Για παραπομπή : Λαμπαδά Δέσποινα,, 2008, Περίληψη : Το Ιερό Μανδήλιο ήταν, σύμφωνα με την παράδοση ένα κομμάτι υφάσματος πάνω στο οποίο είχαν αποτυπωθεί θαυματουργικά τα χαρακτηριστικά του προσώπου του Χριστού. Επρόκειτο για την πιο γνωστή αχειροποίητη εικόνα, η οποία μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη από τη συριακή Έδεσσα (σημ. Urfa στην Τουρκία) το 944. Η ονομασία γενικεύεται στις πηγές από τον 11ο αιώνα και εξής, ενώ και ο θρύλος γύρω από το Μανδήλιο αποκρυσταλλώνεται σταδιακά μέχρι τότε. Το κειμήλιο που βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη (πιθανότατα επρόκειτο για ξύλινη εικόνα) θεωρείται ότι χάθηκε στη λαφυραγωγία που ακολούθησε την άλωση της πόλης από τους σταυροφόρους. Χρονολόγηση 6ος-13ος αιώνας Γεωγραφικός εντοπισμός Έδεσσα (σημ. Urfa στην Τουρκία), Κωνσταντινούπολη 1. Η παράδοση σχετικά με το Μανδήλιο Με την ονομασία αυτή αναφέρεται στις πηγές, από τον 11ο αιώνα και εξής, 1 ένα από τα σημαντικότερα ιερά λείψανα που φυλάσσονταν στην Κωνσταντινούπολη: μια αχειροποίητη, σύμφωνα με την παράδοση, εικόνα που μετακομίστηκε από τη συριακή Έδεσσα (σημ. Urfa στην Τουρκία) στην αυτοκρατορική πρωτεύουσα το 944. Υποτίθεται ότι επρόκειτο για ένα κομμάτι υφάσματος πάνω στο οποίο είχαν αποτυπωθεί θαυματουργικά τα χαρακτηριστικά του προσώπου του Χριστού. Η παράδοση ανήγε την εικόνα στα χρόνια της επίγειας ζωής του Χριστού και συνέδεε την κατασκευή της με τον Άβγαρο, βασιλιά της Έδεσσας τον 1ο αι. μ.χ., και με την επιστολή του με την οποία κάλεσε το Χριστό στην Έδεσσα. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Άβγαρος παρακάλεσε το Χριστό να ταξιδέψει έως την Έδεσσα για να τον θεραπεύσει από κάποια ασθένεια. Ο Χριστός ανταποκρίθηκε στέλνοντας στον Άβγαρο την εικόνα του: έβρεξε το πρόσωπο και πήρε ένα κομμάτι ύφασμα για να σκουπιστεί με την επαφή αποτυπώθηκαν στο ύφασμα τα χαρακτηριστικά του. Λαμβάνοντας την εικόνα, ο Άβγαρος θεραπεύτηκε. Έκτοτε η θαυματουργή εικόνα χάθηκε, για να ξαναβρεθεί τον 6ο αιώνα, αυτή τη φορά με την ιδιότητα του παλλαδίου της πόλης. Η εικόνα παρέμεινε στην Εκκλησία της Έδεσσας και μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Άραβες, μέχρι το 944, οπότε μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. 2. Η διαμόρφωση του θρύλου του Μανδηλίου Ο θρύλος για μια αχειροποίητη εικόνα του Χριστού στην Έδεσσα φαίνεται ότι γεννήθηκε κάποια στιγμή στο β μισό του 6ου αιώνα: παραδίδεται για πρώτη φορά στην Εκκλησιαστική Ιστορία του Ευαγρίου (γύρω στο 594), στο πλαίσιο της διήγησης της πολιορκίας της Έδεσσας από τους Πέρσες υπό το Χοσρόη το 544. Σύμφωνα με τον Ευάγριο, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας κάποιος επίσκοπος βρήκε την αχειροποίητη εικόνα στην πύλη της πόλης με ένα θαύμα η εικόνα έτρεψε το στρατό του Χοσρόη σε φυγή και η πόλη σώθηκε. 2 Το γεγονός ότι ο Προκόπιος, ο οποίος κατέγραψε την ίδια πολιορκία λίγο μετά το 544, όταν τα γεγονότα ήταν πιο πρόσφατα, δεν αναφέρεται σε καμιά θαυματουργή εικόνα, δείχνει ότι μέχρι τα μέσα του 6ου αιώνα ο θρύλος της αχειροποίητης εικόνας της Έδεσσας δεν ήταν ακόμη διαδεδομένος. 3 Οπωσδήποτε πάντως η διαμόρφωση της ιστορίας της εικόνας σε συνδυασμό με την ιστορία του Αβγάρου πέρασε από πολλά στάδια, καθώς οι πρωιμότερες πηγές δε μιλούν πάντα για αχειροποίητη εικόνα ούτε καν για εικόνα πάνω σε ύφασμα. Η παλαιότερη αναφορά, στην Doctrina Addai, συριακό κείμενο των αρχών του 5ου αιώνα, 4 αναφέρεται σε ένα πορτρέτο του Ιησού που το ζωγράφισε ο αγγελιοφόρος του Αβγάρου Ανανίας, για λογαριασμό του βασιλιά του. Στην κατά Ευσέβιο αφήγηση της επικοινωνίας του Χριστού με τον Άβγαρο δε γινόταν καν αναφορά σε εικόνα και η απάντηση του Ιησού ήταν μια απλή επιστολή, στην οποία ο Χριστός εμφανίζεται να υπόσχεται ότι θα προστατεύει πάντα την πόλη ο Προκόπιος κάνει Δημιουργήθηκε στις 21/1/2017 Σελίδα 1/6
Για παραπομπή : Λαμπαδά Δέσποινα,, 2008, μνεία αυτής της υπόσχεσης. Η υπόσχεση θεϊκής προστασίας ενσωματώθηκε στο θρύλο της αχειροποίητης εικόνας που παραθέτει ο Ευάγριος και η εικόνα εμφανίστηκε ως παλλάδιο της Έδεσσας. 5 Μεταγενέστερες πηγές, του 8ου αιώνα πλέον, κάνουν λόγο για αποτύπωμα πάνω σε ύφασμα. 6 Όμως ακόμα και στη Διήγηση περί της αχειροποιήτου θείας εικόνος Ιησού Χριστού, που αποδίδεται στον Κωνσταντίνο Ζ Πορφυρογέννητο και εξιστορεί τη μετακομιδή της εικόνας στην Κωνσταντινούπολη, στην οποία ο θρύλος του Μανδηλίου εμφανίζεται πλέον παγιωμένος, η εικόνα αναφέρεται ως θεία εικόνα και όχι ως Μανδήλιο. Επίσης στη Διήγηση αναφέρεται ότι το ύφασμα με το αποτύπωμα του προσώπου του Χριστού είχε προσηλωθεί σε σανίδα και στερεωθεί με χρυσό πλαίσιο. Φαίνεται ότι η εικόνα που μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, αν και έμεινε τελικά γνωστή ως Μανδήλιο, ήταν ενδεχομένως μια ξύλινη φορητή εικόνα. 7 Εν πάση περιπτώσει, από τον 11ο αιώνα και εξής η χρήση της ονομασίας «άγιο/ιερό Μανδήλιο» γενικεύεται στις πηγές. 3. Το Μανδήλιο και η λατρεία των εικόνων Ήδη από τον 5ο αιώνα, ιδιαίτερα όμως και εντονότερα από το β μισό του 6ου, φαίνεται ότι αναπτύσσεται η λατρεία των εικόνων, συνδεδεμένη αρχικά με την πρωιμότερη λατρεία των ιερών λειψάνων. Σύντομα οι εικόνες εμφανίζονται να παίζουν τον ίδιο ρόλο με τα λείψανα του αγίου ως θαυματουργό κατάλοιπο της εγκόσμιας παρουσίας του, μπροστά στο οποίο μπορεί ο πιστός να προσευχηθεί και να εισακουστεί η προσευχή του και στο οποίο μπορεί να βασίζεται ο πιστός ή και μια ολόκληρη πόλη για προστασία από κάθε κίνδυνο. 8 Οι υπερβολές στις οποίες έφτασε σταδιακά αυτή η λατρευτική πρακτική παρουσιάζονται συνήθως ως μία από τις αφορμές της Εικονομαχίας. Όπως έχει δείξει ο P. Brown, η Εικονομαχία υπήρξε μια διαμάχη γύρω από το άγιο και το περιεχόμενό του, καθώς το Βυζάντιο μετέβαινε από την Ύστερη Αρχαιότητα στη μεσαιωνική μορφή του. Στη διαμάχη αυτή η παράδοση περί αχειροποίητων εικόνων, η οποία είχε αρχίσει να δημιουργείται στον ύστερο 6ο αιώνα, έγινε ένα ισχυρό επιχείρημα που επανέρχεται στα κείμενα των εικονολατρών συγγραφέων. Τέτοιες εικόνες δε θεωρούνταν έργο ανθρωπίνων χειρών αλλά προϊόν θεϊκής βουλήσεως, η οποία εμφανίζεται έτσι να επιδοκιμάζει την κατασκευή των εικόνων. Ταυτόχρονα, η υποτιθέμενη εξ επαφής δημιουργία τους διασφάλιζε όχι μόνο την αυθεντικότητα της αναπαράστασης αλλά και την ιερότητά τους, ενώ η υποτιθέμενη αρχαιότητά τους εμφάνιζε την παράδοση λατρείας των εικόνων να εδραιώνεται στα χρόνια του Χριστού. 9 Το Μανδήλιο υπήρξε μία από τις υποτιθέμενες αχειροποίητες εικόνες που αρχίζουν να αναφέρονται στον ύστερο 6ο αιώνα. Η διάδοση του θρύλου τους έχει συνδεθεί με τη δημόσια λατρεία και με την αναζήτηση από τους αυτοκράτορες ισχυρών θρησκευτικών συμβόλων που θα μπορούσαν, όπως το σύμβολο του σταυρού για το Μεγάλο Κωνσταντίνο, να παίξουν το ρόλο του θεϊκού λαβάρου του βυζαντινού στρατού, εν προκειμένω στον πόλεμο εναντίον των άπιστων Περσών και Αβάρων. 10 Στη διάρκεια όμως της Εικονομαχίας, οι αχειροποίητες εικόνες χρησιμοποιήθηκαν ως αδιάσειστο επιχείρημα στη νέα θεωρία για την εικόνα που διαμόρφωσαν οι θεολόγοι της περιόδου. Η εξέλιξη αυτή εμπλούτισε τη σχετική με τις αχειροποίητες εικόνες παράδοση και τους προσέδωσε νέες διαστάσεις και θεολογικό περιεχόμενο, πέραν του αποτροπαϊκού χαρακτήρα τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι η παράδοση για το Μανδήλιο είναι πολύ φτωχή και αποσπασματική πριν από την Εικονομαχία, ενώ τη βρίσκουμε απαρτισμένη και εμπλουτισμένη στη Διήγηση του 10ου αιώνα. 11 Το Μανδήλιο γίνεται η επιτομή της μεταεικονομαχικής αντίληψης για την εικόνα ως φορέα του ιερού και ως αναπόσπαστου στοιχείου της βυζαντινής θρησκευτικότητας. 4. Το Μανδήλιο στην τέχνη Η μετακομιδή του Μανδηλίου στην Κωνσταντινούπολη το 944 πυροδότησε το ενδιαφέρον για το ίδιο το αντικείμενο, πράγμα που φαίνεται στο ότι πλέον αυτό γίνεται νέο εικονογραφικό θέμα: η αναπαράσταση του αγίου Μανδηλίου εντάσσεται από τον 11ο αιώνα και εξής στα εικονογραφικά προγράμματα της μνημειακής ζωγραφικής, είτε στο τόξο πάνω από την Αγία Τράπεζα είτε πάνω από την είσοδο του ναού. Δημιουργήθηκε στις 21/1/2017 Σελίδα 2/6
Για παραπομπή : Λαμπαδά Δέσποινα,, 2008, Στα εικονογραφημένα χειρόγραφα, επίσης, απαντούν αναπαραστάσεις του Μανδηλίου ενταγμένες σε έναν αφηγηματικό κύκλο, την ιστορία του Αβγάρου, αντί ως ξεχωριστό εικονογραφικό θέμα, όπως συμβαίνει στη μνημειακή ζωγραφική. Την πρωιμότερη πάντως απεικόνισή του τη βρίσκουμε σε μια εικόνα του 10ου αιώνα από τη μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά. Πρόκειται για το αριστερό φύλλο ενός τριπτύχου. Στο ανώτερο τμήμα εικονίζεται ο Άβγαρος να παραλαμβάνει το Μανδήλιο. 12 Η συχνή απεικόνιση του Μανδηλίου στην τέχνη δε σημαίνει πάντως απαραιτήτως την αναπαραγωγή της πρωτότυπης εικόνας: οι καλλιτέχνες μπορεί κάλλιστα να έφτιαξαν έναν εικονογραφικό τύπο βασισμένοι στην παράδοση και να μην αντέγραψαν το λείψανο. Στις απεικονίσεις του Μανδηλίου ο Χριστός παριστάνεται σε προτομή, το πρόσωπό του έχει τα χαρακτηριστικά του Παντοκράτορα, περιβάλλεται από φωτοστέφανο και απεικονίζεται σαν να έχει εντυπωθεί σε μια οριζόντια λωρίδα λευκού υφάσματος, το οποίο φέρει ενίοτε διακοσμητικές ταινίες. Δεν ξέρουμε όμως σε ποιο βαθμό αυτή η εικόνα απηχεί το πρωτότυπο αντικείμενο. Επομένως είναι πολύ δύσκολο να μιλήσουμε για πιθανές επιδράσεις του περίφημου κειμηλίου στην τέχνη, και συγκεκριμένα στον εικονογραφικό τύπο του Χριστού. Υπάρχει πάντως ένα χαρακτηριστικό που εμφανίζεται στις απεικονίσεις του Χριστού από το 10ο αιώνα και έχει συνδεθεί με την υποτιθέμενη αχειροποίητη: πρόκειται για ένα βόστρυχο που πέφτει στη μέση του μετώπου του Ιησού. 13 Το κειμήλιο θεωρείται ότι χάθηκε από την Κωνσταντινούπολη κατά την άλωση του 1204 από τους σταυροφόρους. Υποτίθεται ότι μεταφέρθηκε με άλλα ιερά λείψανα στη Sainte Chapelle στο Παρίσι, την οποία είχε ανεγείρει ο Λουδοβίκος Θ ανήγειρε για το σκοπό αυτό. 14 Μια διαφορετική παράδοση ταυτίζει το Μανδήλιο της Εδέσσης με το Μανδήλιο της Γένοβας, ενώ έχει προταθεί και η ταύτιση του ιστορικού κειμηλίου με τη Σινδόνη του Τορίνου. Στη Δύση πάντως το Μανδήλιο είχε γίνει πολύ γνωστό και είχε μετεξελιχθεί στον τύπο της Veronica (το όνομα θεωρήθηκε ότι ετυμολογείται από το vera icon = αληθινή εικόνα). Ιδιαίτερα δημοφιλής ήταν η εικόνα του Μανδηλίου στο σλαβικό κόσμο έως τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο. 15 1. Cameron, A., The Mandylion and Byzantine Iconoclasm, στο Kessler, H.L. Wolf, G. (επιμ.), The Holy Face and the Paradox of Representation (Villa Spelman Colloquia 6, Bologna 1998), σελ. 37. 2. Ευάγριος, Εκκλησιαστική Ιστορία IV.27, Bidez, J. Parmentier, L. (επιμ.), The Ecclesiastical History of Evagrius with the Scholia (London 1898, ανατ. 1979), σελ. 174-176. 3. Cameron, A., The History of the Image of Edessa. The Telling of a Story, Harvard Ukrainian Studies 7 (1983), σελ. 85. 4. Πρόκειται για την τελική εκδοχή του κειμένου, που αποδίδεται στο Ραμπουλά, επίσκοπο Εδέσσης κατά τα έτη 412 436. Bλ. Drijvers, Η.J.W., The Image of Edessa in the Syriac Tradition, στο Kessler, H.L. Wolf, G. (επιμ.), The Holy Face and the Paradox of Representation (Villa Spelman Colloquia 6, Bologna 1998), σελ. 15. 5. Ευσέβιος, Εκκλησιαστική Ιστορία Ι.13.1-11, Bardy, G. (επιμ.), Eusèbe de Césarée. Histoire ecclésiastique 1 (Sources chrétiennes 31, Paris 1952), σελ. 40-43 Προκόπιος, Υπέρ των πολέμων ΙΙ.12.26, Haury, J. Wirth, G. (επιμ.), Procopii Caesariensis opera omnia 2 (Leipzig 1963). 6. Για παράδειγμα, στις Πράξεις του Θαδδαίου και στο Χρονικό του Ιωάννη, επισκόπου της αιγυπτιακής πόλης Νικίου επίσης σε κείμενα του Δαμασκηνού για την υπεράσπιση των εικόνων. Βλ. Cameron, A., The History of the Image of Edessa. The Telling of a Story, Harvard Ukrainian Studies 7 (1983), σελ. 83-87. 7. Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Narratio de Imagine Edessena, 25.4-5, Migne, J.P. (επιμ.), Patrologia Graeca 113, στήλ. 437. Πρβλ. Cameron, A., The History of the Image of Edessa. The Telling of a Story, Harvard Ukrainian Studies 7 (1983), σελ. 92. Δημιουργήθηκε στις 21/1/2017 Σελίδα 3/6
Για παραπομπή : Λαμπαδά Δέσποινα,, 2008, 8. Kitzinger, E., The Cult of Images in the Age before Iconoclasm, Dumbarton Oaks Papers 8 (1954), σελ. 89 90, 95 96, 115. 9. Brown, P., «Μια μεσαιωνική κρίση: πτυχές της Εικονομαχίας», στο Η κοινωνία και το Άγιο στην Ύστερη Αρχαιότητα, μτφρ. Α. Παπαθανασοπούλου (Αθήνα 2000), σελ. 260-264. 10. Kitzinger, E., The Cult of Images in the Age before Iconoclasme, Dumbarton Oaks Papers 8 (1954), σελ. 109-112 Grabar, A., L Iconoclasme byzantin. Dossier archéologique (Paris 1984), σελ. 36-37. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ηράκλειος είχε θέσει το στρατό του υπό την προστασία της αχειροποίητης εικόνας των Καμουλιανών, βλ. Morrisson, C., Le monde byzantin I: L empire romain d Orient (330-641) (Paris 2004), σελ. 231, 300. 11. Cameron, A., The Mandylion and Byzantine Iconoclasm, στο Kessler, H.L. Wolf, G. (eds), The Holy Face and the Paradox of Representation (Villa Spelman Colloquia 6, Bologna 1998), σελ. 50-51. 12. Weitzmann, K., The Mandylion and Constantine Porphyrogennetos, Cahiers archéologiques 11 (1960), σελ. 163 184, εικ. 1 3. 13. Evans, H.C. Wixom, W.D. (επιμ.), The Glory of Byzantium. Art and Culture of the Middle Byzantine Era, A.D. 843-1261 (κατ. έκθ., New York 1997), αρ. 128, σελ. 175. 14. Runciman, S., «Some remarks on the image of Edessa», Cambridge Historical Journal 3 (1931), σελ. 251. 15. Mandylion, The Oxford Dictionary of Byzantium 2 (Oxford 1991), σελ. 1283. Πρβλ. Belting, H., Bild und Kunst. Eine Geschichte des Bildes vor dem Zeitalter der Kunst (München 1990), σελ. 233-252. Βιβλιογραφία : Kitzinger E., "The Cult of Image in the Age before Iconoclasm", Dumbarton Oaks Papers, 8, 1954, 83-150 Belting H., Bild und Kunst Eine Geschichte des Bildes vor dem Zeitalter der Kunst, München 1990 Cameron A., "The History of the Image of Edessa. The Telling of a Story", Harvard Ukrainian Studies [= Okeanos. Essays presented to Ihor Sevcenko on his Sixtieth Birthday by his Colleagues and Students], 7, 1983, 80-94 Grabar A., The Sainte Face de Laon. Le Mandylion dans l art orthodoxe Seminarium Kondakovianum, Prague 1931 Patterson-Ševčenko N.P., "Mandylion", Kazhdan, A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium, 2, New York Oxford 1991, 1.282-1.283 Weitzmann K., "The Mandylion and Constantine Porphyrogenitus", Cahiers archéologiques, 11, 1960, 163-184 Brown P., "A Dark Age Crisis. Aspects of the Iconoclastic Controversy", The English Historical Review, 88, 1973, 1-34 Grabar A., L Iconoclasme byzantin. Dossier archéologique, Paris 1957, 2nd ed. 1984 Barber C., Figure and Likeness. On the Limits of Representation in Byzantine Iconoclasm, Princeton Oxford 2002 Belting H., "Face or Trace? Open Question around the Prehistory of Christ s Icon", Χρυσαί Πύλαι. Essays Δημιουργήθηκε στις 21/1/2017 Σελίδα 4/6
Για παραπομπή : Λαμπαδά Δέσποινα,, 2008, presented to Ihor Sevcenko on his 80th birthday by his colleagues and friends [= Palaeoslavica 10 (2002)], 1, 1-10 Cameron A., "The Mandylion and Byzantine Iconoclasm", Kessler, H.L. Wolf, G. (ed.), The Holy Face and the Paradox of Representation, Bologna 1998, Villa Spelman Colloquia 6, 33-54 Drijvers J.W., "The Ιmage of Edessa in the Syriac Τradition", Kessler, H.L. Wolf, G. (eds), The Holy Face and the Paradox of Representation, Bologna 1998, Villa Spelman Colloquia 6, 13-32 Guscin M., The Image of Edessa, Leiden-Boston 2009, The Medieval Mediterranean 82 Γλωσσάριo : αχειροποίητη, η Εικόνα, συνήθως του Χριστού, που σύμφωνα με την παράδοση δεν εικονογραφήθηκε από ανθρώπινα χέρια. Οι πρώτες μνείες σε αχειροποίητες εικόνες εμφανίστηκαν στο Βυζάντιο από τον 6ο αιώνα και αναφέρονται σε αντικείμενα που, έχοντας έρθει σε επαφή με το πρόσωπο ή το σώμα του Χριστού, διατήρησαν με θαυματουργικό τρόπο το αποτύπωμα. Η γνωστότερη τέτοια εικόνα είναι το Ιερό Μανδήλιο της Έδεσσας. Στα Μεσοβυζαντινά χρόνια οι περισσότερες υποτιθέμενες αχειροποίητες εικόνες του Χριστού σταδιακά λησμονούνται, αναδύονται όμως σποραδικά θρύλοι για αχειροποίητες εικόνες αγίων. εικονογραφικό πρόγραμμα, το Το σύνολο των απεικονιζόμενων σκηνών και αγιολογικών μορφών στις επιφάνειες ενός ναού και η διάταξή τους στο χώρο. Από τη Μεσοβυζαντινή περίοδο και εξής το εικονογραφικό πρόγραμμα γνωρίζει κάποια τυποποίηση ως προς τη σταθερή παρουσία και τοποθέτηση ορισμένων σκηνών και μορφών σε συγκεκριμένα σημεία του ναού. Η συγκρότηση του εικονογραφικού προγράμματος εξελίσσεται με το χρόνο, ενώ η τυποποίηση δεν αποκλείει με κανέναν τρόπο ιδιαιτερότητες που σχετίζονται με τοπικές παραδόσεις, επιλογές του χορηγού, ταφική ή άλλη λειτουργία του ναού. Παντοκράτωρ, ο Μια από τις πιο πρώιμες απεικονίσεις του Χριστού που παραπέμπει στο κείμενο της Αποκάλυψης. Ο Χριστός εικονίζεται σε προτομή, κατά κανόνα σε αφηρημένο βάθος, γενειοφόρος, να ευλογεί με το δεξί χέρι, ενώ στο αριστερό κρατάει τον κώδικα του Ευαγγελίου. Η εικόνα του Παντοκράτορα, εγγεγραμμένη σε μετάλλιο, ήταν η συνηθέστερη διακόσμηση για το εσωτερικό του κεντρικού τρούλου των βυζαντινών εκκλησιών. Πηγές Ευσέβιος, Εκκλησιαστική Ιστορία Ι.13.1 11, Bardy, G. (επιμ.), Eusèbe de Césarée. Histoire ecclésiastique 1 (Sources chrétiennes 31, Paris 1952), σελ. 40 43. Ευάγριος, Εκκλησιαστική Ιστορία IV.27, Bidez, J. Parmentier, L. (επιμ.), The Ecclesiastical History of Evagrius with the Scholia (London 1898, ανατ. 1979), σελ. 174 176. Προκόπιος, Υπέρ των πολέμων ΙΙ.12.26, Haury, J. Wirth, G. (επιμ.), Procopii Caesariensis opera omnia 2 (Leipzig 1963). Θεοφύλακτος Σιμοκάττης, Ἱστορίαι, II.3.4 6, III.1.10 12, De Boor, C. (επιμ.), Wirth, P. (αναθ.) Theophylacti Simocattae Historiae (Stuttgart 1972). Ιωάννης Δαμασκηνός, Λόγος απολογητικός προς τους διαβάλλοντας τας αγίας εικόνας, Kotter, P.B. (επιμ.), Die Schriften des Johannes von Damaskos 3 (Patristische Texte und Studien 17, Berlin 1975), σελ. 151 152. Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Narratio de Imagine Edessena, Migne, J.P. (επιμ.), Patrologia Graeca 113, στήλ. 421 454. [Νέα έκδοση του κειμένου με μετάφραση στα αγγλικά, Guscin, M., The Image of Edessa (Leiden Boston 2009), σελ. 8 69.] Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, J. (επιμ.), Ιοannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin 1973), σελ. 231 232. Δημιουργήθηκε στις 21/1/2017 Σελίδα 5/6
Για παραπομπή : Λαμπαδά Δέσποινα,, 2008, Guscin, M., The Image of Edessa (Leiden Boston 2009), σελ. 8 137 (περιέχει τη Διήγηση του Πορφυρογεννήτου, τον Λόγο του Γρηγορίου ρεφερενδαρίου, το κείμενο από το Συναξάριο με τις επιστολές του Αβγάρου από χειρόγραφα του Αγίου Όρους και το κείμενο από το Μηναίον). Παραθέματα Η Έδεσσα σώζεται από την πολιορκία του Χοσρόη χάρη στη θαυματουργή εικόνα του Χριστού: 27. Ἀναγράφει ὁ αὐτὸς Προκόπιος καὶ τὰ περὶ Ἐδέσης καὶ Ἀγβάρου τοῖς παλαιοῖς ἱστορημένα, καὶ ὡς ὁ Χριστὸς πρὸς Ἄγβαρον ἐπέστειλεν, εἶτα καὶ ὡς ἐς ἑτέραν ἔφοδον πολιορκίαν τῶν Ἐδεσηνῶν ὁ Χοσρόης κατέστη, παραλύειν οἰόμενος τὰ παρὰ τοῖς πιστοῖς θρυλούμενα, ὡς οὐκ ἄν ποτε ἡ Ἔδεσα ὑπὸ τοῖς ἐχθροῖς γενήσεται ὅπερ τοῖς γραφεῖσι μὲν πρὸς Ἄγβαρον παρὰ Χριστοῦ τοῦ θεοῦ ἡμῶν οὐκ ἔγκειται, ὡς ἔστι τοὺς φιλοπόνους ἑλεῖν ἐκ τῶν ἱστορηθέντων Εὐσεβίῳ τῷ Παμφίλου, αὐτὴν πρὸς λέξιν τὴν ἐπιστολὴν ἀναγνόντι... Ὡς δ οὖν ἐς πᾶσαν ἀμηχανίαν ἦλθον, φέρουσι τὴν θεότευκτον εἰκόνα ἣν ἀνθρώπων μὲν χεῖρες οὐκ εἰργάσαντο, Ἀγβάρῳ δὲ Χριστὸς ὁ θεός, ἐπεὶ αὐτὸν ἰδεῖν ἐπόθει, πέπομφε. Ταύτην τοίνυν τὴν παναγίαν εἰκόνα κατὰ τὴν εἰργασμένην σφίσιν ἐσαγαγόντες διώρυγα ὕδατί τε ἐπικλύσαντες, ἀπ αὐτοῦ κατὰ τῆς πυρᾶς καὶ τῶν ξύλων ἀφεῖσαν. Καὶ παραυτίκα τῆς θείας δυνάμεως τῇ πίστει τῶν δεδρακότων ἐπιφοιτησάσης, ὅπερ ἦν ἐκείνοις πρώην ἀδύνατον ἐξηνύετο παραυτίκα γὰρ ἐσεδέξαντο τὴν φλόγα τὰ ξύλα, καὶ λόγου θᾶττον ἀπανθρακωθέντα τοῖς ὑπερτέροις μετεδίδοσαν, ἅπαντα τοῦ πυρὸς ἀμφινεμομένου... Τότε δ οὖν ὁ Χοσρόης ἁπάσαις ταῖς ἐλπίσιν ἀπειρηκὼς καὶ διὰ τῶν ἔργων ἐγνωκὼς ὡς πολλὴν ὦφλεν αἰσχύνην, ὑποτοπήσας τοῦ πρὸς ἡμῶν πρεσβευομένου θεοῦ περιέσεσθαι, ἐπὶ τὰ σφέτερα τὴν ἀποπόρευσιν ἐποιεῖτο ἀκλεῶς. Ευάγριος, Εκκλησιαστική Ιστορία IV.27, Bidez, J. Parmentier, L. (eds), The Ecclesiastical History of Evagrius with the Scholia (London 1898, ανατ. 1979), σελ. 174 6. Η παράδοση του Ιερού Μανδηλίου ως εικονόφιλο επιχείρημα: Εἰ τοίνυν ἀναλόγως ἡμῖν αὐτοῖς αἰσθηταῖς εἰκόσιν ἐπὶ τὴν θείαν καὶ ἄυλον ἀναγόμεθα θεωρίαν καὶ φιλανθρώπως ἡ θεία πρόνοια τοῖς ἀσχηματίστοις καὶ ἀτυπώτοις τύπους καὶ σχήματα τῆς ἡμῶν ἕνεκεν χειραγωγίας περιτίθησι, τί ἀπρεπὲς τὸν σχήματι καὶ μορφῇ ὑποκύψαντα καὶ φύσει ὁραθέντα ὡς ἄνθρωπον φιλανθρώπως δι ἡμᾶς εἰκονίζειν ἀναλόγως ἡμῖν αὐτοῖς; Λόγος ἄνωθεν εἰς ἡμᾶς παραδεδομένος κάτεισιν, Αὔγαρον, τὸν Ἐδέσσης ἄνακτα, φήμῃ τῇ τοῦ κυρίου πρὸς θεῖον ἐκπυρσευθέντα ἔρωτα ἀπεσταλκέναι πρέσβεις τὴν αὐτοῦ ἐπίσκεψιν ἐξαιτοῦντας. Εἰ δὲ ἀρνηθείη τοῦτο δράσειν, τὸ τούτου κελεύει ὁμοίωμα ζωγράφῳ ἐκμάξασθαι ὃ γνόντα τὸν πάντα εἰδότα καὶ πάντα δυνάμενον τὸ ῥάκος εἰληφέναι καὶ τῷ προσώπῳ προσενεγκάμενον ἐν τούτῳ τὸν οἰκεῖον ἐναπομάξασθαι χαρακτῆρα, ὃ καὶ μέχρι τοῦ νῦν σῴζεται. Ιωάννης Δαμασκηνός, Λόγος Απολογητικός προς τους Διαβάλλοντας τας Αγίας Εικόνας, Kotter, P.B. (ed.), Die Schriften des Johannes von Damaskos 3 (Patristische Texte und Studien 17, Berlin 1975), σελ. 151 152. Δημιουργήθηκε στις 21/1/2017 Σελίδα 6/6