ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΜΑΚΙΓΙΑΖ

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΜΑΚΙΓΙΑΖ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η τέχνη της Διαμόρφωσης και Διασκευής Προσώπου, όπως καλείτε στα ελληνικά η make-up art ή maquillage, απαντάται στην απαρχή της ανθρώπινης ύπαρξης, όπως όλες οι τέχνες, ως μέσα έκφρασης του ανθρώπινου είδους και συνδέεται άρρηκτα με τις εικαστικές πλαστικές(ζωγραφική, γλυπτική κλπ.) και παραστατικές τέχνες(θέατρο, μελόδραμα, χορόδραμα κλπ.). Ο συνδυασμός των γνώσεων μας επάνω στην ιστορία της τέχνης, του θεάτρου, της ψυχολογίας, του μακιγιάζ (εποχής) και της ενδυματολογίας αλλά και στο σχέδιο και χρώμα, στις τεχνικές φωτοσκιάσεων, στη μορφολογία προσώπου, στην κατασκευή ειδικών προσθετικών υλικών, είναι απαραίτητος ώστε να είμαστε σε θέση να κατανοούμε το ζητούμενο και να αποδίδουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα για τις ανάγκες κάθε είδους σκηνικής τέχνης, των χαρακτήρων του εκάστοτε έργου, αλλά και της σκηνοθετικής του προσέγγισης. Σκοπός του μαθήματος είναι να μας γνωρίσει εκείνες τις συλλογιστικές και τεχνικές εφαρμογές που μας βοηθούν να αποδώσουμε τη διασκευή προσώπου για τις ανάγκες διαμόρφωσης των ιδιαίτερων εξωτερικών χαρακτηριστικών του σκηνικού προσώπου των υποκριτών στα διάφορα είδη παραστατικών τεχνών. Το αποτέλεσμα των μεταμορφώσεων στις παραστατικές τέχνες είναι ένα μαγικό ταξίδι που όλοι απολαμβάνουμε, ας γνωρίσουμε λοιπόν από κοντά πως επιτυγχάνεται τεχνικά ένα μέρος αυτού του παραμυθιού. ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΔΙΑΣΚΕΥΗ ΠΡΟΣΩΠΟΥ Από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να λειτουργεί σε ομάδες, ώστε να προστατευθεί από τους κινδύνους που τον απειλούσαν και να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα, ανέπτυξε μορφές τέχνης λειτουργικού και τελετουργικού χαρακτήρα με σκοπό την επιβίωση, την έκφραση και ικανοποίηση των αναγκών του, την εξωτερίκευση των φόβων του, τον εξορκισμό του κακού και την πρόκληση του καλού, την ένταξή του στην ομάδα και την προβολή της προσωπικότητάς του. Ορμώμενοι από το αρχέγονο ένστικτο της μιμητικής και την ανάγκη για συμβολισμό, οι πρωτόγονοι άνθρωποι δημιούργησαν την τέχνη της μεταμόρφωσης. Το καλό και το κακό παίρνουν μορφή, το πρόσωπο και το σώμα διαμορφώνονται σαν έργο τέχνης, σε φρούριο, σε ναό της ψυχής και του πνεύματος. Τα γεγονότα, οι σκέψεις, τα πιστεύω χαράσσονται στη μορφή κάθε ανθρώπου κι ένας κώδικας επικοινωνίας μεταξύ αυτών και της φύσης αναπτύσσεται και εξελίσσεται σε κάθε τους βήμα. Σε κάθε ιστορική περίοδο η αρχιτεκτονική, οι εικαστικές τέχνες, η μουσική, η λογοτεχνία, οι επιστημονικές επιτεύξεις και η φιλοσοφική άποψη αντανακλώνται στην ενδυμασία και το μακιγιάζ των ανθρώπων. Ανάλογα με την κοινωνική τους τάξη, τον χαρακτήρα και τον πολιτισμό τους, δημιουργούν ή υιοθετούν τρόπους έκφρασης που γίνονται πρότυπα ομορφιάς, αλλά και κοινοί κώδικες επικοινωνίας. Αυτό είναι που κάνει το Μακιγιάζ Θεάτρου ένα ενδιαφέρον αντικείμενο μελέτης. Ι. Γεωργαλή

2 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ Στο Θεατρικό μακιγιάζ χρησιμοποιείται η τεχνική φωτοσκιάσεων και κατασκευής τρισδιάστατων υλικών προσθηκών ώστε να μορφοποιηθεί το πρόσωπό του ερμηνευτή, είτε πρόκειται για μια φυσική απόδοση είτε για την εξολοκλήρου εικονική μετατροπή της φυσιογνωμίας του. Η τεχνική φωτοσκιάσεων βασίζεται στους κανόνες μορφολογίας του προσώπου και της ζωγραφικής και η κατασκευή των τρισδιάστατων υλικών άπτεται σαφώς των εικαστικών και πλαστικών τεχνών, με την ιδιαιτερότητα των φιλικών προς το δέρμα υλικών που χρησιμοποιούμε για την εφαρμογή τους σε αυτό. Απαραίτητη για το θεατρικό μακιγιάζ είναι και η γνώση των μακιγιάζ, των κομμώσεων και των ενδυμάτων κάθε εποχής. Παράγοντες που καθορίζουν το μακιγιάζ, την κόμμωση και το κοστούμι σε κάθε εποχή είναι η κοινωνική και οικονομική θέση του ατόμου στην αρχαία Αίγυπτο και την εποχή της μοναρχίας στην Ευρώπη το μακιγιάζ ήταν έντονο αφορούσε μόνο εκείνους που είχαν μεγάλα αξιώματα και διέφερε ανάλογα με τη θέση του καθενός στην ιεραρχία, αλλά ακόμη και σήμερα υπάρχουν καλλυντικά και υφάσματα εξαιρετικά ακριβά η γεωγραφική περιοχή ως προς τις κλιματολογικές συνθήκες, τον πολιτισμό ήθη-έθιμα, αλλά και την ανάπτυξή του σε σχέση με τις πρώτες ύλες την ποιότητα και την επεξεργασία τους η θρησκευτική ή και πολιτική πεποίθηση του ατόμου η μόδα της εποχής και η εποχή του χρόνου η ώρα της ημέρας ο σκοπός του μακιγιάζ της κόμμωσης και της ένδυσης, η περίσταση για την οποία είναι μακιγιαρισμένος χτενισμένος και ντυμένος. Η ένταση και το ύφος του μακιγιάζ εξαρτάται από τον τύπο του σκηνικού χώρου (μεγάλης ή μικρής απόστασης σκηνής αλλά και της οπτικής αίσθησης που δίνει αρχιτεκτονικά ο θεατρικός χώρος), από τους φωτισμούς (την ένταση και τη απόχρωση τους), κυρίως όμως από τη δραματουργική και σκηνοθετική προσέγγιση κάθε θεατρικής απόπειράς. Απαραίτητη για τη διασκευή προσώπου ενός υποκριτή σε θεατρικού χαρακτήρα, είναι φυσικά η ανάλυση του θεατρικού χαρακτήρα. Τρία είναι τα βασικά στάδια ανάλυσης ενός ρόλου σε ότι αφορά τη διασκευή προσώπου Συλλογή στοιχείων για τον χαρακτήρα Βασική πηγή πληροφοριών για τα πρόσωπα του έργου είναι το ίδιο το έργο (αν πρόκειται για ιστορικό πρόσωπο μπορούμε να ανατρέξουμε σε πρόσθετες πηγές όπως βιογραφίες, φωτογραφικό υλικό ή έργα τέχνης που να το αφορούν). Υπάρχουν συγγραφείς θεατρικών έργων που δίνουν αρκετές οδηγίες στις σημειώσεις τους σχετικά με τους χαρακτήρες, το σκηνικό χώρο και τη σκηνοθεσία. Αλλά και μέσα από το κείμενο, τα διαλογικά και τα μονολογικά μέρη αποκαλύπτουν στοιχεία των χαρακτήρων.

3 Απαραίτητο λοιπόν είναι να μελετούμε το έργο πριν αρχίσουμε να δουλεύουμε επάνω σ αυτό. Ο σκηνοθέτης τις περισσότερες φορές δίνει κυρίως οδηγίες σχετικά με τους χαρακτήρες και το ύφος του μακιγιάζ αλλά και ο ίδιος ο ηθοποιός σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να μας διαφωτίσει αρκετά μιας και θα έχει δουλέψει αρκετά επάνω στο ρόλο αλλά και τη σκηνοθετική προσέγγιση. Επεξεργασία των στοιχείων και των τεχνικών εφαρμογής μακιγιάζ σε σχέση με την απόδοση του χαρακτήρα Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη τα στοιχεία που έχουμε επιχειρούμε να προσεγγίσουμε τη διασκευή προσώπου του χαρακτήρα. Βλέπουμε έτσι τους παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση του χαρακτήρα να διαιρούνται σε 7 ομάδες Γενεσιολογικοί τα εκ γενετής φυσικά και διανοητικά χαρακτηριστικά εθνικότητα, πιθανές συγγένειες με άλλους χαρακτήρες μες το έργο, μορφολογικές ιδιαιτερότητες ή παραμορφώσεις προσώπου κλπ Ηλικίας Περιβαλλοντικοί επιδράσεις του περιβάλλοντος στο οποίο εντάσσεται ο χαρακτήρας οι κλιματολογικές, οι εργασιακές και η συνθήκες διαμονής επηρεάζουν την υφή και το χρώμα της επιδερμίδας Υγείας αν το πρόσωπο είναι υγειές ή όχι Παραμόρφωσης επίκτητες, από περιστατικά ασθένειας, εγχειρήσεως, ατυχήματος, μαχών, επιθέσεων ή πληγών που έχουν αφήσει τα σημάδια τους στον χαρακτήρα ή έχουν κατά τη διάρκεια της εκτύλιξης του μύθου συμβεί Προσωπικότητας Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που αφορούν τον εσωτερικό διάκοσμο του χαρακτήρα, την ψυχοσύνθεσή του η κάποια ψυχολογική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο εύπιστος, αγαθός και καλοσυνάτος, ο καχύποπτος, πονηρός και μοχθηρός, ο προσηνής, ο απόμακρος, ο υπερόπτης, ο μελαγχολικός, ενθουσιώδης κ.α.π. Μόδας πιθανή προσκόλληση σε στυλ παλαιότερα της εποχής που διαδραματίζεται το έργο ή υιοθέτηση εκκεντρικών στυλ εμφάνισης Προσαρμογή τους στην φυσική εμφάνιση του υποκριτή Γνωρίζοντας πως θέλουμε να δείχνει ο χαρακτήρας και υπολογίζοντας τη μορφολογία πρόσωπου του υποκριτή μπορούμε να εφαρμόσουμε την τεχνική μακιγιάζ που χρειάζεται ώστε να έχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα

11 ΒΑΣΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΑΚΙΓΙΑΖ

17 ΒΑΣΙΚΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΜΑΚΙΓΙΑΖ Ένα μακιγιάζ σκηνής έχει σκοπό να τονίσει τα χαρακτηριστικά του προσώπου των υποκριτών έτσι ώστε να είναι ευδιάκριτα από τους θεατές. Τα φώτα της σκηνής στραμμένα επάνω στους ηθοποιούς αλλοιώνουν την μορφολογία του προσώπου τους, ο σκηνικός διάκοσμος που τους περιβάλει αποσπά την οπτική προσοχή και η απόσταση που υπάρχει μεταξύ πλατείας-θεωρείων και σκηνής, δυσχεραίνει την οπτική επαφή του θεατή με τα πρόσωπά τους δηλαδή μέρους των εκφραστικών τους μέσων. Απαραίτητες είναι λοιπόν οι φωτοσκιάσεις, ακόμη και στην τοποθέτηση των σκιών στα μάτια η λογική που ακολουθούμε είναι εκείνη της δημιουργίας ανάγλυφου προσώπου. Το μακιγιάζ που θα επιχειρήσουμε ως βασικό είναι διορθωτικό, απαιτεί την εξέταση της μορφολογίας του προσώπου του υποκριτή ώστε να εφαρμόσουμε την κατάλληλη τεχνική, η βάση του μακιγιάζ είναι στον ίδιο χρωματικό τόνο με της επιδερμίδας (μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε pan cake με στις λιπαρές επιδερμίδες, stick στις ξηρές και υγρό στις μικτές). Σκίαση και η φωτεινότητα, δίνεται με ένα-δύο τόνους σκουρότερη και ανοικτότερη βάση. Το άπλωμα της βάσης και το πουδράρισμα πρέπει πάντοτε να είναι επιμελές, ας μην ξεχνάμε πως οι ηθοποιοί διανύουν 2-3 ώρες έντονης δραστηριότητας επάνω στη σκηνή, ο ιδρώτας και οι έντονες εκφράσεις απαιτούν σταθερό μακιγιάζ για μεγάλη διάρκεια και οι διορθώσεις του διαλλείματος δεν θα αρκούν αν δεν υπάρχει μια σωστή βάση στο μακιγιάζ. Φωτοσκιάσεις μπορούμε επίσης να επιχειρήσουμε μετά το πουδράρισμα και με compact σκιές σε καφέ και highlight απόχρωση ή με σκουρότερης και ανοικτότερης χρωματικής τονικότητας πούδρα από εκείνη της βάσης. Τα γήινα χρώματα προτιμούνται γιατί είναι πιο, γλυκά, ξεκούραστα για το οπτικό νεύρο και προσδίδουν στην απόδοση του μακιγιάζ φυσικότητα, το μαύρο σαφώς χρησιμοποιείται όπου χρειαζόμαστε μεγαλύτερες εντάσεις. Ξεκινάμε να ορίζουμε την περιοχή των ματιών, γνωρίζουμε ήδη την τεχνική που θα εφαρμόσουμε ανάλογα με την ιδιομορφία τους ώστε να εφαρμόσουμε κατάλληλα τα παρακάτω, απλώνουμε μία μπεζ σκιά στο κινητό βλέφαρο την οποία εκτείνουμε σβήνοντας προς τους κροτάφους και το οστό των φρυδιών, τοποθετούμε μια σκούρα καφέ σκιά στην πτυχή του βλεφάρου την οποία δουλεύουμε ώστε να γίνεται ευδιάκριτη η εσοχή της πτυχής. Φωτίζουμε με highlight ή λευκό-ιβουάρ το οστό κάτω από τη γραμμή των φρυδιών. Ξεκινούμε να τονίσουμε με μαύρο μολύβι eyeliner ή σκιά το περίγραμμα των ματιών, στις ρίζες των κάτω βλέφαρων σχεδιάζουμε γραμμή που να ξεκινά από την ίριδα στην εσωτερική κόγχη του ματιού και να εκτείνεται ευθεία έως την εξωτερική του άκρη, στη ρίζα των επάνω βλεφάρων σχεδιάζουμε γραμμή που ξεκινά από την εσωτερική κόγχη του ματιού και εκτείνεται από 5 χιλιοστά έως 1 εκατοστό έξω από την εξωτερική του άκρη. Μόλις δούμε την ένταση του μακιγιάζ ματιών βουρτσίζουμε καλά τα φρύδια και τα τονίζουμε αντίστοιχα διορθώνοντας αν χρειάζεται ελαφρά το σχήμα τους με καφέ μολύβι ή σκιά και εφαρμόζουμε τη μάσκαρα στις κάτω και επάνω βλεφαρίδες ή προσθέτουμε τεχνητές αν χρειάζεται και ολοκληρώνουμε με τη βαφή τους. Συνεχίζουμε με την περιγραφή των χειλιών με μολύβι σε αποχρώσεις του σάπιου μήλου ή καφέ πορτοκαλί ή μπορντό, αφού απλώσουμε το κραγιόν,

18 πουδράρουμε καλά κι επαναλαμβάνουμε την διαδικασία. Τέλος εφαρμόζουμε το ρουζ σε αντίστοιχη ένταση και απόχρωση προς εκείνη των χειλιών. Στο ανδρικό μακιγιάζ ακολουθούμε την ίδια διαδικασία, ελαφρύνοντας τους τόνους στα περιγράμματα των ματιών και των χειλιών με πιο φυσικές γραμμές και αποχρώσεις και δεν χρησιμοποιούμε μάσκαρα. Σε κάθε θεατρικό έργο υπάρχουν οι κεντρικοί χαρακτήρες και οι δορυφόροι όπως καλούνται στη δραματολογία, δηλαδή οι πρωταγωνιστές και οι δευτεραγωνιστές, επίσης υπάρχουν ο χορός και οι κομπάρσοι. Το μακιγιάζ οφείλει να ακολουθεί αυτή τη διαφοροποίηση μεταξύ των χαρακτήρων η οποία έγκειται στην σωστή απόδοση του έργου. Αυτή η διαφοροποίηση στο μακιγιάζ επιτυγχάνεται με τη επιμονή ή όχι στη λεπτομέρεια, την ένταση του μακιγιάζ και την διαφορετικότητα ή ομοιογένεια στην επιμέρους αντιμετώπιση, συνηθίζεται οι πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές να έχουν λεπτομερές και έντονο μακιγιάζ, με κάποια στοιχεία διαφοροποίησης μεταξύ των χαρακτήρων, ενώ το μακιγιάζ χορού και κομπάρσων αποδίδεται πιο λιτά με λιγότερη ένταση και παρουσιάζει ομοιογένεια χαρακτήρων. Στη συνέχεια θα δούμε πως οι χαρακτήρες μπορούν να διαφοροποιηθούν μεταξύ τους με το μακιγιάζ αλλά και πως αποδίδεται το μακιγιάζ ανάλογα με το κάθε είδος παραστατικής τέχνης και το ύφος κάθε ιστορικής περιόδου στην τέχνη. Πως επιτυγχάνεται η Γήρανση στο Μακιγιάζ με την Τεχνική Φωτοσκιάσεων Για να επιτύχουμε γήρανση στο μακιγιάζ με την τεχνική φωτοσκιάσεων απλώνουμε στο πρόσωπο μια ωχρή βάση και με μια σκουρότερη χρώματος καφέ ή γκρι ξεκινούμε να σκιάζουμε με πινέλο χρησιμοποιώντας την τεχνική ανάμειξης (blending), τα ζυγωματικά, τους κροτάφους τα πλαϊνά της μύτης, εκτίνοντας στα μάτια δημιουργώντας μια καθοδική τάση και πτώση των βλεφάρων (feathering), ύστερα χρησιμοποιώντας το πινέλο για να δημιουργήσουμε γραμμές με την τεχνική γραμμικής σχεδίασης (lining)εντείνουμε τις ρυτίδες έκφρασης στο μέτωπό στα φρύδια στις εξωτερικές άκρες των ματιών(πόδι της χήνας) και στις σακούλες κάτω από τα μάτια, στη συνέχεια των ρυτίδων της μύτης και της καμπύλης του πηγουνιού, σκιάζουμε τις πλαϊνές άκρες των χειλιών καθοδικά, όλα ανάλογα το πώς αυτά δημιουργούνται στην ήδη υπάρχουσα μορφολογία του εκάστοτε προσώπου. Έπειτα με μια ανοιχτότερη απόχρωση υπογραμμίζουμε λεπτά τις περιοχές κάτω από τις σκούρες γραμμές μας ή μέσα στις περιοχές που οριοθετούν τα σκούρα όρια με την τεχνική σταδιακού σβησίματος του τόνου(feathering),και τονίζουμε αρκετά το οστό του φρυδιού ώστε να επιτύχουμε καλλίτερα την πτώση βλεφάρου, δημιουργούμε αχνά, λεπτά και με ακτινωτές ρυτιδούλες τα χείλη, κι έπειτα πουδράρουμε. Ένας άλλος τρόπος πιο γρήγορος και εύκολος είναι εκείνος της χρήσης σκιών και μολυβιού, εκείνο που αλλάζει είναι πως εφαρμόζουμε την βάση και την πούδρα και ύστερά δημιουργούμε τις φωτοσκιάσεις και ρυτίδες με σκιές και μολύβι κατά την ίδια λογική και με τις ίδιες αποχρώσεις. Η ένταση και η πληθώρα των φωτοσκιάσεων και των ρυτίδων εξαρτώνται από την ηλικία που θέλουμε να αποδώσουμε, αλλά και τις ιδιαίτερες ανάγκες του χώρου θεάματος που θα εξυπηρετήσει το μακιγιάζ.