ΣΥΝΤΟΜΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ ΘΕΜΑ : Η αναζήτηση του προσωπικού μας δρόμου. διαμέσου της ποίησης του Κ. Καβάφη Περιμένοντας τους βαρβάρους Ευαγγελία Τσολάκου εκπαιδευτικός
Κωνσταντίνος Καβάφης Γεννήθηκε στις 29 Απριλίου του 1863 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου από εύπορη οικογένεια, η οποία το 1876 πτώχευσε. Έχασε τον πατέρα του σε ηλικία 7 ετών. Η οικογένειά του μετακόμιζε συχνά, Λονδίνο, Παρίσι, Κωνσταντινούπολη. Σπούδασε σε αγγλικό σχολείο, γνώριζε αγγλικά γαλλικά και ήταν βαθύς γνώστης της ελληνικής ιστορίας. Εργάσθηκε ως δημοσιογράφος, ως μεσίτης στο Χρηματιστήριο, ως άμισθος γραμματέας στο Γραφείο Αδρεύσεως. Πέθανε από καρκίνο του λάρυγγα την ημέρα των γενεθλίων του στις 29 Απριλίου του 1933, σε ηλικία 70 ετών. Θεωρείται ο μεγαλύτερος ποιητής της σύγχρονης Ελλάδας η τολμηρή και ανορθόδοξη ποίηση του τον έκανε οικουμενικό ποιητή και σήμερα η ποίησή του διδάσκεται στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Ο Σεφέρης και ο Ελύτης, παρότι πήραν Νόμπελ λογοτεχνίας, ελάχιστα είναι γνωστοί στο εξωτερικό, τον Κ. Καβάφη όμως τον γνωρίζουν στα πέρατα της γης. Το περιμένοντας τους βαρβάρους γράφτηκε το 1904. Το πιο εντυπωσιακό από άποψη τεχνικής σ αυτό το ποίημα, συγκριτικά με παλαιότερες προσπάθειές του Καβάφη, είναι ο θεατρικός τρόπος ανάπτυξής του. Η σκηνή είναι πιθανότατα φανταστική, μα το σκηνικό υποβάλλει Ρώμη της παρακμής. Όμως το τόνος δεν είναι ρωμαϊκός, ούτε βυζαντινός αλλά είναι φαναριώτικος. Είναι η πτώση μιας αυτοκρατορίας ιδωμένης από το Φανάρι.
Περιμένοντας τους βαρβάρους Σκηνικό: Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στην παρακμή της Τι περιμένουμε στην αγορά συναθροισμένοι ; Είναι οι βάρβαροι να φθάσουν σήμερα. Γιατί μέσα στην σύγκλητο μια τέτοια απραξία ; Τι κάθοντ οι Συγκλητικοί και δεν νομοθετούνε ; Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα. Τι νόμους πια θα κάμουν οι Συγκλητικοί ; Οι βάρβαροι σαν έλθουν θα νομοθετήσουν. Γιατί ο αυτοκράτωρ μας τόσο πρωί σηκώθη, και κάθεται στης πόλεως την πιο μεγάλη πύλη στον θρόνο επάνω, επίσημος, φορώντας την κορώνα ; Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα. Κι ο αυτοκράτωρ περιμένει να δεχθεί τον αρχηγό τους. Μάλιστα ετοίμασε για να τον δώσει μια περγαμηνή. Εκεί τον έγραψε τίτλους πολλούς κι ονόματα. Γιατί οι δυό μας Ύπατοι κ οι πραίτορες εβγήκαν σήμερα με τες κόκκινες τες κεντημένες τόγες ; Γιατί βραχιόλια φόρεσαν με τόσους αμέθυστους, και δακτυλίδια με λαμπρά, γυαλιστερά σμαράγδια ; Γιατί να πιάσουν σήμερα πολύτιμα μπαστούνια, μ ασήμια και μαλάγματα έκτακτα σκαλιγμένα ; Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα, και τέτοια πράγματα θαμπώνουν τους βαρβάρους. Γιατί κ οι άξιοι ρήτορες δεν έρχονται σαν πάντα να βγάλουνε τους λόγους τους, να πούνε τα δικά τους ; Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα κι αυτοί βαριούνται ευφράδειες και δημηγορίες. Γιατί ν αρχίσει μονομιάς αυτή η ανησυχία κ η σύγχυσις ; Τα πρόσωπα τι σοβαρά που έγιναν ; Γιατί αδειάζουν γρήγορα οι δρόμοι κ οι πλατείες, κι όλοι γυρνούν στα σπίτια τους πολύ συλλογισμένοι ; Γιατί ενύχτωσε κ οι βάρβαροι δεν ήλθαν. Και μερικοί έφθασαν απ τα σύνορα και είπανε: πως βάρβαροι πια δεν υπάρχουν. Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους; Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις.
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Αγορά: Αρχαία αγορά, εκεί που μαζεύονταν οι πολίτες για να συζητήσουν τα τρέχοντα γεγονότα (κάτι σαν το σημερινό καφενείο του χωριού), ή για να αποφασίσουν και να ψηφίσουν. Βάρβαροι: Έτσι ονόμαζαν οι αρχαίοι Έλληνες όλους τους άλλους λαούς πλην των Ελλήνων και δεν είχε την κακή σημασία που δίνουμε εμείς σήμερα, αλλά είχε την σημασία ο ξένος ο άλλος = Όποιος δεν είχε λάβει ελλ. παιδεία. Αυτοκράτωρ: αυτό + κρατώ = αυτός που κρατά τον εαυτό. του= ο κυρίαρχος του εαυτού του. Σύγκλητος: Ανώτατο νομοθετικό συμβούλιο της ρωμαϊ-. κής αυτοκρατορίας. Πραίτορες: Τίτλος αρχόντων της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας αιρετών στρατιωτικών και πολιτικών που ήταν μετά τους Ύπατους. Τίτλος προϊσταμένων δικαστών στη βυζαντινή αυτοκρατορία. Ύπατοι: (=ανώτατος, ύψιστος) Ανώτατος άρχοντας. Περγαμηνή: (= Διφθέρα = δέρμα επεξεργασμένο ώστε να είναι κατάλληλη για γραφή) από την πόλη της αρχαίας Περγάμου απ όπου πήρε και το όνομά της. Σήμερα χρησιμοποιείται και μεταφορικά λέμε π.χ. αυτός έχει πολλές περγαμηνές, δηλαδή πολλά πτυχία, πολλές αναγνωρισμένες ικανότητες. τόγες: (τήβεννος) αρχοντική ενδυμασία των ρωμαίων. αμέθυστος: πολύτιμος λίθος (πέτρα). σμαράγδια: βαθυπράσινος, πολύτιμος, διαφανής λίθος. Ευφράδειες: ευ+ φράζω (δηλώνω, διακηρύσσω, κάνω κάτι σαφές) ευφραδής(= αυτός που μιλά ωραία). δημηγορίες: αγορεύω =βγάζω λόγο, στον δήμο =λαό.
-1- Τι περιμένουμε.: Μήπως αντί να στρεφόμαστε μέσα μας να βρούμε τις λύσεις, συνήθως, περιμένουμε κάτι, κάποιον απ έξω να μας τις δώσει και έτσι παραμένουμε παθητικοί και χαραμίζουμε την ενέργειά μας και μπαίνουμε σε μια κατάσταση παρακμής;.στην αγορά συναθροισμένοι; Και όταν είμαστε σε παρακμή τότε νοιώθουμε ανία και κενό, χάνουμε την ουσία του εαυτού μας, την πνευματικότητά μας, χάνουμε την δύναμή μας, που είναι η συνάντηση με τον εαυτό μας και αναζητούμε να χαθούμε μέσα στον όχλο και να λειτουργούμε σαν μια μάζα. Γιατί μέσα στην Σύγκλητο τέτοια απραξία; Η Σύγκλητος είναι το μυαλό μας, η λογική μας που μας συμβουλεύει και νομοθετεί και όταν αυτή είναι σε απραξία τότε περιμένουμε κάποιον άλλο να νομοθετήσει αντί για εμάς για εμάς.. Αν δεν ορίσεις εσύ τη ζωή σου θα το κάνει κάποιος άλλος για σένα ΑΤΚΙΣΟΝ Οι βάρβαροι σαν έλθουν θα νομοθετήσουν.: Οι βάρβαροι είναι οι άλλοι είναι αυτοί που έρχονται απ έξω, είναι εκείνοι που έρχονται δήθεν να καλύψουν το κενό που υπάρχει μέσα μας, με αντάλλαγμα, όμως, να μας εξουσιάσουν. (Ο Έλλην συμβολίζει αυτόν που έχει την ευθύνη του εαυτού του). Ρυθμίζουμε τη ζωή μας αναφορικά με τους άλλους, μάλλον, παρά με τον εαυτό μας επειδή συνηθίσαμε να ζούμε στην αυτοεγκατάλειψη. ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ Οι βάρβαροι σημαίνουν τον αποπροσανατολισμό μας, γιατί στην πραγματικότητα δεν υπάρχει τίποτα έξω μας, τίποτα που να μας καθιστά σίγουρους. Σίγουροι μπορούμε να είμαστε μόνο για εκείνο που μόνοι μας μπορούμε να δημιουργήσουμε. Βάρβαροι είναι επίσης και οι φωνές μέσα μας που μας προκαλούν σύγχυση, που μας κρατούν αδρανοποιημένους, που μας εμποδίζουν να δούμε καθαρά και μας κάνουν ν ασχολούμαστε συνέχεια μ αυτές. Είναι αυτές που μας καθηλώνουν στο χθες ή μας περιπλανούν στο αύριο και δεν μας αφήνουν να ζήσουμε στο ΤΩΡΑ. Αυτές τις φωνές, αν δεν μπορέσουμε να τις πειθαρχήσουμε, τότε θα είμαστε έτοιμοι να προσφέρουμε τον εαυτό μας στους άλλους και θ αναζητούμε απεγνωσμένα οι άλλοι να νομοθετήσουν αντί για μας. Μ αυτό τον τρόπο θα καταστούμε μόνοι μας υπόδουλοι και δεν θα μπορέσουμε ποτέ να ελευθερωθούμε. Γιατί η Πειθαρχία και η Ελευθερία είναι οι όψεις του ίδιου νομίσματος.
-2- Πρέπει να αναγνωρίσουμε αυτές τις φωνές, τις Σειρήνες μέσα μας, τους βαρβάρους μας, να τις αντιμετωπίσουμε και να τις απορρίψουμε. Πρέπει να κλείσουμε τα αυτιά μας και να μπορέσουμε να συναντήσουμε τον αληθινό μας εαυτό. Γιατί ο αυτοκράτωρ μας : Είναι αυτός που κρατά τον εαυτό του, που είναι κυρίαρχος του εαυτού του, που νοιώθει ικανός να το κάνει μόνος του, χωρίς τη βοήθεια άλλων, είναι σίγουρος για τον εαυτό του και δεν αφήνει να φωλιάζει μέσα του ο φόβος. Άλλωστε ο φόβος είναι το όπλο αυτών που θέλουν να μας εξουσιάσουν. Μόνο ένας δρόμος υπάρχει, κι ας είναι ο πιο δύσκολος, αυτός του να είμαι αυτοκράτωρ του εαυτού μου. Το παν μέτρο είναι ο εαυτός μου γιατί όταν αποκτήσουμε επίγνωση του εαυτού μας, τότε θα καταλάβουμε πως αυτός περικλείει τα πάντα. Μόνο αυτός μπορεί να μας βγάλει από το τέλμα, αυτός είναι το ανώτερό μας κομμάτι και οφείλουμε να μην τον αφήνουμε σε ύπνωση. Όταν δρούμε αυτοκρατορικά κάθε βαρβαρικό μέτρο είναι άχρηστο. Όταν δεν είμαστε αυτοκράτορες και δεν έχουμε την ευθύνη του εαυτού μας θα αναρωτιόμαστε πάντα: Γιατί μέσα στη σύγκλητο μια τέτοια απραξία; Τι κάθονται οι συγκλητικοί και δεν νομοθετούνε; Αν, όμως, πάρουμε την ευθύνη του εαυτού μας, αν αρχίσουμε να νομοθετούμε εμείς για εμάς τότε θα πάρουμε τις σωστές αποφάσεις, θα κάνουμε τις σωστές επιλογές και το κενό μέσα μας θα γεμίσει. Γιατί οι νόμοι που φτιάχνουν οι άλλοι, είναι καλοί γι αυτούς και όχι γι εμάς. Γι αυτό και πάντα νομίζουμε πως οι άλλοι μας απογοητεύουν, γιατί προσδοκούμε ν αναλάβουν την ευθύνη του δικού μας εαυτού και φυσικά ποτέ δεν το κάνουν. κάθεται στης πόλεως την πιο μεγάλη Πύλη; Η Πόλις - Πολιτεία είμαστε εμείς, ο εαυτός μας.. ετοίμασε να δώσει : Όταν δεν είμαστε αυτοκράτορες του εαυτού μας, τότε παραχωρούμε αυτό το δικαίωμα στους άλλους. Είμαστε έτοιμοι να τον παραδώσουμε στους άλλους...μια περγαμηνή : Προσπαθούμε, μάλιστα, να κάνουμε τον εαυτό μας ελκυστικό, φορώντας του διάφορα στολίδια, ετικέτες προσωπεία και ξοδεύουμε άπειρη ενέργεια για να τα συντηρήσουμε. Ξοδευόμαστε άσκοπα για να είμαστε όπως νομίζουμε πως μας θέλουν οι άλλοι. Ο εαυτός που δείχνουμε προς τα έξω, αυτός που πουλάμε στους άλλους είναι σαν τον Κύκλωπα Πολύφημο που βλέπει την μισή αλήθεια, αφού έχει ένα μάτι. Πρέπει ν αφήσουμε τον Οδυσσέα να τυφλώσει αυτό τον ψεύτικο εαυτό μας γιατί μόνο έτσι θ αναγκαστούμε να στραφούμε μέσα μας. Όπως ο Οιδίποδας που είδε την καθαρή αλήθεια από την στιγμή που τυφλώθηκε.
-3-.. οι δύο μας Ύπατοι κι οι Πραίτορες εβγήκαν σήμερα..: Οι κορυφαίοι στην εξουσία που συμβολίζουν τους δύο λοβούς του εγκεφάλου μας που ο ένας αντιπροσωπεύει τη λογική και ο άλλος το συναίσθημα, ο ένας το νου και ο άλλος την ψυχή..τες κόκκινες τόγιες : Το κόκκινο χρώμα συμβολίζει την επιθετικότητα, το φανταχτερό αυτό που αποσπά την προσοχή των άλλων, ο εύκολος δρόμος που μπορεί ν ακολουθήσει ο εαυτός μας, ενώ ο δύσκολος και ο σωστός είναι αυτός της απλότητας και του αυτοελέγχου. Όταν δεν εκτιμούμε και δεν πιστεύουμε στα ταλέντα μας, τότε τα ξεπουλάμε, δεν έχουμε αυτοπεποίθηση, δεν είμαστε σεμνοί, επιδεικνύουμε τα ψεύτικα προσωπεία μας και τις ετικέτες μας (τες κεντημένες τόγιες μας) και μας χρειάζεται η επιβεβαίωση των άλλων. τόσους αμέθυστους : Ο αμέθυστος συμβολίζει την αγάπη, την αλήθεια, την αιώνια σοφία, την πνευματικότητα, μετατρέπει την αρνητική ενέργεια σε θετική.. γυαλιστερά σμαράγδια..: Το σμαράγδι συμβολίζει την έμπνευση τη δημιουργικότητα, τα ταλέντα...οι άξιοι ρήτορες...: συμβολίζουν τον Λόγο, την ανώτερη σοφία μας. Και όλα αυτά είμαστε πρόθυμοι να τα παραδώσουμε στους άλλους, να τα ξεπουλήσουμε.. γιατί τέτοια πράγματα θαμπώνουν τους βαρβάρους.. : χωρίς τα περιττά στολίδια τις ετικέτες και τα προσωπεία μας αισθανόμαστε γυμνοί ανασφαλείς, νομίζουμε ότι δεν αξίζουμε και ότι χωρίς αυτά οι άλλοι δεν θα μας προσέξουν και δεν θ ασχοληθούν μαζί μας.πολύτιμα μπαστούνια, έκτακτα σκακιγμένα : Συμβολίζουν τα δεκανίκια που χρησιμοποιούμε. Οι δικαιολογίες που προβάλλουμε για τα λάθη μας, τις επιλογές μας και την απραξία μας...οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις: Όταν φοβόμαστε να μείνουμε με τον εαυτό μας τότε ζητάμε να βρισκόμαστε ανάμεσα σ άλλους, προσδοκούμε να έρθουν να λύσουν αυτοί ότι εμείς δεν μπορέσουμε και αν δεν το καταφέρουν, να έχουμε δικαιολογία και να μπορούμε να ρίξουμε το φταίξιμο σ αυτούς, γιατί δεν αντέχουμε να δούμε κατάματα την μια και μοναδική αλήθεια: πως υπεύθυνοι είμαστε εμείς και μόνο εμείς για τον εαυτό μας, εμείς για τα προβλήματά του και εμείς για την λύση τους. Πρέπει να ευχαριστώ τους βαρβάρους που δεν έρχονται, γιατί έτσι αναγκάζομαι να προχωρήσω μόνος μου.. είναι ανοιχτή η ιδιωτική οδός και όμως την ακολουθούν λίγοι κι είναι κρίμα ο ισόβιος εγκλεισμός στην κιβωτό της ανάγκης ΕΛΥΤΗΣ
-4- Είναι σημαντικό να μπορέσεις να υπάρξεις χωρίς βαρβάρους γιατί οι άνθρωποι αυτοί δεν είναι καμία λύση. Οι δύο σου Ύπατοι να είναι οι μόνοι που θα σε βοηθήσουν να γίνεις αυτοκράτορας του εαυτού σου. Οι συγκλητικοί σου να βγουν από την απραξία και να είναι αυτοί που θα νομοθετούν για σένα. Η ψυχή σου να βρίσκεται πάντα σε κατάσταση γαλήνης. Στο δύσκολο αυτό δρόμο, είθε να είμαστε όλοι οι άνθρωποι συνοδοιπόροι. Λίτσα Τσολάκου