Άτλαντας των Ελληνικών Κρασιών

Περιεχόμενα Άτλαντας των Ελληνικών Κρασιών Καλπάκης Βασίλειος1, Λαφαζάνη Πέρυ2, Μυρίδης Μύρων3, Τσελέπης Αστέριος4 1. Διπλωματούχος Α.Τ.Μ. 2. Λέκτορας Α.Π.Θ., Τ.Θ. 439, 54124 Θεσσαλονίκη, lafazani@topo.auth.gr, Τηλ. 2310/996144, Fax 2310/996415 3. Καθηγητής Α.Π.Θ., Τ.Θ. 439, 54124 Θεσσαλονίκη, myridis@topo.auth.gr, Τηλ. 2310/996133, Fax 2310/996415 4. Διπλωματούχος Α.Τ.Μ. Περίληψη Από τον Έβρο μέχρι την Κρήτη και από την Άρτα μέχρι τη Σάμο, το Ελληνικό Κρασί διαγράφει τη δική του πορεία, παράλληλα με τις ιστορίες των Τοπικών Κοινωνιών, στο διάβα του χρόνου. «Οίνος ευφραίνει καρδίαν» Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, το κρασί συνδέεται ισχυρά με κάθε είδους εκδηλώσεις των ανθρώπων, είτε αυτές χαρακτηρίζονται από μοναχικότητα είτε έχουν πλουραλιστικό χαρακτήρα. Με άλλα λόγια, το κρασί αποτελεί βασικό συστατικό της πολιτιστικής μας παράδοσης. Η εργασία αυτή αποπειράται να χαρτογραφήσει τη «διαδρομή» του κρασιού με τις ποικιλίες και τις ποσότητες παραγωγής του σε ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο. Τα «χαρακτηριστικά» κρασιά καθώς και «τα κρασιά με ονομασία προέλευσης» κάθε γεωγραφικής περιοχής δίνουν όχι μόνο τη διαφορετικότητα της γεύσης τους, αλλά και τη διαφορετικότητα της γεωγραφίας της περιοχής παραγωγής τους. Επί πλέον, είναι επιθυμητό να δοθεί απάντηση και στο ερώτημα: ποια η θέση του Ελληνικού κρασιού στην παγκόσμια παραγωγή; Η «Ελληνική Άμπελος», το «Ελληνικό Κρασί», οι «Έλληνες Οινοπαραγωγοί» και το «Ελληνικό Κρασί στον Κόσμο» είναι οι τέσσερις θεματικές ενότητες που προσεγγίζουν ικανοποιητικά το φαινόμενο της παραγωγής και της διάθεσης του Ελληνικού Κρασιού. Ο «Άτλας του Ελληνικού Κρασιού» λειτουργεί ως αρωγός στην προσέγγιση αυτή: αφ ενός, ο αναγνώστης χρήστης μπορεί να περιπλανηθεί σε κάθε περιοχή της χώρας, όπου «ρέει» το ελληνικό κρασί, και να (προσπαθήσει) τη γνωρίσει και αφ ετέρου, να τεκμηριώσει τη σημαντικότητα των ελληνικών κρασιών στον κόσμο Λέξεις κλειδιά: Ελληνική Άμπελος, Ελληνικό Κρασί, Έλληνες Οινοπαραγωγοί, Χαρτογραφία Χάρτες περιήγησης 169

Atlas of Greek Wine Κalpakis Βasileios 1, Lafazani Pery 2, Myridis Myron 3, Tselepis Asterios 4 1. Rural and Surveyor Engineer A.U.Th. 2. Lecturer A.U.Th., Aristotle University of Thessaloniki, P.O. Box 439, 54124 Thessaloniki, lafazani@topo.auth.gr, Tel. +302310 996144, Fax +302310 996415 3. Professor A.U.Th., Aristotle University of Thessaloniki, P.O. Box 439, 54124 Thessaloniki, lmyridis@topo.auth.gr, Tel. +302310 996133, Fax +302310 996415 4. Rural and Surveyor Engineer A.U.Th. Abstract From Evros to Crete and from Arta to Samos, Greek wine mark its own trail, parallel to old stories of local communities, as times goes by. Vino delight hearts From ancient years until now, wind is powerfully connected to every kind of human exhibitions, either try characterized from soleness, either they have plural characteristics. In other words, wine is a basic component of our culture tradition. This paper attempts to map the path of the wine from the Greek brands to the quantities of production in the Hellenic area. Characteristic wines and wines with production provenance from every geographic area give not only different taste, but a different geography of the area of production. Moreover, an approach of answering the question: which is the place of the Greek wine in the international production is being made. Hellenic vino, Greek wine, Greek producers and Greek wine in the world are the four thematic units which approach phenomenon of production and service of the Greek wine. Atlas of the Greek wine functions as an aid of this approach: on one hand, readeruser can travel through every area of the country, where the Greek wine exists, and on the other hand to (try) to know and succeed the value of the Greek wines in the world. Key words: Greek vineyard, Greek wine, Greek wine producers, Cartography 170 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εργασία αυτή αποτελεί μια χαρτογραφική προσέγγιση του Ελληνικού Οίνου. Η θεώρηση του φαινομένου έγινε από τέσσερις πλευρές έτσι ώστε να καλυφθεί, κατά το δυνατό, ολοκληρωμένα το μεγάλο κεφάλαιο της παραγωγής και της διάθεσης του Ελληνικού Οίνου. Η πρώτη πλευρά 1 η ενότητα είναι η Ελληνική Άμπελος, όπου παρουσιάζονται οι α- μπελουργικές περιοχές με στοιχεία για: το κλίμα, τη διαμόρφωση του εδάφους, την έκτασή τους και τις ποικιλίες που καλλιεργούνται. Η ενότητα που ακολουθεί είναι αυτή του Ελληνικού Κρασιού. Υπάρχουν αναλυτικές περιγραφές για: 1. τα είδη των κρασιών και τις περιοχές παραγωγής τους, 2. ορισμένα κρασιά που θεωρούνται σημαντικά είτε για την ποιότητα, είτε για την ιστορία τους και 3. κρασιά που έχουν βραβευθεί σε διαγωνισμούς. Στην 3 η ενότητα, αυτή των Ελλήνων Οινοπαραγωγών, παρουσιάζονται όλοι οι Έλληνες οινοπαραγωγοί που εντοπίζονται στον γεωγραφικό χώρο της Ελλάδας, καθώς και στοιχεία που αφορούν επισκέψιμα οινοποιεία και βιολογικές καλλιέργειες στην Ελλάδα. Τέλος, η 4 η θεώρηση αναφέρεται στη θέση που κατέχει το Ελληνικό Κρασί στον Κόσμο και τονίζεται η σημαντικότητά του στην παγκόσμια παραγωγή. Τα προγράμματα που χρησιμοποιήθηκαν για τη χαρτογραφική προσέγγιση του θέματος είναι: ArcGIS, ArcView, Ms Word, Ms Access, Ms Powerpoint, Adobe Photoshop, Adobe Illustrator. Εφαρμόστηκαν κατάλληλες τεχνικές και μέθοδοι ώστε ο κάθε θεματικός χάρτης να αποδοθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Το προβολικό σύστημα που χρησιμοποιήθηκε για τον Ελλαδικό Χώρο είναι το ΕΓΣΑ 87, ενώ για τους παγκόσμιους χάρτες χρησιμοποιήθηκε το GCS WGS 1984. Τα φαινόμενα-θέματα χαρτογραφήθηκαν έτσι ώστε να επιτευχθεί η μεγαλύτερη, δυνατή, αμεσότητα κατά την ανάγνωση των χαρτών. Κατασκευάστηκαν περιγραφικοί χάρτες στους οποίους τοποθετήθηκαν κατάλληλα σύμβολα ή ονομαστικές ετικέτες επάνω στις χαρτογραφημένες περιοχές προκειμένου να αποδώσουν τις πληροφορίες τους. Οι ίδιες πληροφορίες χαρτογραφήθηκαν και με εναλλακτικές μεθόδους, όπως αυτή των ελλείψεων, προκειμένου να οριοθετηθούν οι γεωγραφικές περιοχές οι οποίες εμφανίζονται ομοιογενείς ως προς ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά του Ελληνικού Κρασιού. Κάποια θέματα οπτικοποιήθηκαν με τη βοήθεια κατάλληλης διαβάθμισης των χρωμάτων ανάλογα με τις τιμές που (μπορεί να) έχει η πληροφορία. Προκειμένου να απεικονισθούν περισσότερα από ένα χαρακτηριστικά στους συγκεκριμένους χάρτες, έγινε συνδυασμός χρωμάτων με κατάλληλη διαγράμμιση. Διαγράμματα και σύμβολα, όπως πίτες και μπάρες σε διάφορα μεγέθη και χρώματα, α- πέδωσαν απλούς και σύνθετους συνδυασμούς χαρακτηριστικών. Οι αριστερές σελίδες του Άτλαντα, με κείμενα και κατάλληλα βοηθητικά γραφήματα υποστηρίζουν κάθε χάρτη με όλα εκείνα που δεν μπόρεσαν να χαρτογραφηθούν. 2. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΜΠΕΛΟΣ Η 1 η ενότητα αναφέρεται στην ελληνική άμπελο. Εδώ, χαρτογραφούνται οι κυριότερες και περισσότερο χαρακτηριστικές ποικιλίες σταφυλιών καθώς και η παραγωγή τους. Η χαρτογράφηση έγινε με τρόπο ώστε να είναι διακριτές οι διαφοροποιήσεις και οι ομοιότητες των αμπελοκαλλιεργειών στον ελλαδικό χώρο. Χάρτες περιήγησης 171

Στον πρώτο χάρτη (Χάρτης 2.1.1.) παρουσιάζονται οι κυριότερες λευκές και ροδόχρωμες ποικιλίες αμπελιών που καλλιεργούνται σε σημαντικές ή σχετικά σημαντικές ε- κτάσεις ανά νομό και έχουν ουσιαστική συμμετοχή στη σύνθεση του ελληνικού κρασιού. Χάρτης 2.1.1. Οι κυριότερες ελληνικές λευκές και ροδόχρωμες ποικιλίες αμπέλου Ειδικότερα για την περιοχή των Κυκλάδων, εξαιτίας των πολλών και σημαντικών ποικιλιών που καλλιεργούνται ανά νησί, δημιουργήθηκε ένας ξεχωριστός χάρτης (χάρτης 2.1.2.). Εμφανίζονται οι σημαντικότερες ποικιλίες σε κάθε νησί. Χαρακτηριστική είναι η ποικιλία Αϊδάνι που απαντάται στη Σαντορίνη. Στον τρίτο χάρτη της 1 ης ενότητας (Χάρτης 2.2.) παρουσιάζονται οι γενικευμένες ζώνες «ζωνοποίηση» των καλλιεργούμενων ποικιλιών. Οι ποικιλίες που εμφανίζονται στους τρεις αναφερόμενους χάρτες είναι οι εξής: Αθήρι : Παλαιά ποικιλία που καλλιεργείται κυρίως στις Κυκλάδες, στα Δωδεκάνησα και στην Κρήτη. Τα τελευταία χρόνια η καλλιέργεια επεκτάθηκε στη Χαλκιδική και στη Νότια Πελοπόννησο. Ρομπόλα : Μια Επτανησιακή ποικιλία με κύρια περιοχή παραγωγής την Κεφαλονιά. Από την ποικιλία αυτή παράγεται και το ομώνυμο ΟΠΑΠ κρασί. 172 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

Χάρτης 2.1.2. Οι κυριότερες ελληνικές λευκές και ροδόχρωμες ποικιλίες αμπέλου στην περιοχή των Κυκλάδων. Χάρτης 2.2. Οι κυριότερες ζώνες ελληνικών λευκών και ροδόχρωμων ποικιλιών αμπέλου στον ελλαδικό χώρο Χάρτες περιήγησης 173

Σαββατιανό : Η ποικιλία που καλλιεργείται στις μεγαλύτερες εκτάσεις της Ελλάδας. Εμφανίζεται, κυρίως, στη Στερεά Ελλάδα. Παράλληλα, όμως, καλλιεργείται στην Πελοπόννησο, στη Μακεδονία, στη Θράκη, στο Ανατολικό Αιγαίο και στη Δυτική Κρήτη. Χρησιμοποιείται για την παραγωγή της ρετσίνας. Μοσχάτο λευκό : καλλιεργείται στη Βόρειο-Δυτική Πελοπόννησο, στη Σάμο και στα Δωδεκάνησα. Χρησιμοποιείται κυρίως για την παρασκευή επιδόρπιων οίνων. Μοσχάτο Αλεξανδρείας : Ποικιλία που καλλιεργείται, κυρίως, στη Λήμνο. Εμφανίζεται όμως και στη Μακεδονία, στη Θεσσαλία, στην Εύβοια και στα Ιόνια νησιά. Ντεμπίνα : Μια ηπειρώτικη ποικιλία με κύρια εμφάνισή της τη Ζίτσα Ιωαννίνων. Χρησιμοποιείται για την παραγωγή αφρωδών και ημιαφρωδών κρασιών. Μονεμβασιά : Ποικιλία που πήρε το όνομα της από τη Μονεμβασιά της Λακωνίας. Καλλιεργείται στη Νοτιο-Ανατολική Πελοπόννησο, στην Εύβοια και στις Κυκλάδες, κυρίως στην Πάρο. Αϊδάνι : Μια σημαντική ποιοτικά ποικιλία που καλλιεργείται στις Κυκλάδες και ειδικότερα στη Σαντορίνη Μοσχοφίλερο και Ροδίτης : Πρόκειται για τις κυριότερες ελληνικές ροδόχρωμες ποικιλίες που συμμετέχουν στην παραγωγή λευκών, κυρίως, κρασιών. Το Μοσχοφίλερο είναι πελοποννησιακή ποικιλία και εστιάζεται στην περιοχή Αρκαδίας. Ο Ροδίτης καλλιεργείται σε πολλές περιοχές της Ελλάδας με επίκεντρο την περιοχή της Αχαΐας. Με την ίδια λογική χαρτογραφήθηκαν και οι κυριότερες ερυθρές ελληνικές ποικιλίες. Δηλαδή, με περιγραφικό τρόπο στον Χάρτη 2.3. και με τη μορφή γενικευμένων ζωνών στον Χάρτη 2.4. Οι σημαντικότερες ελληνικές ερυθρές ποικιλίες που παρουσιάζονται είναι οι: Νεγκόσκα : Ποικιλία που καλλιεργείται στον Νομό Κιλκίς. Κοτσιφάλι : Κρητική ποικιλία με επίκεντρο τον Νομό Ηρακλείου. Μαυροδάφνη : Η σημαντική και ευρέως γνωστή ποικιλία της Βορειο-Δυτικής Πελοποννήσου και των Ιόνιων νησιών. Κρασάτο : Ποικιλία της Θεσσαλίας που καλλιεργείται, κυρίως, στις περιοχές Λάρισας και Καρδίτσας. Ξινόμαυρο : Η ευγενική αυτή ερυθρή ποικιλία εμφανίζεται στην Κεντρική και Δυτική Μακεδονία με επίκεντρο τη Νάουσα, το Αμύνταιο και τη Γουμένισσα. Μανδηλαριά : Αιγαιοπελαγίτικη ποικιλία με κύριες περιοχές αυτές των Κυκλάδων και της Ρόδου και με νησίδες καλλιέργειας στην Αττική και στη Βορειο-Δυτική Πελοπόννησο. Λημνιό : Αρχαία ποικιλία που αναφέρεται στον Ησίοδο και στον Αριστοτέλη με επίκεντρο τη Λήμνο. Εκτείνεται στη Βόρεια Ελλάδα, στην Εύβοια και στις Σποράδες. Λίατικο : Κρητική ποικιλία με επίκεντρο τους Νομούς Ηρακλείου και Λασιθίου. 174 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

Χάρτης 2.3 Οι κυριότερες ελληνικές ερυθρές ποικιλίες αμπέλου. Λόγω του σημαντικού ρόλου που έχουν και κάποιες ξένες ποικιλίες που καλλιεργούνται στον ελλαδικό χώρο, έγινε η χαρτογράφηση, με τον ίδιο τρόπο, και των παρακάτω ποικιλιών (Χάρτες 2.5. και 2.6.) : Chardonnay (γαλλική ποικιλία) Sauvignon Blanc (γαλλική ποικιλία) Viogner (γαλλική ποικιλία) Gewurztraminer (ιταλική ποικιλία) Grenache Rouge (ισπανική ποικιλία) Syrah (γαλλική ποικιλία) Cabernet Sauvignon (γαλλική ποικιλία) Merlot. (γαλλική ποικιλία) Χάρτες περιήγησης 175

Χάρτης 2.4. Οι κυριότερες ζώνες ελληνικών ερυθρών ποικιλιών αμπέλου Μετά τη χαρτογράφηση των ποικιλιών του ελλαδικού χώρου, ακολουθούν δύο χάρτες που εστιάζουν στις αμπελοκαλλιέργειες. Ο πρώτος, Χάρτης 2.7., αναφέρεται στο ποσοστό έκτασης που καταλαμβάνουν οι α- μπελοκαλλιέργειες ανά νομό, σε σχέση με το σύνολο των αμπελοκαλλιεργειών στη χώρα. Υψηλά ποσοστά καλλιεργειών, της τάξης του 8%-15%, εμφανίζονται στη Στερεά Ελλάδα και Βόρειο Πελοπόννησο. Επίσης, μεγάλα ποσοστά παρουσιάζονται και στην Κρήτη, ενώ στη Βόρεια Ελλάδα τα ποσοστά ανά νομό είναι κάτω του 4%. Το σύνολο των αμπελοκαλλιεργειών στον ελλαδικό χώρο ανέρχεται σε 77.466 εκτάρια. Βλέπε και Διάγραμμα 1. Ο δεύτερος, Χάρτης 2.8., εμφανίζει περισσότερο εξειδικευμένη πληροφορία. Αναφέρεται στα ποσοστά των καλλιεργειών που προορίζονται για οίνους ονομασίας προέλευσης καθώς και αυτών που προορίζονται για επιτραπέζιους οίνους. Οι πρώτοι προέρχονται από συγκεκριμένες αμπελουργικές εκτάσεις στις οποίες επικρατούν ιδανικές κλιματολογικές και εδαφολογικές συνθήκες για την καλλιέργεια καθορισμένων ποικιλιών αμπέλου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα κρασιά που παράγονται να χαρακτηρίζονται ως υψηλής ποιότητας από τη μια, και από την άλλη να προσδιορίζουν (ή να προσδιορίζονται) γεωγραφικά τις περιοχές από τις οποίες προέρχονται. Τα ποσοστά των αμπελοκαλλιεργειών που χρησιμοποιούνται για επιτραπέζιους οίνους, εμφανίζουν υψηλές τιμές στις περιοχές της Στερεάς Ελλάδας και της Πελοποννήσου, ενώ στα νησιά του Αιγαίου, στη Δυτική Μακεδονία και στην Κρήτη υπερτερούν οι καλλιέργειες που προορίζονται για οίνους ονομασίας προέλευσης. 176 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

Χάρτης 2.5. Οι κυριότερες ξένες ποικιλίες αμπέλου. Χάρτης 2.6. Οι κυριότερες ζώνες ξένων ποικιλιών αμπέλου. Χάρτες περιήγησης 177

Χάρτης 2.7. Έκταση αμπελοκαλλιεργειών (% εκτάρια) 0,00% 2,00% 4,00% 6,00% 8,00% 10,00% 12,00% 14,00% 16,00% ΔΡΑΜΑΣ ΚΑΒΑΛΑΣ ΞΑΝΘΗΣ ΗΜΑΘΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΙΛΚΙΣ ΠΕΛΛΗΣ ΠΙΕΡΙΑΣ ΣΕΡΡΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΚΟΖΑΝΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΑΡΤΑΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΡΕΒΕΖΗΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΛΑΡΙΣΑΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ - ΙΘΑΚΗΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΑΧΑΪΑΣ ΗΛΕΙΑΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΕΥΒΟΙΑΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ ΦΩΚΙΔΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΛΕΣΒΟΥ ΣΑΜΟΥ ΧΙΟΥ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΛΑΣΗΘΙΟΥ ΧΑΝΙΩΝ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΕΒΡΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ Διάγραμμα 1. Έκταση αμπελοκαλλιεργειών (% εκτάρια) 178 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

Χάρτης 2.8. Ποσοστά καλλιεργειών που προορίζονται για οίνους ονομασίας προέλευσης 3. ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΣΙ Στην προηγούμενη ενότητα έγινε μια μικρή αναφορά στους οίνους ονομασίας προέλευσης των οποίων το όνομα προστατεύεται από την ευρωπαϊκή και ελληνική νομοθεσία. Τα κρασιά αυτά διακρίνονται σε οίνους ονομασίας προέλευσης ανώτερης ποιότητας ή ΟΠΑΠ και οίνους ονομασίας προέλευσης ελεγχόμενης ή ΟΠΕ. Η πρώτη κατηγορία, κρασιά ΟΠΑΠ, μπορεί να είναι κρασιά λευκά, ροζέ, ερυθρά, ξηρά, ημίξηρα, ημίγλυκα, επιδόρπια, αφρώδη. Η δεύτερη κατηγορία, κρασιά ΟΠΕ, είναι μόνο επιδόρπια κρασιά, δηλαδή γλυκά. Ενδεικτικά αναφέρονται: το ΟΠΑΠ ερυθρό κρασί της αμπελουργικής ζώνης της Νάουσας που προέρχεται από την ποικιλία ξινόμαυρο και το γνωστό γλυκό ΟΠΕ κρασί της Σάμου που παράγεται από την ποικιλία μοσχάτο λευκό (Χάρτης 3.1.). Ο Χάρτης 3.2., που ακολουθεί, εμφανίζει κάποια κρασιά που χαρακτηρίζονται ή χαρακτηρίσθηκαν από ορισμένες ιδιότητες. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για κρασιά που έχουν ή είχαν εμπορική επιτυχία, δημιούργησαν ένα στυλ, ανέδειξαν κάποια περιοχή, είναι αντιπροσωπευτικά της κατηγορίας τους, δίχως κατ ανάγκη να είναι και τα καλύτερα Η χαρτογράφηση αυτών των κρασιών έγινε με βάση το είδος: λευκό, ροζέ, ερυθρό και γλυκό. Π.χ. το λευκό κρασί Lac De Roche της εταιρίας Μπουτάρη, από την ποικιλία Σαββατιανό, είναι το τελευταίο κρασί που πέρασε το όριο πωλήσεων των 10.000.000 φιαλών. Χάρτες περιήγησης 179

Χάρτης 3.1. Οίνοι ονομασίας προέλευσης Χάρτης 3.2. Χαρακτηριστικά ελληνικά κρασιά 180 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

Οι περιοχές με διαγράμμιση φανερώνουν την παραγωγή δύο η περισσότερων ειδών χαρακτηριστικών κρασιών, ανάλογα με το χρώμα των γραμμών. Ενδεικτικά αναφέρεται, στην περιοχή της Δράμας, το διεθνώς αναγνωρισμένο Αμέθυστο Λευκό και Αμέθυστο Ροζέ του κτήματος Κ. Λαζαρίδη, από την ποικιλία Sauvignon και Cabernet Sauvignon, καθώς και το Μυστικό Βουνό του Ν. Λαζαρίδη, με βάση την ποικιλία Cabernet Sauvignon. Χάρτης 3.3. Χαρακτηριστικές ζώνες ελληνικών κρασιών Στον Χάρτη 3.3. απεικονίζονται οι γεωγραφικές ζώνες των κρασιών που εμφανίζουν κάποιο από τα παραπάνω χαρακτηριστικά με βάση τις κατηγορίες: λευκό, ροζέ, ερυθρό, γλυκό. Ο τελευταίος θεματικός χάρτης της 2 ης ενότητας, Χάρτης 3.4., παρουσιάζει τα βραβευμένα ελληνικά κρασιά. Πρόκειται γι αυτά τα οποία βραβεύτηκαν με μετάλλιο στον δεύτερο διεθνή διαγωνισμό, υπό την αιγίδα του διεθνή οργανισμού Office International de la vigne et du vin. Ως μονάδες γεωγραφικής αναφοράς θεωρήθηκαν τα γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδας. Οι περιοχές που διακρίθηκαν είναι της Μακεδονίας και της Πελοποννήσου, όπου βραβεύτηκαν 36 και 35 κρασιά αντίστοιχα. Το μέγεθος των θεματικών συμβόλων, εδώ οι «πίτες», εκφράζει τον αριθμό των βραβευμένων κρασιών, ενώ τα Χάρτες περιήγησης 181

χρώματα, από τον ανοιχτότερο τόνο του γκρι στο σχεδόν μαύρο χρώμα, συμβολίζουν τα ποσοστά των χρυσών, ασημένιων και χάλκινων μεταλλίων αντιστοίχως. Εδώ πρέπει να τονισθεί ότι το ΟΠΕ Άνθεμις σοδειάς 1995, του συνεταιρισμού Σάμου, είναι το μοναδικό ελληνικό κρασί που βραβεύτηκε με το «χρυσό των χρυσών μετάλλιο». Χάρτης 3.4. Κρασιά με διακρίσεις (μετάλλια) 4. ΟΙΝΟΠΑΡΑΓΩΓΟΙ Στην 3 η ενότητα χαρτογραφήθηκαν οι Ελληνες παραγωγοί οίνου και οι εγκαταστάσεις τους. Ο πρώτος χάρτης, Χάρτης 4.1., αναφέρεται στις βιολογικές καλλιέργειες, δηλαδή στις καλλιέργειες στις οποίες χρησιμοποιούνται μόνο οργανικά και σίγουρα αβλαβή φυτικά και ζωικά λιπάσματα. Επί πλέον δεν υπάρχει καμία τεχνική επέμβαση στην ανάπτυξη και ωρίμανση του φυτού. Στον χάρτη απεικονίζεται ο αριθμός των οινοπαραγωγών που χρησιμοποιούν βιολογικές καλλιέργειες (μικρό ύψος δεξιάς στήλης) και ο αριθμός των οινοπαραγωγών που δεν χρησιμοποιούν (μεγάλο ύψος αριστερής στήλης). Αξιοσημείωτο είναι ότι στον Νομό Φθιώτιδος οι οινοπαραγωγοί που χρησιμοποιούν βιολογικές καλλιέργειες είναι περισσότεροι από αυτούς που δεν χρησιμοποιούν. Γεγονός το οποίο έρχεται σε αντίθεση με την κατάσταση στην υπόλοιπη Ελλάδα (Χάρτης 4.1.1.). Για την επισήμανση των κυριότερων αμπελουργικών ζωνών και του πλήθους των οινοπαραγωγών σε αυτές έγινε η χαρτογράφηση ολόκληρου του ελλαδικού χώρου με μια σειρά 6 χαρτών (Χάρτης 4.2.). 182 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

Χάρτης 4.1. Βιολογικές καλλιέργειες Χάρτης 4.1.1. Βιολογικές καλλιέργειες. (Ν. Φθιώτιδος) Χάρτες περιήγησης 183

Χάρτης 4.2. Οι 6 χάρτες των δρόμων του κρασιού Στους χάρτες εμφανίζεται και ο οδικός άξονας που ενώνει τις περιοχές αυτές. Ενδεικτικά παρουσιάζονται οι περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης. Η εστίαση στην περιοχή της Θεσσαλονίκης εμφανίζει τις σημαντικές οινικές περιοχές Καλοχωρίου και Ε- πανωμής καθώς και τους οινοπαραγωγούς αυτών των περιοχών. (Χάρτες 4.3. και 4.3.1.) Χάρτης 4.3. Οι δρόμοι του κρασιού στην Μακεδονία και την Θράκη 184 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

Χάρτης 4.3.1. Οι δρόμοι του κρασιού στην Μακεδονία και την Θράκη. (Ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκης) Χάρτης 4.4. Οι δρόμοι του κρασιού στην Πελοπόννησο Χάρτες περιήγησης 185

Ομοίως, στη γεωγραφική περιοχή της Πελοποννήσου και ειδικότερα στην ευρύτερη περιοχή της Κορίνθου, φαίνονται οι, ιστορικά, σημαντικοί δρόμοι του κρασιού της Νεμέας. (Χάρτες 4.4. και 4.4.1.) Χάρτης 4.4.1. Οι δρόμοι του κρασιού στην Πελοπόννησο. (Ευρύτερη περιοχή Νεμέας) 5. ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΣΙ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ Ο σκοπός της τελευταίας ενότητας είναι να τονίσει τη διεθνή αναγνώριση του ελληνικού οίνου και τη σχέση του έλληνα με το κρασί. Στον πρώτο χάρτη (Χάρτης 5.1.) απεικονίζονται οι εξαγωγές του ελληνικού οίνου. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται δείχνουν τις χώρες στις οποίες εξάγουν οι έλληνες παραγωγοί. Υψηλό ποσοστό παρουσιάζεται στη Γερμανία, στις ΗΠΑ, και στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου πραγματοποιούνται εξαγωγές από 122, 76 και 63 παραγωγούς αντίστοιχα. Δηλαδή, πρόκειται για το 87%, το 54% και το 45% του συνόλου των ελλήνων παραγωγών που εξάγουν. Τα ελληνικά κρασιά εξάγονται σε πάνω από 45 χώρες. Στον Χάρτη 5.2. που εμφανίζει την παγκόσμια παραγωγή κρασιού ανά χώρα το 2001, η Ελλάδα κατέχει την 14 η θέση με το 1,3% της παγκόσμιας παραγωγής, δηλαδή περίπου 3.500.000 εκατόλιτρα. Τα πρωτεία στην κατηγορία αυτή κατέχουν η Γαλλία και η Ιταλία με 20% και 18,77% αντίστοιχα της παγκόσμιας παραγωγής, δηλαδή 53.400.000 και 50.100.000 εκατόλιτρα. Στον τελευταίο Χάρτη 5.3. φαίνεται η σχέση του έλληνα με το κρασί. Η ετήσια κατανάλωση οίνου βρίσκει την Ελλάδα στην 15 η θέση με 27,43 λίτρα ανά κάτοικο, σε μια α- νοδική πορεία σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία. Τα στοιχεία αναφέρονται στον μέσο όρο της κατά κεφαλή κατανάλωσης της τετραετίας 1997-2000. Την πρώτη θέση κατέχουν οι κάτοικοι του Λουξεμβούργου με 61,54 λίτρα ανά κάτοικο ετησίως. 186 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

Χάρτης 5.1. Ελληνικές εξαγωγές οίνου. Χάρτης 5.2. Παγκόσμια παραγωγή οίνου Χάρτες περιήγησης 187

Χάρτης 5.3. Κατά κεφαλήν ετήσια κατανάλωση οίνου 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο ρόλος της Χαρτογραφίας είναι όντως σημαντικός και καθοριστικός στην Ανάλυση και στην Ανάδειξη ενός φαινομένου, όπως αυτό του Ελληνικού Κρασιού. Οι τεχνικές και οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν απέδωσαν με άμεσο τρόπο τόσο απλές όσο και σύνθετες λειτουργίες και περιγραφές. Η διαφορετικότητα και η λογική ροή των χαρτών που αναφέρθηκαν, έδειξε πώς μπορεί κάποιος, λιγότερο ή περισσότερο σχετικός, να προσεγγίσει το φαινόμενο του ελληνικού κρασιού με τη βοήθεια ενός τέτοιου Άτλαντα των Ελληνικών Κρασιών. Από την ανάγνωση των χαρτών φάνηκε η σημαντική πορεία της ελληνικής αμπέλου και του ελληνικού κρασιού, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Τα σύγχρονα βήματα στην ελληνική οινοποιία είναι πολλά και μεγάλα. Επισημάνθηκαν τόσο η συμβολή Ελλήνων οινοπαραγωγών με μεγάλη ιστορία και παράδοση στον χώρο του κρασιού, όσο και η συμβολή των νέων μελών της μεγάλης αυτής οικογένειας, τα οποία σταθερά και εντυπωσιακά χαράζουν τον «δικό τους δρόμο» στη Ιστορία του Ελληνικού Κρασιού. Περιοχές όπως η Πελοπόννησος και η Μακεδονία ξεχώρισαν τόσο σε ποιοτικό όσο και σε ποσοτικό επίπεδο, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει πως άλλες περιοχές, όπως: τα νησιά του Αιγαίου και κυρίως οι Κυκλάδες, με την μοναδικότητα του κλίματός τους, καθώς και η Σάμος με το παγκοσμίως γνωστό γλυκό κρασί, οι περιοχές της Αττικής και της Στερεάς Ελλάδος με μακρά παράδοση στην οινοποιία υπολείπονται σε φήμη και ποιότητα. 188 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

Η εργασία αποβλέπει στην ανάδειξη τόσο του ελληνικού οίνου όσο και των οινοπαραγωγών του οι οποίοι, με τις προσπάθειες των τελευταίων κυρίως ετών, έχουν δημιουργήσει το κατάλληλο περιβάλλον για την υποδοχή του «μεγάλου» ελληνικού κρασιού. 7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Δεληγιάννης, Τσακίρης, Κούκης, «Οδηγός ALPHA WINE GUIDE 2003, εκδόσεις Λυμπέρης» 2. Λιβιεράτος Ε., «Σημειώσεις Θεματικής Χαρτογραφίας, Πανεπιστημιακές Παραδόσεις, ΤΑΤΜ ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 1980» 3. Λιβιεράτος Ε., «Γενική Χαρτογραφία & Εισαγωγή στη Θεματική Χαρτογραφία, εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1988» 4. Μάνεσης Ν., «Οινικός Χάρτης 2000, Olive Publications» 5. Μυρίδης Μ., «Γεωγραφία, Πανεπιστημιακές Παραδόσεις, ΤΑΤΜ ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 1998» 6. Παπαδοπούλου Μ., «Βάσεις Χαρτογραφίας, Πανεπιστημιακές Παραδόσεις, ΤΑΤΜ ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 1995» 7. Παπαδοπούλου Μ., Παρασχάκης Ι., Πατιάς Π. «Αυτοματοποιημένη Χαρτογραφία, εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1990» 8. Παπαδοπούλου Μ., Παρασχάκης Ι., Πατιάς Π. «Σχεδίαση με Η/Υ, εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1990» 9. Τσακίρης Αρ., «Ελληνική Οινογνωσία, εκδόσεις Ψύχαλου, 2003» 10. Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Τμήμα Αμπέλου και Ξηρών Καρπών, 2001, Απογραφή των Αμπελουργικών Εκτάσεων 11. Χατζηνικολάου Δ., «Δρόμοι του Κρασιού, EXPLORER, 2003» 12. Kotini C., «Ελληνικός Αμπελογραφικός Άτλας (Ampelographic Atlas of Greece, in Greek with French summary), 1985» 13. Treasury Department, Bureau of Alcohol Tobacco and Firearms (ATF) for December 31,2000 and U.S. Commerce Department "Stat-USA:" reports for imported wine for 2000 and 2001. 14. USDA, National Agricultural Statistical Services, Non-citrus Fruits & Nuts 2000 and 2002. "Grapes: Bearing Acreage and Yield By Type page 42, July 2000 and page 46, July 2002. ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ 1. Ελληνικός Σύνδεσμος Οίνου, http://www.wine.org.gr 2. Δρόμοι του Κρασιού της Βορείου Ελλάδος, http://www.wineroads.gr 3. Wine institute of California, http://www.wineinstitute.org 4. All about Greek Wine, http://www.allaboutgreekwine.com Χάρτες περιήγησης 189

5. Κτήμα Κώστα Λαζαρίδη, http://www.domaine-lazaridi.gr 6. Ελληνικός Οργανισμός Εξωτερικού Εμπορίου, http://www.hepo.gr 7. Greek Winemakers, http://www.greekwinemakers.com/ 8. Wine Club, http://www.wineclub.gr 9. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, http://www.statistics.gr 10. Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, http://www.minagric.gr 11. TheGreekWine.com, http://www.thegreekwine.com 12. The Greek Vitis Database, http://www.biology.uch.gr/gvd 13. Τα Ελληνικά Κρασιά, http://w4u.eexi.gr/~oinos 14. Greek Travel Pages, http://www.gtp.gr 15. Gourmed, http://www.gourmet.gr/ 16. Vintage School International Institute for Internet Wine Studies, http://www.vintageschool.com 17. Ευάγγελος Τσάνταλης, http://www.tsantalis.gr 18. Κτήμα Πόρτο Καρράς, http://www.portocarraswines.gr/ 19. Κυρ Γιάννη Α.Ε., http://www.kiryianni.gr/ 20. Μπουτάρη Οινοποιητική, http://www.boutari.gr/ 21. Κτήμα Γεροβασιλείου, http://www.gerovassiliou.gr/ 22. Κτήμα Τέχνη Οίνου, http://www.wineart.gr/ 190 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004