ψηφοφορίες. Σημειωτέον ότι η συμφωνία αυτή δεσμεύει μόνο τους μη εξασφαλισμένους πιστωτές. Εξασφαλισμένοι και προνομιακώς ικανοποιούμενοι πιστωτές θα πρέπει να συμφωνήσουν για να δεσμευτούν. Γι αυτό τον λόγο τα CVAs αφορούν κυρίως επιχειρήσεις με μη εξασφαλισμένους πιστωτές, όπως για παράδειγμα επιχειρήσεις λιανικής πώλησης. 4 Βλ. Αλ. Ρόκας, ό.π., σ. 6-7. 5 Βλ. αναλυτικά Αυγητίδη, Εξυγίανση επιχειρήσεων, σ. 91 επ.

Εκτός από τα CVAs προβλέπεται άλλη μία διαδικασία εξυγίανσης, η πρόταση διακανονισμού οφειλών (Scheme of Arrangement ή SoA). Η διαδικασία αυτή αφορά τόσο επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα, όσο και επιχειρήσεις στις οποίες έχει επέλθει η ουσιαστική πτώχευση, ευρισκόμενες σε κατάσταση παύσης πληρωμών. Στην περίπτωση που δεν έχει επέλθει παύση πληρωμών γίνεται λόγος για solvent schemes of arrangement. Και τα SoA, όπως και τα CVAs, δύνανται να έχουν ευρύτατο περιεχόμενο, προβλέποντας ακόμη και εταιρικές μεταβολές, όπως εξαγορά ή συγχώνευση. Αίτηση για την έναρξη της διαδικασίας δύνανται να καταθέσουν η εταιρία, οι εταίροι/μέτοχοι ή οι πιστωτές. Και στην περίπτωση αυτή απαιτείται πλειοψηφία 75% των απαιτήσεων των παρισταμένων πιστωτών για τη δέσμευση όλων των πιστωτών, απαιτείται όμως επιπλέον απλή πλειοψηφία των παριστάμενων προσώπων 6. Γίνεται σαφές λοιπόν, ότι παρά το γεγονός ότι δυνατότητα υπαγωγής στις παραπάνω διαδικασίες δίνεται και σε εταιρίες οι οποίες βρίσκονται σε παύση πληρωμών, δεν τίθενται εκ του νόμου ειδικότερες προϋποθέσεις για τις περιπτώσεις αυτές, παρά μόνο απαιτείται η ύπαρξη της απαιτούμενη πλειοψηφίας για την επικύρωση και εκτέλεση της συμφωνίας. 3.Ιταλία Στο ιταλικό δίκαιο προπτωχευτική διαδικασία εξυγίανσης, η οποία επιτρέπει την υπαγωγή επιχειρήσεων ευρισκόμενων σε παύση πληρωμών είχε θεσμοθετηθεί ήδη από το 1903 7. Πρόκειται για τον προληπτικό συμβιβασμό (concordato preventive), μία δικαστική διαδικασία η οποία αφορά επιχειρήσεις σε σοβαρή κρίση ή και σε παύση πληρωμών. Βασικά χαρακτηριστικά της διαδικασία αυτής είναι η κήρυξη της έναρξής της από το δικαστήριο, η αναστολή διώξεων, η διατήρηση της διαχείρισης από τον οφειλέτη, παρά τον διορισμό ειδικού εντολοδόχου, η αποδοχή του σχεδίου με απλή πλειοψηφία πιστωμάτων και η δέσμευση όλων των πιστωτών, ακόμη και των εμπραγμάτως εξασφαλισμένων ή προνομιούχων. Σε κάθε περίπτωση δεν παραβιάζεται η αρχή της ίσης μεταχείρισης των πιστωτών, όπως συμβαίνει και στην ελληνική προπτωχευτική διαδικασία εξυγίανσης. Η παραπάνω διαδικασία τροποποιήθηκε το 2012 και 2013. Με τις νέες διατάξεις προστατεύεται ακόμη περισσότερο η προς εξυγίανση επιχείρηση, καθώς πλέον η διαδικασία μπορεί να ξεκινήσει ήδη από το στάδιο των διαπραγματεύσεων, πριν τη σύναψη συμφωνίας. Σε περίπτωση αποτυχίας σύναψης συμφωνίας ενός της τασσόμενης εκ του 6 Βλ. Αλ. Ρόκα, ό.π., σ. 28-30. 7 Βλ. Κ. Ρόκα, Ο πτωχευτικός συμβιβασμός, 1955, σ.23.

νόμου προθεσμίας είναι δυνατή η κατάθεση αίτησης πτώχευσης από τους πιστωτές 8. Και κατά το ιταλικό δίκαιο, λοιπόν, δίνεται η δυνατότητα υπαγωγής σε προπτωχευτική διαδικασία εξυγίανσης και σε επιχειρήσεις που έχουν παύσει τις πληρωμές τους, χωρίς περαιτέρω προϋποθέσεις ή υποχρεώσεις από την πλευρά της υπαγόμενης επιχείρησης, σε αντίθεση με το ελληνικό δίκαιο, όπου απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η συνυποβολή αίτησης πτώχευσης από την αιτούσα επιχείρηση. 4.Ισπανία Στην Ισπανία υπήρχε ενδοπτωχευτική διαδικασία αναδιοργάνωσης στον ισχύοντα πτωχευτικό νόμο του 2003 9. Με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, όμως, κρίθηκε απαραίτητη η μεταρρύθμιση του δικαίου εξυγίανσης. Έτσι, με το νόμο 38 του 2011 εισήχθησαν, ως προπτωχευτικές διαδικασίες, οι «συμφωνίες αναχρηματοδότησης» (acuerdo de refinanciación). Οι διαδικασίες αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν και από επιχειρήσεις στις οποίες έχει επέλθει παύση πληρωμών. Συγκεκριμένα η διαδικασία έχει ως εξής: ο οφειλέτης ενημερώνει το δικαστήριο ότι βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές του. Στη συνέχεια λαμβάνει τρίμηνη προθεσμία εντός της οποίας αναστέλλονται οι αιτήσεις πτώχευσης, μετά την πάροδο της οποίας θα πρέπει να έχει αντιμετωπίσει τα οικονομικά του προβλήματα, διαφορετικά οφείλει εντός μηνός να καταθέσει αίτηση πτώχευσης. Για τη σύναψη συμφωνίας απαιτείται η υπογραφή της από πιστωτές που εκπροσωπούν το 60% των απαιτήσεων. Επίσης, πρέπει αυτή να συνοδεύεται από έκθεση εμπειρογνώμονα όπου θα βεβαιώνεται η βιωσιμότητα της επιχείρησης. Η επικύρωση της συμφωνίας από το δικαστήριο δεν είναι υποχρεωτική. Σε περίπτωση που δεν επικυρωθεί, τα πλεονεκτήματα που έχει είναι η εξαίρεση από τις πτωχευτικές ανακλήσεις και η προνομιακή ικανοποίηση χρηματοδοτήσεων, σε περίπτωση επιγενόμενης πτώχευσης. Αν επικυρωθεί καθίσταται δεσμευτική για όλους τους πιστωτές 10. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η προπτωχευτική διαδικασία που ισχύει στην Ισπανία ομοιάζει σε αρκετά σημεία με την προπτωχευική διαδικασία εξυγίανσης ου ελληνικού δικαίου, για την οποία θα γίνει λόγος παρακάτω. 8 Βλ. Αλ. Ρόκα, ό.π., σ. 41-42. 9 Βλ. Μιχαλόπουλο, Οι προπτωχευτικές διαδικασίες, σ. 14 επ., Κοτσίρη, Πτωχευτικό Δίκαιο, σ. 57 επ. 10 Βλ. Αλ. Ρόκα, ό.π., σ. 46-47.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΡΟΠΤΩΧΕΥΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΠΤΩΧΕΥΤΙΚΟΥ ΚΩΔΙΚΑ Πριν την ανάλυση της προπτωχευτικής διαδικασίας εξυγίανσης και ειδικότερα των ζητημάτων που τίθενται από την περιέλευση του οφειλέτη σε κατάσταση παύσης πληρωμών πριν και μετά το άνοιγμα της διαδικασίας, σκόπιμη κρίνεται η επισκόπηση των προηγούμενων συστημάτων που κατά καιρούς ίσχυσαν στο ελληνικό δίκαιο αποσκοπώντας στην εξυγίανση επιχειρήσεων. 1. Ο προληπτικός συμβιβασμός του νόμου ΒΡΜΑ του 1893 Ο θεσμός του προληπτικού συμβιβασμού έχει ρυθμισθεί από τις νομοθεσίες αρκετών κρατών, όπως της ιταλικής Legge Falimentare, της αυστριακής Ausgleischordung και της καταργηθείσας γερμανικής Vergleischordung 1935 11. Στην ελληνική έννομη τάξη ο «προληπτικός συμβιβασμός» εισήχθη ως θεσμός το 1893 με τον νόμο ΒΡΜΑ για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, μέχρι την κατάργησή του, το 1895 12. Επρόκειτο μάλιστα για συμβατική διαδικασία, ομοιάζουσα στο σημείο αυτό με τη διαδικασία συνδιαλλαγής 13. Τα βασικά χαρακτηριστικά του προληπτικού συμβιβασμού ήταν: αίτηση προς το δικαστήριο, εκ του νόμου αναστολή των ατομικών διώξεων, απόφαση της πλειοψηφίας των πιστωτών και επικύρωση του συμβιβασμού από το δικαστήριο, δεσμευτική για όλους τους πιστωτές, χαρακτηριστικά που απαντώνται και στα σύγχρονα συστήματα πρόληψης της πτώχευσης. 2. Η διαδικασία του Ν.Δ 3562/1956 Η επόμενη νομοθετική προσπάθεια για την αντιμετώπιση του προβλήματος των υπερχεωμένων επιχειρήσεων έγινε με το Ν.Δ. 3562/1956 «περί υπαγωγής ανωνύμων εταιριών υπό την διοίκησιν και διαχείρισιν των πιστωτών και θέσεως αυτών υπό ειδικήν εκκαθάρισιν». Το νομοθέτημα αυτό δημιουργήθηκε για να διευκολύνει την εκκαθάριση της περιουσίας των προβληματικών επιχειρήσεων, οι οποίες αδυνατούσαν να 11 Βλ. Ε. Περάκης, Πτωχευτικό δίκαιο, 2 η εκδ., 2012, σελ. 38 12 Βλ. Λ. Κοτσίρη, Η διαδικασία συνδιαλλαγής κατά τον ΠτΚ, 2011, σελ. 4-5 13 Κατά τον Μιχαλόπουλο, Η αποδραματοποίηση της πτώχευσης κατά το ισχύον δίκαιο του πτωχευτικού κώδικα, ΕεμπΔ 2009, 729, 733, η διαδικασία συνδιαλλαγής αποτελεί σύγχρονη εκδοχή του προληπτικού συμβιβασμού.

εξυπηρετήσουν τα χρέη τους και να τα ρυθμίσουν εκούσια σε συνεννόηση με τους πιστωτές τους. Αποτελεί διαδικασία δικαστικού διακανονισμού χρεών, που μπορούσε να γίνει με τη θέση της επιχείρησης, είτε υπό ειδική εκκαθάριση, είτε υπό τη διοίκηση και διαχείριση των πιστωτών της, που αποτελεί ειδικού περιεχομένου συμβιβασμό 14. Προηγούταν της υπαγωγής αυτής η θέση της επιχείρησης υπό προσωρινή διαχείριση, κατά την οποία αφαιρούταν η διοίκηση και διαχείριση από τον φορέα της και επερχόταν αναστολή ατομικών διώξεων εναντίον της. Το νομοθέτημα αυτό ήταν γέννημα της μεταπολεμικής περιόδου, κατά την οποία γινόταν προσπάθεια ανόρθωσης της πληγείσας από τον πόλεμο και την οικονομικοπολιτική κρίση ελληνικής οικονομίας. Ακολούθησε τα δάνεια που χoρηγήθηκαν στις ελληνικές επιχειρήσεις με το σχέδιο Marshall, τα οποία έμειναν αναξιοποίητα εξαιτίας αλόγιστης χορήγησης και έλλειψης ανοχής προς τις οφειλέτιδες επιχειρήσεις 15. Το Ν.Δ. 3562/1956 δεν απέδωσε τα αναμενόμενα, αν και τα σχόλια για τη νομοτεχνική του κατασκευή ήταν θετικά 16. 3. Το σύστημα εξυγίανσης του νόμου 1386/1983 Σύστημα εξυγίανσης με βασικές διαφορές από τα μεταγενέστερα, τόσο από δογματική όσο και από νομοτεχνική άποψη, ο Ν. 1386/1983 κατατάσσεται στα συστήματα αναγκαστικής εξυγίανσης, σύμφωνα με διάκριση που προτείνεται από τη θεωρία 17, καθώς η επιχείρηση μπορούσε να υπαχθεί στις διατάξεις του ακόμη και χωρίς τη βούλησή της. Επρόκειτο για ένα κρατικό σύστημα εξυγίανσης με έντονο το στοιχείο της διοικητικής παρέμβασης. Στόχος του νόμου ήταν η αντιμετώπιση της κρίσης, στην οποία είχε περιέλθει μεγάλη μερίδα των ελληνικών επιχειρήσεων, οι οποίες θεωρούνταν ιδιαίτερης σημασίας, λόγω του μεγάλου σε αριθμό εργατικού δυναμικού τους και της συμμετοχής τους στην εθνική 14 Βλ. Κοτσίρη, Χατζηνικολάου - Αγγελίδου, Δίκαιο Εξυγίανσης και εκκαθάρισης προβληματικών επιχειρήσεων, 3 η έκδ. 2006, σελ. 4-5. 15 Βλ. Λιακόπουλο, Συλλογικές διαδικασίες ικανοποίησης των πιστωτών και εξυγίανσης των επιχειρήσεων, ΕεμπΔ 1983, 191, Αυγητίδη, Εξυγίανση επιχειρήσεων μέσω προπτωχευτικών συμφωνιών, 2011, σελ. 53. 16 Βλ. Λιακόπουλο, ό.π., 192, Ν. Ρόκα, Στοιχεία πτωχευτικού Δικαίου, 1997, σελ. 72-73. 17 Βλ. Γεωργακόπουλο, Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου, τομ. 1, τευχ. 3, 1997, σελ. 176-177, που διακρίνει μεταξύ του δικαίου αναγκαστικής εξυγίανσης και δικαίου ελεύθερης εξυγίανσης, όπου το πρώτο ρυθμίζει την εξυγίανση που επιβάλλεται χωρίς τη συγκατάθεση όλων των πιστωτών ή ακόμη και του οφειλέτη, ενώ το δεύτερο ρυθμίζει την εξυγίανση με συμφωνία όλων των πιστωτών και του οφειλέτη και προβλέπει κυρίως της εξομοίωση των συνεπειών των δύο «δικαίων εξυγίανσης». Επίσης, Ν. Ρόκα σε

οικονομία. Στο σύστημα του νόμου αυτού προκρίθηκε ο στόχος της διάσωσης των επιχειρήσεων έναντι της ικανοποίησης των πιστωτών. Τη διαχείριση αυτού του κρατικού συστήματος ανέλαβε ο Οργανισμός Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων (Ο.Α.Ε.). Η υπαγωγή μιας επιχείρησης στην εξυγιαντική εκείνη διαδικασία γινόταν με απόφαση του Υπουργού Οικονομικών, ο οποίος παράλληλα αποφάσιζε είτε α) την ανάληψη της διοίκησης της επιχείρησης από τον Ο.Α.Ε. 18, είτε β) τη ρύθμιση των υποχρεώσεών της με τρόπο που να εξασφαλίζεται η βιωσιμότητά της. Στη δεύτερη περίπτωση, η ρύθμιση αυτή μπορούσε να επιδιωχθεί με δύο τρόπους: με την αναδιάρθρωση των υφιστάμενων υποχρεώσεών της 19 και με την αναγκαστική αύξηση του κεφαλαίου της επιχείρησης με τροπή του παθητικού της σε κεφάλαιο 20. Σε περίπτωση αποτυχίας των δύο παραπάνω διαδικασιών, η επιχείρηση υπαγόταν σε ειδική εκκαθάριση 21. Η επιδίωξη του νόμου ήταν να γίνεται αρχικά μια προσπάθεια επίτευξης συμφωνίας με σκοπό την επιβίωση της επιχείρησης και, αν δεν επιτευχθεί, να γίνει προσπάθεια μετοχοποίησης των υποχρεώσεών της με αύξηση κεφαλαίου. Τελευταία επιλογή ήταν η θέση της στην αναγκαστική εκκαθάριση του άρθρου 9. Εκ του αποτελέσματος της εφαρμογής του συνάγεται ότι ο νόμος τελικά δεν ανταποκρίθηκε στον σκοπό για τον οποίο θεσπίστηκε 22. Αναγκαιότητα θεσμοθέτησης ενός νέου συστήματος εξυγίανσης επιχειρήσεων ήταν η τότε οικονομική κρίση. 4. Οι ρυθμίσεις των άρθρων 44 και 45 του Ν. 1892/1990 Μετά την κατάργηση του Ν. 1386/1983 το ελληνικό δίκαιο εξυγίανσης επιχειρήσεων έκανε στροφή προς τον στόχο της αποκρατικοποίησης των προβληματικών επιχειρήσεων που κρατικοποιήθηκαν με τη διαδικασία του προηγούμενου νόμου. Σκοπός του νέου νόμου ήταν η επιβίωση της υπό εξυγίανση επιχείρησης και η μέσω αυτής ικανοποίηση των πιστωτών, ήταν δηλαδή μια διαδικασία προληπτική της πτώχευσης 23. 18 Άρθρο 8 ν. 1386/1983. 19 Αρθρ. 8 5 και 6. 20 Αρθρ. 7 αριθ. 2 περ. α και άρθρ. 10. 21 Άρθρ. 9. 22 Βλ. Ν. Ρόκα, ό.π., σελ. 73, ο οποίος αναφέρει ότι από τις 44 επιχειρήσεις που υπήχθησαν στον Ο.Α.Ε. με τη διαδικασία του ν. 1386/1983 δεν επιτεύχθηκε καμία συμφωνία εξυγίανσης, αλλά όλες τεθηκαν υπό ειδική εκκαθάριση. Μάλιστα, οι εκκαθαρίσεις δεν ήταν καν εξυγιαντικές, καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις εκποιούνταν ξεχωριστά τα περιουσιακά στοιχεία των επιχειρήσεων και όχι οι επιχειρήσεις ως σύνολο. Επίσης βλ. Π. Μάζη, Η ειδική εκκαθάριση των προβληματικών επιχειρήσεων, 1998, σελ. 36-37, για την αποτυχία του συστήματος του ν. 1386/1983. 23 Βλ. Κοτσίρη Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σ.13, όπου αναφέρεται ο σκοπός ως η «διάσωση και εξυγίανση μιας οικονομικά βιώσιμης επιχείρησης, με απώτερο σκοπό την εξασφάλιση των εργαζομένων, την αντιμετώπιση της ανεργίας και κατ επέκταση και την προστασία της εθνικής οικονομίας».

Για τις επιχειρήσεις που είχαν ήδη υπαχθεί στις ρυθμίσεις του προϊσχύσαντος νόμου 1386/1983 εξακολουθούσε να ισχύει η διαδικασία εκείνη και ο Ο.Α.Ε. εξακολουθούσε να λειτουργεί και να ασκεί τις αρμοδιότητές του 24. Οι επιχειρήσεις που θα κατέφευγαν στη νέα διαδικασία του Ν. 1892/1990 είχαν δυνατότητα επιλογής μεταξύ δύο διαδικασιών εξυγίανσης, είτε της εκούσιας εξυγίανσης των άρθρων 44 και 45, είτε της αναγκαστικής εκκαθάρισης των άρθρων 46 έως 46γ του νέου νόμου, σε αντιδιαστολή με το σύστημα αναγκαστικής εξυγίανσης που ίσχυε υπό το προηγούμενο καθεστώς 25. Με το άρθρο 44 Ν. 1892/1990 εισήχθη στην Ελλάδα η δυνατότητα σύναψης συμφωνίας της επιχείρησης με την πλειοψηφία των πιστωτών της 26 και με χαρακτηριστικά προληπτικού συμβιβασμού 27.Η συμφωνία αποτελούσε ένα είδος συμβιβασμού και μάλιστα αναγκαστικού, αφού δέσμευε και τους μη συμβληθέντες πιστωτές, περιλαμβανομένων μάλιστα και του Δημοσίου, των οργανισμών κοινωνικής ασφάλισης, κύριας και επικουρικής, των τραπεζών και άλλων πιστωτικών ιδρυμάτων 28, με προϋπόθεση την επικύρωσή της από το Εφετείο. Καινοτομία του νέου νόμου αποτέλεσε το γεγονός ότι δινόταν πλέον η δυνατότητα υπαγωγής στη διαδικασία όχι μόνο σε επιχειρήσεις που βρίσκονταν σε οικονομική αδυναμία πληρωμών των οφειλών τους, αλλά και σε εκείνες που βρίσκονταν σε παύση πληρωμών ή είχαν ήδη πτωχεύσει ή τεθεί υπό διαχείριση των πιστωτών ή υπό προσωρινή διαχείριση ή υπό εκκαθάριση οποιασδήποτε μορφής 29. Η δυνατότητα υπαγωγής επιχειρήσεων στις οποίες είχε επέλθει η παύση πληρωμών, καταργήθηκε με τη διαδικασία συνδιαλλαγής για να αναβιώσει με την εισαγωγή της νέας διαδικασίας εξυγίανσης επιχειρήσεων (άρθρα 99 106 ΠτΚ), για την οποία θα γίνει λόγος αναλυτικά παρακάτω. Η διαδικασία του Ν. 1892/1990 ομοιάζει σε πολλά σημεία με τη νεοεισαχθείσα διαδικασία εξυγίανσης, καθώς και με τη διαδικασία εξυγίανσης δεσμεύονται και οι μη συμβληθέντες πιστωτές, ενώ είναι δυνατή πλέον η υπαγωγή σε αυτή και επιχειρήσεων οι οποίες έχουν παύσει τις πληρωμές τους. Για τον λόγο αυτό από πολλούς θεωρητικούς γίνεται λόγος για αναβίωση, κατά κάποιον τρόπο του Ν. 1892/1990, σε μία πιο βελτιωμένη μορφή 24 Άρθρο 47 Ν. 1892/1990 25 Για τη διάκριση αυτή βλ. Λιακόπουλο, ό.π., σ. 50 26 Βλ. Περάκη, Η συμφωνία πιστωτών και επιχείρησης κατά τα άρθρα 44 και 45 ν. 1892/1990, 1993, Κοτσίρη Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., 27 Δεν αποκλειόταν όμως και η σύναψη της συμφωνίας μετά την πτώχευση. 28 Άρθρο 44 1 Ν. 1892/1990 29 Βλ. Κοτσίρη Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σ. 32.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΝΕΑ ΠΡΟΠΤΩΧΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΞΥΓΙΑΝΣΗΣ 1.Εισαγωγικά Σε περιόδους οικονομικής κρίσης ολοένα και αυξάνεται ο αριθμός των επιχειρήσεων οι οποίες αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στις οικονομικές τους υποχρεώσεις. Σε ένα τέτοιο οικονομικό περιβάλλον αποτελεί υποχρέωση του κράτους η λήψη μέτρων και η θέσπιση σχετικών νομοθετικών ρυθμίσεων προς αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών. Στην Ελλάδα η πρώτη νομοθετική απόπειρα προς διάσωση των υπερχρεωμένων επιχειρήσεων έγινε το 2007 με τη θέσπιση της διαδικασίας συνδιαλλαγής. Με την εφαρμογή της διαδικασίας συνδιαλλαγής ανεφάνησαν και οι αδυναμίες της, οι οποίες εντοπίστηκαν κυρίως στα εξής σημεία: τη μη δεσμευτικότητα της συμφωνίας ως προς τους μη συμβαλλόμενους πιστωτές και την καταχρηστική χρησιμοποίησή της από τις αιτούσες επιχειρήσεις. Είναι γεγονός πως η πλειοψηφία των επιχειρήσεων οι οποίες επιδίωξαν την υπαγωγή τους στη διαδικασία συνδιαλλαγής αποσκοπούσε στην αναστολή λήψης καταδιωκτικών μέτρων από τους πιστωτές και στην παροχή πίστωσης χρόνου όσον αφορά την εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους, παρά στη διάσωση της επιχείρησης, υπονομεύοντας κατ αυτόν τον τρόπο τον ίδιο τον σκοπό της διαδικασίας. Για τους λόγους αυτούς κρίθηκε επιτακτική η ανάγκη διαμόρφωσης του νομοθετικού πλαισίου αναφορικά με την εξυγίανση των επιχειρήσεων. Έτσι, τη θέση της διαδικασίας συνδιαλλαγής πήρε η νέα προπτωχευτική διαδικασία εξυγίανσης, η οποία εισήχθη στο πτωχευτικό μας δίκαιο με τον Ν. 4013/2011 και τροποποιήθηκε με τον Ν. 4072/2012. Μάλιστα είναι έντονος ο προβληματισμός του νομοθέτη στην αιτιολογική έκθεση του άρθρου 235 ν. 4072/2012, όπου αναφέρεται επί λέξει ότι: «Με τον ν. 4013/2011 επιδιώχθηκε όχι η αθρόα υπαγωγή επιχειρήσεων στα αρ. 99 επ., με συνέπεια το «πάγωμα» των δικαιωμάτων των πιστωτών και με μικρές πιθανότητες σύναψης συμφωνίας, αλλά η επίτευξη μικρότερου μεν αριθμού υπαγωγών, περισσότερων όμως συμφωνιών». Η παραπάνω επισήμανση θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη από τα δικαστήρια, τα οποία θα κληθούν να κρίνουν επί αιτήσεων για υπαγωγή στη διαδικασία εξυγίανσης, ούτως ώστε να εξετάσουν με ιδιαίτερη προσοχή τη συνδρομή των προϋποθέσεων υπαγωγής στη διαδικασία και τις προοπτικές βιώσιμης συνέχισης της δραστηριότητας

των επιχειρήσεων και να μην περιοριστούν μόνο σε έλεγχο σκοπιμότητας 30. Στόχος του θεσμού της διαδικασίας εξυγίανσης είναι να δοθεί μια δεύτερη ευκαιρία σε επιχειρήσεις που βρίσκονται σε αδυναμία να ανταποκριθούν στις οικονομικές τους υποχρεώσεις, λαμβάνοντας υπόψη παραμέτρους τόσο κοινωνικές, όπως η διάσωση θέσεων εργασίας, όσο και σε οικονομικές, όπως για παράδειγμα η διάσωση της άυλης αξίας της επιχείρησης, η προσέλκυση επενδύσεων κλπ 31. Σημειωτέον ότι με τη διαδικασία εξυγίανσης σκοπείται η διάσωση της επιχείρησης και όχι του φορέα της, όπως ρητά αναφέρεται στην ΑιτΕκθ ν. 4013/2011 και επιβεβαιώνεται και από το άρθρο 99 παρ. 2 32. Το αποτέλεσμα βέβαια της διαδικασίας εξυγίανσης, αν δηλαδή θα επιτευχθεί τελικά η συμφωνία ή όχι, δεν εξαρτάται από το καλό ή κακό περιεχόμενο της συμφωνίας. Δεν είναι η συμφωνία, αυτή καθαυτή που θα οδηγήσει στην εξυγίανση της πάσχουσας επιχείρησης, αλλά αφενός μεν η βιωσιμότητά της, η δυνατότητά της δηλαδή να διατηρηθεί στην αγορά μέσω μιας εξυγιαντικής διαδικασίας, αφετέρου δε η ικανότητα του οφειλέτη φορέα της επιχείρησης να αντιληφθεί έγκαιρα το πρόβλημα και το μέγεθός του και να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες 33. Καινοτομία της νέας προπτωχευτικής διαδικασίας αποτελεί το γεγονός ότι πλέον δίνεται η δυνατότητα υπαγωγής και σε επιχειρήσεις οι οποίες έχουν περιέλθει σε κατάσταση παύσης πληρωμών. Αυτή είναι και η σημαντικότερη διαφορά της διαδικασίας εξυγίανσης από τη διαδικασία συνδιαλλαγής, όπου προϋπόθεση υπαγωγής αποτελούσε η παρούσα ή προβλέψιμη οικονομική αδυναμία, ενώ η παύση πληρωμών απέκλειε την υπαγωγή του οφειλέτη σ αυτή. Πρότυπο της ρύθμισης αυτής αποτέλεσε το άρθρο L. 611-4 επ. του γαλλικού εμπορικού κώδικα για τη διαδικασία συνδιαλλαγής (procédure de concillation), σύμφωνα με το οποίο είναι δυνατή η υπαγωγή σ αυτή και επιχειρήσεων οι οποίες έχουν παύσει τις πληρωμές τους, υπό την προϋπόθεση ότι ο χρόνος κατά τον οποίο η επιχείρηση βρίσκεται σε κατάσταση παύσης πληρωμών δεν υπερβαίνει τις 45 ημέρες 34. Υπ αυτή την έννοια είναι αμφίβολο αν μπορούμε πράγματι να μιλάμε για προπτωχευτική διαδικασία. Ο όρος «προπτωχευτικός» αναφέρεται σε χρόνο πριν την ουσιαστική πτώχευση, νοούμενη και ως νομική κατάσταση (πτωχευτική διαδικασία), αλλά και ως πραγματική, ήτοι η κατάσταση της παύσης των πληρωμών, όπως αυτή προσδιορίζεται στο άρθρο 3 ΠτΚ 35. Υπό το πρίσμα αυτό η διαδικασία εξυγίανσης 30 Βλ. Γ. Σωτηρόπουλος, Ζητήματα του δικαίου της εξυγίανσης των επιχειρήσεων, ΕΕμπΔ 2012, 803. 31 Βλ. αιτιολογική έκθεση Ν. 4013/2011. 32 Βλ. και Γ. Σωτηρόπουλο, ό.π., 804. 33 Βλ. και Χ. Χρισοπούλου, Η συμφωνία εξυγίανσης, ΔΕΕ 12/201, 1109. 34 Βλ. Δ. Αυγητίδης, ΔΕΕ 2014, σ. 294. 35 Βλ. Γ. Σωτηρόπουλο, ό.π., 805.

θεωρείται προπτωχευτική με την έννοια ότι προηγείται χρονικά της πτωχευτικής διαδικασίας και μάλιστα αποσκοπεί στην αποτροπή της 36. 2. Προϋποθέσεις υπαγωγής Υποκειμενική προϋπόθεση υπαγωγής στη διαδικασία εξυγίανσης είναι, σύμφωνα με το άρθρο 99 1 ΠτΚ, η πτωχευτική ικανότητα του οφειλέτη και η ύπαρξη του κέντρου των κυρίων συμφερόντων του στην Ελλάδα. Ως πτωχευτική ικανότητα ενός προσώπου νοείται η νομική δυνατότητα να υπαχθεί στην προβλεπόμενη στο νόμο ειδική διαδικασία συλλογικής αναγκαστικής εκτέλεσης, την πτωχευτική διαδικασία, κατόπιν δικαστικής απόφασης, που κηρύσσει την πτώχευσή του 37. Κατά τη διάταξη δε του άρθρου 2 1 ΠτΚ, «πτωχευτική ικανότητα έχουν οι έμποροι, καθώς και οι ενώσεις προσώπων με νομική προσωπικότητα που επιδιώκουν οικονομικό σκοπό». Όσον αφορά το κέντρο των κυρίων συμφερόντων του οφειλέτη, αυτό ορίζεται στο άρθρο 4 2 ΠτΚ ως ο τόπος όπου ο οφειλέτης ασκεί συνήθως τη διοίκηση των συμφερόντων του. Κέντρο των κυρίων συμφερόντων των νομικών προσώπων είναι ο τόπος της καταστατικής του έδρας και σε περίπτωση ανατροπής του τεκμηρίου αυτού, ο τόπος της πραγματικής. Αντικειμενική προϋπόθεση της υπαγωγής στη διαδικασία εξυγίανσης είναι η περιέλευση του οφειλέτη σε κατάσταση παρούσας ή επαπειλούμενης αδυναμίας πληρωμής των ληξιπρόθεσμων χρηματικών του υποχρεώσεων, κατά τρόπο γενικό 38. Ο νόμος, δηλαδή, προϋποθέτει αδυναμία εκπλήρωσης, όπως αυτή ορίζεται στο άρθρο 3 1 ΠτΚ, χωρίς όμως να απαιτεί η αδυναμία αυτή να είναι και μόνιμη, οπότε θα υπήρχε παύση πληρωμών 39. Θέτοντας, λοιπόν, την προϋπόθεση αυτή, «ο νέος νόμος μετατοπίζει τη διαδικασία ένα σκαλοπάτι πιο βαθιά στην κρίση», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Ν. Ρόκας 40. Παρούσα είναι η αδυναμία όταν ο οφειλέτης βρίσκεται ήδη σε αδυναμία εκπλήρωσης των χρηματικών του υποχρεώσεων, ανεξάρτητα από το αν η αδυναμία αυτή έχει εκδηλωθεί και προς τα έξω ως παύση πληρωμών, αρκεί να υπάρχει βεβαιωμένη αδυναμία πληρωμής των ληξιπρόθεσμων χρηματικών υποχρεώσεων. Σε περίπτωση, όμως, που ο οφειλέτης έχει περιέλθει σε κατάσταση παύσης πληρωμών υποχρεούται 36 Βλ. Ν. Ρόκα, ό.π., σ. 84 37 Βλ. Σπ. Ψυχομάνης, Πτωχευτικό Δίκαιο, Δ εκδ, 2011, σελ. 66. 38 Άρθρ. 99 1 ΠτΚ. 39 Βλ. Ε. Περάκης, ό.π., σελ 61. 40 ό.π., σ. 42.

με την αίτηση για υπαγωγή στη διαδικασία εξυγίανσης να συνυποβάλει και αίτηση κήρυξης πτώχευσης. Επαπειλούμενη αδυναμία εκπλήρωσης είναι η βάσιμη απειλή που αντιμετωπίζει ο οφειλέτης ότι θα βρεθεί στη δύσκολη θέση να μην μπορεί να εξοφλεί τις υφιστάμενες ληξιπρόθεσμες οφειλές του 41. Πρόκειται δηλαδή για στάδιο το οποίο προηγείται της παρούσας αδυναμίας. Το διάστημα εντός του οποίου προσδιορίζεται η επαπειλούμενη αδυναμία δεν προκύπτει εκ του νόμου. Κρατούσα στη θεωρία άποψη είναι αυτή σύμφωνα με την οποία η επαπειλούμενη αδυναμία πρέπει να ορίζεται σε σχέση με τις υποχρεώσεις του οφειλέτη μέχρι την επόμενη οικονομική κρίση, ώστε αφενός το διάστημα να μην είναι πολύ μεγάλο, αφετέρου να προκύπτει μόνιμη έλλειψη ρευστότητας, που μπορεί να συνιστούν πιθανολόγηση αδυναμίας πληρωμών 42. Γενική είναι η παρούσα ή επαπειλούμενη αδυναμία πληρωμών όταν, κατά τις αντιλήψεις των συναλλαγών, ο οφειλέτης δεν μπορεί να εκπληρώσει όλες ή το μεγαλύτερο μέρος των οικονομικών του υποχρεώσεων ή ακόμη και ένα μόνο, αλλά το πλέον σημαντικό, χρέος του. Στο αρχικό κείμενο του νόμου προβλεπόταν η υπαγωγή στη διαδικασία εξυγίανσης και επιχειρήσεων που αντιμετωπίζουν «άλλα σοβαρά οικονομικά προβλήματα». Ως τέτοια νοούνταν προφανώς τα οικονομικά εκείνα προβλήματα που κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων θα οδηγούσαν αναπόδραστα σε καταστάσεις παρούσας και τετελεσμένης αδυναμίας εκπλήρωσης. Τελικά η διάταξη αυτή απαλείφθηκε, καθώς θεωρήθηκε ότι, ως αόριστη έννοια, θα προκαλούσε δυσχέρειες προσδιορισμού της από τα δικαστήρια. Επιπλέον θα διεύρυνε υπερβολικά το πεδίο εφαρμογής του νόμου, με αποτέλεσμα να ελλοχεύει ο κίνδυνος καταστρατήγησης και καταχρηστικής εφαρμογής του από τις επιχειρήσεις, από τις οποίες υπέφερε η προηγούμενη διαδικασία συνδιαλλαγής και ήθελε να αποφύγει ο νομοθέτης. 3. Το άνοιγμα της διαδικασίας i. Η αίτηση του οφειλέτη Η διαδικασία κινείται με πρωτοβουλία του οφειλέτη στο πρόσωπο του οποίου συντρέχουν οι προϋποθέσεις που θέτει ο νόμος. Με την αίτησή του ο οφειλέτης επιδιώκει τη σύναψη συμφωνίας μεταξύ αυτού 41 Βλ. Σπ. Ψυχαμάνης, ό.π., σελ. 67. 42 Βλ. Κοτσίρη, ό.π., σ. 176, Αλ. Ρόκα, Η επαπειλούμενη αδυναμία εκπλήρωσης υποχρεώσεων ως νέος λόγος κήρυξης της πτώχευσης, ΔΕΕ 2008, 670, Αυγητίδη, Η επαπειλούμενη αδυναμία εκπλήρωσης ως νέος λόγος κόρυξης της πτώχευσης, ΧρΙΔ 2009, 459.

και των πιστωτών του, με σκοπό την άρση των οικονομικών προβλημάτων της επιχείρησής του, την αποφυγή κήρυξής του σε πτώχευση και κατ επέκταση την εξυγίανση της επιχείρησής του, με τέτοιο τρόπο ώστε να μην παραβλάπτεται η συλλογική ικανοποίηση των πιστωτών του 43. Σε περίπτωση που ο αιτών για την υπαγωγή σε διαδικασία εξυγίανσης είναι νομικό πρόσωπο η αίτηση υποβάλλεται από το όργανο της διοίκησης και στη δίκη καλούνται όλα τα μέλη. Η αίτηση υποβάλλεται στο πτωχευτικό δικαστήριο, το οποίο δικάζει κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας. Στην αίτηση, εκτός από τα στοιχεία που απαιτούνται από τα άρθρα 118 και 216 ΚΠολΔ, πρέπει να περιγράφονται η επιχείρηση του οφειλέτη, η οικονομική του κατάσταση με παράθεση των πιο πρόσφατων οικονομικών στοιχείων, συμπεριλαμβανομένων των τυχόν οφειλών του προς το Δημόσιο και τα ασφαλιστικά ταμεία, τα αίτια της οικονομικής του αδυναμίας, τα προτεινόμενα μέτρα για την αντιμετώπιση της οικονομικής αδυναμίας και οι τυχόν διαπραγματεύσεις που έχουν λάβει χώρα με τους πιστωτές. Ιδιαίτερα γίνεται περιγραφή του μεγέθους της επιχείρησης, του προσωπικού που απασχολεί, καθώς και της κατάστασης και των προοπτικών της αγοράς, στην οποία ο οφειλέτης δραστηριοποιείται 44. Το περιεχόμενο της αίτησης για υπαγωγή στη διαδικασία εξυγίανσης είναι διευρυμένο σε σχέση με εκείνο της διαδικασίας συνδιαλλαγής. Πλέον απαιτείται και η περιγραφή στοιχείων της αγοράς στην οποία δραστηριοποιείται ο οφειλέτης. Η επιταγή αυτή του νόμου προφανώς έχει ως στόχο να δώσει στον δικαστή επιπλέον στοιχεία για τα αίτια της οικονομικής αδυναμίας του οφειλέτη και για τις δυνατότητες και τους τρόπους ανάκαμψής της. Επιπλέον, απαραίτητα στοιχεία της αίτησης αποτελούν τα αίτια της οικονομικής αδυναμίας και οι τυχόν διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές. Όπως ειπώθηκε και σε άλλο σημείο της παρούσας, σε διαδικασία εξυγίανσης μπορεί να υπαχθεί και ο οφειλέτης, ο οποίος βρίσκεται ήδη σε κατάσταση παύσης πληρωμών. Στην περίπτωση αυτή μαζί με την αίτηση υποβάλλεται και αίτηση κήρυξης του οφειλέτη σε πτώχευση. Η παράλληλη υποβολή αίτησης πτώχευσης δεν συνιστά στοιχείο του παραδεκτού της αίτησης για υπαγωγή στη διαδικασίας εξυγίανσης, μπορούν όμως να ζητήσουν την κήρυξη του οφειλέτη σε πτώχευση οι πιστωτές του ή ο Εισαγγελέας (άρθρο 99 6 ΠτΚ). Αν ο οφειλέτης περιέλθει σε κατάσταση παύσης πληρωμών κατά τη διάρκεια της διαδικασίας εξυγίανσης οφείλει τότε να υποβάλλει αίτηση πτώχευσης, έχοντας όμως το δικαίωμα να ζητήσει την αναστολή εκδίκασής της μέχρι τη λήξη της διαδικασίας εξυγίανσης. 43 Βλ. Σπ. Ψυχαμάνη, ό.π., σ. 69. 44 Άρθρο 100 2 ΠτΚ.

Με την κατάθεση της αίτησης ο οφειλέτης έχει υποχρέωση να προσκομίσει στο δικαστήριο, με ποινή απαραδέκτου, μια σειρά εγγράφων, τα οποία αναφέρονται στο άρθρο 100 2 ΠτΚ και από τα οποία αποδεικνύεται η οικονομική του κατάσταση. Επίσης, απαιτείται η αίτηση να συνοδεύεται από γραμμάτιο κατάθεσης του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων ύψους 4.000 και σε περίπτωση που ο οφειλέτης είναι ανώνυμη εταιρία γραμμάτιο ύψους 7.000, από τα οποία θα καλυφθούν τα έξοδα αμοιβών του εμπειρογνώμονα και του τυχόν μεσολαβητή ή ειδικού εντολοδόχου. Σε περίπτωση που ο οφειλέτης είναι φυσικό πρόσωπο και με την αίτησή του δεν ζητά τη σύγκληση της συνέλευσης των πιστωτών ή τον διορισμό μεσολαβητή, το παραπάνω παράβολο ορίζεται σε 2.000. Τα παραπάνω ποσά επιστρέφονται στον οφειλέτη σε περίπτωση απόρριψης της αίτησής του (άρθρο 100 5). Κατά τη συζήτηση της αίτησης ο δικαστής έχει δικαίωμα να κλητεύσει έναν ή περισσότερους πιστωτές, κατά την κρίση του. Εάν υπάρχουν οφειλές προς το Δημόσιο ή προς φορείς κοινωνικής ασφάλισης η κλήτευσή τους είναι υποχρεωτική. Σε κάθε περίπτωση μπορεί να παραστεί και εκπρόσωπος των εργαζομένων χωρίς κλήτευση 45. ii. Η έκθεση του εμπειρογνώμονα Η αίτηση για υπαγωγή στη διαδικασία συνοδεύεται, με ποινή απαραδέκτου, από έκθεση εμπειρογνώμονα. Το περιεχόμενο της αίτησης προβλέπεται στο άρθρο 100 3 ΠτΚ. Αυτή πρέπει να περιέχει κατάλογο των περιουσιακών στοιχείων και των πιστωτών του οφειλέτη, με ειδική μνεία των ενέγγυων πιστωτών. Επίσης, να αναφέρεται στην οικονομική κατάσταση του οφειλέτη και τις προοπτικές εξυγίανσής της. Τέλος, πρέπει να περιέχει γνώμη του εμπειρογνώμονα σε σχέση με τα οικονομικά στοιχεία του οφειλέτη, την κατάσταση της αγοράς, τη βιωσιμότητα της επιχείρησης και για το κατά πόσο δεν παραβλάπτεται η συλλογική ικανοποίηση των πιστωτών. Σε περίπτωση που ο οφειλέτης ζητά τη λήψη προληπτικών μέτρων, ο εμπειρογνώμονας πρέπει στην έκθεσή του να εκφέρει γνώμη σχετικά με την ανάγκη λήψης τους. Τα παραπάνω στοιχεία είναι δυνατό να περιέχονται ήδη στην αίτηση του οφειλέτη, οπότε στην περίπτωση αυτή, ο εμπειρογνώμονας οφείλει να βεβαιώσει την ακρίβειά τους και κατά πόσο συμμερίζεται τις εκφερόμενες στην αίτηση εκτιμήσεις. Περαιτέρω, το έργο του εμπειρογνώμονα μπορεί να αναλάβει, σύμφωνα με το άρθρο 100 4 ΠτΚ πιστωτικό ίδρυμα που παρέχει νόμιμα τις υπηρεσίες του στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον Ν. 3601/2007, νόμιμος ελεγκτής ή ελεγκτικό γραφείο, όπως αυτά ορίζονται στον Ν. 45 Άρθρο 100 6 ΠτΚ, όπως προστέθηκε με το άρθρο 234 2 Ν. 4072/2012.

3601/2008. Αν ο οφειλέτης είναι φυσικό πρόσωπο, ως εμπειρογνώμονας μπορεί να οριστεί και ελεγκτής πτυχιούχος ανωτάτης σχολής, που είναι μέλος του Οικονομικού Επιμελητηρίου Ελλάδος και κάτοχος άδειας λογιστή Α τάξεως του Ν. 2515/1997, Στην επιλογή του νομοθέτη να καταστήσει υποχρεωτική την έκθεση του εμπειρογνώμονα, παρά το γεγονός ότι ο δικαστής δεν δεσμεύεται από αυτή, ασκήθηκε κριτική από μέρος της θεωρίας. Θεωρήθηκε ότι ο νομοθέτης, με την επιλογή του αυτή, διατυπώνει την άποψη ότι ο δικαστής δεν είναι σε θέση να προβεί σε εκτιμήσεις οικονομικού περιεχομένου, θέση ασύμβατη με την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και τις γενικές διατάξεις περί πραγματογνωμοσύνης, που δίνουν τη δυνατότητα στον δικαστή να ορίσει πραγματογνώμονα για ζητήματα τα οποία απαιτούν «ειδικές γνώσεις επιστήμης ή τέχνης». Με την επιλογή του αυτή ο νομοθέτης ουσιαστικά αποδυναμώνει την οποιαδήποτε αντίθετη θέση του δικαστηρίου, το οποίο είναι ασύμβατο με την όλη διαδικασία της πτώχευσης, όπου το δικαστήριο ασκεί τη γενική εποπτεία της νομιμότητας της διαδικασίας 46. Επιπλέον, ο ορισμός «πιστωτικού ιδρύματος» ως εμπειρογνώμονα, το ταυτίζει με τον νόμιμο ελεγκτή του Ν. 3693/2008, αναγνωρίζοντάς του ιδιότητα που δεν περιλαμβάνεται στις περιοριστικά αναφερόμενες στο άρθρο 11 1 Ν. 3601/2007, ούτε μπορεί να θεωρηθεί ως «άσκηση λοιπών χρηματοπιστωτικών ή δευτερευουσών δραστηριοτήτων», που μπορούν να επιτραπούν στην Τράπεζα της Ελλάδος σύμφωνα με το άρθρο 11 2 Ν. 3601/2007. Συνεπώς, η απόδοση σε πιστωτικό ίδρυμα της θέσης οργάνου της διαδικασίας πρέπει να θεωρήθηκε ότι αντίκειται στην κοινοτική νομοθεσία περί δραστηριότητας των πιστωτικών ιδρυμάτων 47. Προβληματισμό επίσης δημιουργεί το θέμα της ευθύνης του εμπειρογνώμονα σε περίπτωση που αυτός είναι πιστωτικό ίδρυμα. Σύμφωνα με το άρθρο 106ι 2, ο εμπειρογνώμονας ευθύνεται μόνο για δόλο και βαριά αμέλεια. Το πιστωτικό ίδρυμα όμως διαθέτει εξειδικευμένες γνώσεις και τέτοια πείρα που δεν του επιτρέπουν την επίκληση ελαφράς αμέλειας ως προς τις δυνατότητες εξυγίανσης της επιχείρησης του οφειλέτη και λοιπών ζητημάτων που απαιτείται να περιλαμβάνονται στην έκθεσή του. Έτσι, το πιστωτικό ίδρυμα, ως εμπειρογνώμονας, εκτίθεται στον κίνδυνο αποκατάστασης κάθε θετικής ζημίας όλων των πιστωτών 48. 46 Βλ. Κοτσίρη, ό.π. σ. 152 επ., Ν. Ρόκα, ό.π., σ. 274, όπου πρότεινε ως βελτιωτική τροποποίηση της εξυγιαντικής διαδικασίας την «παροχή μεγαλύτερων εξουσιών στον δικαστή». 47 Βλ. Κοτσίρη, ό.π., σ. 153. 48 Βλ. Κοτσίρη, ό.π., σ. 154.

iii. Η απόφαση για το άνοιγμα της διαδικασίας Το πτωχευτικό δικαστήριο, «εφόσον διαπιστώσει ότι η επίτευξη της συμφωνίας είναι δυνατή, ότι υπάρχουν βάσιμες προσδοκίες επιτυχίας της προτεινόμενης εξυγίανσης και ότι δεν παραβλάπτεται η συλλογική ικανοποίηση των πιστωτών» αποφασίζει το άνοιγμα της διαδικασίας για περίοδο όχι μεγαλύτερη των δύο μηνών από την έκδοση της απόφασης και, εφόσον συντρέχει περίπτωση, ορίζει τον μεσολαβητή. Η δυνατότητα για επίτευξη συμφωνίας πρέπει να προκύπτει από το περιεχόμενο της αίτησης, από τα προτεινόμενα μέτρα για την εξυγίανση της επιχείρησης, από τις τυχόν διαπραγματεύσεις που έχουν προηγηθεί και από την οικονομική κατάσταση του οφειλέτη εν γένει. Το δικαστήριο οφείλει να εκτιμήσει την προσφορότητα των μέτρων να γίνουν δεκτά από την απαιτούμενη πλειοψηφία κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας. Προς την κατεύθυνση αυτή πολύτιμη θα είναι η έκθεση του εμπειρογνώμονα, όμως η κυριαρχική κρίση περί της συνδρομής των απαιτούμενων προϋποθέσεων για το άνοιγμα της διαδικασίας ανήκει στο δικαστήριο. Αναφορικά με τη συνδρομή της τρίτης προϋπόθεσης, ήτοι αν παραβλάπτεται η συλλογική ικανοποίηση των πιστωτών ο δικαστής θα στηριχθεί στο κριτήριο που εισάγεται με το άρθρο 99 2ΠτΚ, σύμφωνα με το οποίο, «η συλλογική ικανοποίηση των πιστωτών παραβλάπτεται, αν προβλέπει ότι οι μη συμβαλλόμενοι στη συμφωνία πιστωτές θα βρεθούν σε χειρότερη οικονομική θέση από αυτήν στην οποία θα βρίσκονταν με βάση αναγκαστική εκτέλεση, ή σε περίπτωση που ο οφειλέτης έχει περιέλθει σε παύση πληρωμών, με βάση το όγδοο κεφάλαιο του παρόντος Κώδικα. Για την εκτίμηση της οικονομικής θέσης των πιστωτών λαμβάνονται υπόψη τα ποσά και τυχόν άλλα ανταλλάγματα που θα λάβουν και οι όροι αποπληρωμής των ποσών αυτών». Η προϋπόθεση αυτή δεν ήταν απαραίτητη για το άνοιγμα της διαδικασίας συνδιαλλαγής, αλλά μόνο για την επικύρωσή της. Αυτός, μάλιστα ήταν και ο λόγος που πολλές επιχειρήσεις εκμεταλλεύτηκαν καταχρηστικά τον εν λόγω θεσμό. δέσμευση όμως και των μη συμβαλλομένων πιστωτών από τη συμφωνία εξυγίανσης οδήγησε τον νομοθέτη στη θέσπιση και αυτού του κριτηρίου ως μία μορφή διασφάλισης της θέσης τους. Βέβαια είναι σχεδόν απίθανο, στην πράξη, να μην βρεθεί κανένας από τους πιστωτές σε χειρότερη οικονομική θέση από αυτή στην οποία θα βρισκόταν με βάση αναγκαστική εκτέλεση. Πολύ περισσότερο, μάλιστα, που ως προϋπόθεση υπαγωγής ορίστηκε πλέον η παρούσα ή επαπειλούμενη αδυναμία εκπλήρωσης, σε αντικατάσταση παρούσας ή προβλέψιμης. Το χρονικό σημείο, δηλαδή, κατά το οποίο ο οφειλέτης δύναται να υπαχθεί στη διαδικασία εξυγίανσης μετατέθηκε, με πιθανή συνέπεια την περιέλευσή του σε δυσμενέστερη οικονομική κατάσταση.

Με την απόφασή του το δικαστήριο ορίζει και τη διάρκεια της συμφωνίας, η οποία δεν μπορεί να ξεπερνά τους δύο μήνες. Ο χρόνος αυτός μπορεί να παραταθεί κατά έναν μήνα ακόμη κατόπιν αιτήσεως του οφειλέτη, του μεσολαβητή που τυχόν θα διοριστεί ή κάποιου πιστωτή. Η παραπάνω προθεσμία ξεκινά από τη δημοσίευση της απόφασης. Η απόφαση για το άνοιγμα της διαδικασίας δημοσιεύεται στο Γ.Ε.Μ.Η. και στο Δελτίο Δικαστικών Δημοσιεύσεων του Ταμείου Νομικών. Κατά της απορριπτικής της αιτήσεως απόφασης επιτρέπεται έφεση κατά τις κοινές διατάξεις. Αντίθετα κατά της απόφασης που δέχεται την αίτηση δεν επιτρέπεται κανένα ένδικο μέσο ή βοήθημα. Έννομα αποτελέσματα της απόφασης για το άνοιγμα της διαδικασίας είναι η αναστολή εξέτασης των αιτήσεων που έχουν υποβληθεί για κήρυξη του οφειλέτη σε πτώχευση, σε περίπτωση που έχει περιέλθει σε κατάσταση παύσης πληρωμών, καθώς επίσης και η αναστολή έκδοσης απόφασης για λύση Α.Ε. ή Ε.Π.Ε. μέχρι τη λήξη της διαδικασίας (άρθρο 99 6 ΠτΚ). iv. Ο μεσολαβητής και ο ειδικός εντολοδόχος Ο διορισμός μεσολαβητή αποτελεί δυνατότητα και όχι υποχρέωση του δικαστηρίου. Το πτωχευτικό δικαστήριο δύναται να διορίσει μεσολαβητή εάν υποβληθεί αίτηση από τον οφειλέτη ή πιστωτή. Υποχρεωτικός είναι ο διορισμός μεσολαβητή μόνο στην περίπτωση που το ζητήσει ο οφειλέτης. Ο δε οφειλέτης υποχρεούται να ζητήσει τον διορισμό μεσολαβητή, αν ζητά τη σύγκληση της συνέλευσης των πιστωτών. Το δικαστήριο διορίζει τον μεσολαβητή, είτε με την απόφαση, με την οποία αποφασίζει το άνοιγμα της διαδικασίας, είτε μεταγενέστερα. Ως μεσολαβητής δύναται να διορισθεί, κατόπιν ελεύθερης επιλογής από το δικαστήριο, πρόσωπο του καταλόγου του άρθρου 63 1 ή και διαμεσολαβητής του Ν. 3898/2010 για τη διαμεσολάβηση στις αστικές και εμπορικές υποθέσεις. Επίσης, μπορεί να διορισθεί και ο εμπειρογνώμονας του άρθρου 100 49. Για την επιλογή του το δικαστήριο λαμβάνει υπόψη και τις προτάσεις του οφειλέτη ή των πιστωτών. Ο ρόλος και οι εξουσίες του μεσολαβητή είναι παραπλήσιος με εκείνον της διαδικασίας συνδιαλλαγής. Σκοπός του είναι η σύναψη συμφωνίας μεταξύ του οφειλέτη και των πιστωτών του που να είναι πρόσφορη να επικυρωθεί από το δικαστήριο. Προς επίτευξη του σκοπού αυτού, ο μεσολαβητής μπορεί να ζητά από τον οφειλέτη όλα τα κρίσιμα, κατά την κρίση του, οικονομικά στοιχεία και να λαμβάνει αντίγραφα από 49 Κατά κανόνα μεσολαβητής θα είναι δικηγόρος, καθώς, τόσο το άρθρο 63 1 ΠτΚ περί συνδίκων, όσο και το άρθρο 4 Ν. 3898/2010 περί Διαμεσολάβησης σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, συνδέουν την ιδιότητα του συνδίκου και του διαμεσολαβητή πλην των περιπτώσεων διαμεσολάβησης επί διακοινοτικής διαφοράς- με την ιδιότητα του δικηγόρου, Βλ. Κοτσίρης, ό.π., σ. 155.

τα εμπορικά και λογιστικά του βιβλία. Μπορεί επίσης να ζητά πληροφορίες σχετικές με τη χρηματοοικονομική του κατάσταση από το Δημόσιο και από οργανισμούς κοινωνικής ασφάλισης και από πιστωτικά και λοιπά χρηματοοικονομικά ιδρύματα, κατά παρέκκλιση από τις κείμενες διατάξεις για το τραπεζικό, φορολογικό και χρηματιστηριακό απόρρητο. Νέο όργανο της διαδικασίας εξυγίανσης αποτελεί ο ειδικός εντολοδόχος. Ο ειδικός εντολοδόχος διορίζεται από το δικαστήριο, είτε με την απόφαση για το άνοιγμα της διαδικασίας, είτε μεταγενέστερα, κατόπιν αίτησης του οφειλέτη ή πιστωτή και είναι υποχρεωτικά δικηγόρος, ο οποίος επιλέγεται από τον κατάλογο των συνδίκων. Ο ειδικός εντολοδόχος διορίζεται για τη διενέργεια ειδικών πράξεων, τις οποίες ορίζει ρητά το δικαστήριο. Τέτοιες πράξεις είναι ιδίως η διαφύλαξη της περιουσίας του οφειλέτη, η διενέργεια ειδικών διαχειριστικών πράξεων ή η επίβλεψη της εκτέλεσης της συμφωνίας εξυγίανσης. Από τη χρησιμοποίηση στον νόμο της λέξης «ιδίως» συμπεραίνουμε ότι ο ειδικός εντολοδόχος μπορεί να διοριστεί και για τη διενέργεια και άλλων πράξεων που τυχόν θα κρίνει το δικαστήριο ότι απαιτείται. Τα καθήκοντα αυτά μπορούν να ανατεθούν και στον μεσολαβητή, εφόσον έχει διοριστεί. Η νομική θέση τόσο του εντολοδόχου όσο και του μεσολαβητή είναι αυτή του οργάνου της διαδικασίας, για το οποίο εφαρμόζονται οι ειδικές διατάξεις του έκτου κεφαλαίου του ΠτΚ, αναλογικά δε οι διατάξεις περί συνδίκου, οι διατάξεις του ΚΠολΔ περί πραγματογνώμονα και οι διατάξεις του ΑΚ περί εντολοδόχου 50. Η διάρκεια της εντολής δεν μπορεί να υπερβαίνει τη διάρκεια της συμφωνίας εξυγίανσης. v. Τα προληπτικά μέτρα Η λήψη προληπτικών μέτρων στη διαδικασία εξυγίανσης μπορεί να ζητηθεί από οποιονδήποτε έχει έννομο συμφέρον. Τα προληπτικά μέτρα διατάσσονται είτε με απόφαση του πτωχευτικού δικαστηρίου για το άνοιγμα της διαδικασίας, είτε με αυτοτελές δικόγραφο, το οποίο εμπεριέχει σχετικό αίτημα, στο πτωχευτικό δικαστήριο πριν ή κατά τη συζήτηση για το άνοιγμα της διαδικασίας εξυγίανσης, ή με απόφαση του προέδρου του πτωχευτικού δικαστηρίου 51, κατόπιν υποβολής σχετικού αιτήματος, οποτεδήποτε μέχρι την έκδοση της απόφασης που θα επικυρώνει ή όχι τη συμφωνία εξυγίανσης. Η αίτηση για τη λήψη προληπτικών μέτρων δικάζεται με τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων (άρθρ. 682 επ. ΚΠολΔ), σύμφωνα 50 Βλ. Ψυχομάνη, ό.π., σ. 84. 51 Ως πρόεδρος του πτωχευτικού δικαστηρίου στις παραπάνω περιπτώσεις δικάζει το Μονομελές Πρωτοδικείο συγκροτούμενο από τον πρόεδρό του. Βλ. Ψυχομάνη, ό.π., σ. 86.

με το άρθρο 103 1 ΠτΚ. Όπως και στη διαδικασία συνδιαλλαγής, δεν πρόκειται για γνήσια ασφαλιστικά μέτρα, αλλά για ρυθμιστικά μέτρα της εκούσιας δικαιοδοσίας. Η επιλογή της διαδικασίας των ασφαλιστικών μέτρων εξυπηρετεί την κατά πιθανολόγηση και όχι κατά πλήρη δικανική πεποίθηση απόφαση για τη λήψη των μέτρων αυτών. Κατά τη συζήτηση της αίτησης το δικαστήριο μπορεί να διατάσσει την κλήτευση ενός ή περισσότερων πιστωτών του οφειλέτη. Περιεχόμενο των προληπτικών μέτρων είναι η αναστολή, εν όλω ή εν μέρει, των ατομικών μέτρων αναγκαστικής εκτέλεσης σε βάρος της περιουσίας του οφειλέτη. Η αναστολή αυτή καταλαμβάνει απαιτήσεις που είχαν γεννηθεί ήδη κατά την υποβολή της αίτησης για το άνοιγμα της διαδικασίας εξυγίανσης, μπορεί όμως να αφορά και σε μεταγενέστερες απαιτήσεις μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Εφόσον το δικαστήριο αποφασίσει την αναστολή των ατομικών μέτρων αναγκαστικής εκτέλεσης, αναστέλλεται κατά τη διάρκειά της και η παραγραφή του άρθρου 255 ΑΚ. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, μπορούν να διατάσσονται και τα προληπτικά μέτρα του άρθρου 10 ΠτΚ, κατά την κρίση του δικαστηρίου. Τα προληπτικά μέτρα του άρθρου 101 δεν διατάσσονται μόνο υπέρ του οφειλέτη. Μπορούν να ληφθούν και προληπτικά μέτρα εναντίον του, όπως απαγόρευση της διάθεσης περιουσιακών του στοιχείων, διορισμός μεσεγγυούχου, σφράγιση περιουσίας κλπ. Στόχος των εναντίον του οφειλέτη προληπτικών μέτρων είναι η προστασία των πιστωτών από ενέργειες του οφειλέτη, οι οποίες θα μπορούσαν να αποβούν επιζήμιες για τα οικονομικά συμφέροντά τους. Εξαιρέσεις από την αναστολή αυτή εισάγονται με τις παραγράφους 3 και 5 του άρθρου 103. Συγκεκριμένα, δεν θίγονται από τα προληπτικά μέτρα δικαιώματα από συμφωνία παροχής χρηματοοικονομικής ασφάλειας, κατά την έννοια του άρθρου 2 Ν. 3301/2004 ή από ρήτρα εκκαθαριστικού συμψηφισμού κατά την έννοια της ίδια διάταξης και ανεξάρτητα από το εάν η ρήτρα εκκαθαριστικού συμψηφισμού περιέχεται σε συμφωνία παροχής χρηματοοικονομικής ασφάλειας ή σε συμφωνία της οποίας αποτελεί μέρος η συμφωνία παροχής ασφάλειας. Επίσης, δεν θίγεται το δικαίωμα καταγγελίας και απόδοσης μισθίου σε περίπτωση σύμβασης μίσθωσης, εφόσον ο οφειλέτης είναι υπερήμερος ως προς την καταβολή έξι ή περισσότερων μηνιαίων μισθωμάτων (άρθρο 103 3). Εξαίρεση όμως εισάγεται και όσον αφορά τις απαιτήσεις εργαζομένων για οφειλόμενους μισθούς, εκτός εάν το δικαστήριο επεκτείνει την αναστολή και στις απαιτήσεις αυτές. Η επέκταση της αναστολής όμως επιβάλλεται να γίνεται για σπουδαίο λόγο και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, στοιχεία τα οποία θα πρέπει να αναφέρονται ειδικά στην απόφαση. Τέλος, σε περίπτωση που συντρέχει σπουδαίος κοινωνικός λόγος, το δικαστήριο με απόφασή του μπορεί να