ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ ΔΗΜΟΣ ΟΡΟΠΕΔΙΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΖΕΡΜΙΑΔΩΝ 2012

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ ΔΗΜΟΣ ΟΡΟΠΕΔΙΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης ΕΡΓΟ: Αποκατάσταση και Ανάδειξη Μονόκαιρων Ανεμόμυλων στην Είσοδο του Οροπεδίου Προϋπολογισμός: 127.500,00 (με ΦΠΑ) Χρηματοδότηση: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κρήτης και Νήσων Αιγαίου 2007-2013 ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΤΖΕΡΜΙΑΔΩΝ 2012 Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) 1

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ... 3 2. ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ... 3 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ... 5 3.1. ΓΕΝΙΚΑ... 5 3.2. ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ... 6 3.3. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ... 7 3.3.1. Τυπολογία - Περιγραφή... 7 3.3.2. Εξωτερική δομή και διαμόρφωση του Λασιθιώτικου Ανεμόμυλου... 7 3.4. ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ... 9 3.5. ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ, ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΚΑΙ ΥΛΙΚΩΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ... 10 3.6. ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ... 12 Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) 2

1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Αντικείμενο μελέτης: Αναθέτουσα Αρχή: Κύριος της μελέτης: Εργοδότης: Προϊσταμένη Αρχή: Διευθύνουσα Υπηρεσία: Η προτεινόμενη πράξη περιλαμβάνει εργασίες που αντιστοιχούν στις ακόλουθες κατηγορίες: Α) Κτιριακά, Β) Περιβάλλον χώρος, Γ) Ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις και Δ) Μηχανισμός λειτουργίας ανεμόμυλου. Δήμος Οροπεδίου Λασιθίου Δήμος Οροπεδίου Λασιθίου Δήμος Οροπεδίου Λασιθίου Δημαρχιακή Αρχή Οροπεδίου Λασιθίου Τεχνική Υπηρεσία Οροπεδίου Λασιθίου Ποσοτικά στοιχεία: Αφορά στην αποκατάσταση και ανάδειξη 3 από τους 24 πετρόκτιστους μονόκαιρους ανεμόμυλους - αλευρόμυλους. (Ν3, Β1 & Β8) Θέση: Η προτεινόμενη πράξη θα υλοποιηθεί στο Δημοτικό Διαμέρισμα Λαγού του Δήμου Οροπεδίου Λασιθίου, στη θέση «Αυχένας Αμπέλου» (ή «Σέλι Αμπέλου»). To προβλεπόμενο έργο δεν κατατάσσεται στις κατηγορίες και υποκατηγορίες που εμφανίζονται στους πίνακες της απόφασης με αρ. 1958/2012 (ΦΕΚ 21/Β/13-01-2012) επειδή αφορούν χώρους παραδοσιακών παραγωγικών δραστηριοτήτων. Η περιοχή παρέμβασης βρίσκεται εντός NATURA 2000 με κωδικό GR 4320002 ΔΙΚΤΗ, ΟΡΟΠΕΔΙΟ ΛΑΣΙΘΙΟΥ, ΚΑΘΑΡΟ,ΣΕΛΕΝΑ, ΚΡΑΣΙ, ΣΕΛΑΚΑΝΟ - Κατηγορία Α. Το έργο αφορά αποκλειστικά παρέμβαση σε παραδοσιακό παραγωγικό χώρο και δεν γίνεται η οποιαδήποτε αλλαγή στο ανάγλυφο του χώρου, ούτε παρεμβάσεις σε φυσικά στοιχεία. Οι όποιες παρεμβάσεις που αποτελούν αποκαταστάσεις υφιστάμενων αλλοιώσεων από παλαιότερες παρεμβάσεις, θα συμβάλουν στην αισθητική αποκατάσταση του τοπίου που περιβάλλει τους ανεμόμυλους και στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος από περαιτέρω διαβρώσεις. 2. ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Κεντρικός στόχος του Ολοκληρωμένου Σχεδίου Ανάπτυξης Περιοχών της Υπαίθρου (ΟΣΑΠΥ) του Δήμου Οροπεδίου Λασιθίου είναι η ήπια τουριστική ανάπτυξη της περιοχής, μέσα από την ανάδειξη και αξιοποίηση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, τη δημιουργία ενός ελκυστικού τουριστικού προϊόντος και τη συνέργεια με υφιστάμενες παρεμβάσεις, ώστε να δημιουργηθεί υψηλή προστιθέμενη αξία και να μετατραπεί το Οροπέδιο Λασιθίου σε Κύριο Τουριστικό Προορισμό. Οι ειδικοί στόχοι το (ΟΣΑΠΥ) δήμου Οροπεδίου Σχεδίου για την τουριστική ανάπτυξη της περιοχής αναλύονται ως εξής: Ειδικός Στόχος 1: Ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας και διαφοροποίηση της οικονομίας της υπαίθρου, με την ανάπτυξη δραστηριοτήτων συμπληρωματικών του γεωργικού τομέα Η τοπική οικονομία διαμορφώνεται σχεδόν αποκλειστικά από την ενασχόληση του πληθυσμού με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Δεδομένου ότι ο αγροτικός τομέας αντιμετωπίζει αρκετά διαρθρωτικά προβλήματα, με κυριότερο τη χαμηλή παραγωγικότητα που συνεπάγεται χαμηλό αγροτικό εισόδημα και εν συνεχεία έξοδο από τον αγροτικό τομέα και εγκατάλειψη των ορεινών ζωνών, καταγράφεται έντονα η ανάγκη να ενταθούν οι προσπάθειες για τη διαφοροποίηση της τοπικής οικονομίας, να συμπληρωθεί το αγροτικό εισόδημα, να προωθηθεί η πολυαπασχόληση και να αναζωογονηθεί η οικονομική Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) 3

δραστηριότητα μέσα από την ανάπτυξη νέων δυναμικών οικονομικών δραστηριοτήτων εκτός γεωργικού τομέα. Ειδικός Στόχος 2: Δημιουργία θέσεων εργασίας και συγκράτηση κυρίως των νέων στην περιοχή Ο πληθυσμός της περιοχής αντιμετωπίζει έντονα δημογραφικά και κοινωνικοοικονομικά προβλήματα, με τους νέους αλλά και τις γυναίκες να αποτελούν τις κοινωνικές ομάδες που πλήττονται περισσότερο από την ανεργία καθώς δεν υπάρχουν ιδιαίτερες ευκαιρίες απασχόλησης εκτός γεωργικού τομέα. Βασική επιδίωξη του Σχεδίου είναι η δημιουργία θέσεων απασχόλησης που θα προκύψουν από την κατασκευή και τη λειτουργία των προτεινόμενων τουριστικών υποδομών και την υλοποίηση σχετικών δράσεων. Ταυτόχρονα, το Σχέδιο επιδιώκει να λειτουργήσει ως μηχανισμός ενεργοποίησης επιχειρηματικών δράσεων που θα συμβάλει στην τόνωση της απασχόλησης και στη διαφοροποίηση του παραγωγικού ιστού με την ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων στον τομέα του τουρισμού, της μεταποίησης, της κοινωνικής οικονομίας, των νέων τεχνολογιών κ.α. Ειδικά η ενθάρρυνση και στήριξη επενδύσεων στους τομείς τεχνολογίας πληροφορικής και επικοινωνιών προκαλεί ευνοϊκό κλίμα και καθιστά τον ορεινό χώρο ελκυστικό για διαβίωση και επενδύσεις για τον νεανικό πληθυσμό. Ειδικός Στόχος 3: Ορθολογική και ήπια αξιοποίηση των φυσικών πόρων και διατήρηση και ανάδειξη των ιστορικών και πολιτιστικών στοιχείων και της ιδιαίτερης τοπικής ταυτότητας Η περιοχή διαθέτει σημαντικό και εν πολλοίς ανεκμετάλλευτό απόθεμα τουριστικών πόρων όπως το φυσικό περιβάλλον, τα ιστορικά και πολιτιστικά μνημεία και αξιοθέατα, το ανθρωπογενές περιβάλλονπαραδοσιακοί οικισμοί, ηθογραφικός πλούτος και άυλη πολιτιστική κληρονομιά. Η βιώσιμη διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος τίθεται ως βασικός στόχος του Σχεδίου καθώς αποτελούν στοιχείο ανταγωνιστικότητας των αγροτικών και ορεινών περιοχών και ως εκ τούτου αναδεικνύονται σε κινητήρια δύναμη της χωρικής ανάπτυξης, είτε με την απευθείας αξιοποίηση των πόρων, είτε με τη δημιουργία ευνοϊκών προϋποθέσεων για νέες οικονομικές δραστηριότητες. Επίσης, δεδομένης της έντονης ζήτησης για περιβαλλοντικές υπηρεσίες (rural amenities) καταγράφεται η ανάγκη για διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού κάλλους, του αγροτικού τοπίου και της βιοποικιλότητας στα πλαίσια των κανόνων που ισχύουν για τις προστατευόμενες περιοχές. Όσο αφορά στον τομέα του πολιτισμικού περιβάλλοντος, κύριος στόχος είναι η διαφύλαξη και ανάδειξη της τοπικής ταυτότητας, η αντιμετώπιση της εγκατάλειψης του παραδοσιακού οικιστικού περιβάλλοντος, η αναβίωση και διάσωση της αγροτικής και πολιτιστικής κληρονομιάς και η ανάδειξη εκείνων των πόρων που βρίσκονται σε λανθάνουσα κατάσταση ώστε να αναδειχθεί η πολιτιστική ταυτότητα της περιοχής και να συνδεθεί με τον τουρισμό. Ειδικός Στόχος 4: Δημιουργία ενός ολοκληρωμένου δικτύου υποδομών εναλλακτικού τουρισμού Η τουριστική ανάπτυξη της περιοχής βασίστηκε μέχρι σήμερα απλώς στην ανάδειξη μεμονωμένων τουριστικών σημείων, που δεν συνδέονται μεταξύ τους σε ένα δίκτυο προορισμών. Επιδίωξη του Σχεδίου είναι η ανάδειξη των υφιστάμενων τουριστικών υποδομών (π.χ. ποδηλατόδρομοι, μονοπάτια, αναπλάσεις, μουσεία και μέσα προβολής κ.α.) που μέχρι σήμερα δεν έτυχαν της βέλτιστης αξιοποίησης και δεν είχαν την αναμενόμενη απόδοση, και η σύνδεση τους με πρόσθετες υποδομές και παρεμβάσεις έτσι ώστε όλες μαζί να συγκροτήσουν ένα ολοκληρωμένο δίκτυο υποδομών εναλλακτικού τουρισμού με ποικιλία ευκαιριών περιήγησης, αναψυχής και διαμονής, αναβαθμισμένες υπηρεσίες πληροφόρησης και υποστήριξης και καινοτόμες πρακτικές διαχείρισης (π.χ. κοινό εισιτήριο για όλους τους τοπικούς προορισμούς και αξιοθέατα) με απώτερο σκοπό ολόκληρη η περιοχή να λειτουργήσει ως μια ενιαία ζώνη τουριστικών δραστηριοτήτων που θα μπορεί να καλύπτει διαφορετικούς τομείς-στόχους (πολιτιστικός, αθλητικός, φυσιολατρικός, θρησκευτικός, ορειβατικός και γαστρονομικός τουρισμός). Η τουριστική ανάπτυξη με τη μορφή που προτείνεται στο Οροπέδιο Λασιθίου πέραν από τη θετική Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) 4

προοπτική που σκοπεύει να δημιουργήσει για την περιοχή, επιδιώκει να ενισχύσει γενικότερα το τουριστικό προφίλ της Κρήτης προσφέροντας ποιοτικό τουρισμό, διαφοροποίηση και εναλλακτικές λύσεις απέναντι στο μέχρι σήμερα κυρίαρχο πρότυπο του μαζικού τουρισμού. Το έργο «Αποκατάσταση και Ανάδειξη Μονόκαιρων Ανεμόμυλων στην Είσοδο του Οροπεδίου» υπηρετεί τους παραπάνω σκοπούς. Βασικός στόχος είναι η διάσωση, προβολή και ανάδειξη ενός από τα βασικότερα μνημεία αγροτικής κληρονομιάς της περιοχής, όπως είναι οι πετρόκτιστοι ανεμόμυλοι (αλευρόμυλοι), οι οποίοι υπήρξαν κατά το παρελθόν άρρηκτα συνδεδεμένοι με την τοπική-αγροτική-οικονομία. Με την ολοκλήρωση των εργασιών αναστύλωσης και αποκατάστασης, εσωτερικά και εξωτερικά, των δομικών και αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών καθώς και του εξοπλισμού του πετρόκτιστου ανεμόμυλου (αλευρόμυλου), θα καταστεί επισκέψιμο ένα από τα βασικότερα αξιοθέατα της παραδοσιακής αγροτικής ζωής της περιοχής του Οροπεδίου, το οποίο θα λειτουργήσει ως χώρος επίδειξης της διαδικασίας παραγωγής αλευριού με παραδοσιακά μέσα. Επίσης, με τη διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου του ανεμόμυλου θα δημιουργηθεί μια στάση θέας από την οποία οι επισκέπτες μπορούν να απολαμβάνουν το φυσικό κάλλος ολόκληρης της περιοχής του κάμπου του Οροπεδίου ενώ θα υπάρχει οπτική επαφή και με το Φράγμα Αποσελέμη. Το προτεινόμενο έργο έχει άμεση συνάφεια και συμπληρωματικότητα με το έργο: «Αποκατάσταση και ανάδειξη μονόκαιρου ανεμόμυλου στην Άμπελο» που έχει προταθεί στο ΠΑΑ 2007-2013, Άξονας 3, Μέτρο 323. Οι προτεινόμενες παρεμβάσεις αναμένεται να δημιουργήσουν ένα ενιαίο και ολοκληρωμένο επισκέψιμο χώρο σπάνιας αρχιτεκτονικής και αισθητικής αξίας και μοναδικό τουλάχιστον για τα δεδομένα της Κρήτης. 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 3.1. ΓΕΝΙΚΑ Η χρήση ανανεώσιμων πηγών για το άλεσμα ξεκίνησε με την εισαγωγή των νερόμυλων. Ο Αντίπατρος από την Θεσσαλονίκη (περίπου το 86 π.χ.) έκανε την πρώτη περιγραφή μηχανισμών νερόμυλων, οι οποίοι εξαπλώθηκαν κυρίως κατά την διάρκεια της Ρωμαϊκής εποχής. Ο πρώτος ανεμόμυλος σχεδιάστηκε από τον Ήρωνα τον 1o μετά Χριστό αιώνα. Ήταν οριζόντιου άξονα περιστροφής και είχε τέσσερα πτερύγια. Οι ανεμόμυλοι ήταν μια σημαντική πηγή ισχύος μέχρι την Βιομηχανική Επανάσταση. Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για την τοποθεσία και τον χρόνο εμφάνισήs τους, ή αν πρόκειται περί παράλληλης εφεύρεσης. Γύρω στο 700 π.χ. στη Μεσοποταμία και την Κίνα άρχισαν να χτίζουν ανεμόμυλους κατακόρυφου άξονα περιστροφής. Αυτούς τους ανεμόμυλους έφεραν στην Ευρώπη καταρχήν οι Σταυροφόροι, μετά την Α Σταυροφορία και αργότερα οι εξερευνητές της Κίνας. Γνώρισαν εξάπλωση στην Ιβηρική και τη Νότια Ευρώπη. Αργότερα, γύρω στο 1500, χρησιμοποιήθηκαν στην Ολλανδία σαν μέρος του αντιπλημμυρικού συστήματος της χώρας. Κυρίως χρησιμοποιήθηκαν για την άλεση γεωργικών προϊόντων και την άντληση νερού. Οι ανεμόμυλοι, σύμφωνα με τα ιδιαίτερα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά τους, ταξινομούνται σε οριζόντιους, κάθετους σταθερούς, πριονιστήρια, παραστάτες, πυργόμυλους και «Αμερικανικού τύπου». Εξαιτίας της μεταβαλλόμενης κατεύθυνσης του ανέμου, οι πιο αποτελεσματικοί μύλοι ήταν εκείνοι που είχαν δυνατότητα περιστροφικής κίνησης με σκοπό να φέρνουν κάθε φορά τα ιστία τους απέναντι στον άνεμο. Πολύ συχνά συνυπήρχαν οι νερόμυλοι και οι υδρόμυλοι στην ίδια περιοχή με συμπληρωματικές περιόδους λειτουργίας. Οι υδρόμυλοι χρησιμοποιούνταν κυρίως τις περιόδους των βροχών, ενώ το καλοκαίρι, όταν το νερό ήταν λιγοστό, οι ανεμόμυλοι ήταν σε θέση να αναλάβουν την συνέχιση της άλεσης για παραγωγή αλεύρου. Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) 5

Στην περιοχή του δήμου Οροπεδίου Λασιθίου, όπως και στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Κρήτης η εμφάνιση των μύλων γίνεται ήδη από την βυζαντινή περίοδο και αναπτύσσονται ευρέως την βενετσιάνικη περίοδο, εξαιτίας της στρατηγικής θέσης της περιοχής για την καλλιέργεια σιτηρών στο οροπέδιο. 3.2. ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ Ο αγροτικός πλούτος του οροπεδίου του Λασιθίου, απαιτούσε την ύπαρξη των αναγκαίων παραδοσιακών παραγωγικών χώρων για την επεξεργασία των προϊόντων που παρήγαγε η εύφορη γη της περιοχής. Η γυμνή κορυφογραμμή στο βορειοδυτικό ύψωμα του οροπεδίου, που φέρει το όνομα «Αυχένας Αμπέλου», αποτελούσε το σημαντικότερο «Μυλοτόπι» όχι μόνο της ευρύτερης περιοχής του οροπεδίου αλλά και ολόκληρης της Κρήτης. Στην κορυφογραμμή του λόφου που αναπτύσσεται με κατεύθυνση από βορειοανατολικά προς νοτιοδυτικά αναπτυσσόταν ένα ενιαίο σύστημα από 27 μονόκαιρους ανεμόμυλους, οι οποίοι εκμεταλλεύονταν το εξαιρετικά ευνοϊκό αιολικό δυναμικό της περιοχής με τους βορειοδυτικούς ανέμους. Παλιότερα πριν ανοιχτεί ο αμαξητός δρόμος που ενώνει το οροπέδιο με την περιοχή των Γωνιών και Αβδού, η πρόσβαση στο Μυλοτόπι γινόταν από το μονοπάτι που ακολουθούσε την μικρή κοιλάδα από το Οροπέδιο έως και τον Αυχένα. Σήμερα διακρίνονται τμήματα του μονοπατιού, κυρίως αυτά που οδηγούν από τον Αυχένα στο Γωνιανό Φαράγγι. Η γυμνή κορυφογραμμή του Αυχένα Αμπέλου πάνω στην οποία αναπτύσσονται οι μύλοι προσφέρει αφθονία ασβεστόλιθων που χρησίμευσαν σαν πρώτη ύλη για την κατασκευή των μύλων. Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) 6

3.3. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Σήμερα διακρίνονται τα ίχνη των 24 από αυτούς με διαφορετικό βαθμό διατήρησης των δομικών και μηχανικών τμημάτων τους. Το τοπίο της περιοχής του Αυχένα Αμπέλου είναι επιβλητικό με εξαιρετική θέα είτε βόρειο - δυτικά προς την περιοχή των Γωνιών και του Μοχού, είτε νότιο - ανατολικά προς το Οροπέδιο και τον περιβάλλοντα ορεινό όγκο του όρους της Δίκτης. Το σχήμα των Μονόκαιρων ανεμόμυλων έχει υπαγορευθεί απ' το σκοπό και τον τρόπο της λειτουργίας τους και η κλίμακα τους υπακούει αυστηρά στις λειτουργικές τους απαιτήσεις, με αποτέλεσμα να κυριαρχεί η λιτότητα και η χρηστικότητα τους. 3.3.1. Τυπολογία - Περιγραφή Τυπολογικά ο λασιθιώτικος ανεμόμυλος «Μονόκαιρου» μύλου. ανήκει στην κατηγορία του «Πεταλόσχημου» η Πέραν της επιτόπιας έρευνας, αποτύπωσης και την σχετική τεκμηρίωση των ανεμόμυλων της περιοχής του οροπεδίου Λασιθίου, κρίθηκε αναγκαία η αναζήτηση σχετικών πληροφοριών από έγκυρες βιβλιογραφικές πηγές που αναφέρονται λεπτομερώς στον τρόπο κατασκευής και λειτουργίας των ανεμόμυλων. Για τις ανάγκες πληρότητας της παρούσας μελέτης πολύτιμες στάθηκαν οι πληροφορίες που αντλήθηκαν από τις έγκυρες εργασίες της αρχιτέκτονος Χρυσούλας Τζομπανάκη, (βλέπε «Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ, ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΩΝ ΝΕΩΤΕΡΩΝ ΧΡΟΝΩΝ, ΤΟΜΟΣ Α2, Ταξίδια των ανέμων, ταξίδια των υδάτων Ανεμόμυλοι και Νερόμυλοι της Κρήτης, Αντλητικοί ανεμόμυλοι του οροπεδίου»), καθώς επίσης των Βάϊου Ζαφείρη & Νομικού Στέφανου, (βλέπε «Ο ανεμόμυλος στις Κυκλάδες») και που αφορούν στην περιγραφή της κατασκευής του κτηρίου, των μηχανισμών και της λειτουργίας των ανεμόμυλων. 3.3.2. Εξωτερική δομή και διαμόρφωση του Λασιθιώτικου Ανεμόμυλου Ο αλεστικός ανεμόμυλος του οροπεδίου Λασιθίου έχει πεταλόσχημη κάτοψη: οι δύο μεγαλύτερες πλευρές είναι παράλληλες με μήκος που κυμαίνεται από 6,5 έως και 8 μέτρα και μέσο πλάτος 3,5 μέτρα περίπου. Η μια στενή πλευρά του (η βορειοδυτική λόγω της κατεύθυνσης του ανέμου) είναι ημικυκλική δίνοντας κατ' αυτόν τον τρόπο στην κάτοψη το σχήμα του πετάλου. Σ' αυτή την πλευρά τοποθετείται και ο αλεστικός μηχανισμός του ανεμόμυλου. Η είσοδος βρίσκεται στην απέναντι στενή ευθύγραμμη πλευρά. Αποτελούνται από ένα επίπεδο, συνήθως υπερυψωμένο ώστε να μπορεί να τοποθετηθεί η Φτερωτή, η οποία έχει σχεδόν πάντα σταθερή διάμετρο (περίπου οκτώ μέτρων). Σπάνια η υπερύψωση είναι τόση ώστε να προκύπτει κάποιος χώρος κάτω απ' το επίπεδο που τοποθετείται ο μηχανισμός άλεσης του μύλου και στις περιπτώσεις που υπάρχει πρόκειται για μικρό αποθηκευτικό χώρο. Η στέγη τους είναι επίπεδη με κλίση προς την πλευρά της εισόδου και το ψηλότερο σημείο στο ημικυκλικό τμήμα, όπου τοποθετείται και ο αλεστικός μηχανισμός. Το χαρακτηριστικό του λασιθιώτικου αλεστικού ανεμόμυλου είναι ο μόνιμος προσανατολισμός του στα βορειοδυτικά από όπου πνέουν μόνιμα οι άνεμοι και για το λόγο αυτό ονομάζονται «μονόκαιροι». Για το χτίσιμο του πέτρινου πύργου του ανεμόμυλου χρησιμοποιείται ο τοπικός ασβεστόλιθος συνήθως ακατέργαστος σε ποικιλία σχημάτων και μεγεθών. Μονάχα στα ελάχιστα ανοίγματα και στις γωνίες της στενής νοτιοανατολικής πλευράς όπου βρίσκεται και η είσοδος χρησιμοποιούνται ελάχιστα λαξευμένες πέτρες. Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) 7

Το πάχος του τοίχου ποικίλει ανάλογα με το μέγεθος του μύλου από 0,60m ως και 1,00m. Στους παλαιότερους μύλους φαίνεται να χρησιμοποιείται σαν συνεκτικό υλικό, απλή λάσπη από σκέτο χώμα που μερικές φορές το ανακάτευαν με άχυρο. Τα κενά συμπληρώνονταν με μικρές πέτρες το λεγόμενο «χαλικολόιμα». Σε διάφορα ύψη διακρίνονται μικρές οπές, οι λεγόμενες «σκαλότρυπες», που θα διευκόλυναν την στήριξη ξύλινης σκαλωσιάς για τις μελλοντικές επισκευές. Επίσης σε πολλές περιπτώσεις διακρίνονται προεξέχουσες πλακώδεις πέτρες που είχαν το ρόλο σκαλοπατιών για το ανέβασμα στη στέγη. Στην ημικυκλική πλευρά ορισμένων μύλων διακρίνονται οι λεγόμενες «σοκαρότρυπες», δηλαδή εσοχές στην λιθοδομή που μέσα τους ήταν φυτεμένο ένα κομμάτι αγριόξυλο ή ρίζα και στο οποίο δενόταν το «σοκαρόσχοινο», το σχοινί που χρησίμευε για το σταμάτημα της φτερωτής. Η πόρτα των λασιθιώτικων ανεμόμυλων βρίσκεται πάντα στην στενή υπήνεμη πλευρά. Έτσι δεν υπάρχει το εμπόδιο και οι κίνδυνοι στην επικοινωνία με το εσωτερικό του ανεμόμυλου όσο λειτουργεί η πτερωτή που βρίσκεται στην αντίθετη πλευρά και επιπλέον παραμένει ανοιχτή, για τις ανάγκες φωτισμού και αερισμού χωρίς να επηρεάζεται από τους βορειοδυτικούς ανέμους. Η κατασκευή των θυρόφυλλων είναι απλή, μονόφυλη, χωρικού τύπου, με κάθετες φαρδιές σανίδες (τάβλες) και τρεις εσωτερικές τραβέρσες. Το πλάτος τους κυμαίνεται από 0,70 ως 1,00m και το ύψος από 1,60 ως 1,90. Ο μυλωνάς είχε στη διάθεση του χοντρούς ξύλινους εσωτερικούς σύρτες. Το οριζόντιο υπέρθυρο (πρέκι) ήταν συνήθως από ακατέργαστη χοντρή ξυλεία χωρίς να λείπουν και οι περιπτώσεις υπερθύρων από επεξεργασμένους πελεκημένους μονόλιθους Το κατώφλι γινόταν από μια ή περισσότερες μερικά πελεκημένες πέτρες η διαμορφωνόταν από τις πλάκες της εσωτερικής πλακόστρωσης. Σε ορισμένους μύλους διακρίνονται ίχνη από υποτυπώδη τζάκια τα οποία εκτός από την θέρμανση του χώρου θα χρησίμευαν και για την προετοιμασία του φαγητού κάποιο χώρο, όπου χτίζονταν ένα υποτυπώδες τζάκι για το άναμμα φωτιάς. Η στέγη όπως ήδη αναφέρθηκε ήταν επίπεδη με κλίση: το ψηλότερο τμήμα της προς τη μεριά της Φτερωτής και το χαμηλό στην πλευρά της εισόδου. Η στέγη στηρίζεται σε ακατέργαστους κορμούς πρίνων η κυπαρισσιών η ασφένδαμου, πάνω στους οποίους τοποθετούσαν λεπτότερα ξύλα (κλαδιά η «σχίζες») και στην συνέχεια μια στρώση από θάμνους (συνήθως αστιβίδες) καλυπτόταν από αργιλόχωμα πάχους περίπου 20 εκατοστών που καθιστούσε αδιάβροχη την όλη κατασκευή. Η κεκλιμένη αυτή κατασκευή ήταν η πλέον κατάλληλη για την γρήγορη απορροή των όμβριων. Αφού τελείωνε η κατασκευή της στέγης γινόντουσαν τα αρμολογήματα η σοβαντίσματα. Οι περισσότεροι παλαιότεροι μύλοι φαίνεται να έχουν απλά αρμολογήματα ενώ σε ορισμένους νεώτερους εμφανίζονται πιο επιμελημένες κατασκευές με λάσπη από ασβέστη και άμμο και κάλυπτε ολόκληρη σχεδόν την εσωτερική και εξωτερική επιφάνεια. Στις παλαιότερες και πιο φτωχές κατασκευές, εσωτερικά χρησιμοποιούσαν επίχρισμα από χωματένια λάσπη πολλές φορές ανακατεμένη με άχυρο ή κατσικότριχα. Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) 8

Γενικά εξωτερικά το κτίσμα έμενε ανεπίχριστο η άφηναν ασοβάτιστες τις μεγάλες πέτρες αρμολογώντας τα υπόλοιπα τμήματα της λιθοδομής. Στο εσωτερικό του μύλου κατά μήκος των δύο μακριών πλευρών δεξιά και αριστερά του αλεστικού μηχανισμού, διακρίνονται πέτρινα πεζούλια και εσοχές. Η έκταση γύρω από τον κάθε ανεμόμυλο ήταν ακάλυπτη και χέρσα για καθαρά λειτουργικούς λόγους. Γενικά φαίνεται να υπάρχει μια σταθερή ελάχιστη απόσταση περίπου 8 μέτρων από μύλο σε μύλο. Την εξασφάλιση αυτού του χώρου την επέβαλαν λόγοι πρόνοιας, που αναγνωρίστηκαν αργότερα από το προστατευτικό εθιμικό δίκαιο και αφορούσε την ανάγκη να μην εμποδίζεται η ασφαλής λειτουργία της φτερωτής. Ο μοναδικός χώρος που διαμορφώνεται είναι αυτός της αυλής έξω από την είσοδο που είναι και ο μοναδικός προστατευμένος από τον άνεμο χώρος. 3.4. ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Βασικός στόχος της προτεινόμενης παρέμβασης είναι να ενισχυθούν και προβληθούν σωστά τα διαχρονικά ιστορικά και φυσικά χαρακτηριστικά της περιοχής και να ενταχθούν στα πλαίσια ενός γενικότερου σχεδιασμού του δήμου Οροπεδίου Λασιθίου που θα έχει παιδευτικό ρόλο για τους επισκέπτες που αναζητούν την παιδευτική διαδικασία στην περιήγηση τους. Για το λόγο αυτό οι ανεμόμυλοι του «Αυχένα Αμπέλου» προτείνεται να αποκατασταθούν δομικά και να γίνουν οι αναγκαίες εργασίες εξυγίανσης και καθαρισμού του περιβάλλοντος χώρου τους προκειμένου οι χώροι αυτοί να καταστούν βατοί και επισκέψιμοι. Οι εργασίες για την προστασία, αποκατάσταση περιβάλλοντος χώρου & κτιρίων αφορούν: Κατεδάφιση των τυχόν αυθαίρετων μεταγενέστερων στοιχείων και προσθηκών. Καθαρισμός και απομάκρυνση των υλικών από τους κατεστραμμένους μύλους. Αποκατάσταση των υφιστάμενων λιθοδομών και ανακατασκευή των κατεδαφισμένων τμημάτων των τοιχοποιιών των ανεμόμυλων. Ανακατασκευή του δώματος. Ανακατασκευή του μηχανισμού άλεσης & κίνησης σε επιλεγμένους ανεμόμυλους. Ανακατασκευή των φτερωτών. Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) 9

Αποκατάσταση στερέωση των ξερολιθοδομών των συνοδευτικών κτισμάτων (αυλές). Τοποθέτηση υπόγειου καλωδίου για τον φωτισμό των ανεμόμυλων. Καθαρισμός - διαμόρφωση μονοπατιού διασύνδεσης των ανεμόμυλων. 3.5. ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ, ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΚΑΙ ΥΛΙΚΩΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ Οι κυριότερες εργασίες, οι οποίες κρίνονται αναγκαίες για την επισκευή των κτηρίων μετά τον απαραίτητο καθαρισμό και απομάκρυνση των ξένων υλικών είναι: Καθαρισμοί των κατεστραμμένων λιθοδομών Ο καθαρισμός και η απομάκρυνση των υλικών των κατεστραμμένων λιθοδομών γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή με χειρωνακτική εργασία. Τα καθαιρεμένα υλικά απομακρύνονται αμέσως από τον τόπο του έργου. Τυχόν υλικά, κυρίως πέτρες, που μπορεί να επαναχρησιμοποιηθούν συγκεντρώνονται σε θέση τέτοια που να μην εμποδίζεται η εκτέλεση των εργασιών. Ενίσχυση Θεμελίωσης τοίχων Γίνεται τμηματική εξυγίανση (και ενίσχυση όπου αυτό είναι αναγκαίο) της θεμελίωσης της τοιχοποιίας και άμεση επικάλυψη των τάφρων που θα διανοιχτούν για τον σκοπό αυτό. Καθαιρέσεις τοίχων ή τμημάτων αυτών Κατά την καθαίρεση ενός τοίχου λαμβάνονται μέτρα αντιστήριξης των τοίχων που συνδέονται με αυτόν, ενώ κατά την καθαίρεση ολόκληρου τμήματος απαιτείται εκτός από την αντιστήριξη του τμήματος που παραμένει και ακαμπτοποίηση των υπαρχόντων ανοιγμάτων. Λίθοι που μπορεί να επαναχρησιμοποιηθούν, διαλέγονται, καθαρίζονται από το συνδετικό υλικό και συγκεντρώνονται σε θέση τέτοια που δεν εμποδίζεται η εκτέλεση των λοιπών εργασιών. Κατασκευή ή ανακατασκευή λιθοδομής Χρησιμοποιούνται λίθοι, όμοιοι με τους υπάρχοντες, το δε συνδετικό υλικό θα είναι ασβεστοτσιμεντοκονίαμα. Οι λίθοι από τις κατεστραμμένες τοιχοποιίες θα καθαριστούν και θα επαναχρησιμοποιηθούν. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται να δοθεί κατά το κτίσιμο στην συρραφή της νέας λιθοδομής με τους υπάρχοντες τοίχους, στους οποίους ανά διαστήματα θα αφαιρεθούν λίθοι για τη δημιουργία φωλεών, όπου θα τοποθετούνται νέοι λίθοι όσον είναι δυνατόν επιμήκεις και που θα ενοποιούν δομικά τους δύο τοίχους. Το κτίρι θα πρέπει να κτίζεται επιμελημένα εσωτερικά και εξωτερικά ταυτόχρονα και να δένεται ανά μικρά διαστήματα με «κλειδιά» δηλαδή με λίθους επιμήκεις που θα δένουν και τις δύο παρειές της τοιχοποιίας. Oι ορατές όψεις της νέας λιθοδομής θα είναι όμοιες με τις υφιστάμενες. Η ορατή επιφάνεια του συνδετικού υλικού πρέπει να είναι καλά πατημένη, να περιορίζεται σαφώς στους αρμούς χωρίς να καλύπτει το πρόσωπο των λίθων, αλλά να βρίσκεται λίγο βαθύτερα από αυτό. Το χρώμα της ορατής επιφάνειας του κονιάματος μπορεί να επιτευχθεί είτε εξαρχής κατά την παρασκευή του με δοκιμές της αναλογίας των υλικών ή με κατάλληλο πρόσμικτο, είτε στο τέλος κατά την τελική διαμόρφωση αυτής με πεταχτό κατάλληλο υλικό. Στερέωση Ενίσχυση λιθοδομής Η στερέωση και ενίσχυση των λιθοδομών περιλαμβάνει κυρίως τις εξής εργασίες: α. Καθαίρεση του κονιάματος Στα σημεία που πρόκειται να αποκατασταθεί η λιθοδομή θα πρέπει να γίνει καθαίρεση των τυχόν υφιστάμενων κονιαμάτων. Στα σημεία όπου κρίνεται ότι η λιθοδομή δεν χρήζει αποκατάστασης θα Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) 10

διατηρηθεί το υφιστάμενο κονίαμα των αρμών της εξωτερικής παρειάς της τοιχοποιίας. Στην εσωτερική παρειά της τοιχοποιίας θα πρέπει να γίνει καθαίρεση και καθαρισμός στο σύνολο της για να ενισχυθεί με αρμολόγημα. β. Αφαίρεση του υπάρχοντος συνδετικού υλικού, στα σημεία όπου αυτό είναι χαλαρό Η έλλειψη κονιαμάτων και η επιβάρυνση που έχουν δεχτεί οι λιθοδομές στο πέρασμα του χρόνου έχει συμβάλει στην χαλάρωση της λιθοδομής των μύλων σε διάφορα σημεία, στα οποία θα πρέπει να γίνει προσεκτικός καθαρισμός και απομάκρυνση των διαταραγμένων λίθων για να ακολουθήσει η αποκατάσταση των τμημάτων αυτών. γ. Επιμελημένο καθαρισμό των όψεων και διαβροχή Μετά την απομάκρυνση των κατεστραμμένων τμημάτων των τοίχων, την καθαίρεση των κονιαμάτων και την αφαίρεση του υπάρχοντος συνδετικού υλικού, στα σημεία όπου αυτό είναι χαλαρό, θα πρέπει να ακολουθήσει επιμελημένος και ιδιαίτερα προσεκτικός καθαρισμός των όψεων με διαβροχή για τον καθαρισμό των αρμών από χώματα και άλλα υλικά. Στην φάση αυτή η διαβροχή θα γίνει χωρίς την χρήση πίεσης ώστε να μην αφαιρεθεί σε πολύ μεγάλο βάθος το υφιστάμενο χωμάτινο κονίαμα. δ. Λιθοσυμπλήρωση, αποκατάσταση ρηγματώσεων συνδέσεων, αποκατάσταση ρωγμών λαξευτών λίθων Εάν υπάρχουν κενά στο σώμα της τοιχοποιίας συμπληρώνονται πάντα με λίθους, χρησιμοποιώντας ασβεστοκονίαμα. Κατά τις εργασίες αποκατάστασης μεγάλων ρηγματώσεων μετά τον καθαρισμό αφαιρούνται λίθοι που βρίσκονται αριστερά και δεξιά της ρωγμής και στη θέση τους τοποθετούνται λίθινα επιμήκη «κλειδιά». Τα κλειδιά τοποθετούνται ανά διαστήματα 0,50μ περίπου. Κατόπιν το άνοιγμα της ρωγμής σφραγίζεται με το υλικό του αρμολογήματος. Στην αποκατάσταση των ρωγμών των λαξευτών λίθων θα γίνει σφράγισμα του αρμού με κονίαμα λευκού τσιμέντου αλεσμένης πέτρας και ένεμα με αριάνι τσιμέντου. ε. Αντικατάσταση υπερθύρων, παραστάδων ανοιγμάτων Η πιθανή αντικατάσταση υπερθύρων και παραστάδων εκτελείται πάντα τμηματικά, λαμβάνοντας τα κατάλληλα μέτρα για την μη κατάρρευση του πρεκιού της τοιχοποιίας. Τα νέα υπέρθυρα και οι παραστάδες θα είναι όμοια με τα παλιά (ξύλινα η λίθινα κατά περίπτωση) και το βάθος της έδρασης τους επί των τοίχων πρέπει να είναι τουλάχιστον 20 εκ. ζ. Αρμολόγημα Το υλικό του αρμολογήματος στις επιφάνειες των τοίχων, θα είναι ασβεστοτσιμεντοκονίαμα λευκού τσιμέντου με κατάλληλο πρόσμικτο για την επίτευξη του τελικού χρώματος αυτού. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στην διαδικασία για την αποκατάσταση των τοιχοποιιών που θα παραμείνουν ανεπίχριστες και οι οποίες θα είναι χαλικολογημένες. Το υλικό πιέζεται όσο είναι δυνατόν βαθύτερα, και η εξωτερική του επιφάνεια έρχεται πρόσωπο με τους λίθους σύμφωνα με τα υποδείγματα του υφιστάμενου αρμολογήματος. Οι επιφάνειες των λαξευτών λίθων θα είναι ανεπίχριστες. Το τελείωμα του κονιάματος κοντά στις επιφάνειες αυτές, δεν είναι απότομο αλλά ομαλά κουρμπαριστό. Κατασκευή ξύλινου σκελετού στήριξης και κατασκευή μηχανισμού Αμέσως μετά την ολοκλήρωση των βασικών εργασιών αποκατάστασης της λιθοδομής του μύλου και πριν από την τελική επεξεργασία του αρμολογήματος θα πρέπει να τοποθετηθούν τα βασικά ξύλινα στοιχεία στα οποία στηρίζονται οι μηχανισμοί λειτουργίας του ανεμόμυλου, καθώς επίσης οι μυλόπετρες οι οποίες λόγω του ιδιαίτερα μεγάλου βάρους τους θα πρέπει να τοποθετηθούν πριν από την κατασκευή της στέγης και του μηχανισμού μετάδοσης της κίνησης. Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) 11

Πρώτα από όλα θα πρέπει να τοποθετηθούν τα μεγάλα δοκάρια που παραλαμβάνουν το βάρος του μηχανισμού άλεσης. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να διανοιχτούν οι αναγκαίες «φωλιές» στις οποίες θα πακτωθούν τα διατομής 20x20εκ. περίπου δοκάρια από ξύλο πεύκου (στο προβλεπόμενο από τα σχέδια της μελέτης ύψος της βάσης του μηχανισμού). Ο μηχανισμός άλεσης επικάθεται σε επίπεδο το οποίο στηρίζεται σε δύο μεγάλα δοκάρια διατομής 25x25 εκ. περίπου τα οποία πακτώνονται σε μεγάλο βάθος στην τοιχοποιία. Πάνω σε αυτά ακολουθεί το «πέτσωμα» με δοκούς διατομής περίπου 10χ20 εκατοστών και στην συνέχεια προτείνεται να τοποθετηθεί πλάκα από οπλισμένο λευκό σκυρόδεμα, πάνω στο οποίο θα τοποθετηθούν οι μυλόπετρες. Εκτός από το επίπεδο στήριξης του Μηχανισμού άλεσης και πάνω από αυτόν τοποθετείται το «τραβάτουλο» μια άλλη δοκός διατομής 30x30 εκ. περίπου η οποία εδράζεται πακτωμένη με τα δύο της άκρα στους αντιδιαμετρικούς λιθόδμητους τοίχους του πύργου του μύλου. Η επίστεψη των λιθοδομών του μύλου προτείνεται να γίνει με αφανές διάζωμα από οπλισμένο σκυρόδεμα διατομής 20χ20 εκ. Αφού ολοκληρωθεί η πάκτωση των βασικών δοκαριών, θα προχωρήσουν οι εργασίες ολοκλήρωσης της λιθοδομής και θα κατασκευαστούν τα υπόλοιπα ξύλινα τμήματα του μύλου των οποίων η αλληλουχία κατασκευής είναι η ακόλουθη: Πάνω στην βάση του μηχανισμού τοποθετείται η κάτω «μυλόπετρα» αφού «ζυγιαστεί» ακριβώς στο κέντρο του μύλου και αλφαδιαστεί. Στην συνέχεια τοποθετείται η «χελιδόνα» για να τοποθετηθεί η πάνω μυλόπετρα. Στην συνέχεια τοποθετείται το «αξόνι» με τα συνοδευτικά στοιχεία στην τελική του θέση. Στην φάση αυτή θα πρέπει να ζυγιαστούν όλοι οι βασικοί μηχανισμοί για να ολοκληρωθούν οι υπόλοιπες εργασίες τόσο της στέγης όσο και των μηχανισμών. Επίστρωση δαπέδων Η επικάλυψη των εσωτερικών δαπέδων των μύλων θα γίνει με πλάκα από ελαφρά οπλισμένο σκυρόδεμα με επικάλυψη πατητής τσιμεντοκονίας. Στο εξωτερικό δάπεδο, όπου απαιτείται η διαμόρφωση της αυλής θα γίνεται με τοπική πλάκα ακανόνιστη. Δώματα Τα νέα δώματα που πρόκειται να αντικαταστήσουν τα παλαιά κατασκευάζονται από σκελετό ξυλείας ελάτου πριστή μέσων διατομών τουλάχιστον 15 x 15 εκατ. μετά ακολουθεί η τοποθέτηση σανίδων μέσου πλάτους 15 εκατ. Στην συνέχεια τοποθετείται στεγανωτικό και θερμομωνοτικό υλικό και τέλος πλάκα από οπλισμένο σκυρόδεμα γκρίζου χρώματος. 3.6. ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Για τις ανάγκες υλοποίησης του έργου αναφέρονται οι απαραίτητες εργασίες που θα πρέπει να πραγματοποιηθούν: A. ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ A1. ΧΩΜΑΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ Eκσκαφή θεμελίων και τάφρων χωρίς τη χρήση μηχανικών μέσων σε εδάφη γαιώδη-ημιβραχώδη (+ΜΤΦ) Εξυγιαντικές στρώσεις με κατάλληλα προϊόντα εκσκαφών Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) 12

Χειρονακτική διακίνηση προϊόντων εκσκαφών και κατεδαφίσεων A2. ΚΑΘΑΙΡΕΣΕΙΣ Καθαίρεση ανωδομών από αργολιθοδομή ή λιθοδομή (+ΜΤΦ) Διαλογή των χρησίμων λίθων από τα προϊόντα καθαιρέσεως Καθαίρεση μεμονωμένων στοιχείων κατασκευών από άοπλο σκυρόδεμα με εφαρμογή συνήθων μεθόδων καθαίρεσης (+ΜΤΦ) Διάνοιξη οπής ή φωλιάς σε λιθοδομή A3. ΣΚΥΡΟΔΕΜΑΤΑ - ΟΠΛΙΣΜΟΙ Προμήθεια, μεταφορά επί τόπου, διάστρωση και συμπύκνωση σκυροδέματος με χρήση αντλίας ή πυργογερανού για κατασκευές από σκυρόδεμα κατηγορίας C16/20 Προμήθεια, μεταφορά επί τόπου, διάστρωση και συμπύκνωση σκυροδέματος με χρήση αντλίας ή πυργογερανού για κατασκευές από σκυρόδεμα κατηγορίας C20/25 Ξυλότυποι συνήθων χυτών κατασκευών Χαλύβδινοι οπλισμοί κατηγορίας B500C (S500s) Δομικά πλέγματα B500C (S500s) A4. ΞΗΡΟΛΙΘΟΔΟΜΕΣ - ΛΙΘΟΔΟΜΕΣ - ΣΕΝΑΖ Κατασκευή λιθοστρώτων από ξηρολιθοδομή - Λιθόστρωτα πάχους μέσου πάχους έως 25 cm Χειρόθετη λιθοπλήρωση Ξηρολιθοδομή με επιμελημένη επιφάνεια Κατασκευή λιθοδομής δύο όψεων Γραμμικά διαζώματα (σενάζ) μπατικών τοίχων Α5. ΞΥΛΟΥΡΓΙΚΑ - ΞΥΛΙΝΑ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ Ξύλινοι σκελετοί για οροφές από ξυλεία ελάτου, πριστή Σκελετοί πατωμάτων από δομική ξυλεία πριστή Κάλυψη οροφής με μισόταβλες Δάπεδο από ξυλεία τύπου Σουηδίας επί υπάρχοντος σκελετού από λωρίδες πλάτους από 8,01 έως 12,0 cm Παράθυρα και εξωστόθυρες ελληνικού "χωρικού" τύπου Διπλοί υαλοπίνακες συνολικού πάχους 18 mm, (κρύσταλλο 5 mm, κενό 8 mm, κρύσταλλο 5 mm) Α6. ΑΡΜΟΛΟΓΗΜΑΤΑ - ΧΡΩΜΑΤΙΣΜΟΙ Αρμολογήματα ακατεργάστων όψεων λιθοδομών Βερνικοχρωματισμοί ξυλίνων επιφανειών με βερνικόχρωμα δύο συστατικών βάσεως νερού η διαλύτου. Α7. ΕΠΙΣΤΡΩΣΕΙΣ - ΜΟΝΩΣΕΙΣ Επιστρώσεις με χονδρόπλακες ακανόνιστες Κατασκευή υπερθυρων & παραστάδων από τοπικο πωρολιθο Επιστρώσεις δαπέδων και περιθώρια με τσιμεντοκονίαμα σε τρεις στρώσεις πάχους 3,0 cm, με ενσωμάτωση ελαφρού συρματοπλέγματος Μεμβράνη συνθετικού ελαστικού (EPDM) Θερμομόνωση με πλάκες διογκωμένης πολυουρεθάνης Α8. ΦΥΤΕΥΣΕΙΣ Δένδρα κατηγορίας Δ5 Θάμνοι κατηγορίας Θ4 Ποώδη - πολυετή φυτά κατηγ. Π2 Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) 13

Υποστύλωση δένδρου με την αξία του πασσάλου για μήκος πασσάλου μέχρι 2,50 m Άνοιγμα λάκκων σε εδάφη γαιώδη - ημιβραχώδη με εργαλεία χειρός. Ανοιγμα λάκκων διαστάσεων 0,30 Χ 0,30 Χ 0,30 m Άνοιγμα λάκκων σε εδάφη γαιώδη - ημιβραχώδη με εργαλεία χειρός. Ανοιγμα λάκκων διαστάσεων 0,50 Χ 0,50 Χ 0,50 m Α9. ΔΙΑΦΟΡΑ Μηχανισμός Μονόκαιρου Ανεμόμυλου (άλεσης & κίνησης) Μηχανισμός Κίνησης Ανεμόμυλου (μόνο φτερωτή) Πληροφοριακή Πινακίδα Μύλων B. ΗΛΕΚΤΡΟΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ Β1. ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ Θα κατασκευασθεί ηλεκτρολογική εγκατάσταση ισχυρών ρευμάτων που θα τροφοδοτεί με χαμηλή τάση 230/400V 50Hz τα κυκλώματα φωτισμού, ρευματοδοτών και κίνησης της υπό μελέτη περιοχής. Η ηλεκτροδότηση θα γίνει από το δίκτυο χαμηλής τάσης της ΔΕΗ. Η ηλεκτρολογική εγκατάσταση ισχυρών ρευμάτων θα αρχίζει από τον μετρητή ηλεκτρικής ενέργειας της ΔΕΗ που βρίσκεται μέσα στο πίλαρ και θα καταλήγει στις διάφορες καταναλώσεις. Για τον φωτισμό ανάδειξης του εμπρόσθιου τοξωτού τμήματος των Ανεμόμυλων θα τοποθετηθούν επιδαπέδια φωτιστικά σώματα τύπου "μικρός προβολέας" στις θέσεις που φαίνονται στα σχέδια. ΤΖΕΡΜΙΑΔΩΝ 2013 Η ΣΥΝΤΑΞΑΣΑ Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) 14