Θέμα μας το κλίμα. Και οι παράγοντες που το επηρεάζουν. 1
Που συμβαίνουν οι περισσότερες βροχοπτώσεις; Κυρίως στη θάλασσα. Και μάλιστα στο Ισημερινό. Είδαμε γιατί στο προηγούμενο μάθημα. Ρίξε μία ματιά. Εδώ απλώς θυμίζουμε ότι η μεγάλη ενέργεια που προσφέρεται εκεί από τον ήλιο σε κάθε μονάδα επιφανείας έχει σαν αποτέλεσμα την θέρμανση του αέρα και τον εμπλουτισμό του με υδρατμούς. Ο θερμός αέρας αυτός ανυψώνεται και με το ύψος ψύχεται, οι υδρατμοί υγροποιούνται και πέφτουν ως τροπικές βροχές. 2
Εδώ βλέπουμε μόνο τις βροχοπτώσεις στις ηπείρους. Με μία πρώτη ματιά βλέπουμε πως μεγάλες ποσότητες βροχών δέχονται τα τροπικά δάση στην Νότια Αμερική και την Αφρική. Η περιοχή της Ν.Α. Ασίας δέχεται επίσης σημαντικές ποσότητες βροχών. Η Ευρώπη και η Ανατολική Βόρεια Αμερική είναι οι περιοχές που συνδυάζουν υψηλά ποσά βροχοπτώσεων και καλές θερμοκρασίες για τους ανθρώπους. 3
Στην Ευρώπη οι περισσότερες περιοχές δέχονται αρκετές βροχοπτώσεις. Μικρά ποσά βροχοπτώσεων δέχονται η κεντρική Ισπανία και η Ρωσία. Στις μεγάλες χερσονήσους Ιταλίας, των Βαλκανίων και τη Σκανδιναβική, οι ανατολικές ακτές δέχονται μικρότερα ποσά βροχόπτωσης απ ότι οι δυτικές ακτές. 4
Υπάρχουν πολλές και μεγάλες περιοχές που δέχονται ελάχιστες βροχές. Η Αραβική Χερσόνησος, οι περιοχές στον Περσικό Κόλπο, οι περιοχές βόρεια και ανατολικά των Ιμαλάιων. 5
Στην Αφρική ελάχιστες βροχές δέχεται σχεδόν όλο το βόρειο τμήμα της, που καλύπτεται από την έρημο Σαχάρα καθώς και το νοτιοδυτικό της τμήμα οι έρημοι Καλαχάρι και Ναμίμπ. Στα ανατολικά συμβαίνει το ίδιο στην Αιθιοπία και τη Σομαλία. 6
Οι βροχοπτώσεις είναι ένα από τα χαρακτηριστικά του κλίματος μιας περιοχής. Η θερμοκρασία και οι άνεμοι είναι επίσης βασικοί παράγοντες του κλίματος. Το κλίμα είναι ένα ανθρώπινο δημιούργημα. Είναι μία έννοια που επινοήθηκε για να περιγράψουμε τις καιρικές συνθήκες και τις μεταβολές τους σε μεγάλο χρονικό διάστημα. Το κλίμα είναι η γενική εικόνα της διακύμανσης στη θερμοκρασία, την υγρασία, την ατμοσφαιρική πίεση, τον άνεμο, τις βροχοπτώσεις και άλλων μετεωρολογικών μεταβλητών σε μία μεγάλη χρονική περίοδο. 7
Περιγράφεται με έννοιες όπως η μέση θερμοκρασία, η μέγιστη και η ελάχιστη θερμοκρασία, η διακύμανση της θερμοκρασίας, η μέση βροχόπτωση, η μέγιστη και η ελάχιστη βροχόπτωσης, η μέση ταχύτητα και κατεύθυνση των ανέμων και άλλων αντίστοιχων μεγεθών που είναι το αποτέλεσμα της στατιστικής μελέτης των μετεωρολογικών στοιχείων σε μακρύ χρονικό διάστημα, τουλάχιστον 30 ετών. 8
Με δύο λόγια. Κλίμα είναι ό,τι μετεωρολογικές συνθήκες περιμένεις να συναντήσεις σ έναν τόπο. Καιρός είναι οι μετεωρολογικές συνθήκες που συναντάς στον τόπο σε δεδομένη στιγμή. Το κλίμα μπορείς να το περιγράψεις. Δεν μπορείς όμως να το φωτογραφήσεις. Αυτό που έχεις ως φόντο στις φωτογραφίες που πήρες σε εξωτερικούς χώρους είναι κάποια στοιχεία του καιρού που επικρατούσε όταν τις τράβηξες μία ηλιοφάνεια ή μία έντονη καταιγίδα. 9
Το κλίμα επηρεάζει τη ζωή. Στις εύκρατες περιοχές που έχουν αρκετές βροχοπτώσεις η συστηματική καλλιέργεια είναι εύκολη. Αυτό ευνοεί και την ζωοτροφία. Γι αυτό και οι περιοχές της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής είναι σχετικά αυτάρκεις σε τροφές. 10
Που ζουν οι άνθρωποι; Δείτε ποιες περιοχές αποφεύγουν και θα καταλάβετε. 11
Δυτική Ευρώπη. Κλίμα εύκρατο με πολλές πεδιάδες, ήπιες θερμοκρασίες και αρκετές βροχοπτώσεις. Ιδανικό κλίμα για διαβίωση και γεωργική παραγωγή. Οι άνθρωποι ντύνονται ελαφριά, χωρίς πολλά ρούχα. Και ζουν καλά. 12
Άνδεις. Ορεινό κλίμα. Λίγες βροχοπτώσεις. Θερμοκρασίες σχετικά υψηλές τη μέρα και χαμηλές τη νύκτα. Ούτε ιδιαίτερα δύσκολες ούτε εύκολες οι συνθήκες διαβίωσης. 13
Στη διάρκεια της μέρας οι άνθρωποι φοράνε καπέλα για να προστατευθούν από την έντονη ηλιακή ακτινοβολία. Φοράνε ακόμη βαριά ρούχα ακόμη και το καλοκαίρι κατά τη διάρκεια της νύχτας για να προστατευθούν από το κρύο. 14
Ένας σημαντικός παράγοντας που καθορίζει το κλίμα ενός τόπου είναι οι άνεμοι. Για παράδειγμα, οι μουσώνες είναι υγροί άνεμοι που πνέουν το καλοκαίρι από τον Ινδικό Ωκεανό προς την Ινδία και την Νοτιοανατολική Ασία. Δίνουν βροχές και κάνουν τη γη στις περιοχές αυτές εύφορη. Προκαλούν και προβλήματα στις χώρες αυτές αλλά οι άνθρωποι τις χαίρονται. 15
Αντίθετα, οι τυφώνες είναι σφοδροί άνεμοι που προκαλούν πάντα καταστροφές και συχνά είναι φονικοί. Καταστρέφουν καλλιέργειες, σπίτια, υποδομές και δίκτυα. 16
Οι κλιματολόγοι έχουν κάνει πολλές προσπάθειες ταξινόμησης των κλιμάτων, αλλά οι απόψεις τους διαφέρουν, γι αυτό υπάρχουν και διάφορες ταξινομήσεις των κλιμάτων. Εδώ βλέπουμε μερικούς βασικούς τύπους κλίματος που μπορούν να διαχωριστούν και σε άλλα απλούστερα. Νομίζω πως τους ξέρετε. Βλέπετε ακόμη και τα θαλάσσια ρεύματα που επηρεάζουν το κλίμα. Διαβάστε το υπόμνημα. Ανάμεσα στις κλιματικές περιοχές δεν υπάρχουν όρια. Υπάρχει βαθμιαία μετάβαση από τον έναν κλιματικό τύπο στον άλλον. 17
Για να δούμε παραδείγματα. Στο χάρτη βλέπουμε αναλυτικά το κλίμα της Ευρώπης. Παρατηρείστε το υγρό ηπειρωτικό (humid continental) ανοιχτό πράσινο, το υγρό ωκεάνιο (humid oceanic) σκούρο πράσινο. Παρατηρείστε το υποτροπικό με ξηρά καλοκαίρια (subtropical dry summer) το κοκκινωπό χρώμα και το υποαρκτικό κλίμα (subarctic) με το ανοιχτό μπλε χρώμα. Τα δύο τελευταία είναι μία υποδιαίρεση γενικότερων τύπων κλίματος που χαρακτηρίζουν τη μετάβαση από τον ένα τύπο κλίματος στον άλλον. Ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε το χάρτη αυτό. Ας αναρωτηθούμε ποιοι είναι οι παράγοντες που καθορίζουν το κλίμα σε κάθε γωνιά της Ευρώπης. Πέρα από τους παράγοντες που επηρεάζουν το παγκόσμιο κλίμα θα πρέπει να εξετάσουμε και τις τοπικές συνθήκες σ αυτό το τμήμα της Γης. 18
Οι βόρειοι παγωμένοι άνεμοι από την Ασία προκαλούν χειμώνες με πολύ κρύο στις περιοχές κοντά στην Ασία. Οι υγροί δυτικοί από τον Ατλαντικό δίνουν πολλές βροχές στις δυτικές περιοχές της Ευρώπης. Οι νότιοι θερμοί από τη Σαχάρα κάνουν ζεστά τα καλοκαίρια στην Νότια Ευρώπη. Τα θερμά νερά του ρεύματος 10 με 12 βαθμούς πιο ζεστά από τα νερά του Ατλαντικού κάνει το κλίμα πιο ήπιο και δίνει περισσότερη υγρασία, άρα και βροχές στις περιοχές που επηρεάζει. 19
Στο χάρτη βλέπουμε αναλυτικά το κλίμα της Ασίας. Παρατηρείστε το κίτρινο της Ερήμου (desert). Ειδικά οι περιοχές βόρεια των Ιμαλάιων είναι έρημοι ακριβώς εξαιτίας της οροσειράς αυτής. Τα μεγάλα ύψη και η έκτασή της εμποδίζουν τα σύννεφα να περάσουν στις περιοχές αυτές. Προσέξτε το τροπικό υγρό και στεγνό (tropical wet and dry) με το λαδί χρώμα. Οφείλεται στους μουσώνες. Που είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού της έντονης θέρμανσης του Ινδικού Ωκεανού βρίσκεται στον Ισημερινό και της ύπαρξης των Ιμαλάιων. Και φυσικά στα Ιμαλάια το κλίμα είναι ορεινό (highland) με το γκρι χρώμα. 20
Το κλίμα σε μεγάλη έκταση της Ασίας το καθορίζει η οροσειρά των Ιμαλάιων. 21