Ορυκτός Πλούτος και Τοπικές Κοινωνίες Εισήγηση του Νομάρχη Κοζάνης Γιώργου Δακή Λιγνίτης Εθνικό Καύσιμο Νομός Κοζάνης η Ενεργειακή Καρδιά της Ελλάδος Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης
Λιγνίτης Ενεργειακό Ισοζύγιο Νομός Κοζάνης 1 Οι Έλληνες διαχρονικά συνηθίσαμε να ταυτίζουμε τη Δυτική Μακεδονία και ιδιαίτερα το Νομό Κοζάνης με τη λέξη «ΕΝΕΡΓΕΙΑ». Μία ταύτιση απόλυτα δικαιολογημένη, αφού αυτός αποτελεί μία από τις πλουσιότερες σε ορυκτές πρώτες ύλες περιοχές της Ελλάδος. Τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά του Νομού μας δεν θα διαφοροποιούνταν ουσιαστικά απ' αυτά ενός τυπικού επαρχιακού Νομού, εάν δεν υπήρχαν στην περιοχή τα πλούσια κοιτάσματα λιγνίτη. Το ορυκτό αυτό που σε αφθονία βρέθηκε στο υπέδαφος του Νομού, στηρίζει το ενεργειακό ισοζύγιο της Χώρας, αποτέλεσε και αποτελεί πρωτεύοντα άξονα της οικονομικής δραστηριότητας της περιοχής. Δικαιολογημένα λοιπόν, ο Νομός Κοζάνης, χαρακτηρίζεται ως η ενεργειακή καρδιά της Ελλάδος, αφού στα εδάφη του παράγεται το μεγαλύτερο ποσοστό ηλεκτρικού ρεύματος συγκριτικά με κάθε άλλο Νομό.
Ο Λιγνίτης ως ενεργειακό καύσιμο 2 Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, ο κύριος άξονας των ενεργειακών προγραμμάτων της Χώρας μας στηρίχτηκε αποκλειστικά στην αξιοποίηση του μοναδικού εγχώριου ενεργειακού πόρου, του λιγνίτη. Ως προς την παρουσία του, την εξέλιξη των μεγεθών της παραγωγής του και τη δυνατότητα μελλοντικής αξιοποίησης του αξίζουν να σημειωθούν τα εξής:
Παρουσία του λιγνίτη, διαχρονική εξέλιξη των μεγεθών της παραγωγής του 3 Ολιγνίτης αποτελεί το σημαντικότερο για την Ελληνική οικονομία ενεργειακό καύσιμο. Σε αυτόν βασίστηκε ο εξηλεκτρισμός της Χώρας μας. Η Ελλάδα κατέχει σήμερα τη δεύτερη θέση σε παραγωγή λιγνίτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την έκτη θέση παγκοσμίως καλύπτοντας έτσι πάνω από τα δύο τρίτα (67%) της εγχώριας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Με βάση τα συνολικά αποθέματα και τον προγραμματιζόμενο ρυθμό κατανάλωσης στο μέλλον, υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα οι υπάρχουσες ποσότητες λιγνίτη επαρκούν για τα επόμενα περίπου 45 χρόνια. Μέχρι σήμερα έχουν εξορυχτεί συνολικά 1,3 δισ. τόνοι λιγνίτη ενώ τα εκμεταλλεύσιμα αποθέματα του ανέρχονται σε 3,1 δισ. τόνους περίπου.
Παραγωγή λιγνίτη, διαγραμματική εξέλιξη της 4 Παραγωγή λιγνίτη σε εκ. τόνους 1952 1960 1970 1980 1990 2000 2007 0,07 2,16 7,64 22,7 49,91 63,31 63,4
Πλεονεκτήματα και Μειονεκτήματα από τη χρήση του λιγνίτη 5 Η αξιοποίηση του μοναδικού εγχώριου ενεργειακού πόρου, του λιγνίτη, συνεπάγεται σημαντικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα για την ενεργειακή πολιτική της Χώρας μας, τα κυριότερα των οποίων είναι τα εξής: Πλεονεκτήματα: Είναι καύσιμο στρατηγικής σημασίας για τη Χώρα, πρόσθετα συμβάλλει στη μείωση της εξάρτησής μας από το πετρέλαιο. Έχει συγκριτικά χαμηλό κόστος εξόρυξης. Διακρίνεται για τη σταθερή και άμεσα ελέγξιμη του τιμή.
Πλεονεκτήματα από τη χρήση του λιγνίτη (συνέχεια) 6 Παρέχει σταθερότητα και ασφάλεια στον ανεφοδιασμό του καυσίμου. Η αξιοποίηση του προσφέρει, θέσεις εργασίας στην Ελληνική Περιφέρεια, ιδιαίτερα σε περιοχές που εμφανίζουν μεγάλα ποσοστά ανεργίας. Η αξιοποίηση του προσφέρει, πολλές θέσεις εργασίας στην τοπική αγορά, συνεργασίες με τοπικές ιδιωτικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ενδυνάμωση της τεχνογνωσίας και της εξειδίκευσης του εργατικού δυναμικού της περιοχής. Η αξιοποίηση του έχει συντελέσει σημαντικά στην αύξηση του Εθνικού μας προϊόντος.
Μειονεκτήματα από τη χρήση του λιγνίτη 7 Οι υψηλές εκπομπές ατμοσφαιρικών ρύπων και αερίων του θερμοκηπίου από τις ενεργειακές μονάδες. Η υποβάθμιση των επιφανειακών και υπογείων υδάτων εξαιτίας των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με το λιγνίτη. Η Υποβάθμιση του εδάφους. Η αποκλειστική παραγωγική απασχόληση με το λιγνίτη δεν επιτρέπει την προώθηση και εφαρμογή εναλλακτικών αναπτυξιακών στρατηγικών.
Η Ηλεκτροπαραγωγή στο Νομό Κοζάνης 8 Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στη Χώρα μας στηρίζεται κατά 60% περίπου στην αξιοποίηση του λιγνίτη, τα μεγαλύτερα κοιτάσματα αυτού βρίσκονται στη Δυτική Μακεδονία και συγκεκριμένα στη λεκάνη Κοζάνης - Πτολεμαΐδας - Αμυνταίου - Φλώρινας. Στο Νομό Κοζάνης, λειτουργούν σήμερα τέσσερα (4) λιγνιτωρυχεία Νοτίου Πεδίου, Καρδιάς, Κυρίου Πεδίου, Νότιο-Δυτικού Πεδίου και τμήμα του Αμυνταίου.
Νομός Κοζάνης η ενεργειακή καρδιά της Ελλάδος 9
Ενεργειακές μονάδες του Νομού Κοζάνης και οι αντίστοιχες δυναμικότητες τους 10 ΑΗΣ Πτολεμαΐδας (4 μονάδες) 620 MW. ΑΗΣ Καρδιάς (4 μονάδες) 1250 MW. ΑΗΣ Αγ. Δημητρίου (5 μονάδες) 1595 MW. ΑΗΣ ΛΙΠΤΟΛ (2 μονάδες) ) 43 MW. Στο Νομό Κοζάνης λειτουργεί πρόσθετα και ένας ΥΗΣ παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας αποτελούμενος από 3 μονάδες συνολικής ισχύος 375 MW.
Η Οικονομική Διάσταση της Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας στο Νομό Κοζάνης 11 Για την Κοζάνη η λειτουργία των λιγνιτικών εγκαταστάσεων αποτελεί ένα σύνθετο ζήτημα. Η εξόρυξη ξ λιγνίτη σε συνδυασμό με την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αποτέλεσαν και εξακολουθούν να αποτελούν τη βασικότερη οικονομική δραστηριότητα που συμβάλλει σημαντικά στη διαμόρφωση του ΑΕΠ της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας και στην απασχόληση του ενεργού πληθυσμού της περιοχής. Με βάση επίσημα στοιχεία που προέρχονται από τη ΕΣΥΕ και τη ΔΕΗ Α.Ε.:
Οικονομική Διάσταση της Παραγωγής Ηλεκτρικής Εέ Ενέργειας, στοιχεία της Ε.Σ.Υ.Ε Ε 12 Το 2006 στο Νομό Κοζάνης η ΔΕΗ απασχολούσε περίπου 7.500 εργαζόμενους εκ των οποίων οι 6.000 με σχέση μόνιμης εργασίας. Χαρακτηριστική είναι η συνεχής μείωση του αριθμού των εργαζομένων στις μονάδες της ΔΕΗ στο Νομό Κοζάνης από το 2000 και μέχρι σήμερα. Το 2008, οι δύο κλάδοι, των ορυχείων και του ηλεκτρισμού, αθροιστικά παρείχαν σε ποσοστό περίπου το 1,2% του συνολικού Ακαθαρίστου Εγχωρίου Προϊόντος.
Οικονομική Διάσταση της Παραγωγής Ηλεκτρικής Εέ Ενέργειας στοιχεία της Ε.Σ.Υ.Ε Ε (συνέχεια) έ 13 Η προστιθέμενη αξία της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν του 2006 ανερχόταν σε 4.257 εκ. ευρώ. Μέγεθος που αντιστοιχεί σε ποσοστό της τάξης του 2,1% του συνολικού ΑΕΠ. Το κατά κεφαλήν Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν στη Δυτική Μακεδονία στα τέλη του 2007 ανήλθε σε 16.391 ευρώ όταν το μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Χώρας άγγιζε τα 20.386 ευρώ.
Οικονομική Διάσταση της Παραγωγής Ηλεκτρικής Εέ Ενέργειας στοιχεία της Ε.Σ.Υ.Ε Ε (συνέχεια) έ 14 Από τα οικονομικά δεδομένα που αποτυπώθηκαν προηγούμενα και λαμβάνοντας ας υπόψη ότι η συμβολή των τομέων εξόρυξης - ενέργειας στη διαμόρφωση του Περιφερειακού Ακαθαρίστου Προϊόντος ανέρχεται στο 33%, αντιλαμβανόμαστε την τεράστια συμβολή της δραστηριότητας που αναπτύσσεται από τη ΔΕΗ στο Νομό μας για την τοπική και συνολικά την Εθνική οικονομία.
Οικονομική Διάσταση της Παραγωγής Ηλεκτρικής Εέ Ενέργειας (συνέχεια) έ 15 Η ΔΕΗ Α.Ε. μετά από διεκδίκηση της τοπικής κοινωνίας, συμφώνησε στη χορήγηση ανταποδοτικού τέλους. Με το ανταποδοτικό τέλος που καταβάλλεται από τη ΔΕΗ Α.Ε. στο Νομό μας (0,4% της αξίας της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας), εκτελούνται έργα αναβάθμισης του περιβάλλοντος, υποδομών και ανάπτυξης, έτσι ώστε ο Νομός να αντιμετωπίσει τις δυσμενείς επιπτώσεις της επερχόμενης μεταλιγνιτικής περιόδου. Η ΔΕΗ αποτελεί παράλληλα και μία θετική πρόκληση για οργάνωση και συνεργασία των τοπικών επιχειρήσεων μαζί της.
Αρνητικές επιπτώσεις από τη δραστηριοποίηση της ΔΕΗ στο Νομό όκοζάνης για την οικονομική του φυσιογνωμία 16 Λόγω της υψηλής προστιθέμενης αξίας που προέρχεται από την εξορυκτική και ηλεκτροπαραγωγική δραστηριότητα της ΔΕΗ Α.Ε. στην περιοχή, η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας κατατάχθηκε στις στατιστικά «πλούσιες» Περιφέρειες της Χώρας, του «στόχου 2, Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα» των διαρθρωτικών ταμείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή στις περιφέρειες της μεταβατικής περιόδου (phasing out), με συνέπεια την εξαίρεση μας από τα τομεακά προγράμματα των Υπουργείων, τα οποία συγχρηματοδοτούνται από το Ταμείο Συνοχής, άρα την απώλεια πόρων που θα μπορούσαμε ως Νομός και ως Περιφέρεια να διεκδικήσουμε.
Αρνητικές επιπτώσεις από τη δραστηριοποίηση της ΔΕΗ στο Νομό όκοζάνης για την οικονομική του φυσιογνωμία 17 Η αποστέρηση του ανθρώπινου δυναμικού του Νομού από άλλες δραστηριότητες του πρωτογενή και δευτερογενή τομέα με συνέπεια τη μείωση της απασχόλησης ης στη γεωργία και την κτηνοτροφία,, την απουσία επιχειρηματικής νοοτροπίας και κουλτούρας με αποτέλεσμα το χαμηλότερο δείκτη επιχειρηματικότητας στη Χώρα. Η απουσία εναλλακτικών οικονομικών δραστηριοτήτων ικανών σταδιακά να αναπληρώσουν τη διαφαινόμενη μείωση της δραστηριότητας της ΔΕΗ, ανάλογων με αυτές που επιχειρούνται σε αντίστοιχες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αντιμετωπίζουν αλλαγές στο οικονομικό και κοινωνικό τους περιβάλλον.
Κοινωνική και Περιβαλλοντική Διάσταση της Παραγωγής Ηλεκτρικής Εέ Ενέργειας στο Νομό όκοζάνης, Αρνητικές Συνέπειες 18 Η μακροχρόνια εκμετάλλευση των λιγνιτικών κοιτασμάτων στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, έχει δημιουργήσει δυσεπίλυτα κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα τα κυριότερα των οποίων είναι τα εξής: Η Αποκατάσταση των εδαφών: Η εξορυκτική δραστηριότητα έχει προκαλέσει σοβαρότατες επιπτώσεις, όπως καταστροφή της συνέχειας των γεωλογικών επιφανειών, του ανάγλυφου του εδάφους καθώς επίσης και των εδαφών που δημιουργήθηκαν με φυσικές διαδικασίες. Αποτέλεσμα της, η συνεχής μείωση της καλλιεργήσιμης γεωργικής γης και γενικότερα η αλλαγή των χρήσεων γης στην ευρύτερη περιοχή.
Αρνητικές κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνέπειες (συνέχεια) 19 Η Διαφύλαξη και Αποκατάσταση των Υδροφόρων Οριζόντων: Οι τρεις βασικοί υδροφορείς της περιοχής, (λεκάνη Νοτίου Πεδίου, Πτολεμαΐδας - Βεγορίτιδος, Αμυνταίου), απειλούνται με καταστροφή εξαιτίας της εξορυκτικής δραστηριότητας και λόγω των υψηλών απαιτήσεων των σταθμών, σε νερό ψύξης. Συνέπεια του γεγονότος αυτού η σταδιακή εξάντληση του νερού στην περιοχή που αποτελεί και τον σημαντικότερο φυσικό της πόρο.
Αρνητικές κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνέπειες (συνέχεια) 20 Η Αντιμετώπιση της Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης: Πηγές του προβλήματος είναι, τόσο η λειτουργία των σταθμών της περιοχής, όσο και ο τρόπος εκμετάλλευσης των λιγνιτικών κοιτασμάτων (επιφανειακή εξόρυξη). Η Αυξημένη ατμοσφαιρική ρύπανση προκαλείται από το σύστημα μεταφοράς ανοιχτών ταινιόδρομων και την μεγάλη διακίνηση μαζών με χρήση φορτηγών στα ορυχεία, καθώς επίσης και από τις αυξημένες εκπομπές ρύπων των σταθμών. Συνέπεια αυτής, η εμφάνιση οξύτατων προβλημάτων υγείας στους κατοίκους των γειτνιαζόντων με τους σταθμούς της ΔΕΗ και τα λιγνιτωρυχεία οικισμούς και η συνεχής υποβάθμιση του περιβάλλοντος.
Προτάσεις της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Κοζάνης για την ενίσχυση της αειφορίας του Νομού και τη μετεξέλιξη του σε Νομό της «Πράσινης Ανάπτυξης» και της «Σύγχρονης Ενεργειακής Παραγωγής» 21 Στην κατεύθυνση της άμεσης αντιμετώπισης των πολυδιάστατων οικονομικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών προβλημάτων που ο Νομός Κοζάνης σήμερα αντιμετωπίζει, την ενίσχυση και προάσπιση της αειφορίας της περιοχής και τη μετεξέλιξη του Νομού Κοζάνης σε ένα σύγχρονο ενεργειακό Νομό, η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης προτείνει και διεκδικεί τα εξής: Τη διερεύνηση της δυνατότητας πλήρους αντικατάστασης των παλαιών ρυπογόνων μονάδων από νέες, αντιρρυπαντικής τεχνολογίας και την άμεση υλοποίηση των δεσμεύσεων που η ΔΕΗ Α.Ε. ανέλαβε στην κατεύθυνση αυτή.
Προτάσεις της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Κοζάνης (συνέχεια) 22 Την εντατικοποίηση της προσπάθειας για τοποθέτηση αντιρρυπαντικών φίλτρων νέας τεχνολογίας σε όλους τους ΑΗΣ. Την καθιέρωση μηχανισμού καθημερινής καταγραφής και αξιόπιστης ενημέρωσης των πολιτών για τα επίπεδα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην περιοχή με την εγκατάσταση ειδικών μονάδων μέτρησης ρύπων όπου αυτό είναι απαραίτητο και τον εκσυγχρονισμό των ήδη υπαρχόντων. Την εμπεριστατωμένη μελέτη για πιθανή επέκταση του μέτρου της μετεγκατάστασης οικισμών του Νομού των οποίων το περιβάλλον και η δημόσια υγεία υπόκειται ή πρόκειται να υποστεί σημαντική επιβάρυνση από τις λιγνιτικές δραστηριότητες, χωρίς να προαπαιτείται η ύπαρξη κοιτασμάτων λιγνίτη στο υπέδαφός τους.
Προτάσεις της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Κοζάνης (συνέχεια) 23 Την άμεση πραγματοποίηση των δεσμεύσεων που η ΔΕΗ Α.Ε. ανέλαβε για την μετεγκατάσταση των οικισμών Ποντοκώμης, Μαυροπηγής και Ακρινής του Νομού Κοζάνης. Την επαναπόδοση εκτάσεων που είχαν δεσμευτεί από την ΔΕΗ στις τοπικές κοινωνίες για γεωργικούς ή άλλους σκοπούς. Την εκπόνηση η εμπεριστατωμένης μ μελέτης για την αποτίμηση η των επιπτώσεων από τη λειτουργία των λιγνιτικών εγκαταστάσεων και των ορυχείων στα υπόγεια και στα επιφανειακά ύδατα της περιοχής. Την αποκατάσταση των εδαφών όχι μόνο με ποσοτικά αλλά κυρίως με ποιοτικά κριτήρια, σύμφωνα με εμπεριστατωμένες μ επιστημονικές μελέτες που θα λαμβάνουν υπόψη τη φυσιογνωμία της περιοχής και την εκτίμηση της παραγωγικής ικανότητας των αποκαταστημένων γαιών.
Προτάσεις της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Κοζάνης (συνέχεια) 24 Την κάλυψη όλης της έκτασης των ταινιόδρομων μεταφοράς τέφρας και λιγνίτη, τη συστηματική διαβροχή και την ασφαλή αποθήκευση της τέφρας, ώστε να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα της αερομεταφερόμενης σκόνης από πλευράς ΔΕΗ Α.Ε. Την εκπόνηση επιδημιολογικής μελέτης προκειμένου να συσσωρευτούν συγκεκριμένα στοιχεία για τον βαθμό στον οποίο η λειτουργία των λιγνιτικών εγκαταστάσεων επηρεάζει διαχρονικά την υγεία των κατοίκων στο Νομό. Την καλύτερη αξιοποίηση παραπροϊόντων της παραγωγικής διαδικασίας των λιγνιτικών σταθμών της ΔΕΗ. Την μετατόπιση και μετεγκατάσταση, όπου είναι τεχνικά εφικτό, των δικτύων υψηλής τάσης όταν αυτά είναι εγκατεστημένα κοντά σε κατοικημένες περιοχές.
Προτάσεις της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Κοζάνης (συνέχεια) 25 Την εκπόνηση και υλοποίηση ενός γενναίου προγράμματος διείσδυσης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στο Νομό με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα και στόχους. Την επέκταση του υφιστάμενου δικτύου τηλεθέρμανσης λθέ και στον εξωαστικό χώρο (όπου αυτό είναι εφικτό), που αποτελεί πάγιο αίτημα των κατοίκων και των τοπικών Ο.Τ.Α.
Φωτογραφικό Υλικό 26 ΑΗΣ ΠΤΟΛΕΜΑΪΔΑΣ
Φωτογραφικό Υλικό 27 ΑΗΣ ΠΤΟΛΕΜΑΪΔΑΣ
Φωτογραφικό Υλικό 28 ΑΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ
29 ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΥΛΙΚΩΝ ΜΕ ΑΚΑΛΥΠΤΑ ΦΟΡΤΗΓΑ (ΔΕΗ Α.Ε.) )
30 ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΥΛΙΚΩΝ ΜΕ ΑΚΑΛΥΠΤΑ ΦΟΡΤΗΓΑ (ΔΕΗ Α.Ε.)
Φωτογραφικό Υλικό 31 ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΛΙΓΝΙΤΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΣΕΡΒΙΩΝ
Φωτογραφικό Υλικό 32 ΟΡΥΧΕΙΟ ΑΜΙΑΝΤΟΥ (ΜΑΒΕ Α.Ε.)