Γνωστική Ανάπτυξη Ενότητα 4: Τύποι Θεωριών Επεξεργασίας Πληροφοριών Διδάσκουσα: Ειρήνη Σκοπελίτη Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία
Σκοποί ενότητας Παρουσίαση των διαφορετικών τύπων θεωριών επεξεργασίας πληροφοριών για την γνωστική ανάπτυξη των παιδιών. Εισαγωγή στις διαφορετικές αρχές και τις διαφορετικές διεργασίες που περιγράφονται στα πλαίσια κάθε θεωρίας επεξεργασίας πληροφοριών, σύμφωνα με τις οποίες συντελείται η γνωστική ανάπτυξη.
Περιεχόμενα ενότητας Τύποι θεωρίας επεξεργασίας πληροφοριών Νεοπιαζετικές θεωρίες Ψυχομετρικές θεωρίες Θεωρίες συστήματος παραγωγής Συνδετισμικές θεωρίες Εξελικτικές θεωρίες Σύνοψη διαφορετικών τύπων θεωριών επεξεργασίας πληροφοριών
Τύποι θεωρίας επεξεργασίας πληροφοριών Νεοπιαζετικές θεωρίες (Case) Ψυχομετρικές θεωρίες (Sternberg) Θεωρίες συστήματος παραγωγής (Klahr) Συνδετισμικές θεωρίες (MacWhinney) Εξελικτικές θεωρίες (Siegler) Κάθε τύπος είναι και μία οικογένεια θεωριών: βασικές αρχές αλλά και ιδιαίτερα γνωρίσματα
Νεοπιαζετικές Θεωρίες Στόχος: διατήρηση ισχυρών σημείων της θεωρίας του Piaget προσθέτοντας τα ισχυρά σημεία των θεωριών επεξεργασίας πληροφοριών Στάδια γνωστικής ανάπτυξης Έμφαση στους στόχους, τους περιορισμούς της μνήμης εργασίας και τις στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων Πώς η βιολογικά κατευθυνόμενη ανάπτυξη της μνήμης εργασίας και η αυτοματοποίηση της επεξεργασίας επιτρέπουν στα παιδιά να ξεπεράσουν προοδευτικά τους περιορισμούς της επεξεργασίας;
Νεοπιαζετική Θεωρία του Robbie Case Γνωστικό στάδιο Αισθησιοκινητικών ενεργειών Αναπαραστατικών ενεργειών Τυπικών ενεργειών Λογικών ενεργειών Χρονική περίοδος 1 18 μηνών 1 ½ 5 ετών 5 11 ετών 11 19 ετών
Ομοιότητες με Piaget Ύπαρξη μεγάλων ενοτήτων στην αναπτυξιακή αλληλουχία. Όμως ομοιότητες σε επιμέρους τύπους γνώσης. Κεντρικές εννοιολογικές δομές: εσωτερικό δίκτυο εννοιών και εννοιολογικών σχέσεων που παίζει κεντρικό ρόλο επιτρέποντας στα παιδιά να σκέφτονται για ένα ευρύ φάσμα καταστάσεων σε ένα καινούργιο επιστημονικό επίπεδο
Τρεις κεντρικές εννοιολογικές δομές 1. Σκέψη σχετικά με αριθμούς 2. Σκέψη σχετικά με ιστορίες 3. Σκέψη σχετικά με τον χώρο Συνολικοί δομικοί περιορισμοί γνωστικού συστήματος Ιδιαιτερότητες γνωστικού τομέα
Διαφορές με Piaget Μηχανισμοί αλλαγής Χωρητικότητα μνήμης εργασίας Μηχανισμοί Αυτοματοποίηση Βιολογική ωρίμανση
Εφαρμογές της θεωρίας του Case Ερμηνεία ποικίλων έργων: επιστημονικός συλλογισμός, μουσική ανάγνωση, εκμάθηση ώρας, επίλυση αριθμητικών λεκτικών προβλημάτων Σχεδιασμό αποτελεσματικών εκπαιδευτικών τεχνικών
Αξιολόγηση της θεωρίας του Case Ασάφειες: Χωρητικότητα μνήμης εργασίας Ρόλος βιολογικών αλλαγών στην παραγωγή αλλαγών σταδίου Όμως εξέχουσα θεωρία: Συσχετισμός βασικών ικανοτήτων - στρατηγικών - μάθησης Πειστικές αναλύσεις για την ανάπτυξη Πρακτική χρησιμότητα Κοινή πεποίθηση η βελτίωση της μνήμης εργασίας για την ανάπτυξη
Ψυχομετρικές Θεωρίες Στόχος: διευκρίνιση διεργασιών που μετρώνται σε τεστ νοητικών ικανοτήτων 20ος αιώνας: Ευφυΐα = βαθμολογία του Δ.Ν. Robert Sternberg (1985): Τριαρχική θεωρία της ευφυΐας
Τεστ Νοημοσύνης Μειονεκτήματα των τεστ νοημοσύνης: Ένας αριθμός είναι ανεπαρκής Είναι πολιτισμικώς μεροληπτικά Δεν μετρούν άμεσα την ικανότητα μάθησης & δημιουργίας Πλεονεκτήματα: Συσχέτιση με σχολική απόδοση Πρόβλεψη της μετέπειτα σχολικής απόδοσης Δυνατότητα εξέτασης ατομικών διαφορών στη γνωστική λειτουργία
Συστατικά Απόδοσης Διεργασίες μέσα στις διαδικασίες επίλυσης προβλήματος 1. Κωδικοποίηση 2. Συμπέρασμα 3. Χαρτογράφηση 4. Εφαρμογή Παιδιά και ενήλικες ίδια συστατικά για επίλυση προβλημάτων αναλογίας Θετική συσχέτιση χρόνου κωδικοποίησης επίλυση προβλήματος και Δ.Ν.
Συστατικά Απόκτησης Γνώσης 1. Επιλεκτική κωδικοποίηση: διάκριση ανάμεσα σε σχετικές και άσχετες πληροφορίες 2. Επιλεκτικός συνδυασμός: αφομοίωση πληροφοριών με τρόπο που να έχει νόημα 3. Επιλεκτική σύγκριση: συσχετισμός πληροφοριών που κωδικοποιήθηκαν ή συνδυάστηκαν με αποθηκευμένες πληροφορίες Παιδιά με υψηλό Δ.Ν. έχουν καλύτερες επιδόσεις αλλά λιγότερα οφέλη
Μετασυστατικά Συστατικά που χρησιμοποιούνται στην ανάπτυξη στρατηγικών 1. Ανάπτυξη στρατηγικής 2. Συνδυασμός στρατηγικών 3. Επιλογή στρατηγικής «Αποτελούν τη μείζονα βάση για την ανάπτυξη της ευφυΐας.» Προφανής η σπουδαιότητα μετασυστατικών στη μεταβίβαση της γνώσης από ένα πλαίσιο σε άλλο
Αξιολόγηση της θεωρίας του Sternberg Αδυναμίες: Η θεωρία συνοψίζει, δεν προβλέπει Οι λειτουργίες των μετασυστατικών είναι μυστηριώδεις Εξαιρετική θεωρία: Εφαρμογή σε εύρος φαινομένων και πληθυσμών Περιγράφει και οργανώνει μεγάλο αριθμό σημαντικών πλευρών της ανάπτυξης Παρέχει αληθοφανές περίγραμμα λειτουργίας του μηχανισμού ανάπτυξης στρατηγικής
Θεωρίες Συστημάτων Παραγωγής Προσπάθεια για ακριβείς και ικανοποιητικές εξηγήσεις της γνωστικής αλλαγής Μοντελοποίηση της γνωστικής ανάπτυξης μέσω συστημάτων παραγωγής Συστήματα παραγωγής: τάξη γλωσσών προσομοίωσης με υπολογιστή τι θα έκανε το σύστημα σε μία ευρεία γκάμα καταστάσεων
Βασικές ιδιότητες συστημάτων παραγωγής 1. Οργάνωση από δύο δομές: παραγωγική μνήμη & μνήμη εργασίας 2. Παραγωγική μνήμη: αριθμό εξειδικευμένων παραγωγών (μέρος κατάστασης & μέρος δράσης) 3. Μέρος κατάστασης: συνθήκες εφαρμογής της παραγωγής & Μέρος δράσης: εξειδίκευση πράξεων όταν εμφανιστούν οι συνθήκες 4. Περιεχόμενο μνήμης εργασίας τροποποιείται διαρκώς 5. Σκέψη μέσω κύκλου 6. Μάθηση μέσω αυτοτροποποίησης
Η θεωρία του David Klahr Γενίκευση 1. Γραμμή του χρόνου 2. Ανίχνευση της κανονικότητας 3. Περιορισμός του πλεονασμού Ύπνος και χαλάρωση: το σύστημα επεξεργασίας πληροφοριών ανιχνεύει κανονικότητες και περιορίζει πλεονασμούς
Αξιολόγηση της Θεωρίας του Klahr «Οι άνθρωποι δεν είναι υπολογιστές» Τα παιδιά δεν είναι υπολογιστές όπως και η ατμόσφαιρα δεν είναι υπολογιστής Περιορισμοί: - Ελλιπείς περιγραφές αυτοτροποποιούμενων συστημάτων παραγωγής Αρετές: - Δυναμική αυτοτροποποιούμενων συστημάτων παραγωγής - Σαφήνεια αναπτυξιακού μηχανισμού γενίκευσης
Συνδετισμικές Θεωρίες Προσομοιώσεις με υπολογιστή Ομοιότητες μοντέλων με λειτουργίες εγκεφάλου Πώς επιτυγχάνεται η σκέψη μέσα στον εγκέφαλο;
Χαρακτηριστικά Συνδετισμικών Μοντέλων 1. Απλές μονάδες επεξεργασίας όμοιες με εγκεφαλικούς νευρώνες 2. Ιεραρχικά οργανωμένα επίπεδα 3. Διασυνδέσεις εξατομικευμένων μονάδων επεξεργασίας ένταση διασύνδεσης 4. Πυροδότηση μονάδας επεξεργασίας «κατώφλι» 5. Συστήματα παράλληλης κατανεμημένης επεξεργασίας 6. Μάθηση: ενίσχυση ή εξασθένιση εντάσεων διασύνδεσης - υπονοούμενοι κανόνες 7. Γενίκευση: εφαρμογή υπονοούμενων κανόνων
Θεωρία του Brian MacWhinney Κεντρικό χαρακτηριστικό: μεγάλος αριθμός συνδέσεων ανάμεσα στις μονάδες επεξεργασίας Μάθηση: μέσω ενός κύκλου του συστήματος Γενίκευση
Αξιολόγηση της θεωρία του MacWhinney Υπερβολικός ο ισχυρισμός για «γνώση εγκεφαλικού είδους» Χρησιμότητα: Μοντελοποίηση επιτεύξεων της ανάπτυξης που δεν εξαρτώνται από απόκτηση σαφών κανόνων Μοντελοποίηση τομέων όπου πρέπει να ενσωματώνονται πολλές έγκυρες πηγές πληροφορίας
Θεωρίες Γνωστικής Εξέλιξης Ανταγωνισμός μεταξύ ειδών Μηχανισμοί γέννησης και αλλαγής : Παραλλαγή: γενετικός συνδυασμός & μετάλλαξη Επιλογή Ανταγωνισμός μεταξύ ιδεών Στόχος: περιγραφή αποτελεσμάτων προσαρμογής και μηχανισμών γνωστικής παραλλαγής και επιλογής
Προσέγγιση αλληλεπικαλυπτόμενων κυμάτων Robert Siegler Προϋποθέσεις: 1. Ποικίλοι τρόποι σκέψης 2. Ανταγωνισμός 3. Επικράτηση προωθημένων τρόπων σκέψης Ανταγωνισμός ιδεών οδηγεί σε προσαρμοστικό αποτέλεσμα Στρατηγική επιλογή και μηχανισμοί ανακάλυψης στρατηγικής παράγουν την προσαρμογή
Πηγές Νέων Στρατηγικών Διδασκαλία Μίμηση Ανακάλυψη Διαφορές: Στη χρονική στιγμή ανακάλυψης της νέας στρατηγικής Στην κατανόηση της νέας στρατηγικής Στη γενίκευση χρήσης της νέας στρατηγικής Προβλήματα πρόκλησης
Αξιολόγηση της Θεωρίας του Περιορισμοί: Siegler Μηχανισμοί παραλλαγής έναντι μηχανισμών επιλογής Εφαρμογή θεωρίας σε τομείς με καλά προσδιορισμένες στρατηγικές Όμως: Ομοιότητα βιολογικής εξέλιξης με γνωστική ανάπτυξη αναφαίνεται σε πολλούς τομείς
Θεωρία Εκπρόσωπος Στόχος θεωρίας Μηχανισμοί ανάπτυξης Νεοπιαζετική Case Ψυχομετρική Sternberg Συστήματα παραγωγής Klahr Συνένωση πιαζετικών θεωριών και θεωριών επεξεργασίας πληροφοριών για την ανάπτυξη Ανάλυση επεξεργασίας πληροφοριών για ανάπτυξη ευφυΐας Προσομοίωση σε υπολογιστή του πώς το γνωστικό σσύστημα διαφοροποιεί τη λειτουργία τους Συνδετισμική MacWhinney Ερμηνεία του πώς μαθαίνουν τη γλώσσα από δεδομένα που έχουν στη διάθεσή τους Εξελικτική Siegler Κατανόηση του πώς οι διαδικασίες παραλλαγής & επιλογής διαμορφώνουν τη γνωστική ανάπτυξη Αυτοματοποίηση, βιολογικά βασισμένες αυξήσεις της μνήμης εργασίας, ανάπτυξη στρατηγικών Ανάπτυξη στρατηγικών, κωδικοποίηση, αυτοματοποίηση Γενίκευση, ανίχνευση κανονικότητας, εξάλειψη πλεονασμού, γραμμή χρόνου. Κωδικοποίηση, ανάπτυξη στρατηγικών Συνδυαστικός ανταγωνισμός μεταξύ απλών μονάδων επεξεργασίας, γενίκευση Συνδυαστικός ανταγωνισμός μεταξύ στρατηγικών, ανάπτυξη στρατηγικών, γενίκευση
Σχετική Βιβλιογραφία Bjorklund, D. F. (2012). Children s Thinking: Cogni1ve Development and Individual Differences. USA: Wadsworth, Cergage Learning. Bransford, J.D., Brown, A.L. & Cocking, R.R. (2000). How people learn: Brain, mind, experience, and school. Washington, DC: Na onal Academy Press. Donaldson, M. (1991). Η σκέψη των παιδιών. (Επιμ. Σ. Βοσνιάδου), Εκδόσεις Gutenberg. Siegler, R. (2002). Πώς σκέφτονται τα παιδιά. (Επιμ. Σ. Βοσνιάδου), Εκδόσεις Gutenberg. Wood, D. (1998). How Children Think and Learn. USA: Blackwell Publishing. Τίτλος Ενότητας 31
Τέλος Ενότητας
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Πατρών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Πατρών, Σχολή Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών, Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Ειρήνη Σκοπελίτη, «Γνωστική Ανάπτυξη». Ενότητα 4: Τύποι Θεωριών Επεξεργασίας Πληροφοριών. Έκδοση: 1.0. Πάτρα 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: h ps://eclass.upatras.gr/courses/pn1565/index.php?vis=5815
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Crea ve Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] h p://crea vecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.