Ο Καραγκιόζης μας Τεύχος 17 Νοέμβρης 2008 Σελίδα 1- Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τεύχος 17 Νοέμβρης 2008 28 η Οκτωβρίου 1940 Επέτειος του ΟΧΙ Πώς το είπε το «Άγιο όρος» Την ώρα που οι λαοί πολεμούσαν, στέναζαν, σφαγιάζονταν και γίνονταν σαπούνι στα κρεματόρια, το Άγιο Όρος ικέτευε τον Χίτλερ (με κοινή επιστολή όλων των μονών), να τεθεί υπό την προστασία του. ΣΕΛΙ Α ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ Νο 2 Ελληνικού - Τουρκικού Καραγκιόζη Η Τουρκία περνά στην αντεπίθεση και είναι αποφασισμένη να μην αφήσει την Ελλάδα να κατοχυρώσει τον καραγκιόζη σαν πολιτισμική κληρονομιά της χώρας μας στο 2009 Unesco Convention for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage. Τα αδέρφια μας οι Τούρκοι έχουν κατάστρωσε ένα άψογο σχέδιο για να πείσουν την παγκόσμια κοινότητα οτι η φιγούρα αυτή είναι Τούρκικης προέλευσης και έτσι τον επόμενο καιρό θα δούμε διάφορες θεϊκές κινήσεις - Θα κάνουν μια ιστορική μελέτη με αποδείξεις για την τουρκική καταγωγή του Καραγκιόζη - Θα ονομάσουν κτίρια, πλατείες και πάρκα με το όνομα του Καραγκιόζη - Θα κάνουν το Καραγκιόζειο Ινστιτούτο ερευνών - Θα ενθαρρύνουν τηλεοπτικούς παραγωγούς να κάνουν εκπομπές για τον Καραγκιόζη - Θα χρηματοδοτήσουν πρόσληψη επαγγελματιών και εκπαίδευση τους στην τέχνη του θεάτρου σκιών και φυσικά θα τυπώσουν διάφορα βιβλία με ιστορίες και εικόνες. Πάντως καλά το πάνε εκεί στην Τουρκία, κάναν και ταινιούλα Καραγκιόζης. Η ΕΛΛΑ Α ΤΙ ΚΑΝΕΙ? Γενική Συνέλευση και αρχαιρεσίες στο Σωματείο Υ ΠΟΨΗΦΙΟΤΗΤΕΣ: Όσοι από τα μέλη, επιθυμούν να θέσουν υποψηφιότητα, είτε για το 5μελές Διοικητικό Συμβούλιο, είτε για την 3μελή εξελεγκτική επιτροπή, πρέπει να υποβάλλουν γραπτή δήλωση υποψηφιότητας και εφόσον έχουν τις προϋποθέσεις να εκλέγουν και να εκλέγονται Δηλαδή: α) Να έχουν γίνει μέλη δύο μήνες πριν από την ψηφοφορία, και β) να έχουν πληρώσει τις συνδρομές τους μέχρι την ημέρα κατάθεσης της υποψηφιότητας. Σάββατο 22 Νοέμβρη Καλό είναι και προς αποφυγή παρεξηγήσεων, οι δηλώσεις υποψηφιοτήτων να δοθούν προσωπικά στα γραφεία του Σωματείου, μέχρι την Πέμπτη 20-11-08 ώρα 7:30 μ.μ. (οπότε και συνέρχεται το Δ.Σ. για την Ανακήρυξη των υποψηφίων), ή με e-mail στο panoskap@mycosmos.gr μέχρι 19-11-08. ΕΙΤΕ ΤΡΕΪΛΕΡ ΤΑΙΝΙΑΣ ΣΤΟ youtube: http://www.youtube.com/watch?v=qrybchgple&eurl=http://internetakias.gr/2008/08/14/karagiozis-vskaragoz/ Μοιραστείτε τη συλλογή σας Το Σωματείο μας αγόρασε DVD εγγραφής, με σκληρό δίσκο 160 MB. Έτσι μπορούμε να οργανώσουμε εκ νέου αρχείο με παραστάσεις και ότι άλλο ενδιαφέρον για τους Καραγκιοζοπαίκτες. Οπότε με ένα απλό άδειο δισκάκι DVD, θα μπορούν να μοιράζονται τα μέλη ότι κοινό ενδιαφέρον έχει καθένας στη διάθεσή του. ικαίωμα να παίρνει, θα έχει μόνο όποιος δίνει Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ: ΦΥΣΙΚΑ Ε ΤΑΞΗΣ ΗΜΟΤΙΚΟΥ του ΘωμάΑγραφιώτη- Εκπαιδευτικού Στην 2 η σελίδα Πέθανε ο Metin And Σελίδα 4 Την 1η Οκτωβρίου απεβίωσε ο καθηγητής Metin And, σε ηλικία 81 χρονών. Μία από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες στην έρευνα γύρω από τις παραστατικές τέχνες της Τουρκίας. Γεννήθηκε το 1927 στην Ισταμπούλ. ίδασκε στο Πανεπιστήμιο της Άγκυρας. Ασχολήθηκε συστηματικά με όλες τις εκδηλώσεις του λαϊκού πολιτισμού της Τουρκίας και μεταξύ αυτών, φυσικά, με τον Καραγκιόζ και το θέατρο σκιών για το οποίο έγραψε την κλασική μελέτη "Karagoz Turkish Shadow Theatre" η ο- ποία εκδόθηκε στα αγγλικά το 1975 (και ε- μπλουτισμένη το 1979), γνωρίζοντας στους δυτικούς την τούρκικη παράδοση του μπερντέ. Με πρωτοβουλία του Καλλιτεχνικού Συμβουλίου, τελείωσε και η Β φάση της ψηφιακής φωτογράφησης του αρχείου του Σωματείου, και την συμμετοχή της πλειοψηφίας των μελών του Κ.Σ. Τα μέλη του Κ.Σ. σε μια ανάπαυλα από την φωτογράφηση του αρχείου
Ο Καραγκιόζης μας Τεύχος 17 Νοέμβρης 2008 Σελίδα 2- Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ: ΦΥΣΙΚΑ Ε ΤΑΞΗΣ ΗΜΟΤΙΚΟΥ του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη- Εκπαιδευτικού Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΜΑΣ Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τζωρτζ 6 Αθήνα 106 77 Τεύχος 17 Νοέμβρης 2008 ΕΚΔΟΤΗΣ Πάνος Β. Καπετανίδης 210 46 16 664 e-mail: panoskap@mycosmos.gr www.karagkiozis.com Κ ατά την περίοδο της Μεταπολίτευσης στο νεοελληνικό κράτος, και ειδικότερα κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, η τέχνη του Καραγκιόζη άρχισε σιγά σιγά να κάνει την εμφάνισή της στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Μεταξύ των άλλων, η παραπάνω εμφάνιση είχε να κάνει και με την αξιοποίηση του Θεάτρου Σκιών και των ηρώων του στα σχολικά βιβλία με αντιπροσωπευτικότερες περιπτώσεις τα σχολικά εγχειρίδια του μαθήματος της Γλώσσας. Η παρούσα εργασία, ωστόσο, θα ξεκινήσει με την αξιοποίηση του Καραγκιόζη και της τέχνης του Θεάτρου Σκιών στο σημερινό βιβλίο του μαθητή «Ερευνώ και Α- νακαλύπτω» της Ε ημοτικού για το μάθημα της Φυσικής. Ειδικότερα, στην ενότητα «Φως» και στην υποενότητα «Φως και υλικά σώματα» εντοπίζεται το ακόλουθο κείμενο με τον τίτλο «Οι σκιές παίζουν θέατρο» (σελ. 78): «Το 1860 περίπου, όταν η οργάνωση θεατρικών παραστάσεων ήταν δύσκολη στην Ελλάδα, που μόλις είχε απελευθερωθεί από τον τουρκικό ζυγό, ο μπαρμπα-γιάννης Βράχαλης εγκατέλειπε την Κωνσταντινούπολη, για να εγκατασταθεί στον Πειραιά. Εκεί ίδρυσε το πρώτο ελληνικό θέατρο, το θέατρο σκιών του Καραγκιόζη. Ο Καραγκιόζης είναι ο χαρακτηριστικός τύπος του τεμπέλη, που καταφέρνει όμως να τους ξεγελάει όλους και δε χάνει το κέφι του και τη διάθεσή του για πειράγματα. Στο θέατρο σκιών ο καραγκιοζοπαίχτης κινεί με νήματα ή μπαστούνια τις χάρτινες ή δερμάτινες φιγούρες πίσω από ένα λευκό πανί. Μια φωτεινή πηγή τοποθετείται πίσω τους. Οι θεατές που παρακολουθούν από την άλλη μεριά του πανιού βλέπουν τη σκιά από τις φιγούρες και ακούν τον καραγκιοζοπαίχτη να μιλά για λογαριασμό των η- ρώων» (Οι υπογραμμίσεις δικές μου). Εν πρώτοις, πρέπει οπωσδήποτε να τονίσουμε ότι η αξιοποίηση του Θεάτρου Σκιών στο χώρο των Φυσικών Επιστημών είναι πραγματικά ένας σπουδαίος τρόπος για την κατανόηση του φαινομένου των σκιών σε σχέση με το φως και την απουσία του φωτός. Επιπροσθέτως, στη σελίδα 79 υπάρχει ένα ακόμα σχετικό κείμενο με τίτλο «Παιχνίδι με τις σκιές», στο οποίο αναφέρονται εκτός των άλλων τα εξής: «Ακόμη και σήμερα το να δημιουργείς σκιές με τα χέρια είναι ένα δημοφιλές και ευχάριστο παιχνίδι. οκίμασε ποιες από τις πιο πάνω φιγούρες μπορείς να πετύχεις!» (φιγούρες που σχηματίζονται με χέρια και δάχτυλα όπως για παράδειγμα σκυλί, λαγός, λύκος, Ινδιάνος και αγελάδα). Εκτός από τη μελέτη του φωτός σε σχέση με τα υλικά σώματα και τις σκιές τους,
Ο Καραγκιόζης μας Τεύχος 17 Νοέμβρης 2008 Σελίδα 3- μπορούμε να προσθέσουμε ότι το δισδιάστατο Θέατρο Σκιών ενδείκνυται και για την κατανόηση της έννοιας του δισδιάστατου χώρου, καθώς επίσης και για την κατανόηση του ηλεκτρισμού σε σχέση με την παραγωγή φωτός. Ωστόσο, το προαναφερθέν κείμενο για το θέατρο που παίζουν οι σκιές, έχει να επιδείξει και ορισμένες αδυναμίες, ε- ξαιτίας των οποίων παρέχονται λανθασμένες πληροφορίες για τον Καραγκιόζη. Ειδικότερα: α) Το πρώτο λάθος είναι σχετικό με την ιστορία του νεοελληνικού Καραγκιόζη και με την πληροφορία ότι το Θέατρο Σκιών ι- δρύθηκε στην Ελλάδα το 1860 από τον καραγκιοζοπαίχτη Γιάννη Βράχαλη που είχε έρθει από την Κωνσταντινούπολη. Η ιστορικά α- νακριβής συγκεκριμένη πληροφορία προέρχεται από ένα πολύ αξιόλογο (κατά τα άλλα) βιβλίο του Τζούλιο Καΐμη, αλλά δεν συμφωνεί με την ιστορική αλήθεια, βάσει της οποίας το Θέατρο Σκιών υπήρχε στην ελεύθερη Ελλάδα πολύ πριν το έ- τος 1860, καθώς ήταν γνωστό στον τουρκοκρατούμενο ελλαδικό χώρο τουλάχιστον από το 1799 στην Πελοπόννησο και από το 1809 στο χώρο της Ηπείρου. Με άλλα λόγια, το Θέατρο Σκιών προϋπήρχε στα Βαλκάνια πριν από την Επανάσταση του 1821 και δεν ήρθε στην ελεύθερη Ελλάδα ως κάτι ξένο από την τότε οθωμανική αυτοκρατορία. β) Ο Καραγκιόζης, όπως έχουμε τονίσει ξανά, χαρακτηρίζεται ως ένας «διαχρονικός επαναστάτης» μέσα από την προβολή της κωμικής και της ηρωικής του διάστασης. Ο παραπάνω προσδιορισμός σφυρηλατείται μέσα από την πετυχημένη ανταπόκριση του ήρωα αυτού σε μια σειρά ηθικών διλημμάτων που του τίθενται σε σχέση με το αντίπαλο σαράι, είτε στα πλαίσια κοινωνικών διεκδικήσεων είτε στα πλαίσια εθνικών αγώνων. Συνεπώς, ο προσδιορισμός «χαρακτηριστικός τύπος του τεμπέλη», που χρησιμοποιούν οι συγγραφείς για τον Καραγκιόζη, αδικεί το χαρακτήρα του καμπούρη ήρωα και δεν α- νταποκρίνεται καθόλου στη διάθεσή του να ασχοληθεί με κάθε επάγγελμα (από υ- πηρέτης μέχρι και αστροναύτης), ακόμα κι αν κινδυνεύει στο τέλος να τα κάνει «θάλασσα». γ) Οι φιγούρες του Θεάτρου Σκιών δεν είναι μαριονέτες και κατά συνέπεια, δεν είναι δυνατόν να κινούνται με νήματα. Πρό
Ο Καραγκιόζης μας Τεύχος 17 Νοέμβρης 2008 Σελίδα 4- κειται για ένα «τεχνικής φύσεως» σημαντικό λάθος της συγγραφικής ομάδας, το ο- ποίο μπορεί να εντοπιστεί εύκολα από τους μικρούς αναγνώστες χάρη στις 2 συνοδευτικές εικόνες. Εκεί φαίνεται ότι η φιγούρα κινείται με λαβές, οι οποίες αποδίδονται στο βιβλίο κάπως άστοχα με τον όρο «μπαστούνια». ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Αγραφιώτης Θωμάς, Το νεοελληνικό Θέατρο Σκιών ως μέσο αγωγής των μαθητών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης- χριστιανοπαιδαγωγική θεώρηση, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2008. Αποστολάκης Εμμ.- Παναγοπούλου Ελ., Σάββας Στ.- Τσαγλιώτης Ν.- Μακρή Β.- Πανταζής Γ.- Πετρέα Κ.- Σωτηρίου Σ.- Τόλιας Β.- Τσακογέωργα Αθ.- Καλκάνης Γ., Ερευνώ και ανακαλύπτω: Φυσικά Ε Δημοτικού, εκδ. Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 2006. Καΐμη Τζούλιο, Καραγκιόζης ή η αρχαία κωμωδία στην ψυχή του Θεάτρου Σκιών, μτφρ. Κ. Μέκκας- Τ. Μηλιάς, εκδ. Γαβριηλίδη, Αθήνα 1990. Πέθανε ο Metin And Την 1η Οκτωβρίου απεβίωσε ο καθηγητής Metin And, σε ηλικία 81 χρονών. Μία από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες στην έρευνα γύρω από τις παραστατικές τέχνες της Τουρκίας. Γεννήθηκε το 1927 στην Ισταμπούλ. ίδασκε στο Πανεπιστήμιο της Άγκυρας. Ασχολήθηκε συστηματικά με όλες τις εκδηλώσεις του λαϊκού πολιτισμού της Τουρκίας και μεταξύ αυτών, φυσικά, με τον Καραγκιόζ και το θέατρο σκιών για το οποίο έγραψε την κλασική μελέτη "Karagoz Turkish Shadow Theatre" η οποία εκδόθηκε στα αγγλικά το 1975 (και εμπλουτισμένη το 1979), γνωρίζοντας στους δυτικούς την τούρκικη παράδοση του μπερντέ. Στον πρόσφατο γιορτασμό της επετείου των 80 ων γενεθλίων του, αναγνωρίστηκε η μεγάλη και πολύπλευρη προσφορά του καθηγητή στον Τουρκικό Πολιτισμό σε ειδική τιμητική εκδήλωση. Ήταν ένα σημαντικό πρόσωπο, ιδιαίτερα στην ιστορία της τέχνης και της λαογραφίας Παρά τους συχνούς ισχυρισμούς του ότι γινόταν κουρασμένος εξέδωσε πρόσφατα δύο ακόμα βιβλία: «Στο ίχνος των μάγων» και «οι ζωγράφοι της Κωνσταντινούπολης.» βιβλία που μόλις δημοσιεύθηκαν, αμέσως εξαντλήθηκαν. Μιλώντας για τη ζωή του, έλεγε: «Είμαι ευτυχές πρόσωπο. Είμαι πάντα μόνος. Έχω τα μέρη των γνωστών και των φίλων, αλλά έχω ζήσει πάντα με τα όνειρά μου. Γυρίζω τα πράγματα που δημιουργώ στο μυαλό μου στα βιβλία - αυτό με κάνει ευτυχισμένο. Και άρχισε τη συγγραφική ζωή του με να με κριτικές της λογοτεχνίας, της όπερα και του μπαλέτου. Για περισσότερο από 30 έτη ως μέλος σχολής του τμήματος θεάτρων της σχολής γλώσσας, ιστορίας και γεωγραφίας του πανεπιστημίου της Άγκυρας. Έγινε, με την πάροδο του χρόνου, ένας από τους πρώτιστους ερευνητές θεάτρων της Τουρκίας. ενώ δίδαξε σε διάφορα πανεπιστήμια στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ιαπωνία, την Κίνα και τη Γερμανία και περιλήφθηκε αμέτρητες διάσκεψη στους τομείς εμπειρίας του. Έγραψε τουλάχιστον 50 βιβλία, πολλά από τα οποία μεταφράστηκαν σε ξένες γλώσσες, και είχε τουλάχιστον 1.500 έγγραφα και δημοσιευμένες κριτικές στο όνομά του Τιμήθηκε με πάρα πολλά βραβεία, όπως το τουρκικό βραβείο εκμάθησης του γλωσσικού Συμβουλίου, το ε- ρευνητικό βραβείο γνώσης Türkiye İş Bankası, το βραβείο κοινωνικών επιστημών Sedat Simavi, ο τρόπος της αξιολόγησης της Ιταλικής ημοκρατίας (Knighthood) (1991) και το της Τουρκίας της επιστημονικής ακαδημίας (1998). Λογοτεχνικός κριτικός Doğan Hızlan που λέεται και: «Παρείχε τις μοναδικές εργασίες σε μια περιοχή που δεν ήταν πολύ καλά τεκμηριωμένη πριν. Ο Metin ερεύνησε την τουρκική ιστορία θεάτρων και την παραδοσιακή ανάγνωση ιστορίας θεάτρων αλλά και του εκτός Τουρκίας Θεάτρων. Οι μελλοντικές γενεές μελλουν να ωφεληθούν πολύ από Metin και τις εργασίες.
Ο Καραγκιόζης μας Τεύχος 17 Νοέμβρης 2008 Σελίδα 5- Άλλα έργα του: And, M. (1987) Culture, Performance and Communication in Turkey, Institute for the for the Study of Languages and Culture or Asia and Africa,Tokyo. (In English) And, M. (1989) Italian Stage in Turkey and Turkey in Italian Stage, Metis, Istanbul. (In Turkish) And, M. (1991) Drama at the Crossroads Turkish Permorming Arts Link Past and Present East and West, Isis, Istanbul. (In English) And, M. (1993) Istanbul in the16th Century. The City- The Palace- Daily Life. Akbank, Istanbul. (In English) And, M. (1998) Islamic- Ottoman Mithology with Miniatures, Akbank, Istanbul. (In Turkish) And, M. (1999) Ottoman Theatre, Dost, Ankara. (In Turkish) And, M. (2000)40 Days 40 Nights Ottoman Weddings- Festivities, Processions, Toprak Bank, Istanbul. (In Turkish) And, M. (2002) Ottoman Iconografical Arts I. Miniatures, Is Bankası, Istanbul. (In Turkish) And, M. (2002) From Ritual to Drama. Kerbelâ- Muharrem-Ta'ziye, Yapı Kredi Yayınları, Istanbul. (In Turkish) And, M. (2003) Game and Magic. Concept of Play in Turkish Culture, Yapı Kredi Yayınları, Istanbul. (In Turkish) Η άλλη πλευρά του Αιγαίου τα κιουτσέκια Του Ηλία Πετρόπουλου Μια φορά κι έναν καιρό, υπήρχε στην γλώσσα μας ή λέξη κιουτσέκι, που, χάρη στην άγρυπνη φροντίδα των πανεπιστημιακών καθαρμάτων, εξηφανίσθη διά παντός από το πεδίον της έρευνας και από τα λεξικά μας. 'Έτσι, αν σήμερα ένας φοιτητής θελήσει να μελετήσει το θέμα, δεν θα ανακαλύψει πουθενά την λέξη κιουτσέκι. Αλλά, εμείς οι παλιόγεροι, ξέρουμε πώς ο Βελή-πασάς, γιος του Αλήπασά, γούσταρε περισσότερο τα κιουτσέκια από τις πανέμορφες οδαλίσκες του χαρεμιού του. Συνήθως, χρησιμοποιούσαν την λέξη κιουτσέκι στον πληθυντικό, γιατί τα κιουτσέκια, έκαναν τις εμφανίσεις τους ομαδικώς. Η λέξη κιουτσέκι προήλθε από το τούρκικο kosek, που, σύμφωνα με τα σύγχρονα σεμνόπρεπα τουρκικά λεξικά σημαίνει: χορευτής, νεαρός χορευτής, μικρός, μικρό ζωάκι, καμηλόπουλο. Το μικρό καμηλάκι το λέγανε και kosek. Κάποια παλιότερα τούρκικα λεξικά προσδιορίζουν πώς, λέγανε kosek τον χορευτή που ήτανε ντυμένος με γυναικεία ρούχα. Ωστόσο, ορισμένα τουρκο-ελληνικά λεξικά εμφανίζονται κάπως πιο τολμηρά. Λόγου-χάρη, ο Αβρ. Μαλιάκας στο δικό του λεξικό (Κωνσταντινούπολις, 1876) γράφει: κιοτσέκι, χορευτής ωραίος διά των χαριεντισμών αυτού [με δασεία] εις διασκέδασιν συντελών, νεογνόν καμήλου. Ο ίδιος προσθέτει και την (προφανώς, οσμανλίδικη) λέξη κιουδέκι: παιδίον, δούλος ή υπηρέτης νεαρός. Λέγανε κιουτσέκια τα μειράκια, ή τους ακόμη αγένειους έφηβους, που χορεύανε φορώντας κατακόκκινα γυναικεία φουστάνια και φανταχτερά διαδήματα. Τα κιουτσέκια χόρευαν σε σαράγια και σε καφεν έδες, συνήθως ενώπιον μόνον ανδρών. Τα κιουτσέκια χόρευαν διάφορους θηλυπρεπείς χορούς, όπως το τσιφτετέλι και, κυρίως, τον κατ' εξοχήν δικό τους χορό, το kocekce. Ο Μάρκος Βαμβακάρης ήξερε το κοτσέκικο κούρντισμα, όμως οι φλύαροι νεομαρξιστές ρεμπετολόγοι μας δεν έψαξαν να βρουν περί τίνος πρόκειται. Κατά την διάρκεια αυτών των χορών, τα κιουτσέκια έριχναν πυριφλεγείς ματιές προς την μεριά των θεατών, που αποθαύμαζαν τα καυλιάρικα κουνήματά τους. Και, φυσικά, μετά τις χορευτικές επιδείξεις, οι θαυμαστές που διέθεταν το σχετικό παραδάκι καταγαμούσαν τα κιουτσέκια. Γι-
Ο Καραγκιόζης μας Τεύχος 17 Νοέμβρης 2008 Σελίδα 6- Βερολίνο... αυτό, η λέξη kocek (εκτός από μικρός χορευτής και καμηλόπουλο) εσήμαινε και πουστράκι. Ο συσχετισμός ανάμεσα στο πουλαράκι και στον θηλυπρεπή νεαρό είναι γνωστός και άλλοθεν: η γαλλική λέξη giton δηλώνει, αφ' ενός, το μουλαράκι, και, αφ' ετέρου, τον πουστα ράκο. Ο θεσμός των θηλυπρεπών χορευτών, ξεκινώντας από την Ινδία και Περσία, και ξεπερνώντας τα όρια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, του Ισλάμ και της Οσμανλίδικης Αυτοκρατορίας, απλώθηκε από το Μαγρέμπ ως τα Βαλκάνια κι από την Αίγυπτο ως την τουρκόφωνη Κεντρώα Ασία. Η τούρκικη λέξη kocek προήλθε από το ταυτόσημο περσικό kucek, που αντανακλά το ινδικό κατσάκ. Στην Ινδία τα κατσάκ φοράγανε (και φοράνε) κατακόκκινη ενδυμασία και χορεύανε θηλυπρεπείς χορούς. Σημειωτέον ότι, τα κιουτσέκια χόρευαν υπό τους ήχους μιας μικρής ορχήστρας, αποτελούμενης επίσης από α- γένεια κιουτσέκια, ενώ κάποια άλλα κιουτσέκια είχανε ειδικευτεί στο τραγούδημα. Η παράδοση συνεχίζει στην σημερινή Τουρκία, όπου αρκετοί διάσημοι τραγουδιστές είναι συνάμα και διάσημοι πούστηδες. Τούς είδα και τους άκουσα στο Στα τούρκικα ο χορευτής λέγεται rαkkαs και η χορεύτρια rαkkαsse. Η λέξη rαkkαs δηλώνει και το εκκρεμές των ρολογιών του τοίχου. Ο χορός (και η αιώρηση) ονομάζεται rakιs. Η τούρκικη λέξη horα (από το ελληνικό χορός) σημαίνει: ομαδικός χορός. Αποδώ προήλθε η νεοελληνική λέξη χόρα, που επέζησε ως την εποχή του ρεμπέτικου τραγουδιού. Οι τούρκοι της Μαύρης Θάλασσας χρησιμοποιούσαν και τον τύπο horon που, μάλλον, προήλθε από τον ποντιακό χορόν. Κάτω από τις λέξεις horα και horon κρύβονται πολλοί λαϊκοί χοροί ποντιακής και λαζικής καταγωγής. Κοντά στις λέξεις kocek / κιουτσέκι στέκουν κάποιες σχεδόν ομόηχες λέξεις, που μπερδεύουν αρκούντως τα πράματα. Η πολυσήμαντη τουρκική λέξη kostek (αλυσίδα ρολογιού, εμπόδιο, πέδη για τα ζώα που βόσκουν, σχοινί στα πόδια αλόγων για να μάθουν ένα ειδικό βάδην) μας έδοσε την νεοελληνική λέξη κιουστέκι (ή κουστέκι), που ο Βλαστός κατέγραψε δίχως να ξέρει το περιεχόμενό της. Κιουστέκια λέγανε εκείνες τις πολλαπλές αλυσίδες που κρεμάγανε, χιαστί, στο στήθος, τα παλικάρια του 1821 (μαζί με άλλα κοσμήματα, φλουριά και τιτριμίδια). Η τούρκικη λέξη kucuk σημαίνει: μικρός το μέγεθος, μικρός στην ηλικία. Η λέξη kucuk διαθέτει πλείστα απλά ή σύνθετα παράγωγα. Από το kucuk προέρχονται τα νεοελληνικά κούτσικος και κιουτσούκι (μικρός, πιτσιρίκι, ασήμαντος), καθώς και το επίθετο Κουτσούκος. Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης δέχεται την καταγωγή του επωνύμου Κουτσούκος από το kucuk [sic, αντί kucuk]. Την ίδια καταγωγή από το kucuk [πάλι sic] δέχεται και ο Βάσος Η. Βογιατζόγλου για μία σειρά επώνυμα της Μικράς Ασίας: Κουτσούκος Κουτσούκης, Κουτσουκέλλης κ.ά. Εξάλλου, ο ημήτρης Τομπαΐδης, στα Ελληνικά επώνυμα τουρκικής προέλευσης (1990), αποδίδει το οικογενειακό όνομα Κιοτσέκογλου στην λέξη kocek, που ερμηνεύει με τον αδόκιμο γελοίο χαρακτηρισμό: μικροχορευτής. εν είναι η πρώτη φορά που ο Τομπαΐδης αποδεικνύει πως δεν ξέρει ελληνικά... Ο Νικόλαος Πολίτης, στον πρώτο τόμο των Παροιμιών (1899), εδημοσίευσε την δυσεξήγητη παροιμία: Η αάς κκιοστέκια θέλει (τουτέστιν, ο αγάς θέλει κιουστέκια). Ο Πολίτης, αγνοώντας το πολυσήμαντο των λέξεων kostek / κιουστέκι, δίνει στην παροιμία (ίσως, παροιμιόμυθο) μιαν ερμηνεία τραβηγμένη από τα μαλλιά: τούρκος τις εζήτησε πέδας ίππων (τουρκ. κιοστέκια), αλλά τους λόγους του προεστώτος του χωρίου, ανακοινούντος τούτο, παρενόησαν οι χωρικοί, υπολαβόντες ότι είναι τρελλός και θέλει δέσιμον. Η παροιμία αυτή, προερχόμενη εκ Λειβησίου (της Λυκίας), δεν αναφέρεται σε έναν οποιοδήποτε τουρκο, αλλά στον αγά κάποιου χωριού. Το 1961, η Καλλιόπη Μουσαίου-Μπουγιούκου ξαναπαρουσίασε την ίδια παροιμία, στο βιβλίο της Παροιμίες του Λιβισιού και της Μάκρης, ενισχυμένη με μιαν υποσημείωση, σύμφωνα με την οποία ο
Ο Καραγκιόζης μας Τεύχος 17 Νοέμβρης 2008 Σελίδα 7- Μουσαίος (πρώτος συλλέκτης αυτής της λαϊκής έκφρασης) αφηγήθηκε ένα σχετικό ανέκδοτο, που, προφανώς, παρέσυρε τον Νικόλαο Πολίτη. Ωστόσο, ο προσεκτικός Στίλπων Κυριακίδης ανατρέπει τον Πολίτη, υ- ποστηρίζοντας την εκδοχή ότι, ο αγάς απαιτούσε κοσμήματα. Η Καλλιόπη Μουσαίου-Μπουγιούκου, σαν βραβευμένη πανεπιστημιακή, δεν αποτόλμησε μία τομή στο αιωρούμενο πρόβλημα. Αυτό το λέω επειδή, ενδεχομένως, υφίσταται και μία τρίτη εκδοχή της παροιμίας: ο αγάς κιουτσέκια θέλει - ήτοι, ο μερακλής αγάς απαιτεί αγοράκια. Εδώ θα πρέπει να προσθέσω και τις τούρκικες λέξεις kucak (στήθος, κόρφος, βυζί, στεφάνι) και kic (πισινός, κωλομέρια, πίσω μέρος, πρύμνη), που δεν φαίνεται να περάσανε στα νεοελληνικά της κυρίως Ελλάδας. Στα κυπριακά η λέξη κκιοστέκκιν σημαίνει: αλυσίδα, πέδη - ενώ το ρήμα κκιοστεκκιάζω σημαίνει: βάζω δεσμά, χειροπέδες (Κώστας Γιαγκουλλής, 1988). Πίσω από τα κιουτσέκια είναι μισοκρυμένο το Ιδεώδες της Ομορφιάς, όπως αποκρυσταλλώνεται στην μορφή του αγένειoυ Εφήβου - ένα πανάρχαιο ι- δεώδες που κυριαρχούσε στην Ανατολή επί αιώνες. Ο νεαρός παρέμενε ωραίος ωσότου εμφανιστεί στα μάγουλα ο ίουλος και στις γάμπες οι αγριότριχες. Στην αρχαία Αθήνα ο χιτωνίσκος των εφήβων έφτανε ως τα γόνατα. Οι σκληροί σατιρικοί της Ρώμης σαρκάζανε τους νεαρούς που ξυρίζανε τα πόδια τους. Οι μογγόλικες μινιατούρες της Ινδίας, καθώς και οι περσικές, προτείναν σαν πρότυπο τον όμορφο έφηβο με την λιγερή σιλουέτα. Η λύσσα των σοδομιστών του Βυζαντίου πέρασε στο Ισλάμ. Η γενειάδα ήτο προνόμιο των τούρκων, αλλά τα ιτς-όγλάνια του σουλτανικού σαραγιού ήσανε αγένεια. Οι γραικύλοι της Οσμανλίδικης Αυτοκρατορίας εμφανίζονται υποχρεωτικώς ξυρισμένοι. Ε- λάχιστοι καπετάνιοι του 1821 είχανε γενειάδα, κι αυτό ήτο, αυτόχρημα, σημάδι ανταρσίας. Όλοι οι ξένοι περιηγητές μιλάνε με φρίκη για τους τούρκους κολομπαράδες. Γιαυτό οι νεοέλληνες έλεγαν: τούρκον φίλευε και κώλον φύλαγε. Η μεγάλη παράδοση των σοδομιστών ποιητών της περσικής και της αραβικής σχολής συνεχίστηκε στην αυλική ποίηση της Σουλτανικής Τουρκίας. Και συνεχίζεται ακόμη σήμερα. Αντίστοιχα φαινόμενα διολισθαίνουν στην σύγχρονη Ελλάδα, αλλά κάνουμε πως δεν τα βλέπουμε. Στις φυλακές μας, μόλις σκάσει μύτη κάνας ωραίος νεαρός, οι βετεράνοι κατάδικοι σχολιάζουν: ανώτερος κι από γκόμινα! λλωστε, από την ανθούσα πιάτσα των εκδιδομένων πούστηδων και λοιπών τραβεστί, αποδεικνύεται ότι, πλείστοι συμπατριώτες μας τους προτιμούν από τις γυναίκες. Τα όσα αφηγήθηκα ενισχύονται από την εικονογράφηση βιβλίων διαφόρων ταξιδιωτών, από το περιεχόμενο πινάκων ζωγραφικής των λεγομένων orientalistes, και, από τις άφθονες μινιατούρες της Ινδίας, της Περσίας και των άλλων μουσουλμανικών χωρών. Για μας τους νεοέλληνες, έχουν μιαν ειδικότερη αξία οι μινιατούρες των καλλιτεχνών της Σουλτανικής Αυλής - κυρίως, του μεγάλου ζωγράφου και ποιητή Levni (πέθανε το 1732)- που βρίσκονται στην μυθική βιβλιοθήκη του Αχμέντ ΠΙ, στο Τόπ-Καπού. Ήδη, το 1960, δημοσιεύτηκε στο Τόκιο ένα λεύκωμα με άγνωστες τούρκικες μινιατούρες. Οι περισσότεροι ξένοι ταξιδιώτες (άλλοι ήσανε έμποροι και άλλοι κατάσκοποι των βασιλιάδων της Ευρώπης) έγραψαν για την Ανατολή με ακρίβεια και σεμνότητα, αλλά ο καλύτερός τους παραμένει ο Μάρκο Πόλο. Οι ευρωπαίοι ταξιδιώτες και ζωγράφοι είδαν, και εξακολουθούν να βλέπουν, την Ανατολή υπό το πρίσμα του εξωτισμού. Για τους φτωχομπινέδες ευρωπαίους οι άνθρωποι της Ανατολής είναι απολίτιστοι,
Ο Καραγκιόζης μας Τεύχος 17 Νοέμβρης 2008 Σελίδα 8- είναι βάρβαροι. Όμως, όταν ό πρεσβευτής της Περσίας έφτασε στο Λονδίνο, οι άγγλοι έμειναν με ανοιχτό το στόμα μπρος στις πολυτελείς ενδυμασίες των επισκεπτών τους (εξαιτίας των οποίων καθιερώθηκε η μόδα της λευκής ρεδιγκότας). Και όταν έφτασε στο Παρίσι ο πρεσβευτής του σουλτάνου, με βαρύτιμα δώρα, οι καραγκιόζηδες του εισέτι ανήλικου Βασιλέως Ηλίου (σκατά!) έκαναν δουλοπρεπέστατες κωλοτούμπες. Σημειωτέον ότι, οι περήφανοι πέρσες και τούρκοι αξιωματούχοι αρνήθηκαν να βγάλουν τα σαρίκια τους μπρος στους ευρωπαίους βασιλιάδες. εν παρέλειψαν, ωστόσο, να γαμήσουν όλα τα πουσταρέλια, που κυκλοφορούσαν στα πάρκα των εκεί ανακτόρων. Σώθηκαν, σχετικώς, αρκετά ντοκουμέντα... Οι orientalistes ζωγράφοι αποτύπωσαν αυτό που έβλεπαν και, ενίοτε, αυτό που νόμιζαν πως έβλεπαν. Οι ψυχασθενείς σύγχρονοι νεοέλληνες μελετητές αναδημοσιεύουν (με εθνικόν ρίγος!) διάφορα έργα κάποιων orientalistes με θέμα τους αγωνιστές του 1821. Αλλά, σχεδόν όλ' αυτά τα έργα ζωγραφικής έγιναν πολύ αργότερα, βάσει σκαριφημάτων αγνώστων σκιτσογράφων, είτε βάσει αγορασμένων εθνικών ενδυμασιών που τις φοράγανε αλλοδαποί φίλοι (ή πληρωμένα μοντέλα) των καλλιτεχνών. Τα μεγάλα ταμπού της Ανατολής ήσανε το χαρέμι και το χαμάμι. Πλείστοι όσοι orientalistes ζωγράφισαν χαρέμια και χαμάμια. Πρόκειται για την μεγίστη καλλιτεχνική απάτη των orientalistes. Ουδείς ευρωπαίος ζωγράφος είδε ποτέ του οδαλίσκες σε χαρέμι. Ουδείς ευρωπαίος ζωγράφος κατάφερε να μπει σε γυναικείο χαμάμι. Η αραβική λέξη χαρέμ σημαίνει: απαγορευμένο (αρχικώς, το απαγορευμένο μέρος της σκηνής, όπου ζούσαν κρυμένες οι γυναίκες). Μπρος στο κάθε παλάτι-χαρέμι των πλουσίων μουσουλμάνων φύλαγε ένας καβάσης (αρβανίτης, ή μαυριτανός), που έκοβε, επί τόπου, με την χαντσάρα του, το κεφάλι του κάθε ανόητου που κοντοστεκότανε, κοιτάζοντας τα σαχνισιά με τα πυκνά καφάσια του γυναικωνίτη. Η αξιοθαύμαστη Lady Mary Montagu κατάφερε να μπει σε χαρέμι χάρη στην υποστήριξη της βαλιντέσουλτάνας. Οι orientalistes ζωγράφοι αντιμετώπισαν την απόλυτη απαγόρευση (του διπλού ταμπού χαρέμι / χαμάμι) με μία μαλαγανιά. Πρώτα-πρώτα, αποτύπωναν διάφορους οντάδες και σαλόνια άδειων χαρεμιών, και, μετά, εμπλούτιζαν αυτές τις εικόνες με γυμνές, ημίγυμνες ή ντυμένες οδαλίσκες και δούλες. Φυσικά, από την πλαστή θεματολογία δεν έλειψαν κάποια αναπόφευκτα λάθη: π.χ. σε ένα ταμπλό παρουσιάζεται, μεταξύ άλλων, ένας ευνούχος με μαύρη γενειάδα [!]. Το θέμα του γυναικείου χαμάμ αποδόθηκε με παρόμοια τακτική: ζωγράφιζαν άδεια χαμάμια, και, ύστερα, προσθέταν γυμνές οδαλίσκες με ψηλές γαλέντζες, καθώς και χαμαμτζούδες να τρίβουν ξαπλωμένες γυναίκες. Τις τελευταίες δεκαετίες οι orientalistes ζωγράφοι επανήλθαν στο προσκήνιο. Βρήκαν αρκετά λευκώματα με ά- θλιες εισαγωγές και λανθασμένες λεζάντες, γραμμένες από διάφορους αυτοτιτλοφορούμενους ανατολιστές. Αυτά τα ξόανα γράφουν ό,τι τούς κατέβη. Συγκεκριμένα, στην περίπτωση που ένας πίνακας ζωγραφικής παρουσιάζει ένα κιουτσέκι (ντυμένο στα κατακόκκινα) ο ευρωπαίος δήθεν-ανατολιστής προσθέτει την λεζάντα: ανατολίτισα χορεύτρια [sic]. Κι έτσι συμβαίνει πάντοτε, αφού οι δήθεν-σπεσιαλίστες δεν υποψιάζονται πως πρόκειται για ένα αγοράκι. Αυτή την τερατώδη γκάφα δεν την απόφυγε ούτε η Wiebke Walther, στην (πλούσια εικονογραφημένη) μελέτη της Die Frau im Islαm, που εκδόθηκε το 1980 στην Λιψία (της Ανατολικής Γερμανίας, παρακαλώ). Η Walther είναι μία εξαιρετικής σοβαρότητας ισλαμολόγος, που -υπό κομουνιστικό καθεστώς- αποτόλμησε να γράψει για την εσωτερική ζωή των χαρεμιών που τα μάστιζε ο σαπφικός έρωτας, για τους άραβες ποιητές που υμνούσαν τα αγοράκια, για τους χαλίφηδες που προτιμούσαν τους νεαρούς ευνούχους, και άλλα πολλά. Όμως, η Wiebke Walther αρνήθηκε να δει και να σχολιάσει τα πολλά κιουτσέκια που παρελαύνουν στις μινιατούρες που η ίδια επικαλέστηκε. Αφήνοντας κατά μέρος τους αδαείς ευρωπαίους στρέφομαι προς την σύγχρονη τουρκική βιβλιογραφία. Ο καθηγητής Metin And μιλάει, επαρκέστατα, για τα κιουτσέκια στην μελέτη του Α Ρίctoriαl History of Turkish Dαncing (Ankara, 1976). O Metin And είναι λιγάκι γνωστός στην Ελλάδα από την εργασία του για το Θέατρο Σκιών της Τουρκίας. Εδημοσίευσα αρκετά γιαυτόν στο βιβλίο μου Υπόκοσμος και καραγκιόζης. O Metin And, στην προαναφερθείσα μελέτη του, αφιερώνει ουκ ολίγες σελίδες στα σινάφια των επαγγελματιών χορευτών του παλιού καιρού, μεταξύ των οποίων συγκαταλεγόντουσαν και τα κιουτσέκια. Αρχικώς, o θηλυπρεπής χορευτής, ή η ορχηστρίς, λεγότανε cengi. Αργότερα, η λέξη cengi εδήλωνε την χορεύτρια. Οι χορεύτριες δούλευαν σαν γκρούπ (cengikolu). Παρομοίως και τα κιουτσέκια. Οι χορευτές παρουσιαζότανε σε επίσημες σουλτανικές γιορτές (π.χ. στο Ατ-Μεϊντάν), στα σαράγια, σε γάμους, σε καφενέ-
Ο Καραγκιόζης μας Τεύχος 17 Νοέμβρης 2008 Σελίδα 9- δες, σε ταβέρνες. Για τις κομπανίες (kol) των θηλυπρεπών χορευτών έγραψε και ο Evliya, που, άλλωστε, ήτο ένθερμος κολομπαράς. Το 1803-1804 τουλάχιστον εξακόσια κιουτσέκια επιδείκνυαν το ταλέντο τους στις ταβέρνες της Πόλης. Ο Metin And περιγράφει λεπτομερώς τα κουστούμια των κιουτσεκιών, τα όργανα που έπαιζαν (ζίλια), και τους αισχρούς χορούς που χόρευαν. Εννοείται πως, οι χοροί των κιουτσεκιών συνοδευόντουσαν από χυδαία επιφωνήματα των θεατών. Επικεφαλής σε κάθε kol ήτανε ό kolbasi που έκλεινε τις συμφωνίες και φρόντιζε για τις ανάγκες του γκρουπ. Φυσικά, το kol ήταν πλαισιωμένο από τροφοδότες, μακιγιέρ και νταβατζήδες. Και φαίνεται πως, στο παιχνίδι έπαιρναν μέρος και οι καπανταήδες γενίτσαροι - αυτό εικάζεται από κάποιες σχετικές απαγορεύσεις. Ο Metin And παραθέτει διάφορες άλλες λεπτομέρειες για τα κιουτσέκια και τις χορεύτριες. εν χρειάζεται να επεκταθώ στο θέμα της οριζόντιας εργασίας των μεν και των δε. Οσο για τις χορεύτριες ήσανε, επίσης, δεινές τζιβιτζιλούδες (λεσβίες). Οι μουσουλμάνοι δεν καταντούσαν ποτέ κιουτσέκια. Τα κιουτσέκια ήσανε ελληνόπουλα, ή εβραιάκια, ή αρμενάκια. Πολλά κιουτσέκια κατάγονταν από τη Μυτιλήνη. Όταν ο Metin And εδημοσίευσε, προ εικοσιπενταετίας, το εικονογραφημένο βιβλίο του για τούς χορούς, δεν υφίστατο η τουρκική έκδοση του μεγάλου Lαrousse (1995), που είναι ε- κτενώς συμπληρωμένη από ένα επιτελείο τούρκων συγγραφέων. Σ αυτό το επιτελείο χρωστάμε το ολοσέλιδο λήμμα kocek, όπου ανακαλύπτεις πολύτιμες πληροφορίες για τους θηλυπρεπείς χορευτές της Οθομανικής Αυτοκρατορίας, από την αρχική παρουσία τους ως το 1857, οπότε απαγορευτήκαν οι δημοφιλείς εμφανίσεις τους. Παρεμπιπτόντως, θα πρέπει να τονίσω ότι, ο Metin And ενώ μίλησε αρκούντως για τα kocekιer (πληθυντικός του kocek), έδειξε μιαν απαράδεκτη εθνικιστική στάση κάθε φορά που παρουσίασε ένα μη-τουρκικό θέμα. Έτσι π.χ. απέφευγε συστηματικώς να κατονομάσει τούς λαζούς χορευτές της περιοχής Τραπεζούντας, καθώς και τα γκρουπ των γεωργιανών και καυκάσιων χορευτών, απέκρυψε αναιδώς την εθνικότητα των ελλήνων που χορεύουν κυκλικούς ομαδικούς χορούς (γκραβούρες 78, 79, 80), και χαρακτήρισε τούς ζεϊμπέκηδες με την ηλίθια λεζάντα: τούρκοι στρατιώτες [sic]. Επιπλέον, ο Metin And προσέθεσε, αναιτίως και αυθαιρέτως, την φωτογραφία ενός χιτίτικου αναγλύφου. Ο Metin And θα πρέπει να μάθει, άπαξ δια παντός, ότι οι λαζοί, οι γεωργιανοί, οι αρμένηδες, οι πέρσες, οι κούρδοι, οι καυκάσιοι, οι τσερκέζοι, οι έλληνες, οι χαλδαίοι, οι ζεϊμπέκηδες κτλ. ούτε ήσανε, ούτε είναι τούρκοι. Όσο για τους χιτίτες (όπως όλοι οι γηγενείς λαοί της Μικράς Ασίας) προϋπήρξαν των τούρκων τουλάχιστον δύο χιλιάδες χρόνια. Αυτή την απώτερη εποχή οι τούρκικες φυλές βρισκόντουσαν ακόμη στα βάθη της Κεντρώας Ασίας. Ο Metin And επικαλέσθηκε σχετικώς κάποιους ευρωπαίους ταξιδιώτες, καθώς και τον Evliya, αλλά απέφευγε τον Όμηρο, τον Ηρόδοτο,
Ο Καραγκιόζης μας Τεύχος 17 Νοέμβρης 2008 Σελίδα 10- τον Ξενοφώντα... Έγραψα βιαστικά αυτό το άρθρο μόνον για τους φοιτητές μας, με την ελπίδα πως κάποιος από δαύτους θα μελετήσει, στα σοβαρά, το κοινωνικό (επαγγελματικό και, συνάμα, ομοσεξουαλικό) πρόβλημα που θέτουν τα κιουτσέκια. Οι φοιτητές μας δεν πρέπει να χάφτουν τις εθνικιστικές μπούρδες των καθαρμάτων, που εν Ελλάδι αποκαλούνται καθηγητές πανεπιστημίων. Στην χώρα μας τα πανεπιστήμια υφίστανται για να αποτυφλώνουν τους νέους. Κάνω αυτή την θλιβερή διαπίστωση ξέροντας πως, από τους παλιότερους πανεπιστημιακούς ελάχιστοι απέδειξαν την αξιοπρέπειά τους (πρώτος και καλύτερος ο Κώστας Βεργόπουλος), ενώ, ανάμεσα στην τελευταία γενιά των ακαδημαϊκών μας επιστημόνων, μόλις και διαφαίνονται λίγοι έντιμοι και θαρραλέοι Εργάτες του Πνεύματος. Παρίσι, 12-14 εκεμβρίου 2000. Πρώτη δημοσίευση. Ηλία Πετρόπουλου, ο κουραδοκόφτης, εκδ. Νεφέλη, 2002 40 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΛΟΦΟΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΤΣΕ ΓΚΕΒΑΡΑ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΤΗΡΙΟ ΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΤΣΕ ΓΚΕΒΑΡΑ ΣΤΟΝ ΦΙΝΤΕΛ ΚΑΣΤΡΟ Φιντέλ, Αυτή τη στιγμή θυμάμαι πολλά πράγματα-όταν σε γνώρισα στο σπίτι της Μαρίας-Αντωνίας, όταν μου πρότεινες να σε ακολουθήσω, την ένταση της προετοιμασίας. Μια μέρα ήρθαν και μας ρώτησαν ποιος θα έπρεπε να ειδοποιηθεί σε περίπτωση θανάτου μας. Τότε η συνειδητοποιήσαμε την πιθανότητα αυτή. Αργότερα μάθαμε ότι ήταν α- λήθεια, ότι σε μια επανάσταση νικά κανείς ή πεθαίνει (αν είναι πραγματική). Πολλοί σύντροφοι έπεσαν στην πορεία προς τη νίκη. Σήμερα τα πάντα έχουν ένα λιγότερο δραματικό τόνο, επειδή είμαστε πιο ώριμοι, αλλά το γεγονός επαναλαμβάνεται. Αισθάνομαι ότι έχω κάνει το καθήκον μου προς την Κουβανέζικη επανάσταση, στο έδαφός της, και αποχαιρετώ εσένα, τους συντρόφου, το λαό σου ο οποίος είναι τώρα δικός μου. Παραιτήθηκα επίσημα από τις θέσεις μου στην ηγεσία του κόμματος, το πόστο μου σαν υπουργός, το βαθμό μου σα διοικητής και την υπηκοότητά μου. Δεν έχω κανένα πια δεσμό νομικά με την Κούβα. Οι μόνοι δεσμοί που εχω είναι άλλης φύσεως-αυτοί που δεν σπάνε όπως οι διορισμοί σε πόστα. Ανασκοπώντας τη ζωή μου, πιστεύω ότι δούλευα με αρκετή τιμιότητα και αφοσίωση για να εδραιώσω την επαναστατική κατάκτηση. Το μόνο μου σοβαρό λάθος ήταν το ότι δεν σου έδειξα αρκετή εμπιστοσύνη απ τις Γράφτηκε: 3 Οκτώβρη 1965 Πηγή: «Κείμενα», Σύγχρονη Εποχή 1988 Μετάφραση: Χρ. Πάντζου πρώτες στιγμές στη Σιέρα Μαέστρα και το ότι δεν κατάλαβα αρκετά γρήγορα τις ηγετικές και επαναστατικές σου ικανότητες. Έζησα υπέροχες στιγμές δίπλα σου και αισθάνομαι την τιμή να ανήκω στο υς ανθρώ που ς σου στις λαμπρ ές μα λυπημένες μέρες της κρίσης της Καραϊβικής. Λίγοι πολιτικοί είναι στις μέρες μας τόσο λαμπροί όσο εσύ. Είμαι επίσης περήφανος που σε ακολούθησα χωρίς δισταγμό, που ταυτίστηκα με τον τρόπο που σκέφτεσαι και που εκτιμάς τους κινδύνους.
Ο Καραγκιόζης μας Τεύχος 17 Νοέμβρης 2008 Σελίδα 11- Άλλα έθνη του κόσμου χρειάζονται τις ταπεινές μου προσπάθειες συμπαράστασης. Μπορώ να κάνω αυτό που εσύ δεν μπορείς λόγω της ευθύνης σου στην αρχηγία της Κούβας, και έφτασε ο καιρός να αποχωριστούμε. Πρέπει να ξέρεις ότι αυτό το κάνω με ανάμεικτα συναισθήματα. Αφήνω εδώ την πιο αγνή μου ελπίδα σαν χτίστης και σαν αγαπημένος αυτών που λατρεύω. Και αφήνω τους ανθρώπους που με δέχτηκαν σα γιο. Αυτό πληγώνει ένα μέρος της ψυχής μου. Μεταφέρω στα πεδία των νέων μαχών την πίστη ότι με δίδαξες, το επαναστατικό πνεύμα του λαού μου, το αίσθημα της εκπλήρωσης ενός απ τα πιο ιερά καθήκοντα: να πολεμάς όπου και να είσαι τον ιμπεριαλισμό. Αυτό είναι μια πηγή δύναμης και ακόμη, γιατρεύει τις βαθύτερες πληγές. Δηλώνω για άλλη μια φορά ότι απαλλάσσω την Κούβα από κάθε ευθύνη, εκτός απ αυτή που προέρχεται απ το παράδειγμά της. Αν ο θάνατος με βρει κάτω από άλλους ουρανούς, η τελευταία μου σκέψη θα είναι γι αυτό το λαό και ειδικά για σένα. Είμαι ευγνώμων για τη διδασκαλία και το παράδειγμά σου, στο οποίο θα προσπαθήσω να σταθώ πιστός μέχρι τις τελικές συνέπειες των πράξεών μου. Πάντα ταυτιζόμουν με την εξωτερική πολιτική της επανάστασής μας, όπως και συνεχίζω. Όπου κι αν βρίσκομαι, θα αισθάνομαι την ευθύνη του να είσαι Κουβανός επαναστάτης και σαν τέτοιος θα συμπεριφέρομαι. Δεν λυπάμαι που δεν άφησα τίποτα υλικό στη γυναίκα και τα παιδιά μου. Είμαι ευτυχισμένος που έγινε έτσι. Δε ζητώ τίποτα γι αυτούς γιατί το κράτος θα φροντίσει να έχουν αρκετά για να ζήσουν και να μορφωθούν. Θα είχα πολλά να πω σ εσένα και το λαό μας, αλλά αισθάνομαι ότι είναι άχρηστα. Οι λέξεις δεν μπορούν να εκφράσουν αυτό που θα ήθελα και δεν υπάρχει λόγος να ξοδεύω σελίδες. Πάντα μπροστά για τη νίκη! Πατρίδα ή θάνατος! Σε αγκαλιάζω με όλο τον επαναστατικό μου ζήλο. Από φέτος ο Διεθνής Οργανισμός για το Θέατρο στην Εκπαίδευση (International Drama/Theatre & Education Association IDEA), του οποίου το Δίκτυο είναι τακτικό μέλος στην Ελλάδα, καθιέρωσε την 27η Νοεμβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα για το Θέατρο στην Εκπαίδευση. Στην Ελλάδα ο εορτασμός της Ημέρας οργανώνεται από το Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση σε συνεργασία με πολλούς άλλους φορείς εκπαίδευσης ή τεχνών
Ο Καραγκιόζης μας Τεύχος 17 Νοέμβρης 2008 Σελίδα 12- ΧΙΤΛΕΡ παπαδαριό ΚΑΙ ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ! Να πως διαχρονικά ο «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ» συμπορεύεται με τα πλέον απάνθρωπα καθεστώτα σε βάρος των λαών. Να με τι μέσα δημιουργεί αμύθητη περιουσία για να εκμεταλλεύεται τους λαούς! Τελευταίο παράδειγμα με Αδ. ΧΙΤΛΕΡ! Την ώρα που οι λαοί πολεμούσαν, στέναζαν, σφαγιάζονταν και γίνονταν σαπούνι στα κρεματόρια, το Άγιο Όρος τον ικέτευε να τεθεί υπό την προστασία του. Αλήθεια, πόσοι Δεσποτάδες έπραξαν το ίδιο; Και μια ερώτηση: Όταν ο Χίτλερ τους ζητούσε να υποδείξουν που και ποιοι είναι Εβραίοι ή Αντάρτες, τι έπρατταν ως προστατευόμενοι;
Ο Καραγκιόζης μας Τεύχος 17 Νοέμβρης 2008 Σελίδα 13- «Εν Αγίω Όρει τη 13/26 Απριλίου 1941 Προς την Αυτού Εξοχότητα τον Αρχικαγκελλάριον του ενδόξου Γερμανικού Κράτους Κύριον Αδόλφον Χίτλερ εις Βερολίνον. Εξοχότατε, Οι βαθυσεβάστως υποσημειούμενοι Αντιπρόσωποι των Είκοσιν Ιερών Βασιλικών Πατριαρχικών καί Σταυροπηγιακών Μονών του Αγίου Όρους Άθω, λαμβάνομεν την εξαιρετικήν τιμήν ν' απευθυνθώμεν προς την Υμετέραν Εξοχότητα καί παρακαλέσωμεν Αυτήν θερμώς, όπως, ευαρεστημένη, αναλάβη υπό την Υψηλήν προσωπικήν Αυτής προστασίαν καί κηδεμονίαν τον Ιερόν τούτον Τόπον, του οποίου Ηγούμενοι καί αντιπρόσωποι τυγχάνομεν, διαδεχομένη εν τούτω τους ιδρυτάς καί Ευεργέτας του Ιερού τούτου Τόπου Βυζαντινούς Αυτοκράτορας καί διαδόχους τούτων. Το Άγιον Όρος, Εξοχώτατε, συνέστη εις Πανορθόδοξον μοναχικήν πολιτείαν, εις ήν ανέκαθεν διαβιούν εν αγαστή ομονοία μοναχοί ακωλύτως προσερχόμενοι από διάφορα ορθόδοξα Έθνη, κατά τον Θ μ.χ. αιώνα, πνευματικώς μέν εξαρτωμένων από του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, πολιτικώς δέ αυτοδιοικούμενον υπό της Ιεράς Συνάξεως των Αντιπροσώπων των Είκοσιν Ιερών καί Κυριάρχων Μονών καί πολιτειακώς υπαγομένων υπό την προστασίαν καί κηδεμονίαν των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων καί των διαδόχων Αυτών. Το Αυτονομιακόν τούτο πολίτευμα περιεθριγκώθη δι' αλλεπαλλήλων τυπικών καί Χρυσοβούλων των ιδρυτών καί ευεργετών των Ιερών μονών Βυζαντινών Αυτοκρατόρων Βασιλείου του Μακεδόνος(882), Ιωάννου Τσιμισκή(972), Κωνσταντίνου Μονομάχου(1046), Στεφάνου Δουσάν(1346) καί άλλων Σλαύων, Ουγγροβλάχων Ηγεμόνων καί των μετέπειτα Σουλτανικών Φιρμανίων τελευταίως δε υπό του Καταστατικού Χάρτου του 1926, ούτινος δύο αντίτυπα εσωκλείομεν. Το ουτωσί καθιερωθέν προνομιακόν καί αυτοδιοίκητον καθεστώς του Ιερού τούτου Τόπου, αποτελέσαν αντικείμενον συζητήσεων καί επικυρώσεων διαφόρων διεθνών συνθηκών περιεθριγκώθη τέλος, διά του 62ου άρθρου της Βερολινείου συνθήκης του έτους 1878, έχοντος ούτω, οι μοναχοί του Όρους Άθω οθενδήποτε καί αν κατάγωνται θα διατηρήσωσι τά κτήματα καί τα πρότερα αυτών δικαιώματα καί θ' απολαύωσιν, άνευ ουδεμιάς εξαιρέσεως, πλήρους ισότητος δικαιωμάτων καί προνομίων. Των εν Αγίω Όρει ενασκουμένων Μοναχών, ανεξαρτήτως τόπου προελεύσεως καί Εθνικότητος, σκοπός καί αποστολή καθ' όλον τον υπερχιλιετή βίον του Αγίου Όρους, υπήρξεν η διατήρησις, προαγωγή καί εξασφάλισις των Ιερών αυτού σκηνωμάτων, η διά της ακαταπονήτου φιλεργίας των εν αυτώ ε- νασκουμένων μοναχών καλλιέργεια της τε εκκλησιαστικής καί κλασσικής φιλολογίας καί καλλιτεχνίας, ο ασκητικός βίος καί η διηνεκής προσευχή υπέρ του σύμπαντος κόσμου. Την διατήρησιν του καθεστώτος τούτου της αυτονόμου μοναχικής πολιτείας, ικανοποιούντος πλήρως άπαντας τους εν Αγίω Όρει ενασκουμένους ανεξαρτήτως εθνικότητος Ορθοδόξους μοναχούς καί εναρμονιζόμενοι προς τον σκοπόν καί την αποστολήν αυτών, παρακαλούμεν καί ικετεύομεν θερμώς την Υμετέραν Εξοχότητα όπως αναλάβη υπό την υψηλήν προστασίαν καί κηδεμονίαν Αυτής. Τον Βασιλέα των Βασιλευόντων καί Κύριον των Κυριευόντων εξ όλης ψυχής καί καρδίας ικετεύοντες, όπως επιδαψιλεύση (=παρέχει πλουσιοπάροχα!!!) τη Υμετέρα Εξοχότητι υγείαν καί μακροημέρευσιν επ' αγαθώ του ενδόξου Γερμανικού Έθνους. Υποσημειούμεθα βαθυσεβάστως (βαθυσέβαστος= Αυτός που αξίζει μέγιστο σεβασμό)». Πηγή: Ιστορικόν Διπλωματικόν Αρχείον του Υπουργείου Εξωτερικών. Αναδημοσίευση: περιοδικόν Ελληνικόν Πάνθεον, τεύχος 13, Ιουνίου-Αυγούστου 2001, σελίδα 18.