ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ ΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΑΝΑΛΥΣΗ & ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΕΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012

1 ίνακας περιεχομένων 1 Βασικά Χαρακτηριστικά της εριφέρειας ελοποννήσου... 1 1.1 Θέση και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της εριφέρειας ελοποννήσου... 1 1.2 Διοικητική Διάρθρωση και δημογραφικά στοιχεία εριφέρειας ελοποννήσου... 4 1.3 Χωροταξική Διάρθρωση και Χωρική Οργάνωση της εριφέρειας... 10 2 ροσπελασιμότητα & Υποδομές Μεταφορών...14 2.1 Οδικό Δίκτυο... 14 2.2 Σιδηροδρομικό Δίκτυο... 17 2.3 Λοιπές Συνδέσεις και Μεταφορές... 17 3 Υποδομές...21 3.1 Ηλεκτρική Ενέργεια... 21 3.2 Τηλεπικοινωνιακές Υποδομές... 23 3.3 Υδάτινο εριβάλλον... 24 4 εριβάλλον...28 4.1 Φυσικό εριβάλλον... 28 4.2 Διαχείριση Απορριμμάτων και Υγρών Αποβλήτων... 36 5 Κοινωνική Μέριμνα και Υγεία, Εκπαίδευση, Δια Βίου Μάθηση, ολιτισμός & Αθλητισμός.40 5.1 Κοινωνική Μέριμνα Υγεία... 40 5.2 Εκπαίδευση... 46 5.3 Δια Βίου Μάθηση... 49 5.4 ολιτισμός - Ιστορία... 50 5.5 Αθλητισμός... 54 6 Οικονομία και Απασχόληση...55 6.1 εριφερειακό Ακαθάριστο Εγχώριο ροϊόν... 55 6.2 εριφερειακή Ακαθάριστη ροστιθέμενη Αξία (ΑΑ) και Τομεακή Διάρθρωση της Οικονομίας της εριφέρειας... 62 6.3 Ακαθάριστες Επενδύσεις παγίου κεφαλαίου... 68 6.4 Στοιχεία Μητρώου Επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην εριφέρεια... 70 6.5 Αγορά Εργασίας... 71 Σελίδα i

6.5.1 Απασχόληση... 71 6.5.2 Ανεργία... 80 6.6 Τομείς Οικονομικής Δραστηριότητας... 89 6.6.1 ρωτογενής Τομέας... 89 6.6.2 Δευτερογενής Τομέας... 103 6.6.3 Τριτογενής Τομέας... 109 6.7 Καινοτομία - Έρευνα και Ανάπτυξη... 126 6.8 Κοινωνική Οικονομία... 128 6.9 Δείκτες ευημερίας... 128 7 Εσωτερική Οργάνωση εριφέρειας ελοποννήσου... 134 7.1 Αρμοδιότητες Συλλογικών Οργάνων... 140 7.2 Αποτύπωση Στελέχωσης της εριφέρειας ελοποννήσου... 144 7.3 Αποτύπωση της Ακίνητης εριουσίας και των Συμμετοχών της εριφέρειας ελοποννήσου 153 7.4 Ανάγκες Ελλείψεις... 155 8 Η εριφέρεια ελοποννήσου στα Τομεακά ρογράμματα του ΕΣΑ, τα αποτελέσματα του Αναπτυξιακού Νόμου, τα ρογράμματα Αγροτικής Ανάπτυξης, Αλιείας 2007-2013 και Λοιπά ρογράμματα... 157 8.1 Η εριφέρεια ελοποννήσου στο Ε ΔΕΙΝ 2007-2013... 158 8.2 Τα αποτελέσματα του Αναπτυξιακού Νόμου (Ν.3299/04) στην εριφέρεια ελοποννήσου. 172 8.3 Έργα Τομεακών ρογραμμάτων του ΕΣΑ κατανεμημένα στην εριφέρεια ελοποννήσου. 172 8.4 Έργα Αγροτικής Ανάπτυξης και Αλιείας κατανεμημένα στην εριφέρεια ελοποννήσου... 184 8.5 Λοιπά ρογράμματα κατανεμημένα στην εριφέρεια ελοποννήσου... 190 9 SWOT Ανάλυση... 193 9.1 Βασικές Υποδομές ροσπελασιμότητα... 193 9.2 εριβάλλον, Χωροταξία & οιότητα Ζωής... 194 9.3 Κοινωνικές Υποδομές & Υπηρεσίες... 196 9.4 Οικονομία - αραγωγικό εριβάλλον & Απασχόληση... 198 9.5 Εσωτερική Οργάνωση & Στελέχωση... 200 Σελίδα ii

1 Βασικά Χαρακτηριστικά της εριφέρειας ελοποννήσου 1: Βασικά Χαρακτηριστικά της εριφέρειας ελοποννήσου 1.1 Θέση και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της εριφέρειας ελοποννήσου Η εριφέρεια ελοποννήσου αποτελεί το νοτιότερο χερσαίο άκρο της Ευρώπης και καλύπτει το 11,7% (15.490km 2 ) της συνολικής έκτασης της χώρας. Καταλαμβάνει ένα μέρος του βόρειου τμήματος, ολόκληρο το νοτιοανατολικό και ένα μέρος του δυτικού τμήματος του συνόλου της ελοποννήσου και συνορεύει δυτικά με την εριφέρεια Δυτικής Ελλάδας, και βορειοανατολικά με την εριφέρεια Αττικής. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της εριφέρειας ελοποννήσου αποτελεί το έντονο ανάγλυφο του εδάφους της, ανάγλυφο που διαφοροποιείται τόσο μεταξύ των εριφερειακών Ενοτήτων όσο και εσωτερικά σε κάθε μία από αυτές. Συνολικά στην εριφέρεια ελοποννήσου κυριαρχούν οι ορεινοί όγκοι που αποτελούν το 50,1% της συνολικής της έκτασης, οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις αποτελούν και φυσικό σύνορο μεταξύ των εριφερειακών Ενοτήτων (π.χ. Ταΰγετος για Μεσσηνία και Λακωνία). αράλληλα, το 19,9% της έκτασης της είναι πεδινό (και το 30% ημιορεινό), και εκτείνεται κυρίως στις περιοχές εγγύς των θαλάσσιων κόλπων, όπου σχηματίζονται αρκετές πεδιάδες. Ωστόσο, παρά το μικρό ποσοστό των πεδινών εκτάσεων, η εριφέρεια διαθέτει μερικές από τις πιο εύφορες περιοχές της χώρας, όπως ο Αργολικός κάμπος και ο κάμπος της Κορινθίας. Επιπρόσθετα, η εριφέρεια ελοποννήσου διαθέτει μεγάλο μήκος ακτογραμμής σε σχέση με άλλες εριφέρειες της χώρας, η οποία μπορεί να αποτελέσει μοχλό για την αναπτυξιακή προοπτική της σε περίπτωση που εκμεταλλευθεί τις θαλάσσιες μεταφορές. Αναλυτικότερα: Εικόνα 1: Απεικόνιση Μορφολογίας Εδάφους στην Ε Αργολίδας Η Ε Αργολίδας συνδυάζει ορεινές και πεδινές εκτάσεις. Ειδικότερα το 57,49% των εκτάσεων είναι ορεινές, 23,76% ημιορεινές και 18,75% πεδινές. Στην Ε Αργολίδας εκτείνεται ο Αργολικός κάμπος που φημίζεται για την παραγωγή γεωργικών προϊόντων. Το μεγαλύτερο όρος της Αργολίδας είναι το Αραχναίο με δύο κύριες κορυφές, μέγιστου ύψους 1.199 μέτρων και βρίσκεται μεταξύ της Επιδαύρου και του Αργολικού κάμπου. Τέλος, στην Ε Αργολίδας περιλαμβάνεται ένα μέρος από το Αρτεμίσιο όρος που εκτείνεται κυρίως στην Αρκαδία (με υψόμετρο 1.648 μέτρα). Σελίδα 1

Εικόνα 2: Απεικόνιση Μορφολογίας Εδάφους Ε Αρκαδίας Η Ε Αρκαδίας είναι η πιο ορεινή της εριφέρειας. Το 62,56% είναι ορεινή, το 28,62% ημιορεινή και μόλις το 8,82% πεδινή. Στην Αρκαδία κυριαρχούν οι ορεινοί όγκοι όπως, το Μαίναλο (βόρεια της Τρίπολης με μέγιστο ύψος 1.981 μέτρα), ο άρνωνας (οροσειρά μεταξύ Αρκαδίας και Λακωνίας με υψόμετρο που φτάνει 1.938 μέτρα), το Αρτεμίσιο (περιβάλλει από τα ανατολικά το οροπέδιο της Τρίπολης και φτάνει σε υψόμετρο 1.648 μέτρα) και το Λύκαιο (δυτικά της Μεγαλόπολης, με μέγιστο ύψος 1.419 μέτρα στην κορυφή Στεφάνι). Εικόνα 3: Απεικόνιση Μορφολογίας Εδάφους στην Ε Κορινθίας Στην Ε Κορινθίας το 59,19% των εκτάσεων είναι ορεινές, το 22,49% ημιορεινές και το 18,32% πεδινές. Οι πεδινές εκτάσεις της που αποτελούν τον κορινθιακό κάμπο φημίζονται για την παραγωγή γεωργικών προϊόντων. Στην ορεινή Κορινθία βρίσκονται δύο όρη με μεγάλο υψόμετρο. Το όρος Κυλλήνη (2.376 μέτρα υψόμετρο, 13 ο ψηλότερο βουνό στη χώρα) και τα Αροάνια Όρη με έντονο ανάγλυφο και βαθιές χαράδρες που φτάνουν σε υψόμετρο τα 2.341 μέτρα και οι κορυφές τους τροφοδοτούν τον παραπόταμο του Αλφειού, Λάδωνα. Σελίδα 2

Εικόνα 4: Απεικόνιση Μορφολογίας Εδάφους στην Ε Λακωνίας Η Ε Λακωνίας είναι η δεύτερη πιο πεδινή περιοχή (μετά την Ε Μεσσηνίας) της εριφέρειας ελοποννήσου. Η Ε Λακωνίας έχει 23,71% πεδινές εκτάσεις, 43,49% ημιορεινές και 32,80% ορεινές. αρόλα αυτά υπάρχουν σημαντικοί ορεινοί όγκοι. Τα κυριότερα όρη της Λακωνίας είναι ο Ταΰγετος (βρίσκεται στα σύνορα μεταξύ Μεσσηνίας και Λακωνίας και φτάνει σε υψόμετρο 2.407 μέτρων) και ο άρνωνας (όπως αναφέρθηκε βρίσκεται στα σύνορα με την Αρκαδία). Η Λακωνία διαθέτει τον Λακωνικό κάμπο που φημίζεται κυρίως για την παραγωγή εσπεριδοειδών. Εικόνα 5: Απεικόνιση Μορφολογίας Εδάφους στην Ε Μεσσηνίας Η Ε Μεσσηνίας είναι η πιο πεδινή εριφερειακή Ενότητα. Στην Ε Μεσσηνίας υπάρχουν 40,17% ορεινές εκτάσεις, 25,94% ημιορεινές και 33,89% πεδινές εκτάσεις. Τα κυριότερα όρη είναι ο Ταΰγετος (βρίσκεται στα σύνορα με Λακωνία) και το Λύκαιο (στα σύνορα Μεσσηνίας Αρκαδίας). Στο κέντρο της Ε, ανάμεσα στα χαμηλά όρη της Κυπαρισσίας, σχηματίζεται η εύφορη πεδιάδα της Μεσσηνίας. Η πεδινή Μεσσηνία, πλούσια σε υπόγεια και επιφανειακά νερά, διασχίζεται από πολλά ποτάμια με μεγαλύτερο τον άμισο, ο οποίος πηγάζει από τις δυτικές πλαγιές του Ταϋγέτου και εκβάλει στο Μεσσηνιακό κόλπο. Σελίδα 3

1.2 Διοικητική Διάρθρωση και δημογραφικά στοιχεία εριφέρειας ελοποννήσου Η εριφέρεια ελοποννήσου διαρθρώνεται σε πέντε (5) εριφερειακές Ενότητες και στη χωρική της εμβέλεια λειτουργούν είκοσι έξι (26) Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης α ακολούθως: βαθμού (Δήμοι) ως εριφερειακές Ενότητες Δήμοι Δήμος Άργους - Μυκηνών Ε Αργολίδας Ε Αρκαδίας Ε Κορινθίας Δήμος Επιδαύρου Δήμος Ερμιονίδας Δήμος Ναυπλιέων Δήμος Βόρειας Κυνουρίας Δήμος Γορτυνίας Δήμος Μεγαλόπολης Δήμος Νότιας Κυνουρίας Δήμος Τρίπολης Δήμος Βέλου - Βόχας Δήμος Κορινθίων Δήμος Λουτρακίου - Αγίων Θεοδώρων Δήμος Νεμέας Δήμος Ξυλοκάστρου - Ευρωστίνης Δήμος Σικυωνίων Δήμος Ανατολικής Μάνης Δήμος Ελαφονήσου Ε Λακωνίας Ε Μεσσηνίας Δήμος Ευρώτα Δήμος Μονεμβασίας Δήμος Σπάρτης Δήμος Δυτικής Μάνης Δήμος Καλαμάτας Δήμος Μεσσήνης Δήμος Οιχαλίας Δήμος ύλου - Νέστορος Δήμος Τριφυλίας Ο πληθυσμός της εριφέρειας ελοποννήσου αντιστοιχεί περίπου στο 5,4% (2011) του συνολικού πληθυσμού της χώρας, (581.980 κάτοικοι), ενώ οι μεγαλύτερες σε έκταση και πληθυσμό εριφερειακές Σελίδα 4

Ενότητες είναι αντίστοιχα η Ε Αρκαδία με 25,5% της συνολικής έκτασης (4.419 km 2 ) και η Μεσσηνία αντιστοιχώντας στο 28,02% του συνολικού πληθυσμού της εριφέρειας (163.110 κάτοικοι). Η πληθυσμιακή πυκνότητα της εριφέρειας, σύμφωνα με τα στοιχεία απογραφής του 2011, είναι υποδιπλάσια της χώρας (37,57 κάτοικοι ανά Km 2 ) και αποτελεί την 4 η χαμηλότερη πυκνότητα μεταξύ των εριφερειών της χώρας, με τις εριφερειακές Ενότητες Αρκαδίας και Λακωνίας να κατατάσσονται στις ιδιαίτερα αραιοκατοικημένες περιοχές της χώρας (6 η και 8 η χαμηλότερη πυκνότητα πληθυσμού μεταξύ των 73 εριφερειακών Ενοτήτων της χώρας. Αναλυτικά, τα στοιχεία έκτασης και μόνιμου πληθυσμού του 2011 για όλες τις Ε αποτυπώνονται στον ίνακα που ακολουθεί. ίνακας 1: Έκταση, Μόνιμος ληθυσμός (2011) και υκνότητα ληθυσμού εριφέρειας ελοποννήσου εριφ. Ενότητες/ εριφ. ελοποννήσου/ ΧΩΡΑ Έκταση (Km 2 ) Μόνιμος ληθυσμός (προσωρινά στοιχεία 2011) Άρρενες Θήλεις Σύνολο Αριθμός % Αριθμός % υκνότητα (κάτοικοι / Km 2 ) Αργολίδας 2.154 97.090 48.910 50,38 48.180 49,62 45,07 Αρκαδίας 4.419 86.820 44.560 51,32 42.260 48,68 19,65 Κορινθίας 2.290 145.360 72.930 50,17 72.430 49,83 63,48 Λακωνίας 3.636 89.600 46.030 51,37 43.570 48,63 24,64 Μεσσηνίας 2.991 163.110 82.480 50,57 80.630 49,43 54,53 ερ. ελοποννήσου 15.490 581.980 294.910 50,67 287.070 49,33 37,57 Σύνολο Ελλάδας 131.957 10.787.690 5.303.690 49,16 5.484.000 50,84 81,75 ηγή: ροσωρινά Στοιχεία ΕΛ.ΣΤΑΤ., Απογραφή 2011 Ως προς την κατά φύλο διάρθρωση του πληθυσμού, σε αντίθεση με την αντίστοιχη της χώρας, παρατηρείται υπεροχή του ανδρικού πληθυσμού στο σύνολο των Ενοτήτων της εριφέρειας ελοποννήσου, με τη Λακωνία και Αρκαδία να συμπληρώνουν την πρώτη δεκάδα των εριφερειακών Ενοτήτων της χώρας με τα υψηλότερα ποσοστά ανδρικού πληθυσμού (μετά από ορισμένες νησιωτικές εριφερειακές Ενότητες, την Βοιωτία και τα Γρεβενά). ληθυσμιακές μεταβολές 2001-2011 Συνολικά ο μόνιμος πληθυσμός κατά το διάστημα 1991-2001, σύμφωνα με τα στοιχεία απογραφών της ΕΛ.ΣΤΑΤ. 1991 και 2001, αυξήθηκε στο σύνολο των Νομών της εριφέρειας ελοποννήσου, με εξαίρεση το Ν. Αρκαδίας που παρουσίασε μείωση κατά 4,86%. Αντίθετα την περίοδο 2001-2011 τόσο στην εριφέρεια ελοποννήσου όσο και στο σύνολο της χώρας παρατηρείται μείωση του μόνιμου πληθυσμού. Ειδικότερα, η εριφέρεια ελοποννήσου παρουσιάζει Σελίδα 5

μείωση του μόνιμου πληθυσμού της σε ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από αυτό της χώρας (-2,62% έναντι - 1,32%) και την τέταρτη μεγαλύτερη ποσοστιαία μείωση μεταξύ των εριφερειών της, μετά τη Δυτική Ελλάδα, Δυτική Μακεδονία και Βόρειο Αιγαίο. Στον ίνακα που ακολουθεί αποτυπώνονται οι βασικές πληθυσμιακές μεταβολές μεταξύ των ετών 2001 και 2011 στην εριφέρεια ελοποννήσου, τις εριφερειακές της Ενότητες και στο σύνολο της χώρας. ίνακας 2: ληθυσμιακές μεταβολές 2001-2011 εριφ. Ενότητες/ εριφέρεια/ Χώρα Μόνιμος ληθυσμός 2001 2011 Απόλυτη διαφορά 2001-2011 % Μεταβολή 2001-2011 Φυσικό Ισοζύγιο 2001-2010 Φαινόμενη Μετανάστευση (Φ.Μ.) 100* Φ.Μ. / Απόλυτη διαφορά 2001-2011 Φ.Μ. %/ πληθυσμού το 2011 Αργολίδας 102.392 97.090-5.302-5,18% -979-4.323 81,54-4,45% Αρκαδίας 91.326 86.820-4.506-4,93% -5.362 856-19,00 0,99% Κορινθίας 144.527 145.360 833 0,58% -1.109 1.942 233,13 1,34% Λακωνίας 92.811 89.600-3.211-3,46% -3.725 514-16,01 0,57% Μεσσηνίας 166.566 163.110-3.456-2,07% -6.182 2.726-78,88 1,67% ερ. ελ/σου 597.622 581.980-15.642-2,62% -17.357 1.715-10,96 0,29% Σύνολο Χώρας 10.932.136 10.787.690-144.446-1,32% 37.651-182.097 126,07-1,69% ηγή: Απογραφές πληθυσμού 2001, 2011 και επεξεργασία λοιπών στοιχείων πληθυσμού ΕΛ.ΣΤΑΤ. Από την ανάλυση των στοιχείων του ίνακα προκύπτουν για την περίοδο 2001-2011 τα ακόλουθα συμπεράσματα: Η μοναδική εριφερειακή Ενότητα που παρουσιάζει αύξηση του πληθυσμού της είναι αυτή της Κορινθίας. Οι παράγοντες που φαίνεται να επηρέασαν τα πληθυσμιακά μεγέθη της Κορινθίας μεταξύ των άλλων είναι η, συγκριτικά με τις λοιπές περιοχές της ελοποννήσου, καλύτερη πρόσβαση προς τους εθνικούς οδικούς άξονες, η γειτνίαση της και η βελτίωση των υποδομών μεταφοράς από και προς το πολεοδομικό συγκρότημα των Αθηνών, καθώς και η ανεπτυγμένη παραγωγική της βάση, Αντίθετα η Αργολίδα (μετά τη σημαντική αύξηση του πληθυσμού τη 10ετία 1991-2001) και η Αρκαδία (συρρίκνωση του πληθυσμού της και στις δύο 10ετίες 1991-2001 και 2001-2011) παρουσιάζουν σημαντική μείωση του μόνιμου πληθυσμού τους σε ποσοστό περίπου 5%. Η βελτίωση των υποδομών μεταφορών (αυτοκινητόδρομος Κόρινθος Τρίπολη) φαίνεται να λειτούργησε κυρίως προς την κατεύθυνση της «φυγής» του πληθυσμού των ως άνω εριφερειακών Ενοτήτων, Αντίστοιχα χαμηλότερη πληθυσμιακή μείωση παρουσιάζεται στις απομακρυσμένες από το μητροπολιτικό κέντρο της Αττικής και σχετικά απομονωμένες από το εθνικά δίκτυα μεταφορών Ενότητες της Λακωνίας (μείωση 3,46%) και της Μεσσηνίας (μείωση 2,07%), Σελίδα 6

Αρνητικό πρόσημο παρουσιάζει η εριφέρεια ελοποννήσου ως προς το Φυσικό Ισοζύγιο (γεννήσεις μείον θάνατοι) του πληθυσμού της (-17.357), σε αντίθεση με το σύνολο της χώρας (+37.651), εξέλιξη που επηρεάζει αρνητικά και τον δείκτη γήρανσης του πληθυσμού της. Η εριφέρεια ελοποννήσου ως προς τον δείκτη Φυσικού Ισοζυγίου παρουσιάζει τη χειρότερη επίδοση μεταξύ του συνόλου των εριφερειών της χώρας, Η μετανάστευση στην εριφέρεια, υπολογιζόμενη από το αλγεβρικό άθροισμα της φυσικής κίνησης και της συνολικής μεταβολής της δεκαετίας (φαινόμενη μετανάστευση), παρουσιάζει θετικό πρόσημο, με εξαίρεση την Αργολίδα που παρουσιάζει μεταναστευτική «εκροή» κατά 4.323 άτομα. ερισσότερο ελκυστικές σε «μεταναστευτικές» ροές παρουσιάζονται οι εριφερειακές Ενότητες της Μεσσηνίας και Κορινθίας. Σημειώνεται ότι, σύμφωνα με τις συνολικές πληθυσμιακές τάσεις στη χώρα, μια από τις αιτίες μείωσης του πληθυσμού εντοπίζεται στη μείωση του πληθυσμού των αλλοδαπών που διαμένουν στις εριφέρειες της χώρας, εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. Στο επίπεδο των Δήμων της χωρικής εμβέλειας της εριφέρειας, σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία απογραφής του 2011, τον μεγαλύτερο πληθυσμό εμφανίζει ο Δήμος Καλαμάτας (70.130) και ο Δήμος Κορινθίων (58.280) και τον μικρότερο ο Δήμος Ελαφονήσου (1.050). Την μεγαλύτερη πυκνότητα εμφανίζει ο Δήμος Καλαμάτας (159,27) και ακολουθεί ο Δήμος Βέλου Βόχας (116,05), ενώ την μικρότερη την κατέχει ο Δήμος Γορτυνίας με 9,82. Συνολικά την περίοδο 2001-2011 έξη (6) από τους είκοσι έξη (26) Δήμους της εριφέρειας παρουσιάζουν θετικές πληθυσμιακές μεταβολές (Δ. Λουτρακίου-Αγίων Θεοδώρων, Βέλου-Βόχας, Ναυπλιέων, Κυνουρίας, Μάνης και Οιχαλίας), έξη (6) στασιμότητα (Δ. Κορινθίων, Σικυωνίων, Μεγαλόπολης, ύλου-νέστορος, Μονεμβασιάς και Καλαμάτας), ενώ οι υπόλοιποι παρουσιάζουν μείωση του μόνιμου πληθυσμού τους. Σημειώνεται ότι «παράδοξα» της απογραφής, που εντοπίζονται και στην εριφέρεια ελοποννήσου, όπως η μη εξηγήσιμη λογικά στασιμότητα του πληθυσμού της Κορίνθου, σε αντίθεση με την αύξηση του πληθυσμού των γειτονικών της Δήμων (Δ. Λουτρακίου-Αγίων Θεοδώρων και Βέλου-Βόχας), καθώς και η μικρή αύξηση του πληθυσμού του Δ. Καλαμάτας παρόλο το ισχυρό θετικό φυσικό ισοζύγιο, μπορούν να αποδοθούν μόνο σε φαινόμενα «υποαπογραφής» απογραφής του 2011. και συνολικά αδυναμιών του συστήματος Σελίδα 7

Αστικότητα, ηλικιακή κατανομή και δημογραφικοί δείκτες πληθυσμού εριφέρειας Στην ενότητα αυτή αναλύονται οι λοιποί πληθυσμιακοί και δημογραφικοί δείκτες της εριφέρειας ελοποννήσου, που περιορίζονται λόγω έλλειψης πρόσφατων στοιχείων στα δεδομένα των απογραφών του 1991 και κυρίως του 2001. Ειδικότερα το 53,88% του πληθυσμού της εριφέρειας ελοποννήσου σύμφωνα με την απογραφή του 2001 χαρακτηρίζεται ως αγροτικός. Το μεγαλύτερο ποσοστό αστικού πληθυσμού εντοπίζεται στην Ε Κορινθίας (57,1%) και το μικρότερο στην Ε Λακωνίας (31,9%). Χαμηλό ποσοστό αστικού πληθυσμού εμφανίζει και η Ε Αρκαδίας (35,9%). ίνακας 3: Κατανομή ραγματικού ληθυσμού εριφέρειας ελοποννήσου σε αστικό και αγροτικό από το 1991 έως το 2001 ληθυσμός Κατανομή ληθυσμού ληθυσμός Κατανομή ληθυσμού ερ. Ενότητες 1991 Αστικός Ημιαστικός Αγροτικός 2001 Αστικός Αγροτικός Αργολίδας 97.636 34.186 12.653 50.797 105.770 53.405 52.365 Αρκαδίας 105.309 22.463 11.446 71.400 102.035 36.628 65.407 Κορινθίας 141.823 27.412 49.414 64.997 154.624 88.292 66.332 Λακωνίας 95.696 15.531 15.713 64.452 99.637 31.827 67.810 Μεσσηνίας 166.964 47.641 26.705 92.618 176.876 84.559 92.317 ερ. ελ/σου 607.428 147.233 115.931 344.264 638.942 294.680 344.262 Σύνολο Χώρας 10.259.000 6.036.660 1.312.774 2.910.466 10.964.020 7.980.414 2.983.606 ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 1991-2001 Για την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων για τη διάρθρωση του πληθυσμού στις διάφορες ηλικιακές ομάδες χρησιμοποιούνται οι Δημογραφικοί Δείκτες Γήρανσης 1 (όσο μεγαλύτερος είναι ο δείκτης τόσο πιο «γηρασμένος» είναι ο πληθυσμός), της Εξάρτησης 2 (αναλογία μεταξύ εξαρτώμενων ατόμων, δηλαδή αυτών που δεν μπορούν να συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία προς τα άτομα που θεωρείται ότι συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία) και της Αντικατάστασης 3 (δομικός δείκτης που εκφράζει την εναλλαγή μεταξύ των ηλικιών που μετέχουν στην παραγωγική διαδικασία). 1 Δείκτης Γήρανσης: Ο λόγος των ατόμων ηλικίας 65 και άνω προς τα άτομα ηλικίας 0-14 ετών. 2 Δείκτης Εξάρτησης: Ο λόγος του αθροίσματος ατόμων ηλικίας 0-14 ετών και 65 ετών και άνω (δηλαδή των μη παραγωγικών ηλικιών), προς τα άτομα ηλικίας 15-65 (παραγωγικές ηλικίες). 3 Δείκτης Αντικατάστασης: Ο λόγος των ατόμων ηλικίας 15-24 προς τα άτομα ηλικίας 55-64. Σελίδα 8

ίνακας 4: Ηλικιακή Κατανομή ραγματικού ληθυσμού (2001) 0-14 15-64 65 + Σύνολο Αργολίδας 16.102 70.889 18.779 105.770 Αρκαδίας 14.529 63.175 24.331 102.035 Κορινθίας 23.487 103.702 27.435 154.624 Λακωνίας 14.078 62.741 22.818 99.637 Μεσσηνίας 25.872 113.055 37.949 176.876 εριφ. ελοποννήσου 94.068 413.562 131.312 638.942 Σύνολο Χώρας 1.664.085 7.468.395 1.831.540 10.964.020 ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Απογραφή 2001 Στον ίνακα που ακολουθεί, αποτυπώνονται οι δείκτες γήρανσης, εξάρτησης και αντικατάστασης για το 1991 και το 2001 για κάθε εριφερειακή Ενότητα. Με βάση τον δείκτη γήρανσης ο πληθυσμός της εριφέρειας ελοποννήσου είναι πιο «γηρασμένος» σε σχέση με το σύνολο της χώρας (139,59 έναντι 110,06), αφού αυξήθηκε κατακόρυφα την δεκαετία 1991-2001, με την Ε Αρκαδίας εμφανίζει τη χειρότερη επίδοση. Όσον αφορά τον δείκτη εξάρτησης η εριφέρεια ελοποννήσου εμφανίζει υψηλότερο δείκτη σε σχέση με το σύνολο της χώρας (54,50 έναντι 46,81). Δηλαδή έχει χειρότερη αναλογία μεταξύ εξαρτώμενων ατόμων (δηλαδή αυτούς που δεν συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία) και ατόμων που συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία. Τον μεγαλύτερο δείκτη εξάρτησης εμφανίζουν οι Ε Αρκαδίας και Λακωνίας. Τέλος, ο δείκτης αντικατάστασης είναι χαμηλότερος στην εριφέρεια ελοποννήσου σε σχέση με το σύνολο της χώρας (113,62 έναντι 129,85). Όσο μικρότερος είναι ο δείκτης τόσο υστερούν τα άτομα που ετοιμάζονται να εισέλθουν στην παραγωγική διαδικασία σε σχέση με τα άτομα που ετοιμάζονται να εξέλθουν από αυτή. Τον μεγαλύτερο δείκτη αντικατάστασης έχει η Ε Αργολίδας και ακολουθεί η Ε Μεσσηνίας. Σελίδα 9

ίνακας 5: Δημογραφικοί Δείκτες εριφέρειας ελοποννήσου Δείκτης Γήρανσης Δείκτης Εξάρτησης Δείκτης Αντικατάστασης 1991 2001 1991 2001 1991 2001 Αργολίδας 74,35 116,63 52,50 49,21 108,81 121,84 Αρκαδίας 122,40 167,47 62,32 61,51 88,12 102,12 Κορινθίας 76,34 116,81 51,23 49,10 107,35 115,40 Λακωνίας 118,55 162,08 61,37 58,81 83,92 108,15 Μεσσηνίας 106,67 146,68 61,06 56,45 86,01 117,05 ερ. ελοποννήσου 98,05 139,59 57,51 54,50 94,16 113,62 Σύνολο Ελλάδας 71,10 110,06 49,12 46,81 119,84 129,85 ηγή: Επεξεργασία στοιχείων ΕΛ.ΣΤΑΤ., Απογραφή 1991,2001 1.3 Χωροταξική Διάρθρωση και Χωρική Οργάνωση της εριφέρειας Σύμφωνα με το ισχύον εριφερειακό λαίσιο Χωροταξικό Σχεδιασμού (Απόφαση 25294 - ΦΕΚ 1485/10-10-2003) στην εριφέρεια ελοποννήσου παρουσιάζονται 4 κατηγορίες πόλων ανάπτυξης της, και συγκεκριμένα: Κύριοι πόλοι ανάπτυξης διαπεριφερειακής εμβέλειας, που περιλαμβάνουν την Τρίπολη, την Καλαμάτα και την Κόρινθο. Δευτερεύοντες πόλοι ανάπτυξης περιφερειακής εμβέλειας που περιλαμβάνουν το Ναύπλιο, το Άργος και την Σπάρτη. όλος με ειδικό υπερτοπικό ρόλο αποδίδεται στην Μεγαλόπολη ως Ενεργειακό Κέντρο, λόγω της παρουσίας της Δ.Ε.Η.. Ενδοπεριφερειακά κέντρα ανάπτυξης που περιλαμβάνουν το Λουτράκι, το Κιάτο, την Νεμέα, την Γκούρα, το Κρανίδι, το Λυγουριό, το Άστρος-Λεωνίδιο, τα Λαγκάδια, το Γύθειο, τη Νεάπολη, την Σκάλα-Βλαχιώτης, την Αρεόπολη, τη Μεσσήνη, την ύλο, την Κυπαρισσία και τη Καρδαμύλη. Οι άξονες ανάπτυξης της περιφέρειας ορίζονται κυρίως από τους ανωτέρω πόλους/οικιστικά κέντρα ανάπτυξης και τους βασικούς χερσαίους άξονες και κόμβους μεταφορών. Οι κύριοι, εθνικής διαπεριφερειακής εμβέλειας οδικοί άξονες είναι οι: Αθήνα Κόρινθος άτρα (ΑΘΕ οδικός και σιδηροδρομικός), διεθνούς / ευρωπαϊκής εμβέλειας Αθήνα Κόρινθος Τρίπολη Καλαμάτα, εθνικής εμβέλειας Σελίδα 10

Καλαμάτα Κυπαρισσία άτρα Ρίο/Αντίρριο, δυτικός άξονας διεθνούς / ευρωπαϊκής εμβέλειας Ως θαλάσσιοι κύριοι άξονες ανάπτυξης μεσοπρόθεσμα (εθνικής Διαπεριφερειακής εμβέλειας) είναι ο άξονας Λιμάνι Αγ. Θεοδώρων με τον ευρύτερο Εθνικό και μεσογειακό Χώρο. Μακροπρόθεσμα θαλάσσιοι άξονες ανάπτυξης είναι οι: α) ο άξονας λιμάνι Καλαμάτας Κρήτη Ιταλία Μεσόγειος, και β) ο άξονας λιμάνι Καλαμάτας λιμάνι άτρας Αδριατική. Δευτερεύοντες θαλάσσιοι άξονες περιφερειακής εμβέλειας είναι οι Γύθειο Κρήτη και Ναύπλιο ειραιάς Νησιά Σαρωνικού Κυκλάδες. Στο ισχύον Χωροταξικό της εριφέρειας αποτυπώνονται 13 χωρικές ενότητες με ομοιογενή αναπτυξιακά χαρακτηριστικά, ενώ προτείνεται ο χαρακτηρισμός διαφόρων περιοχών ως εριοχές Ειδικών Χωροταξικών αρεμβάσεων, η οριοθέτηση Οργανωμένων υποδοχέων τουριστικής ανάπτυξης, καθώς και η εκπόνηση ολεοδομικών Σχεδίων, όπως Ρυθμιστικά Σχέδια, Γενικά ολεοδομικά Σχέδια (τα πλέον πρόσφατα ΓΣ είναι της Καλαμάτας, του Άργους, της Μεσσήνης, του Βέλου κλπ.), Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου στην Αργολίδα (Άργος, Μιδέα, Τίρυνθα κλπ) και Κορινθία (Άγιοι Θεόδωροι), καθώς και Σχέδια Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτής όλης (Επιδαύρου, Λεωνιδίου, Βόχας κλπ) εκ των οποίων το πιο πρόσφατο από αυτά εκπονήθηκε το 2006 (Γ..Σ. Μυστρά). Χαρακτηριστικά στοιχεία της Χωροταξικής διάρθρωσης και χωρικής οργάνωσης της εριφέρειας αποτελούν τα ακόλουθα: Ασυνέχεια του χώρου λόγω των φυσικών εμποδίων και της ιδιαίτερης γεωμορφολογίας, Έλλειψη ισχυρών πόλων-κέντρων ανάπτυξης εθνικής εμβέλειας καθώς και κυρίαρχου αστικού δυναμικού πόλου ανάπτυξης και χωρικής συσπείρωσης, ολλαπλός αναπτυξιακός δυισμός που εκφράζεται μέσω των διαφοροποιήσεων μεταξύ των εριφερειακών Ενοτήτων που τη συγκροτούν, καθώς και εντός των εριφερειακών Ενοτήτων της (δημογραφικά χαρακτηριστικά, υποδομές, παραγωγική βάση), Μη χωρική ολοκλήρωση λόγω της διοικητικής διάσπασης της ελοποννήσου σε δύο εριφέρειες, Το εριφερειακό λαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού τελεί υπό αναθεώρηση και επικαιροποίηση, ώστε να ληφθούν υπόψη οι εξελίξεις που σημειώθηκαν στην Ευρώπη και στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια και επιτάσσουν την προσαρμογή της αναπτυξιακής και χωροταξικής πολιτικής της εριφέρειας στα νέα δεδομένα της κλιματικής αλλαγής και της οικονομικής συγκυρίας και να δημιουργηθούν οι Σελίδα 11

προϋποθέσεις προσέλκυσης νέων βιώσιμων επενδύσεων σε ορθολογικά και θεματικά προσδιορισμένους χώρους. Ήδη, το Υ.Ε.&Κ.Α. έχει προκηρύξει διαγωνισμό για την «Αξιολόγηση, αναθεώρηση και εξειδίκευση εριφερειακού λαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης εριφέρειας ελοποννήσου», ο οποίος αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί έως στις αρχές του 2014, ενώ στην ίδια κατεύθυνση κινείται η πρωτοβουλία της εριφέρειας για την εκπόνηση μελέτης παρέμβασης στα θέματα χωροταξικού σχεδιασμού της εριφέρειας ελοποννήσου. Η νέα χωροταξική οργάνωση θα πρέπει να στοχεύει στην ενίσχυση της εσωτερικής συνοχής της εριφέρειας ελοποννήσου, στην εξάλειψη των ανισοτήτων μεταξύ των περιοχών και στην ρύθμιση και οργάνωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και λειτουργιών, λαμβάνοντας υπόψη την ορθολογική κατανομή, διάρθρωση και ανάπτυξη των φυσικών πόρων, καθώς και των οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών και δημογραφικών δεδομένων ώστε να βελτιωθούν η ισορροπία του δικτύου των πόλεων, οι σχέσεις πόλης-υπαίθρου, η διαχείριση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων και η προστασία του περιβάλλοντος, οδηγώντας στην ολοκληρωμένη εφαρμογή των προγραμμάτων ανάπτυξης σε συγκεκριμένες εδαφικές ενότητες που θα επιλεχθούν. Σε αυτήν την κατεύθυνση οι προτάσεις θα πρέπει να περιλαμβάνουν την χωροθέτηση και ανάπτυξη: Υποδομών που συνδέονται με την τόνωση των παραγωγικών δραστηριοτήτων, την προσέλκυση νέων επενδύσεων και τον εκσυγχρονισμό υφισταμένων επιχειρήσεων. Τέτοιου είδους υποδομές θα συμβάλλουν στην ανάπτυξη και εξυγίανση οργανωμένων περιοχών δραστηριοτήτων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η δημιουργία Βιομηχανικών εριοχών, Επιχειρηματικών, Τεχνολογικών και Θεματικών άρκων, η οριοθέτηση Γεωργικής Γης Υψηλής ροτεραιότητας, ο χαρακτηρισμός ζωνών κτηνοτροφίας κλπ. Υποδομών διοικητικών, κοινωνικών, τεχνικών, πολιτιστικών που θα βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τόσο των κατοίκων των πόλεων που θα αναπτυχθούν, όσο και των κατοίκων όλης της εριφέρειας. Υποδομών που σχετίζονται με την οργανωμένη διαχείριση απορριμμάτων (χώροι διάθεσης και επεξεργασίας απορριμμάτων, βιολογικοί καθαρισμοί, ανακύκλωση). Υποδομών ήπιας ανάπτυξης με στόχο, αφενός την ανάδειξη και τον σεβασμό του φυσικού τοπίου και αφετέρου την εκμετάλλευση των δυνατοτήτων που προσφέρει η γεωμορφολογία της εριφέρειας, αναπτύσσοντας εναλλακτικές μορφές τουρισμού σε περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος. Υποδομών Ανανεώσιμων ηγών Ενέργειας, εκμεταλλευόμενοι τις δυνατότητες που παρουσιάζονται από την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων (ανέμου, ήλιου, νερού). Σελίδα 12

έρα των παραπάνω, η εριφέρεια ελοποννήσου θα πρέπει να οριοθετήσει και να χαρακτηρίσει στο νέο χωροταξικό σχεδιασμό, περιοχές που θα χρησιμοποιηθούν προς οικιστική ανάπτυξη και περιοχές όπου θα στεγαστούν επιχειρήσεις ενταγμένες στον παραγωγικό ιστό της εριφέρειας ελοποννήσου. Η αντιμετώπιση αυτής της ανάγκης, προκύπτει από το γεγονός πως περιοχές που αναπτύσσονται ως εν δυνάμει οικιστικές, επεκτείνονται προς χώρους όπου έχουν χαρακτηριστεί ως defacto περιοχές παραγωγικής ζώνης, λόγω μη επάρκειας χώρων οικιστικής ανάπτυξης και λόγω της υπερβάλλουσας ζήτησης των περιοχών που βρίσκονται κοντά στο μητροπολιτικό κέντρο της Αττικής. αράλληλα, στα μεγάλα αστικά κέντρα της εριφέρειας έχει προκύψει ανάγκη επέκτασης του αστικού ιστού, αρκετές φορές σε περιοχές που αποτελούν τα φυσικά σύνορα όμορων Δήμων. Αποτέλεσμα αυτού είναι η δημιουργία ενός ενιαίου μετώπου Δήμων χωρίς την δυνατότητα διαχωρισμού των αρμοδιοτήτων και των ευθυνών του καθενός. Σελίδα 13

2 ροσπελασιμότητα & Υποδομές Μεταφορών 2: ροσπελασιμότητα & Υποδομές Μεταφορών 2.1 Οδικό Δίκτυο Το οδικό δίκτυο της εριφέρειας είναι ιδιαίτερα εκτεταμένο, λόγω της έκτασης και της γεωμορφολογίας του εδάφους. Το εθνικό δίκτυο εκτείνεται σε 1.250 χλμ. περίπου, ενώ το επαρχιακό οδικό δίκτυο εκτείνεται σε μήκος 4.600 χλμ. περίπου. Στα παράλια και στα πεδινά είναι περισσότερο ανεπτυγμένο, ενώ είναι σχετικά ανεπαρκές, ποσοτικά και ποιοτικά, στις ορεινές περιοχές. Ο κυριότερος οδικός άξονας που διαπερνά την εριφέρεια ελοποννήσου ενώνοντας τα κυριότερα αστικά κέντρα μεταξύ τους είναι ο αυτοκινητόδρομος, ο οποίος συνδέει την Καλαμάτα με την Τρίπολη και την Κόρινθο και κατ επέκταση με την Αθήνα. Επιπρόσθετα, σημαντικός αναπτυξιακός παράγοντας για την εριφέρεια είναι η διέλευση από το βόρειο τμήμα της, μεγάλου μέρους του οδικού άξονα ΑΘΕ. Τέλος, στην εριφέρεια ελοποννήσου προβλέπεται να καταλήξει η Ολυμπία Οδός. Αναλυτικότερα, οι τρεις βασικοί οδικοί άξονες που υπάρχουν στην εριφέρεια ελοποννήσου και η υφιστάμενη κατάσταση τους είναι: Κόρινθος-Τρίπολη-Καλαμάτα Σήμερα έχει ολοκληρωθεί το μεγαλύτερο τμήμα του αυτοκινητοδρόμου. Ειδικότερα, έχει κατασκευασθεί αυτοκινητόδρομος μέχρι το Λεύκτρο, ενώ αναμένεται τους επόμενους μήνες η συνολική παράδοση των οδικών αξόνων Τρίπολη Καλαμάτα, μαζί με το τμήμα αραδείσια Τσακώνα που θα διαθέτει συνολικά έξη (6) κόμβους. Ο αυτοκινητόδρομος αναμένεται να καταλήξει στον εριφερειακό της Καλαμάτας που είναι επίσης υπό κατασκευή. Με βάση τη σύμβαση παραχώρησης προβλέπεται και η δημιουργία του κλάδου Λεύκτρου-Σπάρτης, που με τα σημερινά δεδομένα προβλέπεται να ολοκληρωθεί το 2013. Με την ολοκλήρωση αυτού του οδικού άξονα, θα υπάρξει οδική σύνδεση με σύγχρονο αυτοκινητόδρομο μειώνοντας τον χρόνο διέλευσης των αυτοκινήτων και αυξάνοντας την ασφάλεια των οδηγών. Κόρινθος-άτρα Τέλος, ένας ακόμα σημαντικός άξονας που αναμένεται να επηρεάσει την εριφέρεια ελοποννήσου είναι η ολοκλήρωση του νέου αυτοκινητόδρομου Κορίνθου-ατρών που βρίσκεται στο βόρειο κομμάτι της εριφέρειας. Το έργο προβλέπει την κατασκευή 120 χιλιομέτρων του τμήματος Κορίνθου-ατρών, με δύο λωρίδες κυκλοφορίας και λωρίδα έκτακτης ανάγκης ανά κατεύθυνση, και διαχωριστικό διάζωμα. Ειδικότερα, το κομμάτι Κορίνθου-ατρών που θα μειώσει το χρόνο πρόσβασης της εριφέρειας με ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της χώρας (άτρα). αράλληλα, θα βελτιωθούν οι συνθήκες ασφάλειας και στο οδικό δίκτυο του δρόμου από την Κόρινθο μέχρι το Δερβένι και κατ Σελίδα 14

επέκταση θα μειωθεί ο χρόνος πρόσβασης στην ορεινή Κορινθία που αποτελεί τελευταία χρόνια ένα τουριστικό πόλο έλξης για τους κατοίκους της Αθήνας (δεδομένου του κοντινού της αποστάσεως), καθώς και ο χρόνος μεταφοράς από και προς την Αθήνα (π.χ. για αγροτικά προϊόντα). άτρα-ύργος-τσακώνα Ο τρίτος σημαντικός άξονας είναι στα δυτικά της εριφέρειας και στόχος του είναι να ενώσει την Καλαμάτα και την Τρίπολη μέσω Τσακώνας με την άτρα που διαθέτει ένα λιμάνι που συνδέει τη χώρα με την Ιταλία και που αποτελεί μία σημαντική είσοδο για τη χώρα. Τα έργα προέβλεπαν την κατασκευή 164 χιλιόμετρων στα τμήματα ατρών-ύργου και Αλφειού-Τσακώνας, με δύο λωρίδες κυκλοφορίας και λωρίδα έκτακτης ανάγκης ανά κατεύθυνση και διαχωριστικό διάζωμα για το πρώτο τμήμα, και δύο λωρίδες κυκλοφορίας ανά κατεύθυνση με διαχωριστικό διάζωμα για το δεύτερο τμήμα. Στην παρούσα χρονική στιγμή τα έργα δεν έχουν ολοκληρωθεί και είναι στάσιμα. Λοιπά Οδικά Δίκτυα Εκτός από τους τρεις άξονες εθνικής εμβέλειας, σημαντικές ελλείψεις και ανάγκη αναβάθμισης και βελτίωσης των γεωμετρικών χαρακτηριστικών του εσωτερικού οδικού δικτύου της εριφέρειας εντοπίζονται στους παράλιους οδικούς άξονες (ανατολικός, νότιος και νοτιοδυτικός), καθώς και στους λοιπούς άξονες του ορεινού οδικού δικτύου. Ως ιδιαίτερα σημαντική χαρακτηρίζεται επίσης η ανάγκη βελτίωση του οδικού άξονα σύνδεσης της Νότιας και Κεντρικής ελοποννήσου με την άτρα, που θα δώσει διέξοδο στην εριφέρεια σε μια σημαντική πύλη εισόδου-εξόδου της χώρας, καθώς και στους διευρωπαϊκούς άξονες μεταφορών μέσω της Ιονίας Οδού. Κρίσιμη επίσης τέλος αποτελεί η ανάγκη βελτίωσης του οδικού δικτύου εσωτερικής σύνδεσης σημαντικών κέντρων της εριφέρειας, όπως είναι οι επαρχιακοί οδοί Ναύπλιο-Επίδαυρος-Κόρινθος, Σπάρτης Καλαμάτας μέσω Ταϋγέτου, Τρίπολης- Άστρους κ.α. Συμπεράσματα Με την ολοκλήρωση τόσο των τριών κυριότερων, όσο και των μικρότερων οδικών αξόνων που αναφέρθηκαν αυξάνεται η προσβασιμότητα της εριφέρειας ελοποννήσου προς το εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο της πρωτεύουσας, την κυριότερη δυτική πύλη εισόδου της χώρας που αποτελεί το λιμάνι της άτρας και τέλος, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την μείωση του αναπτυξιακού χάσματος και τη δημιουργία ισόρροπης ανάπτυξης με συμμετοχή των απομακρυσμένων περιοχών της εριφέρειας. Το συνολικό οδικό δίκτυο της εριφέρειας ελοποννήσου αποτυπώνεται στον χάρτη που ακολουθεί. Σελίδα 15

Χάρτης 1: Οδικό Δίκτυο ελοποννήσου Σελίδα 16

2.2 Σιδηροδρομικό Δίκτυο Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του βόρειου μέρους της εριφέρειας ελοποννήσου, έχει διαδραματίσει η λειτουργία του ροαστιακού Σιδηρόδρομου που συνδέει την Αττική με το Κιάτο. Διεξάγονται καθημερινά 6 δρομολόγια με συχνότητα δύο ωρών. Η απόσταση Αθήνα - Κιάτο διαρκεί 1 ώρα και 17 λεπτά. Ο ροαστιακός έχει συμβάλει αποφασιστικά στην ασφαλή διακίνηση εργαζομένων, επισκεπτών από και προς την ρωτεύουσα της χώρας, στην προσέλκυση πληθυσμού για παραθεριστική κατοικία και συνολικά στη συγκράτηση του πληθυσμού της Ε Κορινθίας. Αντίθετα το υπόλοιπο σιδηροδρομικό δίκτυο στην ελοπόννησο έχει εγκαταλειφθεί με ελάχιστες εξαιρέσεις στον βόρειο άξονα. αλαιότερα υπήρχε τρένο που σύνδεε την Αθήνα με την Καλαμάτα, μέσω Τρίπολης, αλλά από το 2010 η γραμμή έχει διακοπεί (όπως και οι γραμμές ύργος Καλαμάτα, Καλαμάτα - Μεσσήνη ΤΕΙ και Κόρινθος - Τρίπολη Ναύπλιο). Το σιδηροδρομικό δίκτυο στην εριφέρεια ελοποννήσου, έχει συνολικό μήκος 300 χλμ., όμως οι περισσότερες γραμμές του δικτύου του είναι μονής κατεύθυνσης, δεν υπάρχουν ανισόπεδες διαβάσεις και υπήρχε κακή χάραξη. Συμπερασματικά για το σιδηροδρομικό δίκτυο στην εριφέρεια ελοποννήσου, θα πρέπει να εκπονηθούν μελέτες βιωσιμότητας για να εξετασθούν η επαναφορά του ενδομεσσηνιακού δικτύου, η ενεργοποίηση των ιστορικών γραμμών Κόρινθος Μυκήνες Άργος Ναύπλιο, καθώς και της προέκτασης του προαστιακού προς το Λουτράκι, προκειμένου να ερευνηθούν βάσει μελέτης κόστους-οφέλους αν υφίστανται οι προϋποθέσεις πλήρους επαναλειτουργίας του, ή αν χρησιμοποιηθεί μόνο για αναβίωση και ανάδειξη πολιτιστικών διαδρομών. 2.3 Λοιπές Συνδέσεις και Μεταφορές Αεροπορικές Συνδέσεις-Υποδομές Η εριφέρεια ελοποννήσου διαθέτει δύο αεροδρόμια. Ένα στρατιωτικό με έδρα την Τρίπολη και ένα πολιτικό με έδρα την Καλαμάτα. Οι πολύ μικρής κλίμακας αεροπορικές συγκοινωνίες εξυπηρετούνται από το αεροδρόμιο της Καλαμάτας, με ενεργή μόνο την εβδομαδιαία σύνδεση με τη Θεσσαλονίκη. Η λειτουργία του αεροδρομίου της Καλαμάτας αυξάνεται κατά τους θερινούς μήνες από πτήσεις charter εξωτερικού. Στις δυσλειτουργίες του αεροδρομίου εντάσσεται η χρησιμοποίηση των αεροδιαδρόμων της από τις εκπαιδευτικές πτήσεις στρατιωτικών σκαφών της γειτνιάζουσας σε αυτό πολεμικής βάσης της αεροπορίας. Το τελευταίο διάστημα καταβάλλονται προσπάθειες από τοπικούς φορείς για τη μετατροπή του στρατιωτικού αεροδρομίου της Τρίπολης σε πολιτικό, για την εξυπηρέτηση πτήσεων χαμηλού κόστους, καθώς και για τον εκσυγχρονισμό του αεροδρομίου της Καλαμάτας. Απώτερο στόχο αποτελεί η βελτίωση Σελίδα 17

της εξωστρέφειας της εριφέρειας με την προσέλκυση αλλοδαπών τουριστών και η δημιουργία προϋποθέσεων ανάδειξής της ως ένα από τους κυριότερους αναγνωρίσιμους τουριστικούς προορισμούς, αξιοποιώντας το γεωγραφικό ανάγλυφο της και συνδυάζοντας τις διακοπές βουνό και θάλασσα. Θαλάσσιες Συνδέσεις-Υποδομές Στις θαλάσσιες μεταφορές, σημαντικό ρόλο παίζουν τα λιμάνια της Καλαμάτας και του Ναυπλίου. Άλλα δευτερεύοντα λιμάνια της εριφέρειας είναι της ύλου και της Κυπαρισσίας στη Μεσσηνία, της Ερμιονίδας και του ορτοχελίου στην Αργολίδα, του αράλιου Άστρους και του Λεωνιδίου στην Αρκαδία, της Κορίνθου και του Κιάτου στην Κορινθία και τέλος, του Γυθείου και της Νεάπολης στην Λακωνία. Τους θερινούς μήνες εκτελείται ένα δρομολόγιο την εβδομάδα που συνδέει τα Χανιά (Κίσσαμος) με τα Κύθηρα και την Καλαμάτα. Επίσης τους θερινούς μήνες εκτελούνται τακτικά δρομολόγια από Γύθειο για Κύθηρα και υπάρχει σύνδεση από Νεάπολη Λακωνίας για Κύθηρα και Ελαφόνησο. Επίσης, υπάρχει σύνδεση όλο τον χρόνο με θαλάσσιο ταξί από την Κόστα Αργολίδας με τις Σπέτσες και την Ύδρα. Τέλος, υπάρχει σύνδεση με ferry boat μεταξύ Γαλατά (Αργολίδας) και όρου. Τα περισσότερα λιμάνια-μαρίνες-αγκυροβόλια τα διαθέτει η Ε Λακωνίας και η Ε Κορινθίας. Ειδικότερα, η Ε Λακωνίας έχει 22, η Ε Κορινθίας έχει 14, η Ε Αρκαδίας έχει 3 και οι Ε Αργολίδας και Μεσσηνίας από δύο. Ο συνολικός κατάλογος των λιμενικών υποδομών της εριφέρειας (λιμάνια, μαρίνες και αγκυροβόλια) παρουσιάζεται στον ίνακα που ακολουθεί. ίνακας 6: Λιμάνια, Μαρίνες και Αγκυροβόλια ανά εριφερειακή Ενότητα Λιμάνια-Μαρίνες-Αγκυροβόλιο εριοχή εριφερειακή Ενότητα ΝΑΥΛΙΟ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΝΑΥΛΙΟ Αργολίδας ΟΡΤΟ ΧΕΛΙ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΟΡΤΟΧΕΛΙ Αργολίδας ΑΡΑΛΙΑ ΤΥΡΟΥ ΑΡΑΛΙΑ Αρκαδίας ΑΡΑΛΙΟΝ ΑΣΤΡΟΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΑΡΑΛΙΟΝ ΑΣΤΡΟΣ Αρκαδίας ΛΑΚΑ ΛΕΩΝΙΔΙΟ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΛΕΩΝΙΔΙΟ Αρκαδίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΚΙΑΤΟΥ ΚΙΑΤΟ Κορινθίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΚΟΡΦΟΣ ΚΟΡΦΟΣ Κορινθίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΟΣΕΙΔΩΝ ΛΟΥΤΡΑΚΙ Κορινθίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΑΛΑΙΟ ΚΑΛΑΜΑΚΙ ΑΛΑΙΟ ΚΑΛΑΜΑΚΙ Κορινθίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΗΓΗΣ ΛΟΥΤΡΑ ΩΡΑΙΑΣ ΕΛΕΝΗΣ Κορινθίας ΛΙΜΑΝΙ ΔΕΡΒΕΝΙΟΥ ΔΕΡΒΕΝΙ Κορινθίας ΛΙΜΑΝΙ ΙΣΘΜΙΑ ΙΣΘΜΙΑ Κορινθίας ΛΙΜΑΝΙ ΚΙΑΤΟΥ ΚΙΑΤΟ Κορινθίας ΛΙΜΑΝΙ ΚΟΡΙΝΘΟΥ ΚΟΡΙΝΘΟΣ Κορινθίας ΛΙΜΑΝΙ ΛΟΥΤΡΑΚΙ ΛΟΥΤΡΑΚΙ Κορινθίας Σελίδα 18

Λιμάνια-Μαρίνες-Αγκυροβόλιο εριοχή εριφερειακή Ενότητα ΜΑΡΙΝΑ ΒΡΑΧΑΤΙΟΥ ΒΡΑΧΑΤΙ Κορινθίας ΜΑΡΙΝΑ ΚΑΤΩ ΑΣΣΟΥ ΚΑΤΩ ΑΣΣΟΣ Κορινθίας ΜΑΡΙΝΑ ΜΑΥΡΟΛΙΜΝΗΣ ΜΑΥΡΟΛΙΜΝΗ Κορινθίας ΜΑΡΙΝΑ ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟΥ ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟ Κορινθίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΥΑΡΙΣΣΙ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΛΙΑ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΑΗ ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΡΙΝΗΣΑ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΓΕΡΟΛΙΜΕΝΑΣ ΓΕΡΟΛΙΜΕΝΑΣ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΖΑΡΑΚΑ ΑΡΑΛΙΑ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΕΛΑΙΑΣ ΕΛΙΑ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΚΑΣΤΕΛΛΑΣ ΚΑΣΤΕΛΛΑ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΚΟΚΚΙΝΙΑ ΚΑΤΩ ΓΛΥΚΟΒΡΥΣΗ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΚΟΡΑΚΑΣ ΚΟΡΑΚΑΣ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΜΑΡΑΘΙΑΣ ΜΑΡΑΘΙΑΣ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΜΕΖΑΟΣ ΜΕΖΑΟΣ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΑΛΙΑΣ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ ΑΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΗΛΑ ΑΡΑΛΙΑ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΟΡΤΟ ΚΑΓΙΟ ΟΡΤΟ ΚΑΓΙΟ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ ΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΤΣΟΥΜΑΛΑ ΤΣΟΥΜΑΛΑ Λακωνίας ΛΙΜΑΝΙ ΓΥΘΕΙΟΥ ΓΥΘΕΙΟ Λακωνίας ΛΙΜΑΝΙ ΙΕΡΑΚΑ ΛΙΜΑΝΙ ΙΕΡΑΚΑ Λακωνίας ΛΙΜΑΝΙ ΚΟΤΡΩΝΑ ΚΟΤΡΩΝΑΣ Λακωνίας ΛΙΜΑΝΙ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ ΓΕΦΥΡΑ Λακωνίας ΛΙΜΑΝΙ ΝΕΑΟΛΗΣ ΒΟΙΩΝ ΝΕΑΟΛΗ ΒΟΙΩΝ Λακωνίας ΛΙΜΑΝΙ ΟΥΝΤΑΣ ΟΥΝΤΑ Λακωνίας ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑ Μεσσηνίας ΥΛΟΣ ΥΛΟΣ Μεσσηνίας ηγή: www.tourportal.gr Οι τρεις σημαντικότερες μαρίνες είναι της Καλαμάτας που έχει χωρητικότητα 300 θέσεων, του Ξυλόκαστρου με 220 θέσεις και η μαρίνα της ύλου που κατασκευάστηκε πρόσφατα και διαθέτει 250 θέσεις. Συνολικά η εριφέρεια δεν έχει αξιοποιήσει τα ιδιαίτερα πλεονεκτήματα που διαθέτει, όπως το γεγονός ότι αποτελεί το νότιο χερσαίο άκρο της χώρας και της Ευρώπης και επόμενα το φυσικό πλεονέκτημα της εγγύτητας με το θαλάσσιο χώρο του Αιγαίου και των περιοχών της Μεσογείου, καθώς και την ιδιαίτερα Σελίδα 19

εκτεταμένη ακτογραμμή της. Οι λιμενικές υποδομές της εριφέρειας, τόσο αυτές των μεταφορών όσο και του ελλιμενισμού τουριστικών και αλιευτικών σκαφών, δεν αποτελούν αναγνωρίσιμες υποδομές περιφερειακού, εθνικού και πολύ περισσότερο διεθνούς επιπέδου. Η ολοκλήρωση όμως των βασικών οδικών αξόνων δημιουργεί βάσιμες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των θαλάσσιων μεταφορών τόσο σε επιβάτες, όσο και σε εμπορεύματα, αξιοποιώντας και βελτιώνοντας τις προσφερόμενες υπηρεσίες και αναβαθμίζοντας τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις ιδιαίτερα στα λιμάνια της Καλαμάτας (το οποίο μπορεί να αναδειχθεί στην κύρια νότια πύλη εισόδου της χώρας αποσυμφορίζοντας το λιμάνι του ειραιά), του Γυθείου και του Ναυπλίου καλύπτοντας έτσι στρατηγικά το σύνολο της εριφέρειας. Επιπρόσθετα, αξιοποιώντας την ύπαρξη φυσικών κόλπων στις ακτογραμμές της εριφέρειας, είναι εφικτή η ανάπτυξη μικρών λιμένων σκαφών αναψυχής προκειμένου να είναι εφικτή η εξυπηρέτηση των τουριστών, παράλληλα με την αξιοποίηση των υπαρχόντων τουριστικών εγκαταστάσεων στο σύνολο της εριφέρειας. Σελίδα 20

3 Υποδομές 3: Υποδομές 3.1 Ηλεκτρική Ενέργεια Η περιοχή της ελοποννήσου (μαζί με την περιοχή της Αττικής) αποτελούν τις πιο κρίσιμες περιοχές του νοτίου συστήματος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας δεδομένου ότι αποτελούν τις κυριότερες εγκαταστάσεις που βρίσκονται στο νότιο μέρος της Ελλάδος και λειτουργούν επικουρικά για την εξυπηρέτηση της Αθήνας. Στην εριφέρεια ελοποννήσου παράγεται περίπου το 8% της συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας της Δ.Ε.Η. πανελλαδικά με τη συμβολή των θερμοηλεκτρικών και υδροηλεκτρικών σταθμών στη Μεγαλόπολη και τον Λάδωνα αντίστοιχα, ενώ στις εγκαταστάσεις των σταθμών παραγωγής απασχολείται σημαντικός αριθμός εργαζομένων (2.628 εργαζόμενοι το τέλος του 2010). ροβλήματα επάρκειας ηλεκτρικής ενέργειας δεν παρουσιάζονται (κατά το μεγαλύτερο μέρος του έτους η περιοχή χαρακτηρίζεται εξαγωγική), παρά μόνο κατά τους θερινούς μήνες όπου εισάγεται ρεύμα από σταθμούς εκτός ελοποννήσου. Με πόρους που προέρχονται από το Τέλος Ανάπτυξης Βιομηχανικών εριοχών παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος από Λιγνιτικούς Σταθμούς (γνωστό ως "λιγνιτόσημο"), που ανέρχεται στο 0,4% του Ετήσιου Κύκλου Εργασιών της Δ.Ε.Η. Α.Ε.), χρηματοδοτούνται τα πενταετή Ειδικά Αναπτυξιακά ρογράμματα, που περιλαμβάνουν έργα υποδομής, προστασίας του περιβάλλοντος και τόνωσης της οικονομίας της περιοχής της Μεγαλόπολης. Φυσικό αέριο Το Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς Φυσικού Αερίου (ΕΣΜΦΑ) που αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα έργα υποδομής της σύγχρονης Ελλάδας, που υλοποιείται από τον Διαχειριστή του Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου, προβλέπει την κατασκευή αγωγού υψηλής πίεσης, μήκους 159 χλμ., που θα συνδέει το ΕΣΜΦΑ από το σταθμό στους Αγίους Θεοδώρους του Ν. Κορινθίας μέχρι τον Σταθμό Ηλεκτροπαραγωγής της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη, ενώ θα διέρχεται από την ευρύτερη περιοχή των πόλεων της Κορίνθου, του Άργους, του Ναυπλίου, της Τρίπολης και της Μεγαλόπολης. Το έργο εξασφαλίζει εκτός από την ομαλή και φιλική προς το περιβάλλον λειτουργία του Σταθμού Ηλεκτροπαραγωγής της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη, τις προϋποθέσεις για την τροφοδότηση με Φυσικό Αέριο βιομηχανικών, οικιακών και άλλων καταναλωτών της ευρύτερης περιοχής από την οποία διέρχεται. Το έργο έχει σχεδιασθεί με τρόπο ώστε να είναι εφικτή η μελλοντική επέκταση του δικτύου αγωγών σε Καλαμάτα και Σπάρτη, με στόχο το χερσαίο Σύστημα Υψηλής ίεσης να καλύψει γεωγραφικά το σύνολο της εριφέρειας ελοποννήσου. Ανανεώσιμες ηγές Ενέργειας Στην εριφέρεια ελοποννήσου αναπτύσσονται δυναμικά οι υποδομές Ανανεώσιμων ηγών Ενέργειας Ειδικότερα, έχει αδειοδοτηθεί το φωτοβολταϊκό πάρκο ισχύος 50 MW που προγραμματίζει να εγκαταστήσει η ΔΕΗ Ανανεώσιμες στη Μεγαλόπολη. ρόκειται για επένδυση της τάξεως των 250 εκ. ευρώ Σελίδα 21

για τη δημιουργία του δεύτερου μεγαλύτερου φωτοβολταϊκού πάρκου στην Ευρώπη, το οποίο θα παράγει ηλεκτρική ενέργεια που θα καλύπτει τις ανάγκες περίπου 28.000 νοικοκυριών, ή του 42% του συνόλου των νοικοκυριών του Νομού Αρκαδίας. Επίσης, στην περιοχή της Μεγαλόπολης σχεδιάζεται η δημιουργία μονάδας συνδυασμένου κύκλου ισχύος 800 MW, με καύσιμο φυσικό αέριο. Ήδη, έχει σχεδιαστεί και θα υλοποιηθεί η επέκταση του αγωγού φυσικού αερίου στο σύνολο της εριφέρειας (έχει υπάρξει συμφωνία παράλληλα με τον αγωγό να ενσωματωθεί δίκτυο οπτικής ίνας που θα καταστήσει την ελοπόννησο την εριφέρεια με την μεγαλύτερη ευρυζωνικότητα στην επικράτεια). Αξιόλογο επίσης χαρακτηρίζεται το αιολικό δυναμικό της εριφέρειας. Σχετική μελέτη που πραγματοποιήθηκε για να εντοπιστούν πιθανές θέσεις για αιολικά πάρκα στο σύνολο της Ελλάδας ανέδειξε ως εριοχές Αιολικής ροτεραιότητας στην εριφέρεια ελοποννήσου τους Καποδιστριακούς Δήμους Βοϊών, Γερονθρών, Ζάρακα, Λεωνιδίου, Μολάων, Μονεμβασίας, Νιάτων και την Κοινότητα Κοσμά με Φέρουσα Ικανότητα 438 τυπικές ανεμογεννήτριες (ενδεικτική παραγωγή 876 MW). Σε γενικές γραμμές διαπιστώνεται αυξημένη ζήτηση για ανάπτυξη επενδύσεων παραγωγής ενέργειας από ΑΕ στην εριφέρεια, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από την αδειοδότηση και λειτουργία ήδη 30 σχετικών εγκαταστάσεων χερσαίας αιολικής ενέργειας που αντιπροσωπεύουν το 19,7% της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος παραγωγής ΑΕ στη χώρα (κυρίως χερσαία αιολικά πάρκα). Αναλυτικά στοιχεία των υποδομών και της παραγωγής ενέργειας από Ανανεώσιμες ηγές παρουσιάζεται στην Ενότητα 6.6.2 Δευτερογενής Τομέας του παρόντος αραρτήματος. ροβλήματα Τα κυριότερα προβλήματα που αφορούν την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας είναι, τα προβλήματα τάσης που παρουσιάζονται (λόγω σύνδεσης με το υπόλοιπο δίκτυο με γραμμές χαμηλής μεταφοράς), όσο και η μειωμένη δυνατότητα απορρόφησης της παραγόμενης ισχύος από τους σταθμούς παραγωγής (συμβατικών καυσίμων και ΑΕ) που αναμένεται να αναπτυχθούν στην περιοχή. Για την βελτίωση του συστήματος της ηλεκτρικής ενέργειας αναφέρονται ενδεικτικά τα ακόλουθα προγραμματιζόμενα σχετικά έργα από τη Δ.Ε.Η.: 1. Αναβάθμιση του Βρόχου Αργολίδας και ενίσχυση τροφοδότησης της Τρίπολης, αναβαθμίζοντας τις Γραμμές Μεταφοράς της Ενέργειας στην περιοχή Κορίνθου Άργους και αλλάζοντας τους αγωγούς στις περιοχές αυτές. 2. Ενίσχυση Συστήματος 150 kv στην περιοχή Μεγαλόπολης, ώστε να είναι εφικτή η εγκατάσταση νέας μονάδας συνδυασμένου κύκλου ισχύος περί τα 800 MW. 3. Αναδιάταξη Γραμμής Μεταφοράς για την ένταξη του ΚΥΤ Κορίνθου ώστε να ενισχυθεί η ευστάθεια των τάσεων του Νοτίου Συστήματος, δεδομένου και του ιδιαίτερα υψηλού ρυθμού αύξησης του φορτίου της περιοχής (ιδιαίτερα κατά τις περιόδους θερινής αιχμής). Σελίδα 22

Το συμπέρασμα που προκύπτει από την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας είναι πως με την δημιουργία των προγραμματιζόμενων έργων της Δ.Ε.Η. το δίκτυο της περιφέρειας θα αποκτήσει επιπρόσθετη σταθερότητα, ενώ με την ολοκλήρωση ενός από τα μεγαλύτερα φωτοβολταϊκά πάρκα στον κόσμο αφενός δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας και αφετέρου με την συνδρομή των εγκαταστάσεων της ΔΕΗ και την εν δυνάμει ανάπτυξη των λοιπών αιολικών πάρκων, αναδεικνύουν την εριφέρεια ελοποννήσου ως μια από τους μεγαλύτερους παραγωγούς ενέργειας της χώρας. 3.2 Τηλεπικοινωνιακές Υποδομές Από άποψη τηλεπικοινωνιακών υποδομών, στην εριφέρεια ελοποννήσου έχει αναπτυχθεί στο σύνολο του, το Βασικό Σχέδιο Τηλεφωνίας του ΟΤΕ που προέβλεπε την εγκατάσταση ψηφιακών κέντρων σε όλες τις εριφερειακές Ενότητες, ενώ περιλήφθηκε στο Δίκτυο «Σύζευξις» (Νησίδα 6), όπου εντάχθηκαν πλήθος δημόσιων υπηρεσιών που μείωσαν σημαντικά το κόστος επικοινωνίας (μεταξύ αυτών και αρκετών Διευθύνσεων της εριφέρειας). Τα τελευταία χρόνια, στην εριφέρεια αναπτύχθηκαν έργα ευρυζωνικότητας (χωρίς ιδιαίτερη αξιοποίηση) που αυξάνουν την αποδοτικότητα, συμβάλλουν στην συνεχή κατάρτιση και τη δια βίου μάθηση των πολιτών, ενώ συνεισφέρουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των τοπικών επιχειρήσεων. Συγκεκριμένα στην εριφέρεια ελοποννήσου στο πλαίσιο υλοποίησης του Επιχειρησιακού ρογράμματος «Κοινωνία της ληροφορίας» του Γ ΚΣ, αναπτύχθηκαν σειρά Μητροπολιτικών Δικτύων Οπτικών Ινών (ΜΔΟΙ) στους κάτωθι Καποδιστριακούς Δήμους: Κορινθίων, Σικυώνων, Ξυλοκάστρου (με επεκτάσεις δικτύων) της Ε Κορινθίας, Τρίπολης (και επέκταση δικτύου) της Ε Αρκαδίας, Ναυπλιέων (και επέκταση δικτύου), Άργους της Ε Αργολίδας, Σπάρτης της Ε Λακωνίας, και Καλαμάτας και Μεσσήνης (με επεκτάσεις δικτύων) της Ε Μεσσηνίας. αράλληλα με τα ΜΔΟΙ, στην εριφέρεια ελοποννήσου υλοποιήθηκε ένα από τα 6 πανελλαδικά έργα που θα προέβλεπε την ανάπτυξη «Έξυπνου Οικισμού» στην πόλη της Καλαμάτας που δημιουργεί συνθήκες για μετατροπή της επιλεγμένης περιοχής σε Ψηφιακή Κοινότητα, επιτρέποντας την ανάπτυξη υπηρεσιών Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, Ηλεκτρονικής Τηλεκπαίδευσης και ηλεκτρονικής υγείας (ehealth) με μικρό κόστος. Τέλος, στην πόλη της Τρίπολης λειτουργεί το Ασύρματο Δίκτυο Τρίπολης με σκοπό την ανάπτυξη, χρήση και προώθηση ασύρματου ευρυζωνικού δικτύου στην ευρύτερη περιοχή. Σε ότι αφορά τις τηλεπικοινωνιακές υποδομές η εριφέρεια ελοποννήσου θα πρέπει να επενδύσει στην ολοκλήρωση των ευρυζωνικών δικτύων, ιδιαίτερα σε αγροτικές περιοχές όπου η πρόσβαση είναι Σελίδα 23

απομακρυσμένη, ώστε να είναι εφικτή η ανάπτυξη και η αξιοποίηση υπηρεσιών Τεχνολογιών ληροφορικής και Επικοινωνιών. 3.3 Υδάτινο εριβάλλον Η εριφέρεια ελοποννήσου αναφέρεται γεωγραφικά σε τρία Υδατικά Διαμερίσματα (Βόρεια, Δυτική και Ανατολική ελοπόννησο). Ακολουθεί αναλυτική περιγραφή για την ποιότητα και την επάρκεια των υδάτινων πόρων ανά κατηγορία χρήσης του (ύδρευση, άρδευση, λοιπές χρήσεις). Αναλυτικότερα: Ύδρευση Η ύδρευση στην εριφέρεια ελοποννήσου καλύπτεται κυρίως μέσω γεωτρήσεων από τα υπόγεια υδατικά διαμερίσματα και από διάφορες πηγές όπως Αμυμώνης, Ανάβαλου, Δρίζα, Λέρνης, ηδήματος κτλ. αράλληλα, σε αρκετές περιοχές λειτουργούν δεξαμενές αποθήκευσης νερού, λιμνοδεξαμενές, υδατόπυργοι, ενώ λειτουργούν δύο μονάδες αφαλάτωσης νερού (στην κοινότητα Βελανιδίων Βοιών και στην Ερμιονίδα). Αυτό που θα πρέπει να τονιστεί είναι η παλαιότητα του δικτύου ύδρευσης σε αρκετές περιοχές με αποτέλεσμα την δυσλειτουργία του δικτύου με ανεξέλεγκτες απώλειες και διαρροές. Στην εριφέρεια ελοποννήσου, και ιδιαίτερα στις περιοχές όπου αναπτύσσεται τουρισμός κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες (Ε Λακωνίας και Ε Μεσσηνίας) εμφανίζονται προβλήματα επάρκειας υδρευτικού νερού κατά την διάρκεια του καλοκαιριού που οφείλονται τόσο λόγω της τουριστικής κίνησης, όσο και λόγω της εποχιακής μείωσης της στάθμης του υδροφόρου ορίζοντα. Αντίστοιχα, λόγω της αύξησης των πεδινών οικισμών και την ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών, το διαθέσιμο δίκτυο δεν είναι επαρκές για την κάλυψη της ζήτησης σε νερό. Η Ε Αργολίδας είναι η περιοχή που αντιμετωπίζει το κυριότερο πρόβλημα ύδρευσης στην εριφέρεια ελοποννήσου, τόσο λόγω σοβαρής ποιοτικής υποβάθμισης όσο και λόγω της ποσοτικής ανεπάρκειας των διαθέσιμων υδάτινων πόρων από την συνεχή και ανεξέλεγκτη χρησιμοποίηση γεωτρήσεων. Τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ε Αργολίδας σχετικά με το νερό είναι: Σοβαρότατα ποσοτικά προβλήματα έλλειψης υδρευτικού νερού, Νερό βεβαρημένο σε νιτρικά και χλωριόντα ακατάλληλο προς πόση, ροβλήματα υφαλμύρινσης λόγω υπεράντλησης, Διακοπτόμενη παροχετευτικότητα της πηγής Αμυμώνης, Ανεπάρκεια και απώλειες του δικτύου ύδρευσης λόγω παλαιότητας, και Αύξηση των πεδινών οικισμών και ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών (στην περιοχή των Βοιών). Σελίδα 24

Λαμβάνοντας υπόψη τα αναφερόμενα προβλήματα στην Ε Αργολίδας, η εριφέρεια ελοποννήσου υλοποιεί στο πλαίσιο του Ε.. εριβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη το έργο «Κατασκευή Εγκατάστασης Επεξεργασίας Νερού της πηγής Αγ. Γεωργίου Κιβερίου (Αναβάλου)», όπου προτείνεται η αξιοποίηση της πηγής του Κιβερίου (Ανάβαλος) η οποία παρουσιάζει την μέγιστη δυναμικότητα από πλευράς παροχής αλλά και την καταλληλότερη ποιότητα για χρήση μετά από επεξεργασία. Η επεξεργασία θα γίνεται σε Εγκατάσταση Επεξεργασίας Νερού στην οποία θα εξουδετερώνονται οι ποσότητες χλωριώντων και θα μειώνεται η αλατότητα και η θολότητα του νερού ώστε αυτό να πληροί τις προϋποθέσεις για χρήση του σαν πόσιμο. Με την ολοκλήρωση του έργου αναμένεται να εξυπηρετούνται 141.559 κάτοικοι (μόνιμος και εποχιακός). αράλληλα, έχουν ενεργοποιηθεί οι διαδικασίες υλοποίησης του Μηναγιώτικου φράγματος που θα βρίσκεται στην περιοχή της Μεσσηνίας, όπου θα αποτελέσει αναπτυξιακό έργο μεγάλης στρατηγικής σημασίας που ενδεχομένως να αποτελεί το πρώτο με έτοιμα καλλιεργητικά πλάνα, μετρήσιμα αποτελέσματα και χρονοδιαγράμματα, με στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή ανταποδοτικότητα. Στον αντίποδα η Ε Αρκαδίας είναι η περιοχή με τα λιγότερα προβλήματα στον τομέα της ύδρευσης και κάποια περιοδικά προβλήματα οφείλονται στην ανεπάρκεια της διαθέσιμης παροχής από τις πηγές, σε αυθαίρετες προσθήκες στο δίκτυο χωρίς σχεδιασμό και στην κακή διαχείριση της διανομής του φορτίου στο δίκτυο. Άρδευση Στην εριφέρεια ελοποννήσου λειτουργούν 68 συλλογικά οργανωμένα αρδευτικά δίκτυα, με συνολική αρδεύσιμη έκταση περίπου 295.000 στρεμμάτων και ανάγκες (όπως αποτυπώνεται στον κάτωθι ίνακα περίπου 101.156.000m3/έτος. Οι διαχειριστές και πάροχοι των οργανωμένων αρδευτικών δικτύων είναι οι Τοπικοί Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων (ΤΟΕΒ), ο Γενικός Οργανισμός Εγγείων Βελτιώσεων (ΓΟΕΒ), καθώς και Δημοτικές Ενότητες. Τα νερά που χρησιμοποιούνται για άρδευση προέρχονται τόσο από γεωτρήσεις, όσο και από επιφανειακά απολήψεις. Τα κυριότερα συστήματα άρδευσης που χρησιμοποιούνται είναι κυρίως η στάγδην άρδευση, η επιφανειακή άρδευση και η τεχνητή βροχή. Οι ιδιωτικές γεωτρήσεις που υπάρχουν και λειτουργούν στην εριφέρεια αρδεύουν περίπου 422.833.000 m3/έτος (σχεδόν το τετραπλάσιο των οργανωμένων αρδευτικών δικτύων). Οι πολυάριθμες ιδιωτικές γεωτρήσεις που λειτουργούν στην εριφέρεια σε συνδυασμό με τις αυξημένες ανάγκες για άρδευση (δεδομένου των γεωργικών εκτάσεων που υπάρχουν στην εριφέρεια) και την υπερεκμετάλλευση του εδάφους για γεωργικές καλλιέργειες, δημιουργούν προβλήματα μειωμένης ποσότητας νερού για άρδευση καθώς και αυξημένα προβλήματα μόλυνσης και υφαλμύρινσης του υδροφόρου ορίζοντα. Λοιπές Χρήσεις Άλλοι σημαντικοί χρήστες νερού στην εριφέρεια ελοποννήσου είναι η βιομηχανική και η κτηνοτροφική δραστηριότητα. Οι ανάγκες των βιομηχανιών σε νερό που εδρεύουν στην εριφέρεια ελοποννήσου, Σελίδα 25