Γιώργος. Μπίκος, Σοφία Τακάογλου Βασικές Αρχές Κοινωνικών Επιστηµών B Λυκείου ΝΕΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ
Α. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΘΕΩΡΗΣΕΙΣ 2.1 Το αντικείμενο της πολιτικής οικονομίας ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Το αντικείμενο της πολιτικής οικονομίας 4 Τι θα παραχθεί και πόσο: αποφασίζουν οι καταναλωτές, το κράτος, οι επιχειρήσεις. 4 Πώς θα παραχθεί: μέθοδοι, τεχνολογία. 4 Πώς θα διανεμηθεί: με ποια κριτήρια (πολιτική βούληση). 4 Πώς θα αναπτυχθεί η οικονομία: αύξηση παραγωγής, δικαιοσύνη, ευημερία. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1 Ποιο είναι το αντικείμενο της πολιτικής οικονομίας; Η πολιτική οικονομία είναι μια επιστήμη που ασχολείται με τη μελέτη οικονομικών φαινομένων, όπως η ζήτηση, η προσφορά, η αποταμίευση, ο πληθωρισμός, η ανεργία. Αντικείμενο της πολιτικής οικονομίας είναι η περιγραφή και η ανάλυση των τρόπων με τους οποίους παίρνονται αποφάσεις για τις εξής κατηγορίες ερωτημάτων: α. τι προϊόντα θα παραχθούν και σε ποιες ποσότητες, β. πώς θα παραχθούν τα προϊόντα, γ. πώς θα διανεμηθούν στα μέλη της κοινωνίας, δ. πώς θα αναπτυχθεί η οικονομία. Η πολιτική οικονομία είναι μια κοινωνική επιστήμη. 2 Να αναλύσετε τα βασικά ερωτήματα στα οποία καλείται να απαντήσει η πολιτική οικονομία. Η πολιτική οικονομία ως επιστήμη ασχολείται με τα εξής ερωτήματα: α. Τι προϊόντα θα παραχθούν και σε ποιες ποσότητες. Τα προϊόντα που παράγει μια οικονομία αλλάζουν. Νέα προϊόντα κάνουν την εμφάνισή τους και άλλων σταματά η κυκλοφορία στην αγορά. Η πολιτική οικονομία ασχολείται με το 51
2.1 TO ANTIKEIMENO TΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ποιοι αποφασίζουν γι αυτό. Οι καταναλωτές μέσω της ζήτησης των προϊόντων, οι επιχειρήσεις μέσω της αυξομείωσης ή της διακοπής της προσφοράς ή το κράτος μέσω της χρηματοδότησης; ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ ΓΝΩΣΕΩΝ Οι ανάγκες των ατόμων σε μια οικονομία είναι απεριόριστες ή ακόρεστες. Μια οικονομία όμως έχει περιορισμένες παραγωγικές δυνατότητες, λόγω περιορισμένων πόρων. Τα άτομα δεν μπορούν να έχουν όσα επιθυμούν, γι αυτό και πρέπει να γίνει μια ιεράρχηση των αναγκών που θα ικανοποιηθούν. Ο τρόπος επιλογής αυτών των αναγκών, καθώς και ο τρόπος παραγωγής των αγαθών, αντανακλούν τη φιλοσοφία (νόμοι, θρησκεία, ηθική, ιδεολογία) του εκάστοτε οικονομικού συστήματος. Τελικά η επιλογή των αναγκών που θα ικανοποιηθούν θα οδηγήσει σε επιλογή των αντίστοιχων αγαθών που πρέπει να παραχθούν και σε κατανομή των παραγωγικών συντελεστών. β. Πώς θα παραχθούν. Τα προϊόντα μπορούν να παραχθούν με πολλές εναλλακτικές μεθόδους πρόκειται για το πρόβλημα επιλογής τεχνολογίας. Ο τρόπος παραγωγής που θα χρησιμοποιηθεί εξαρτάται από την τεχνολογία που διαθέτει μια κοινωνία. Για παράδειγμα, η παροχή τραπεζικών υπηρεσιών μπορεί να γίνει με ανθρώπους, με αυτόματα μηχανήματα τραπεζικών συναλλαγών (ΑΤΜ) ή με τη χρήση του διαδικτύου. γ. Πώς θα διανεμηθούν. Τα προϊόντα που παράγονται διανέμονται στα μέλη μιας κοινωνίας. Αυτό γίνεται με διάφορους τρόπους, όπως: γίνεται ίση διανομή σε όλους, η διανομή γίνεται σε όσους εργάζονται, η διανομή γίνεται σε όσους έχουν την οικονομική δυνατότητα (διαθέτουν γη ή κεφάλαιο ή εργασία), η διανομή γίνεται με βάση τις ανάγκες των ατόμων. Κάθε κοινωνία έχει τα δικά της κριτήρια ανάλογα με την πολιτική βούληση που υπάρχει. Τα κριτήρια που θα επιλεγούν μπορεί να διασφαλίζουν την κοινωνική δικαιοσύνη, να μεριμνούν για τα αδύναμα οικονομικά στρώματα, να εξασφαλίζουν κοινωνική συναίνεση, μπορεί όμως να προκαλούν αδικία, να επιτείνουν το χάσμα μεταξύ υψηλών και χαμηλών εισοδημάτων, να αντιμετωπίζουν ευνοϊκά όσους διαθέτουν ισχυρά οικονομικά συμφέροντα. Η διανομή των προϊόντων είναι αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο είναι οργανωμένη η οικονομική ζωή των ανθρώπων και αυτό είναι αποτέλεσμα μιας μακράς ιστορικής διαδικασίας. δ. Πώς θα αναπτυχθεί η οικονομία. Ως οικονομική ανάπτυξη νοείται η αύξηση των παραγόμενων αγαθών και υπηρεσιών. Η αύξηση της παραγωγής μπορεί να 52
ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 2 βελτιώσει τη ζωή των ατόμων, δηλαδή να επιφέρει ευημερία, εάν η διανομή των προϊόντων είναι δίκαιη. 3 Τα βασικά οικονομικά ερωτήματα στα οποία καλείται να απαντήσει η πολιτική οικονομία είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους; Τα προβλήματα που αφορούν την επιλογή των προϊόντων, την τεχνολογία, τη διανομή και την ανάπτυξη της οικονομίας δεν είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους, αλλά βρίσκονται σε σχέση αλληλεπίδρασης. Για παράδειγμα: α. Ποια προϊόντα θα παραχθούν και σε ποιες ποσότητες: Έστω ότι μια κοινωνία αποφασίζει να αναπτύξει τη βιομηχανία τροφίμων προκειμένου να καλυφθούν οι διατροφικές ανάγκες του πληθυσμού. Αυτό δημιουργεί νέες ανάγκες και επηρεάζει την παραγωγή άλλων αγαθών που θα χρησιμοποιηθούν ως πρώτες ύλες, όπως γεωργικά, αλιευτικά, κτηνοτροφικά προϊόντα. β. Πώς θα παραχθούν: Η απόφαση για την παραγωγή τροφίμων θα συνοδευτεί από την επιλογή του τρόπου παραγωγής. Έτσι, θα αποφασιστούν θέματα όπως εάν θα γίνουν εισαγωγές, εάν τα εργοστάσια θα ανήκουν σε ιδιώτες ή στο κράτος, εάν θα απασχοληθούν και πόσοι εργαζόμενοι, εάν θα χρησιμοποιηθεί προηγμένη τεχνολογία, εάν θα παραχθούν προϊόντα χαμηλού κόστους ή ακριβότερα υψηλής ποιότητας. γ. Πώς θα διανεμηθούν: Η απόφαση για τον τρόπο παραγωγής επηρεάζει το κόστος και την τιμή των προϊόντων. Επίσης καθορίζει το πόσοι από αυτούς που συμμετέχουν στην παραγωγή, π.χ., ως εργαζόμενοι, δικαιούνται κάποιο προϊόν. Οι αμοιβές (π.χ. μισθοί, ενοίκια) όλων όσοι συμμετέχουν στην παραγωγή εξαρτώνται από τα κριτήρια που έχει υιοθετήσει η συγκεκριμένη κοινωνία. Η διανομή επηρεάζεται επίσης από τους φόρους και τα επιδόματα που παρέχει η πολιτεία ως μέτρα ανακατανομής του εισοδήματος, για να επιτύχει κοινωνικά πιο αποδεκτή διανομή και να εξαλείψει τις περιπτώσεις μεγάλης φτώχειας σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού. δ. Πώς θα αναπτυχθεί η οικονομία: Η παραγωγή τροφίμων δημιουργεί ανάγκες υποδομών για τη μεταφορά των προϊόντων. Έτσι, ανακύπτει το ζήτημα βελτίωσης του μεταφορικού δικτύου, ώστε να διακινούνται περισσότερα προϊόντα, γρηγορότερα και ασφαλέστερα. Η απόφαση για βελτίωση του μεταφορικού δικτύου (π.χ. δρόμοι, λιμάνια, αερολιμένες) επηρεάζει την ποσότητα των αγαθών που θα παραχθούν, το κόστος παραγωγής, την τιμή τους, καθώς και τη διανομή τους, μιας και δημιουργεί θέσεις εργασίας. 53
2 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΛΥΣΗ Α. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ Α1 Σημειώστε Σ (Σωστή) ή Λ (Λανθασμένη) στο κουτάκι για να χαρακτηρίσετε κάθε περίοδο. 1. Το είδος και η ποσότητα των προϊόντων που παράγονται σε μια οικονομία είναι σταθερά. 2. Το ποιοι αποφασίζουν για να παραχθεί ή όχι ένα προϊόν είναι θέμα που αφορά την πολιτική οικονομία. 3. Το πώς θα παραχθεί ένα προϊόν εξαρτάται από την τεχνολογία που έχει στη διάθεσή της μια κοινωνία. 4. Ο τρόπος παραγωγής των προϊόντων είναι αποκλειστικά θέμα πολιτικής βούλησης. 5. Τα οικονομικά ερωτήματα είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους. 6. Το οικονομικό πρόβλημα αφορά τη στενότητα των χρημάτων που υπάρχουν για την κάλυψη των απεριόριστων ή ακόρεστων αναγκών. 7. Η έλλειψη αγαθών σε μια οικονομία οφείλεται στη σχετική έλλειψη των παραγωγικών συντελεστών. 8. Το κύριο οικονομικό πρόβλημα δεν επιλύεται ποτέ, απλώς αμβλύνεται. 9. Η οικονομική ανάπτυξη σημαίνει αύξηση των εισοδημάτων των μελών της κοινωνίας. 10. Η οικονομική σταθερότητα αποτρέπει κοινωνικές εξεγέρσεις. 11. Ο φαύλος κύκλος της κρίσης έχει ως αποτέλεσμα μικρά εισοδήματα να φέρνουν όλο και μεγαλύτερη κρίση. 12. Οι οικονομολόγοι που είναι υπέρμαχοι της σχεδιασμένης οικονομίας υποστηρίζουν ότι η ιδιωτική επιχείρηση φέρνει οικονομική ανάπτυξη. 13. Η οικονομία στην αρχαία Ελλάδα σήμαινε το καλύτερο αποτέλεσμα με τα λιγότερα έξοδα και τη λιγότερη προσπάθεια. 14. Το σύστημα μέτρησης των εμπορευμάτων και η κατάρτιση πινάκων ισολογισμού, που αναπτύχθηκαν στην Αίγυπτο και τη Βαβυλώνα, δε συνιστούν οικονομική σκέψη. 15. Ο Ξενοφώντας διέκρινε τον κάτοχο περιουσίας από τον ικανό διαχειριστή της. 16. Ο Ξενοφώντας διατύπωσε την άποψη ότι η μεγάλη προσφορά μειώνει την τιμή ενός προϊόντος. 105
2 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΛΥΣΗ 17. Χρηστική αξία είναι το αίσθημα ικανοποίησης που νιώθει ένας άνθρωπος όταν χρησιμοποιεί ένα αγαθό. 18. Ο Αριστοτέλης συνέδεσε τις παραγωγικές σχέσεις με το επίπεδο ανάπτυξης των μέσων παραγωγής. 19. Ο Άνταμ Σμιθ θεωρεί ότι το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει στους τομείς της δικαιοσύνης και της ασφάλειας. 20. Ο Άνταμ Σμιθ προβληματίζεται για το αν και κατά πόσο ο ατομικός πλούτος φέρνει ευτυχία. 21. Ο Άνταμ Σμιθ ήταν υπέρ της ασυδοσίας των επιχειρήσεων. 22. Στην οικονομία που περιέγραφε ο Σμιθ υπήρχε έντονος ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων και οι τιμές καθορίζονταν από τις δυνάμεις ζήτησης και προσφοράς. 23. Στις σύγχρονες οικονομίες συνήθως υπάρχει τέλειος ανταγωνισμός. 24. Στην αρχαία Ελλάδα, εάν κάποιος δεν είχε στην ιδιοκτησία του δούλους, θεωρούνταν φτωχός. 25. Στην αρχαία Ελλάδα οι δούλοι προέρχονταν από αιχμαλώτους ή από ανθρώπους που είχαν χρεοκοπήσει. 26. Το 1821 το Α Σύνταγμα της Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου έπαψε να αναγνωρίζει νομικά τους δούλους ως «πράγματα». 27. Η Ελλάδα κατήργησε τη δουλεία πολύ πριν το πράξουν οι ΗΠΑ. 28. Τα λατιφούντια ήταν μικρά κτήματα τα οποία ο φεουδάρχης νοίκιαζε στους δουλοπάροικους. 29. Η αγγαρεία ήταν μια μορφή προσόδου που οι δουλοπάροικοι πλήρωναν στους φεουδάρχες. 30. Η Εκκλησία αμφισβήτησε το φεουδαρχικό σύστημα. 31. Η Γαλλική Επανάσταση το 1789 ήταν αποκορύφωμα του αιτήματος των αστών για εθνικό κράτος, χωρίς βασιλιά και με περιορισμένη τη δύναμη των φεουδαρχών. 32. Στις σύγχρονες οικονομίες η εμφάνιση των πολυεθνικών και ο ατελής ανταγωνισμός οδηγούν σε κρίσεις το καπιταλιστικό σύστημα. 33. Η αποφυγή των οικονομικών κρίσεων προϋποθέτει την παρέμβαση του κράτους στην οικονομία. 34. Ο καπιταλισμός βοήθησε να ξεπεραστούν οι οικονομικές ανισότητες σε όλο τον κόσμο. 35. Απώτερος σκοπός του σοσιαλιστικού συστήματος είναι η εγκαθίδρυση μιας κομμουνιστικής κοινωνίας. 36. Στο κομμουνιστικό σύστημα καθένας θα αμείβεται ανάλογα με την εργασία που προσφέρει. 106
ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 2 37. Μια αδυναμία της σχεδιασμένης οικονομίας είναι να εφοδιάσει την κοινωνία με καταναλωτικά αγαθά. 38. Οι όροι αγροτική, βιομηχανική και μεταβιομηχανική κοινωνία αφορούν τον τρόπο παραγωγής και τις παραγωγικές σχέσεις με τις οποίες οι άνθρωποι παράγουν διάφορα προϊόντα. 39. Στο φεουδαρχικό σύστημα είναι κυρίαρχος ο δευτερογενής τομέας παραγωγής. 40. Η Κολομβία ανήκει στις χώρες του Τρίτου Κόσμου. 41. Το δουλοκτητικό και φεουδαρχικό σύστημα αντιστοιχούν στον τύπο της αγροτικής κοινωνίας, ωστόσο δεν έχουν τις ίδιες σχέσεις παραγωγής. 42*. Οι οικονομολόγοι υπέρμαχοι της μεικτής οικονομίας υποστηρίζουν ότι βασικός μοχλός ανάπτυξης της οικονομίας είναι ο δημόσιος τομέας. 43*. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του καπιταλιστικού συστήματος είναι ότι οι εργαζόμενοι στις επιχειρήσεις είναι μισθωτοί εργάτες. 44*. Βασικό χαρακτηριστικό του καπιταλιστικού συστήματος είναι η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής από το κράτος. 45*. Η χειρωνακτική εργασία στην αρχαία Ελλάδα θεωρούνταν υποτιμητική. 46*. Τα οικονομικά ερωτήματα, που αποτελούν και το αντικείμενο της πολιτικής οικονομίας, είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους. 47*. Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία το εμπόριο δούλων ήταν εκτεταμένο. 48*. Ο Άνταμ Σμιθ υποστήριζε ότι η σχεδιασμένη οικονομία θα φέρει οικονομική ευημερία και κοινωνική δικαιοσύνη. 49*. Ο τρόπος οργάνωσης της οικονομίας παραμένει αμετάβλητος στον χώρο και στον χρόνο. 50*. Η στενότητα των αγαθών αποτελεί μέρος του οικονομικού προβλήματος. 51*. Στις μανιφακτούρες εργάζονταν πολλοί εργάτες με μισθό. 52*. Αντικείμενο της πολιτικής οικονομίας είναι αποκλειστικά η περιγραφή και ανάλυση των τρόπων με τους οποίους αποφασίζει μια οικονομία τι, πόσο και πώς θα παράγει προϊόντα και υπηρεσίες. 53*. Η άνιση διανομή του εισοδήματος μπορεί να πυροδοτήσει κοινωνικές εντάσεις και να αποτελέσει παράγοντα αποσταθεροποίησης της οικονομίας. 54*. Στο δουλοκτητικό σύστημα η εργασία γίνεται κυρίως από δούλους. 107
2 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΛΥΣΗ 55*. Μεταξύ άλλων, οικονομική ανάπτυξη σημαίνει αύξηση της παραγωγής των προϊόντων σε μια οικονομία. 56*. Η Εκκλησία στο φεουδαρχικό σύστημα υποστήριζε ότι κάθε εξέγερση ήταν αμαρτία. 57*. Κατά το Ρωμαϊκό Δίκαιο οι δούλοι ήταν πρόσωπα και όχι «πράγματα» (res). 58*. Τα είδη της ιδιοκτησίας στο φεουδαρχικό σύστημα είναι ο οίκος και τα μικρά κτήματα. 59*. Η στενότητα των αγαθών και υπηρεσιών οφείλεται στη σχετική έλλειψη παραγωγικών συντελεστών. 60*. Το καπιταλιστικό σύστημα απαντάται για πρώτη φορά στις μεταβιομηχανικές κοινωνίες. 61*. Ο νεοφιλελευθερισμός προσανατολίζεται στη συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας. 62*. Για τους υπέρμαχους της επιχειρηματικότητας και της ελεύθερης αγοράς βασικός μοχλός ανάπτυξης της οικονομίας είναι ο δημόσιος τομέας. 63*. Ο νεοφιλελευθερισμός υποστηρίζει ότι το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει σε μεγάλο βαθμό στην οικονομία. 64*. Στο φεουδαρχικό σύστημα απαντάμε μόνο πρόσοδο σε προϊόντα. 65*. Στο φεουδαρχικό σύστημα η Εκκλησία λειτουργούσε ως «συλλογικός φεουδάρχης». 66*. Οι οικονομολόγοι της Κλασικής Σχολής αποσύνδεσαν τη μελέτη των οικονομικών φαινομένων από την κοινωνία και την πολιτική. 67*. Η ιδιωτική επιχειρηματικότητα και η μισθωτή εργασία είναι βασικά χαρακτηριστικά του καπιταλιστικού συστήματος. 68*. Οι ΗΠΑ ανήκουν στον Δεύτερο Κόσμο. 69*. Οι οικονομολόγοι υπέρμαχοι της μεικτής οικονομίας υποστηρίζουν ότι η ιδιωτική επιχείρηση είναι αυτή που προκαλεί την οικονομική ανάπτυξη. 70*. Τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται για τον τρόπο διανομής των παραγόμενων προϊόντων στα μέλη της κοινωνίας είναι ζήτημα πολιτικής βούλησης. 71*. Η διαρκής αύξηση των καταναλωτικών αναγκών μέσω της διαφήμισης οξύνει το πρόβλημα της στενότητας των διαθέσιμων παραγωγικών πόρων. 108
ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 2 Α2 Στις παρακάτω προτάσεις να επιλέξετε το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Το κράτος παρεμβαίνει στην οικονομία μέσω επενδύσεων σε έργα υποδομής και ως κράτος πρόνοιας: α. στο καπιταλιστικό σύστημα γ. στη μεικτή οικονομία β. στο σοσιαλιστικό σύστημα δ. σε όλα τα παραπάνω 2. Η αγροτική κοινωνία μπορεί να αντιστοιχεί: α. σε δουλοκτητικό σύστημα γ. σε δουλοκτητικό και φεουδαρχικό σύστημα β. σε φεουδαρχικό σύστημα δ. σε κανένα από τα παραπάνω 3. Διέκρινε για πρώτη φορά τα οικονομικά συστήματα: α. ο Ξενοφώντας γ. ο Άνταμ Σμιθ β. ο Αριστοτέλης δ. ο Καρλ Μαρξ 4*. Η αταξική κοινωνία είναι στόχος του: α. φιλελευθερισμού γ. καπιταλιστικού συστήματος β. νεοφιλελευθερισμού δ. κομμουνιστικού συστήματος 5*. Το κύριο οικονομικό πρόβλημα κάθε κοινωνίας οφείλεται: α. στις απεριόριστες ανάγκες γ. στην περιορισμένη ποσότητα των αγαθών β. στους περιορισμένους πόρους δ. σε όλα τα παραπάνω 6*. Η πολιτική οικονομία είναι: α. κλάδος της κοινωνιολογίας γ. φυσική επιστήμη β. κλάδος της ιστορίας δ. κοινωνική επιστήμη 7*. Ο όρος «φαύλος κύκλος της κρίσης» αναφέρεται: α. στην εξάντληση των φυσικών πόρων. β. στην αύξηση των θέσεων εργασίας. γ. στο γεγονός ότι τα όλο και μικρότερα εισοδήματα φέρνουν όλο και μεγαλύτερη κρίση. δ. στην κρίση των κοινωνικών επιστημών, όταν αδυνατούν να δώσουν λύση στα κοινωνικά προβλήματα. 109
Βασικές Αρχές Κοινωνικών Επιστηµών Β Λυκείου Το βιβλίο αυτό φιλοδοξεί να συµβάλει στη σωστή προετοιµασία των µαθητών της Β Λυκείου στο νέο µάθηµα Βασικές Αρχές Κοινωνικών Επιστηµών. Προσαρµοσµένο στις αυξηµένες διδακτικές ανάγκες αποτελεί µια συγκροτηµένη πρόταση για τη διδασκαλία και την εξέταση του µαθήµατος. Συγκεκριµένα, κάθε κεφάλαιο περιλαµβάνει: Συνοπτική παρουσίαση της ύλης µε διαγράµµατα Παρουσίαση του µαθήµατος µε ερωτήσεις απαντήσεις Απαντήσεις στις ερωτήσεις ασκήσεις δραστηριότητες του σχολικού βιβλίου Ερωτήσεις και ασκήσεις για λύση (αντικειµενικού τύπου και ανάπτυξης) Ωριαίο κριτήριο αξιολόγησης στην ύλη του κεφαλαίου Ακολουθούν δίωρα κριτήρια αξιολόγησης σε όλη την εξεταστέα ύλη σύµφωνα µε τις οδηγίες αξιολόγησης για τις γραπτές προαγωγικές εξετάσεις. Στο τέλος του βιβλίου δίνονται οι απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις και τις ασκήσεις για λύση, καθώς και σε όλα τα κριτήρια αξιολόγησης. ISBN 978-960-566-949-2 ΒΟΗΘ. ΚΩ. ΜΗΧ/ΣΗΣ 6949 ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ www.metaixmio.gr Σχεδιασµός εξωφύλλου: Redoine Amzlan