ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΦΑΚΕΛΟΥ ΣΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΦΑΚΕΛΟΥ ΣΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΥΠΟ ΑΣΤΕΡΙΟΥ Α. ΤΕΡΠΟΥ ΙΑΤΡΟΥ ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΑΘΗΝΑ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1995

ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ ΜΟΥ 2

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ σελ. 1. ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ 4 2. ΠΡΟΛΟΓΟΣ 6 3. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 7 4. Εισαγωγή 8 5. εδοµένα-πληροφορίες-γνώσεις (βάσεις δεδοµένων- βάσεις γνώσεων) 9 6. Οργάνωση Ιατρικών εδοµένων : Ιατρικός Φάκελος 11 7. Ιατρικό Απόρρητο και Ασφάλεια των Πληροφοριών 14 8. Ποιότητα των εδοµένων και των Πληροφοριών 15 9. Αρχεία Καταγραφής και Παρακολούθησης Νοσηµάτων 20 10. Καρκίνος του Τραχήλου της Μήτρας και Έλεγχος της Ασθένειας (Πρόληψη) 21 11. Πληροφορικό Σύστηµα Κυτταρολογικού Εργαστηρίου : εδοµένα και 23 ιαδικασίες Καταχώρησης και Ενηµέρωσης - Σκοποί της µελέτης 12. ΕΙ ΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 29 13. Υλικό και Μέθοδοι 30 14. Αποτελέσµατα 35 15. Συζήτηση 40 16. ΠΙΝΑΚΕΣ 43 17. ΠΕΡΙΛΗΨΗ 49 18. ABSTRACT 51 19. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 53 20. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α. 61 21. ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ 2007 (ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΙ) 62 Σηµειώσεις: Το παρόν σύγγραµµα αποτελεί τη δεύτερη και διορθωµένη έκδοση του πρωτότυπου εγγράφου που κατατέθηκε στο Τµήµα Νοσηλευτικής του Πανεπιστηµίου Αθηνών για την απόκτηση του Μεταπτυχιακού ιπλώµατος στην Πληροφορική της Υγείας. Οι διορθώσεις που έγιναν δεν αφορούν σε αλλοίωση του περιεχοµένου του συγγράµµατος. Συγκεκριµένα, οι διορθώσεις που έγιναν αφορούν µόνο σε α) µετατροπή από πολυτονικό σε µονοτονικό κείµενο και β) σε ορισµένα µικρά λάθη καθώς και σε προσθήκη διευκρινιστικών σηµειώσεων στους πίνακες 1.-6., που επισηµάνθηκαν από την Επιτροπή Αξιολόγησης της Μεταπτυχιακής Εργασίας. Ελαφρές διαφορές στη σελιδοποίηση της Εργασίας οφείλονται στη διαφορά των εκδόσεων του λογισµικού MS-Word µε το οποίο γράφτηκε το πρωτότυπο κείµενο σε σχέση µε την µεταγενέστερη έκδοση µε την οποία έγιναν οι διορθώσεις. Επιπλέον, στο τέλος του συγγράµµατος, προσαρτήθηκαν και τα αποτελέσµατα των υπολογισµών για τη διευκόλυνση του αναγνώστη.

4 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Επώνυµο : ΤΕΡΠΟΣ Όνοµα : ΑΣΤΕΡΙΟΣ Ηµεροµην.γεν.: 11 Μαρτίου 1955 Όνοµα πατρός : ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ Εθνικότητα : Ελληνική ιεύθυνση : ορυλαίου 28, Αθήνα 115-21 Εκπαίδευση : Ιούνιος 1973 Απόφοιτος του Λεοντείου Λυκείου Ιούνιος 1983 Πτυχίο Ιατρικής του Πανεπιστηµίου Αθηνών Φεβρ. 1993 Ειδικότητα Κυτταρολογίας Μεταπτυχιακή εκπαίδευση : Μάϊος 1994 1992-σήµερα 1993-σήµερα Επιµόρφωση : Πτυχίο µεταπτυχιακής εκπαίδευσης στην Πληροφορική της Υγείας από το Ευρωπαϊκό ιαπανεπιστηµιακό Πρόγραµµα Erasmus Υποψήφιος διδάκτορας Πανεπιστηµίου Αθηνών Υποψήφιος στο Μεταπτυχιακό ίπλωµα Ειδίκευσης στην Πληροφορική της Υγείας του Πανεπιστηµίου Αθηνών 1984-1985 - Συµµετοχή στον κύκλο µεταπτυχιακών σεµιναρίων Ιατρικής Στατιστικής και ηµόσιας Υγείας στο Glasgow University 1986-1987 - Εκπαίδευση σε γλώσσες προγραµµατισµού, στην ανάλυση συστηµάτων και στα συστήµατα διαχείρισης βάσεων δεδοµένων 1987-1989 - Συµµετοχή σε εκπαιδευτικά σεµινάρια µε αντικείµενα την Επιδηµιολογία, την Στατιστική και τα Οικονοµικά της Υγείας 1990-1991 - Εκπαίδευση στην Κυτταροπαθολογία και Ογκολογία και συµµετοχή σε σεµινάριο Κυτταροµετρίας και Ανάλυσης Εικόνας - Εκπαίδευση στην Μοριακή Βιολογία και σε τεχνικές Κλινικής Ανοσολογίας (flow cytometry and northern blot hybridization) στην Ιατρική Σχολή Robert Wood του New Jersey University. Ξένες γλώσσες : Αγγλικά Γαλλικά Γερµανικά Επαγγελµατική Θητεία : πολύ καλά καλά σχετικές γνώσεις 1982-1983 Θητεία στο Πολεµικό Ναυτικό 1987-1988 Ειδικευόµενος στο Παθολογοανατοµικό Εργαστήριο του Π.Γ. Νοσοκοµείου "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ" 1989-1990 Καθηγητής παραϊατρικών επαγγελµάτων σε δηµόσια επαγγελµατικά λύκεια 1990-1993 Ειδικευόµενος στο Παθολογοανατοµικό Εργαστήριο του Π.Γ. Νοσοκοµείου "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ" 1994- Ιατρός στην "ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ"

5 Επιστηµονικές δραστηριότητες : 1994-1ο αναπληρωµατικό µέλος στο Σ της Ελληνικής Κυτταρολογικής Εταιρείας - Μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Ογκολογίας Ανακοινώσεις και ηµοσιεύσεις : 1989 Τέρπος ΑΑ, Παπαθεοδώρου Β. : " είκτες µέτρησης της παραγωγής του Παθολογοανατοµικού εργαστηρίου του ΠΓΝ "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ" : Εσωτερική Αναφορά" Φεβρ.1992 Τέρπος ΑΑ, Τσιβελέκα Α, Μεντζελοπούλου Π, Γαλανή-Φωτίου Β, Ευστρατιάδου Μ, Κυριόπουλος ΙΗ: "Εκτίµηση του κόστουςαποτελεσµατικότητας στην εφαρµογή ποιοτικού ελέγχου χωρίς ή µε µηχανοργάνωση του κυτταρολογικού εργαστηρίου", 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο Κυτταρολογίας, Αθήνα. Φεβρ.1992 Τσιβελέκα Α, Μεντζελοπούλου Π, Γαλανή-Φωτίου Β, Τέρπος ΑΑ, Τζιωρτζιώτης : "Αναλογία ορθά θετικών κυτταρολογικών απαντήσεων στο σύνολο των θετικών ευρηµάτων", 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο Κυτταρολογίας, Αθήνα. Σεπτ.1992 Τέρπος ΑΑ, Τσιβελέκα Α, Μεντζελοπούλου Π, Γαλανή-Φωτίου Β, Ευστρατιάδου Μ, Κυριόπουλος ΙΗ: "Εκτίµηση του κόστουςαποτελεσµατικότητας στην εφαρµογή ποιοτικού ελέγχου χωρίς ή µε µηχανοργάνωση του κυτταρολογικού εργαστηρίου", Κοινωνία, Οικονοµία & Υγεία, vol.1, 3 (1992), 23-34. Σεπτ.1993 Efstratiadou M, Terpos AA, Mentzelopoulou P, Tsiveleka A, Paisi M, Linos A : Epidemiological Studies on CIN lesions, 21st European Congress of Cytology, Vienna/Austria. Μάρτιος 1994 Τέρπος ΑΑ, Ευστρατιάδου Μ, Συµιακάκη Η : "Κωδικοποίηση και αυτοµατοποίηση των κυτταρολογικών διαγνώσεων των κολποτραχηλικών επιχρισµάτων : Προβλήµατα & λύσεις", 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο Κυτταρολογίας, Αθήνα. Μάρτιος 1994 Τέρπος ΑΑ, Σπάθη Ε, Κύρκου Κ, Ευστρατιάδου Μ : "Σύνθεση και λειτουργία κυτταρολογικών εργαστηρίων στην Ελλάδα",3ο Πανελλήνιο Συνέδριο Κυτταρολογίας, Αθήνα. Ιούνιος 1995 Terpos AA, Efstratiadou M, Symiakaki H, Tsiveleka A, Mentzelopoulou P, Linos A, Mantas J : Building up a computerized follow-up register and information system for cervical cytology, Int.Journ. of Biom.Computing, 1995. Ιούνιος 1995 Τέρπος ΑΑ, Μεντζελοπούλου Π, Τσιβελέκα Α, Συµιακάκη Η, Μαντάς Ι, Λινού Α, Ευστρατιάδου Μ : Μηχανοργάνωση κυτταρολογικού εργαστηρίου : Βοήθηµα στην αξιολόγηση της πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας, 1ο Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Παθολογίας Τραχήλου & Κολποσκόπησης, 1995, Βουλιαγµένη. Ιούνιος 1995 Τέρπος ΑΑ, Αραβαντινός, Κύρκου Κ, Λινού Α, Σπάθη Ε, Ευστρατιάδη Μ: " Μελέτη για εφαρµογή εθνικού προγράµµατος πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας", ΚΕΣΥ, 1995

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή έγινε στο Εργαστήριο ιαγνωστικής Κυτταρολογίας του Π.Γ. Νοσοκοµείου "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ". Το υλικό προέρχεται από τα αρχεία του πληροφορικού συστήµατος του Εργαστηρίου ιαγνωστικής Κυτταρολογίας του Π.Γ. Νοσοκοµείου "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ". Θεωρώ υποχρέωσή µου να εκφράσω ένα µεγάλο ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ : - στον Καθηγητή κ. Λ. Σπάρρο, που µε τις ειδικές γνώσεις Στατιστικής και Επιδηµιολογίας που κατέχει έδωσε νόηµα και ουσία στα απλά ντοκουµέντα της εργασίας κάνοντας να φανεί η σπουδαιότητα του ποιοτικού ελέγχου των δεδοµένων του ιατρικού φακέλου. - στον Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Ι. Μαντά, ο οποίος µε τις ειδικές γνώσεις Πληροφορικής βοήθησε στην τεκµηρίωση της εργασίας. - στην ιευθύντρια του Εργαστηρίου ιαγνωστικής Κυτταρολογίας του Π.Γ. Νοσοκοµείου "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ" κ. Μ.Μουτούση-Ευστρατιάδη που χάρη στη βοήθεια, επιµονή και υποµονή της ολοκληρώθηκε η ανάπτυξη του πληροφορικού συστήµατος. - στην κ. Π. Κροµµύδα για τη βοήθεια και την ακούραστη προσπάθειά της στην καταχώρηση των δεδοµένων. 31 Οκτωβρίου 1995 Α.Α. ΤΕΡΠΟΣ

ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 7

8 ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΦΑΚΕΛΟΥ ΣΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η καταγραφή δεδοµένων είναι απαραίτητη διότι α) η ανθρώπινη µνήµη είναι περιορισµένη, β) η ανθρώπινη υπολογιστική ικανότητα είναι µικρή και γ) διότι η επικοινωνία µεταξύ ανθρώπων είναι αναγκαίο να γίνεται µε αποδείξεις και γεγονότα [1]. Η καταγραφή των δεδοµένων πρέπει να έχει σαφείς και αντικειµενικούς σκοπούς. Από τους σκοπούς αυτούς εξαρτάται και η οργάνωση των διαδικασιών συλλογής, καταχώρησης και επεξεργασίας των δεδοµένων. Ο πρώτος ίσως που συνέστησε να γίνεται καταγραφή των ιατρικών σηµείων και φαινοµένων µε αντικειµενικό τρόπο ήταν ο Ιπποκράτης [2]. στο χώρο της υγείας η καταγραφή δεδοµένων δεν αφορά µόνο την εξαγωγή συµπερασµάτων για την υγεία ενός ατόµου αλλά και για την υγεία ολόκληρων πληθυσµών. Εποµένως εξίσου σηµαντικοί αντικειµενικοί σκοποί για την καταγραφή δεδοµένων είναι η κλινικοεργαστηριακή και επιδηµιολογική έρευνα όπως επίσης η αξιολόγηση και ο σχεδιασµός των υπηρεσιών υγείας. Στις αναπτυγµένες χώρες έχουν θεσµοθετηθεί και τυποποιηθεί αρκετές διαδικασίες για τη συλλογή δεδοµένων που αφορούν την υγεία ατόµων και πληθυσµών. Η απογραφή του πληθυσµού και η συµπλήρωση του πιστοποιητικού θανάτου είναι διαδικασίες συλλογής δεδοµένων που επιβάλλονται υποχρεωτικά από τις νοµοθεσίες των χωρών. Άλλες διαδικασίες συλλογής δεδοµένων που έχουν τυποποιηθεί αλλά δεν είναι υποχρεωτικές από το νόµο είναι η συµπλήρωση δελτίων νοσηλείας ασθενών στα νοσοκοµεία, η τήρηση ιατρικών φακέλων, η δήλωση µεταδοτικής ασθένειας, η συµπλήρωση δελτίου καρκινοπαθούς κλπ. [3-4]. Ένας µεγάλος όγκος δεδοµένων συλλέγεται επίσης µε βάση ειδικά πρωτόκολλα έρευνας συγκεκριµένων θεµάτων (ad hoc surveys). Τα τελευταία χρόνια η αξιοπιστία των δεδοµένων που συλλέγονται από τους διάφορους φορείς της υγείας έχει αποτελέσει αντικείµενο πολλών ερευνών διεθνώς. Πολλές ανακρίβειες έχουν επισηµανθεί ακόµα και σε

9 διαδικασίες υποχρεωτικές από το νόµο µε αποτέλεσµα να επηρεάζονται τα επίσηµα στατιστικά στοιχεία. Παράδειγµα το οποίο έχει ιδιαίτερα µεγάλες διαστάσεις στην Ελλάδα είναι οι ανακρίβειες στα πιστοποιητικά θανάτου οι οποίες επηρεάζουν τους δείκτες θνησιµότητας [5-6]. Η ανάπτυξη της πληροφορικής στο χώρο της υγείας υπόσχεται να δώσει τις κατάλληλες λύσεις για τη βελτίωση της αξιοπιστίας των πληροφοριών. Ως Ιατρική Πληροφορική ή γενικότερα Πληροφορική της Υγείας µπορεί να ορισθεί ο ραγδαία αναπτυσσόµενος κλάδος ο οποίος έχει αντικείµενο την αποθήκευση, ανάκληση και βέλτιστη χρήση δεδοµένων, γνώσεων και πληροφοριών για την επίλυση προβληµάτων και τη λήψη αποφάσεων στο χώρο της υγείας [7]. Η ανάδειξη του κλάδου αυτού οφείλεται στη µεγάλη πρόοδο της τεχνολογίας στους τοµείς των υπολογιστών και των επικοινωνιών αλλά και στη γενική διαπίστωση του ότι η διαχείριση του διαρκώς αυξανόµενου όγκου πληροφοριών είναι δυσχερής µε τις παραδοσιακές χειρόγραφες µεθόδους. Ε ΟΜΕΝΑ - ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ - ΓΝΩΣΕΙΣ (Βάσεις δεδοµένων - Βάσεις γνώσεων) Οι τρεις όροι δεδοµένο - πληροφορία - γνώση χρησιµοποιούνται συνήθως εναλλακτικά µε αποτέλεσµα τη σύγχυση των εννοιών. Κατά τους Shortliffe και Perreault [8], η µοναδική παρατήρηση πού χαρακτηρίζει µία σχέση αποτελεί ένα δεδοµένο. ηλαδή δεδοµένο θεωρείται η τιµή µιας συγκεκριµένης παραµέτρου ενός συγκεκριµένου αντικειµένου (πχ. ενός ασθενούς) σε µία συγκεκριµένη χρονική στιγµή. Η γνώση είναι αποτέλεσµα της τυπικής ή άτυπης ανάλυσης (ή ερµηνείας) δεδοµένων. ηλαδή, η γνώση περιλαµβάνει αφ'ενός αποτελέσµατα τυπικών αναλύσεων και µελετών και αφ'ετέρου συµπεράσµατα κοινής λογικής, υποθέσεις, ευριστικές µεθόδους και µοντέλα (οποιοδήποτε από τα οποία µπορεί να αντανακλά τις προσωπικές εµπειρίες και προκαταλήψεις εκείνου που ερµηνεύει τα πρωταρχικά δεδοµένα). Ο όρος πληροφορία είναι πιο γενικός δεδοµένου ότι συµπεριλαµβάνει τόσο γνώση όσο και οργανωµένα δεδοµένα.

10 Παράδειγµα : Η παρατήρηση ότι ο ασθενής τάδε έχει αρτηριακή πίεση 180/110 είναι ένα δεδοµένο όπως επίσης και ότι ο ασθενής αυτός είχε πάθει κάποτε ένα έµφραγµα. Η ανάλυση παρόµοιων δεδοµένων σε πληθυσµό ασθενών οδηγεί τους ερευνητές στο συµπέρασµα ότι ασθενείς µε υψηλή αρτηριακή πίεση είναι πιθανό να έχουν µεγαλύτερη συχνότητα εµφραγµάτων από άλλους µε φυσιολογική ή χαµηλή αρτηριακή πίεση. Το αποτέλεσµα της ανάλυσης αυτών των δεδοµένων ήταν η παραγωγή µίας ποσότητας γνώσης (αναλυτική γνώση). Από την άλλη µεριά, η πεποίθηση ενός ιατρού ότι η σύσταση ειδικής δίαιτας σε υπερτασικό ασθενή χαµηλού κοινωνικοοικονοµικού επιπέδου δεν θα έχει ουσιαστικό αποτέλεσµα (διότι έχει παρατηρήσει ότι οι ασθενείς αυτοί συνήθως δεν ακολουθούν τις δίαιτες για οικονοµικούς ή άλλους λόγους), αποτελεί µία πρόσθετη γνώση η οποία χαρακτηρίζεται ως προσωπική εµπειρία (υποκειµενική - ευριστική γνώση). εδοµένου ότι η αρχιτεκτονική της γνώσης είναι πυραµιδωτή, η κατάλληλη ερµηνεία των πιο πάνω ορισµών εξαρτάται από τα συµφραζόµενα. ηλαδή η γνώση σε ένα υψηλότερο επίπεδο χρησιµοποιεί για δεδοµένα τις γνώσεις ενός χαµηλότερου επιπέδου κ.ο.κ.. Για παράδειγµα, το δεδοµένο ότι η αρτηριακή πίεση είναι 180/110 οδηγεί στην ερµηνεία (άρα σε ένα επίπεδο γνώσης) ότι ο ασθενής έχει υπέρταση. Σε περίπτωση πού ο ασθενής αυτός πρόκειται να χειρουργηθεί για βουβωνοκήλη, η γνώση του ότι έχει υπέρταση θα ληφθεί υπ'όψη σαν δεδοµένο το οποίο µαζί µε άλλα δεδοµένα θα συνθέσει τη γνώση υψηλοτέρου επιπέδου για την προεγχειρητική αντιµετώπιση κ.ο.κ.. Μία συλλογή µεµονωµένων παρατηρήσεων χωρίς κανένα στοιχείο ανάλυσης ή ερµηνείας αποτελεί µία βάση δεδοµένων (data base). Με την εξάπλωση των υπολογιστών, οι βάσεις δεδοµένων αποτελούν ευρύτατα χρησιµοποιούµενα µέσα αποθήκευσης δεδοµένων. Ο ιατρικός φάκελος θεωρείται µία βάση δεδοµένων. Αντίθετα, µία συλλογή από γεγονότα, ευριστικές µεθόδους και µοντέλα αποτελεί µία βάση γνώσεων (knowledge base). Οι βάσεις γνώσεων χρησιµοποιούνται από τα έµπειρα συστήµατα (expert systems) για την επίλυση προβληµάτων µε τη βοήθεια υπολογιστή [8].

11 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΙΑΤΡΙΚΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ : ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ Μία από τις βασικές πηγές πληροφοριών που χρησιµοποιούνται ευρύτατα στις υπηρεσίες υγείας είναι ο ιατρικός φάκελος. Ο ιατρικός φάκελος γενικά, αποτελεί µία ενότητα στην οποία περιέχονται τα στοιχεία της ταυτότητας ενός ασθενούς καθώς και δεδοµένα που αφορούν προβλήµατα, αναµνήσεις και γεγονότα σχετικά µε την προσωπική του υγεία. Ένα σύνολο οµοειδών ιατρικών φακέλων διαφόρων ασθενών αποτελεί ένα αρχείο ασθενών. Ο ιατρικός φάκελος, το αρχείο ασθενών και οι διαδικασίες συλλογής, καταχώρησης, αναζήτησης και επεξεργασίας των δεδοµένων συνιστούν τη βάση ενός ιατρικού συστήµατος πληροφοριών [9]. Ο πιο πάνω ορισµός του ιατρικού φακέλου είναι γενικός και δεν περιγράφει ούτε το αντικείµενο ούτε την οργάνωση και το περιεχόµενό του. Στη θεωρία, ο ιατρικός φάκελος ενός ατόµου θα έπρεπε να περιέχει κάθε παρατήρηση και γεγονός που συνέβη στην υγεία του κατά τη διάρκεια της ζωής του. Αυτό όµως είναι ανέφικτο (κυρίως για τους χειρόγραφους φακέλους) αφ'ενός λόγω του όγκου που πρέπει να έχει ο φάκελος και αφ'ετέρου λόγω της δυσχέρειας περιφοράς του φακέλου από υπηρεσία σε υπηρεσία. Εκείνο που συµβαίνει στην πράξη είναι ότι για το ίδιο άτοµο υπάρχουν διάφοροι φάκελοι σε διαφορετικές υπηρεσίες. Εποµένως το πρόβληµα εντοπίζεται στη δυσκολία απόκτησης της συνολικής εικόνας της υγείας ενός ατόµου δεδοµένου ότι οι πληροφορίες είναι διάσπαρτες σε διάφορες υπηρεσίες και φορείς. Η εξάπλωση των πληροφορικών συστηµάτων και η χρησιµοποίηση δικτύων υπολογιστών υπόσχεται να δώσει λύσεις στο πρόβληµα αυτό αλλά προηγουµένως πρέπει να έχουν επιλυθεί άλλα επιµέρους ζητήµατα τα κυριότερα από τα οποία είναι 1) η δοµή και οργάνωση των δεδοµένων του ιατρικού φακέλου, 2) η προτυποποίηση των δεδοµένων του φακέλου και 3) ο τρόπος διασύνδεσης ιατρικών φακέλων και πληροφοριών που αφορούν το ίδιο άτοµο.

12 Ήδη από τη δεκαετία του '60, διάφορα συστήµατα ιατρικών φακέλων άρχισαν να εµφανίζονται αντανακλώντας την προσπάθεια για συστηµατικότερη και αποτελεσµατικότερη καταγραφή των ιατρικών πληροφοριών. Το 1969 ο L. Weed [10] εισήγαγε ένα µοντέλο ιατρικού φακέλου "προσανατολισµένου στα προβλήµατα του ασθενούς" (POMR-problem oriented medical record) σύµφωνα µε το οποίο κεντρική θέση στην οργάνωση των δεδοµένων κατέχει µία λίστα προβληµάτων του ασθενούς. Κάθε ιατρική πράξη για την επίλυση των προβληµάτων του ασθενούς ξεκινάει και καταλήγει σε αυτή τη λίστα. Το µοντέλο αυτό αποτέλεσε καινοτοµία στην ιατρική σκέψη δεδοµένου ότι αποκάλυψε την σηµασία της εσωτερικής δοµής του ιατρικού φακέλου τόσο για τα χειρογραφικά συστήµατα καταγραφής ιατρικών δεδοµένων όσο και για τα συστήµατα που βασίζονται σε υπολογιστές. Το PROMIS [11] ήταν το πρώτο ιατρικό πληροφορικό σύστηµα βασισµένο σε υπολογιστή που αναπτύχθηκε σύµφωνα µε το πιο πάνω µοντέλο αλλά δεν είχε επιτυχία. Παρ'όλα αυτά όλα τα σύγχρονα πληροφορικά συστήµατα είναι σχεδιασµένα µε βάση την πιο πάνω φιλοσοφία. Πολύ πριν την εµφάνιση των υπολογιστικών συστηµάτων, η κάθε επαγγελµατική οµάδα ανέπτυξε συγκεκριµένη ορολογία και σηµειολογία για να µπορούν τα µέλη της να επικοινωνούν µεταξύ τους. Στα µαθηµατικά, στη χηµεία καθώς και σε άλλους κλάδους η ορολογία που αναπτύχθηκε έχει προτυποποιηθεί και είναι ιδιαίτερα ακριβής και προσδιορισµένη. Στην ιατρική όµως είναι αξιοσηµείωτη η αποτυχία να αναπτυχθεί ένα πρότυπο λεξιλόγιο µε τόσο µεγάλη ακρίβεια [8]. Υπάρχει µία πληθώρα συνωνύµων όρων και φράσεων και µία ποικιλία τρόπων περιγραφής της ίδιας οντότητας που δυσχεραίνουν την προτυποποίηση. Για παράδειγµα για την οντότητα "θρόµβωση στεφανιαίας αρτηρίας" χρησιµοποιείται εναλλακτικά και ο όρος "έµφραγµα", επίσης για το "λεµφοκοκκίωµα" χρησιµοποιούνται συνήθως οι όροι "λέµφωµα Hodgkin" ή "νόσος του Hodgkin". Με την εισαγωγή των υπολογιστών στην ιατρική το πρόβληµα της προτυποποίησης γίνεται οξύτερο δεδοµένου ότι οι υπολογιστές απαιτούν αυστηρούς προσδιορισµούς των δεδοµένων. Οι υπολογιστές δεν είναι σε θέση να καταλάβουν τις έννοιες που περιέχονται σε ένα κείµενο και

13 εποµένως τα δεδοµένα πρέπει να έχουν αυστηρή δοµή. Η επεξεργασία των δεδοµένων είναι ταχύτατη όταν αυτά είναι κωδικοποιηµένα. ιάφορα συστήµατα κωδικοποίησης έχουν αναπτυχθεί από διάφορες επιστηµονικές εταιρείες και οργανισµούς για να διευκολύνουν την επεξεργασία δεδοµένων. Παραδείγµατα είναι α) η " ιεθνής Ταξινόµηση Νόσων (ICD-10)" από την Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας [12], β) το σύστηµα των παθολογοανατόµων SNOP και γ) το σύστηµα SNOMED που είναι επέκταση του προηγούµενου συστήµατος [13]. Πολλά άλλα συστήµατα κωδικοποίησης έχουν αναπτυχθεί για γενικότερους ή ειδικότερους σκοπούς και σήµερα γίνεται προσπάθεια προτυποποίησης τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο [14]. Μεγάλο πρόβληµα αποτελεί η διασύνδεση των ιατρικών φακέλων που αφορούν το ίδιο άτοµο τόσο µεταξύ διαφορετικών ιδρυµάτων (ή φορέων) όσο και µέσα στο ίδιο ίδρυµα. Η αδυναµία διασταύρωσης φακέλων που αφορούν το ίδιο άτοµο ευθύνεται συχνά για την απώλεια πολύτιµων πληροφοριών µε αποτέλεσµα την άσκοπη επανάληψη διαδικασιών και εξετάσεων [15]. Για παράδειγµα οι Heller και Rose [16] συγκρίνοντας νοσοκοµειακούς φακέλους υπερτασικών ασθενών µε τους αντίστοιχους φακέλους των γενικών ιατρών ανακάλυψαν ότι 22 % των τελευταίων δεν είχαν ενηµερωθεί. ιάφορες µέθοδοι έχουν εφαρµοστεί για τη βελτίωση της ενηµερότητας των χειρόγραφων ιατρικών φακέλων. Οι Beyer, Peterson και Helin δοκίµασαν µε επιτυχία την παρακολούθηση ασθενών µέσω ιατρικού φακέλου που διεκινείτο µεταξύ νοσοκοµείου και υπηρεσιών πρωτοβάθµιας περίθαλψης [17]. Το 1962 άρχισε στη Μ. Βρετανία µία εκτεταµένη ερευνητική προσπάθεια για τη διασύνδεση πληροφοριών που αφορούν την υγεία ενός πληθυσµού (Oxford Record Linkage Study) και έχει οδηγήσει σε αρκετά ενδιαφέροντα ευρήµατα και πολλές χρήσιµες µεθοδολογικές δηµοσιεύσεις [18]. Τα συστήµατα πού βασίζονται σε υπολογιστές έχουν µεγάλη ικανότητα διασύνδεσης φακέλων. Απαραίτητη προϋπόθεση για τη διασύνδεση αυτή είναι η ύπαρξη κοινών σηµείων αναφοράς. Άλλες προϋποθέσεις είναι επίσης η συµβατότητα των φακέλων µεταξύ τους και η συµβατότητα µεταξύ πληροφορικών συστηµάτων. Προσωπικά και δηµογραφικά δεδοµένα όπως το

14 ονοµατεπώνυµο, η ηλικία γέννησης, η διεύθυνση κλπ. αποτελούν σηµεία αναφοράς τα οποία µε διάφορες τεχνικές που έχουν αναπτυχθεί χρησιµοποιούνται για τη διασύνδεση φακέλων [19]. Στη ανία χρησιµοποιείται ο αριθµός µητρώου υγείας και κοινωνικής ασφάλισης ως κύριο σηµείο αναφοράς για τη διασύνδεση των φακέλων του εθνικού µητρώου καρκινοπαθών µε τα πληθυσµιακά µητρώα [20]. Η χρήση του αριθµού κοινωνικής ασφάλισης για τη διασύνδεση ιατρικών φακέλων δοκιµάζεται ήδη στις σκανδιναβικές και σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες. Από τη διασύνδεση όµως φακέλων προκύπτουν άλλα προβλήµατα που σχετίζονται µε το ιατρικό απόρρητο, την εµπιστευτικότητα των πληροφοριών και την ασφάλεια των συστηµάτων. ΙΑΤΡΙΚΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Ο ασθενής πρέπει να αισθάνεται ασφάλεια και σιγουριά στη σχέση του µε τον ιατρό για να µπορέσει να αποκαλύψει όλες τις πληροφορίες πού σχετίζονται µε το πρόβληµά του. Σύµφωνα µε τους κώδικες ιατρικής δεοντολογίας και ηθικής η εµπιστοσύνη του ασθενούς συνεπάγεται την εχεµύθεια των πληροφοριών που αποκαλύπτονται [21]. Σε περίπτωση απώλειας της εµπιστοσύνης προς τον ιατρό, η αντίδραση του ασθενούς είναι είτε απόκρυψη πολύτιµων πληροφοριών (µε όλα τα επακόλουθα στην παροχή σωστής περίθαλψης) είτε αίσθηµα έντονου άγχους ότι θα αποκαλυφθούν τα "επτασφράγιστα µυστικά" του [22]. Στο σύγχρονο κόσµο βεβαίως αυτή η δυαδική σχέση ιατρού-ασθενούς είναι εξαιρετικά σπάνια. Η διαρκώς αυξανόµενη πολυπλοκότητα της περίθαλψης και φροντίδας του ασθενούς έχει σαν αποτέλεσµα να αποκαλύπτονται τα "µυστικά" σε ένα διαρκώς αυξανόµενο αριθµό προσώπων. Εκτός από τα επαγγέλµατα πού εµπλέκονται άµεσα ή έµµεσα στην παροχή περίθαλψης υπάρχουν και φορείς των οποίων το ενδιαφέρον µπορεί να έρχεται σε αντίθεση µε τα συµφέροντα του ασθενούς. Για παράδειγµα, οι εµπιστευτικές πληροφορίες που περιέχονται σε έναν ιατρικό φάκελο µπορεί να ενδιαφέρουν κάποια ιδιωτική ασφαλιστική εταιρεία ή τις αστυνοµικές αρχές.

15 Το πρόβληµα του ιατρικού απόρρητου και της ασφάλειας των φακέλων υπήρξε ανέκαθεν αλλά η εξάπλωση των πληροφορικών συστηµάτων το έκανε εντονότερο. Ο λόγος είναι ότι µε τα ηλεκτρονικά µέσα είναι δυνατή η υποκλοπή ή η καταστροφή τεράστιου όγκου πληροφοριών. Η προστασία των ιατρικών πληροφοριών έχει αποτελέσει αντικείµενο πολλών συζητήσεων τα τελευταία χρόνια [23-25] και πολλές χώρες έχουν θεσπίσει κατάλληλα νοµοθετικά πλαίσια [26-27]. Μερικά από τα κύρια ερωτήµατα πού έχουν απασχολήσει τους νοµοθέτες είναι : 1) σε ποιόν ανήκουν οι πληροφορίες, 2) ποιος έχει δικαίωµα πρόσβασης και 3) ποιος έχει δικαίωµα διανοµής πληροφοριών; Επίσης, πολύς λόγος έχει γίνει για το δικαίωµα των ασθενών να έχουν πρόσβαση στους ιατρικούς φακέλους [28-30]. Στις ΗΠΑ ο Οµοσπονδιακός νόµος για την "εχεµύθεια των πληροφοριών" δίνει το δικαίωµα σε κάθε πολίτη να αποκτά αντίγραφο από οποιαδήποτε ιατρική πληροφορία τον αφορά [30] και το παράδειγµα αυτό τείνει να εφαρµοστεί και σε άλλες χώρες. Όµως ο νόµος είναι δύσκολο να παρακολουθήσει τη ραγδαία εξέλιξη των ηλεκτρονικών µέσων. Για να ασφαλίσουν τα δεδοµένα από τους ανεπιθύµητους οι κατασκευαστές πληροφορικών συστηµάτων ενσωµατώνουν στο λογισµικό διάφορες τεχνικές όπως κρυπτογράφηση, συνθήµατα εισόδου κλπ.. Ανάλογες τεχνικές χρησιµοποιούνται επίσης και στα δίκτυα υπολογιστών τα οποία αποτελούν τις "οδούς κυκλοφορίας των πληροφοριών". ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Στο εγχειρίδιο του ιεθνούς Ινστιτούτου για την Έρευνα του Καρκίνου (IARC) µε τίτλο : "Cancer Registration: principles and methods" η ποιότητα µίας πληροφορίας ορίζεται ως παράγωγο της ποιότητας των δεδοµένων που την συνθέτουν και της ποιότητας της παρουσίασής τους [31]. Πολύ πριν την εξάπλωση των υπολογιστών, η ποιότητα των δεδοµένων τόσο του ιατρικού φακέλου όσο και των άλλων παραστατικών και εγγράφων που διακινούνται µεταξύ των υπηρεσιών υγείας αποτέλεσαν το αντικείµενο έρευνας και συζήτησης. Από αυτά τα ντοκουµέντα γίνεται η

16 αξιολόγηση όχι µόνο της υγείας ενός ασθενούς αλλά και της κατάστασης της υγείας ολόκληρων πληθυσµών καθώς και της αποτελεσµατικότητας των υπηρεσιών υγείας. Εξάλλου, η ποιότητα των ιατρικών δεδοµένων έχει ιδιαίτερη σηµασία διότι µπορεί να επηρεάσει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων προς όφελος ή ζηµία του ασθενούς [32]. Στην πράξη όλοι οι ιατρικοί φάκελοι είναι ατελείς ως προς το περιεχόµενο µε την έννοια ότι αντανακλούν την επιλεκτική συλλογή και καταγραφή δεδοµένων από το προσωπικό πού είναι υπεύθυνο για ένα συγκεκριµένο ασθενή. Παρ'όλη την προσπάθεια πού καταβάλλεται κατά την εκπαίδευση του ιατρικού και παραϊατρικού προσωπικού ως προς το ποια σηµεία να παρατηρούν, πώς να τα παρατηρούν και πώς να τα ερµηνεύουν, υπάρχουν πολύ µεγάλες αποκλίσεις στον τρόπο που δύο (ή περισσότερα) άτοµα θα καταγράψουν, κάτω από τις ίδιες ακριβώς συνθήκες, τις πληροφορίες για ένα συγκεκριµένο ασθενή [8]. Πολλά λάθη και παραλείψεις γίνονται κατά την καταγραφή δεδοµένων ή κατά τη µεταφορά δεδοµένων από ένα έντυπο (ή µέσο) σε άλλο έντυπο (ή µέσο) µε αποτέλεσµα την αλλοίωση της ποιότητας των περιεχόµενων πληροφοριών. Στη 2η επίσηµη αναφορά της η βρετανική επιτροπή (Körner Committee) [33] πού συστάθηκε για την προτυποποίηση των πληροφορικών συστηµάτων στις Βρετανικές Υπηρεσίες Υγείας (NHS) περιλαµβάνει τους βασικούς δείκτες για την αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας και της ποιότητας των δεδοµένων. Οι δείκτες αυτοί είναι : 1. εγκυρότητα (validity) : σε ποιο βαθµό τα δεδοµένα αντιπροσωπεύουν αυτό πού πρέπει να αντιπροσωπεύουν. 2. ακρίβεια (accuracy) : σε ποιο βαθµό τα δεδοµένα είναι σωστά. 3. πληρότητα (completeness) : σε ποιο βαθµό δεν υπάρχουν ελλιπή δεδοµένα. 4. χρονική διαθεσιµότητα (timeliness) : σε ποιο βαθµό τα δεδοµένα µπορούν να είναι διαθέσιµα µέσα σε συγκεκριµένα χρονικά όρια (δείκτης αποτελεσµατικότητας της διακίνησης των δεδοµένων).

17 Άλλοι ερευνητές θεωρούν την ακρίβεια και την εγκυρότητα των δεδοµένων ταυτόσηµες έννοιες και προτείνουν διάφορες τεχνικές για τη µέτρηση της ποιότητας των δεδοµένων [34]. Οι περισσότερες έρευνες σχετικά µε την ποιότητα των ιατρικών και συναφών δεδοµένων προέρχονται από τη Μ. Βρετανία και τις ΗΠΑ. Στη Μ. Βρετανία κυρίως, η ενιαία και συστηµατική χρήση έντυπων εγγράφων σε όλο το εθνικό σύστηµα υγείας διευκόλυνε τη διεξαγωγή συγκριτικών αναλύσεων. ιάφορες έρευνες µε αντικείµενο την ακρίβεια των δεδοµένων στα εξιτήρια των νοσηλευθέντων ασθενών (HIPE:Hospital In-patient Enquiry) αποκάλυψαν ότι σε ποσοστό από 29,2 έως 42,0 % τα έντυπα αυτά περιείχαν ένα ή περισσότερα λάθη σε σχέση µε τους ιατρικούς φακέλους από τους οποίους προήλθαν [35-37]. Τα λάθη αυτά αφορούσαν διάφορες κατηγορίες δεδοµένων όπως ηµεροµηνία εισαγωγής, ηµεροµηνία γέννησης, φύλλο, κύρια και δευτερεύουσες διαγνώσεις, εξέλιξη της κατάστασης, επεµβάσεις κλπ. Άλλοι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η ακρίβεια των κωδικοποιηµένων διαγνώσεων στα εξιτήρια των νοσηλευθέντων ασθενών ήταν εξαιρετικά χαµηλή σε σχέση µε την ακρίβεια των δηµογραφικών και άλλων διοικητικών δεδοµένων των ίδιων εντύπων [38,39]. Η διαφορά αυτή αποδόθηκε στην αδυναµία του µη ιατρικού προσωπικού να κατανοήσει τις λεπτές διαφορές µεταξύ των νοσολογικών οντοτήτων και να κωδικοποιήσει τα δεδοµένα ανάλογα [38]. Στις έρευνες πού αναφέρθηκαν συγκρίθηκαν τα εξιτήρια έντυπα µε τους ιατρικούς φακέλους των ασθενών µε βάση την υπόθεση ότι τα δεδοµένα των φακέλων ήταν ακριβή και αξιόπιστα. Ο Patel όµως επισήµανε ότι πρόβληµα ποιότητας έχουν και οι ίδιοι οι φάκελοι των ασθενών [40]. Επίσης, άλλοι ερευνητές επισήµαναν ότι για τη βελτίωση των περιεχοµένων των ιατρικών φακέλων χρειάζεται πρώτα βελτίωση των διαδικασιών συλλογής και ταξινόµησης των δεδοµένων [41]. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι το πόρισµα του ελέγχου 300 ιατρικών φακέλων ασθενών µε σοβαρές παθήσεις (έµφραγµα, εγκεφαλικό και βρογχίτιδα) σε δύο µεγάλα νοσοκοµεία της πόλης Swansea στη Μ. Βρετανία. εδοµένου ότι τα δύο νοσοκοµεία είχαν διαφορετικά έντυπα και µεθόδους συλλογής πληροφοριών η σύγκριση βασίστηκε σε ένα προσυµφωνηµένο πρότυπο ιατρικού

18 φακέλου. Σύµφωνα µε τους ερευνητές, ανακρίβειες παρουσίαζαν το 10 % των σηµειώσεων πού αφορούσαν το πρόβληµα του ασθενούς και την εξέλιξη της νόσου, σχεδόν το 40 % των εξιτηρίων, το 20 % των εργαστηριακών αποτελεσµάτων και το 20% των συνταγογραφηµένων φαρµάκων. Επίσης ακτινολογική έκθεση υπήρχε µόνο στο 24 % των περιστατικών τα οποία είχαν υποβληθεί σε ακτινολογικό έλεγχο [42]. Πολύ συχνές είναι οι παραλείψεις στους ιατρικούς φακέλους που αφορούν τα αρνητικά ή φυσιολογικά ευρήµατα [43]. Σε ανάλογες διαπιστώσεις για την ποιότητα των ιατρικών δεδοµένων κατέληξε µία οµάδα εργασίας που συστάθηκε το 1981 µε τη συνδροµή της ΕΟΚ µε σκοπό να αξιολογήσει τα στατιστικά στοιχεία που παράγονται από τα ευρωπαϊκά νοσοκοµεία σε σχέση µε τη χρήση τους στην περίθαλψη µεγάλων πληθυσµιακών οµάδων και στην επιδηµιολογία [44]. Εκτός από τα δεδοµένα των ιατρικών φακέλων προβλήµατα ποιότητας παρουσιάζονται και στα δεδοµένα των διοικητικών υπηρεσιών. Η διαχείριση χειρόγραφων ευρετηρίων ασθενών και ο προγραµµατισµός εξέτασης ασθενών στα εξωτερικά ιατρεία είναι µία επίπονη προσπάθεια. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι λόγοι για τους οποίους µία µεγάλη αναλογία ασθενών δεν προσέρχεται στην προγραµµατισµένη εξέταση είναι αφ'ενός διοικητικά λάθη και αφ'ετέρου µεγάλος χρόνος αναµονής [45]. Η εξάπλωση της µηχανοργάνωσης στον χώρο της υγείας έκανε πιο έντονη την ανάγκη για έλεγχο της ποιότητας των δεδοµένων. Τα νέα συστήµατα µε την πληθώρα δυνατοτήτων επέτρεψαν νέους τρόπους ελέγχου όχι µόνον της διαδικασίας εισαγωγής δεδοµένων [8] αλλά και της ορθότητας των ιατρικών πράξεων [46-47]. ιάφορες τεχνικές χρησιµοποιούνται στα µηχανοργανωµένα συστήµατα για να εξασφαλιστεί η καλύτερη δυνατή ποιότητα των δεδοµένων. Για παράδειγµα όταν κάποιο δεδοµένο λείπει, είναι λανθασµένο ή εκτός αποδεκτών ορίων ειδοποιείται αυτόµατα ο χρήστης να ενεργήσει κατάλληλα. Οι τεχνικές αυτές δεν είναι παρά εσωτερικά πρωτόκολλα του λογισµικού προγράµµατος και εποµένως είναι δυνατόν να ορισθούν κατά παραγγελία. Ωστόσο,

19 δεδοµένου ότι τα ανθρώπινα λάθη και οι παραλείψεις δεν έχουν εκλείψει, τα προβλήµατα ποιότητας των δεδοµένων παρουσιάζονται και στα πληροφορικά συστήµατα. Το 1980 οι Hannay και Maddox εξέτασαν την ακρίβεια των διευθύνσεων στο µηχανογραφηµένο αρχείο ασθενών ενός κέντρου υγείας που είχε 44.000 εγγεγραµµένους ασθενείς. Συγκεκριµένα οι ερευνητές επισκέφθηκαν 3.414 διευθύνσεις και διαπίστωσαν ότι µόνο το 54 % των ασθενών έµεναν στην διεύθυνση που ήταν καταχωρηµένη στο πληροφορικό σύστηµα [48]. Οι Ray Jones, Nutt και Hedley εξέτασαν την πληρότητα και την ακρίβεια των δεδοµένων του µηχανογραφηµένου κύριου ευρετηρίου ασθενών (Master Patient Index) της πόλης Nottingham (Μ. Βρετανία) το οποίο περιείχε στοιχεία για 462.000 άτοµα. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα της έρευνας αυτής σχεδόν στο 2 % των εγγραφών έλειπε η ηµεροµηνία γέννησης, στο 30 % έλειπε η οικογενειακή κατάσταση και στο 87 % έλειπε ο ταχυδροµικός κώδικας. Οι ερευνητές αυτοί χρησιµοποίησαν ένα ερωτηµατολόγιο για να συλλέξουν πρόσθετες πληροφορίες από τους ασθενείς που επισκέφθηκαν τα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκοµείων του Nottingham σε ένα συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα. ιαπιστώθηκε ότι µε το ερωτηµατολόγιο βελτιώθηκε σηµαντικά η πληρότητα των δεδοµένων για το χρονικό διάστηµα της έρευνας. Συµπεραίνοντας κατέληξαν στο ότι η χρήση ερωτηµατολογίου είναι µία σχετικά φθηνή µέθοδος για τη βελτίωση της ποιότητας των προσωπικών και δηµογραφικών δεδοµένων που καταχωρούνται στα αρχεία ασθενών [49]. ΑΡΧΕΙΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ (Disease Follow-up Registers) Τα συστήµατα Αρχείων Καταγραφής και Παρακολούθησης Νοσηµάτων (Disease Follow-up Registers) αποτελούν τους ουσιαστικούς µηχανισµούς α) για την οργάνωση της διαχρονικής παρακολούθησης των πασχόντων από µία ασθένεια, β) για τη µελέτη της διασποράς της ασθένειας στον πληθυσµό και ιιι) για τη µελέτη της φυσικής ιστορίας και εξέλιξης αυτής της ασθένειας [35].

20 Η καταγραφή νοσηµάτων και η δηµιουργία αντίστοιχων αρχείων έχει πάρει σηµαντική έκταση κυρίως στον τοµέα των κακόηθων νεοπλασµάτων και δευτερευόντως στους τοµείς της στεφανιαίας νόσου, του AIDS, των ψυχικών παθήσεων καθώς και άλλων σοβαρών νοσηµάτων. Η δηµιουργία ενός σωστού αρχείου δεν είναι εύκολη υπόθεση για διάφορους λόγους : α) προϋποθέτει την πρόθυµη συνεργασία ιατρών, διοικητικών υπαλλήλων, ασθενών, συγγενών καθώς και άλλων προσώπων, β) προϋποθέτει ταυτοποίηση των ασθενών (για να αποφευχθεί η διπλοεγγραφή και να διευκολυνθεί η διαχρονική παρακολούθηση) µε αποτέλεσµα να δηµιουργούνται προβλήµατα κατοχύρωσης της εµπιστευτικότητας των παρεχόµενων πληροφοριών και γ) προϋποθέτει νοµικές ρυθµίσεις και µεγάλες διοικητικές, γραµµατειακές και υπολογιστικές δαπάνες, ώστε να εξασφαλιστεί η αξιοποίηση των συλλεγόµενων στοιχείων τόσο για την έρευνα όσο και για την περίθαλψη των ασθενών [3]. Τα τελευταία χρόνια, τα Αρχεία Καταγραφής και Παρακολούθησης Νοσηµάτων βασισµένα σε ηλεκτρονικό υπολογιστή αποτελούν τα νέα όπλα για την αντιµετώπιση χρόνιων και σοβαρών νοσηµάτων [50-53] µεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και ο καρκίνος του τραχήλου της µήτρας. Τα συστήµατα αυτά εκτός από την υπολογιστική ισχύ που διαθέτουν για την αξιοποίηση των στοιχείων από ερευνητική άποψη, έχουν και τη δυνατότητα εύκολου εντοπισµού ασθενών που ικανοποιούν συγκεκριµένες συνθήκες. Για παράδειγµα είναι εύκολος ο εντοπισµός και η έγκαιρη ειδοποίηση ασθενών που έχουν καιρό να εµφανιστούν για επανέλεγχο και παρακολούθηση. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ (ΠΡΟΛΗΨΗ) Ο καρκίνος του τραχήλου της µήτρας αποτελεί έναν από τους σοβαρούς κινδύνους για τη ζωή της σύγχρονης γυναίκας µε σηµαντικά ποσοστά θνησιµότητας τόσο σε ανεπτυγµένες όσο και σε αναπτυσσόµενες χώρες. Είναι συχνότερος στις αστικές περιοχές και στις κατώτερες κοινωνικοοικονοµικές τάξεις, και συσχετίζεται θετικά µε τη συχνότητα, πολλαπλότητα και

21 πρωϊµότητα των σεξουαλικών επαφών [54-56]. Συσχετίζεται επίσης και µε τον ιό του ανθρώπινου θηλώµατος (Human Papillomavirus ή HPV) [57-58]. Η φυσική ιστορία του καρκίνου της µήτρας µπορεί να διακριθεί επιγραµµατικά σε τέσσερις φάσεις [56,59] : 1) Φάση επαγωγής (induction phase). Πρόκειται για άδηλη από άποψη κλινικο-εργαστηριακών ευρηµάτων φάση, που χαρακτηρίζεται από υποµικροσκοπικές και βιοχηµικές και κυτταρογενετικές εκτροπές. 2) Ενδοεπιθηλιακή φάση (προδιηθητική-in situ καρκίνωµα), που χαρακτηρίζεται από µικροσκοπικές διαταραχές και µπορεί να διαγνωσθεί από τα κυτταρολογικά επιχρίσµατα. Κατά την ενδοεπιθηλιακή φάση, η αλλοίωση παραµένει περιορισµένη στα όρια του φυσιολογικού επιθηλίου και έχει δυνητική εξέλιξη προς κακοήθεια (δυσπλασία και προδιηθητικό καρκίνωµα). Η ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία σταδιοποιείται σε βαθµούς (CIN) Ι, ΙΙ, και ΙΙΙ ή σύµφωνα µε την πιο πρόσφατη ταξινόµηση "Bethesda" σε Low και High grade intraepithelial lesions [56,60-62]. 3) ιηθητικός καρκίνος (invasion phase), που χαρακτηρίζεται από διάσπαση της βασικής µεµβράνης και διήθηση του υποστρώµατος. 4) Φάση διασποράς (dissemination phase), που χαρακτηρίζεται από κλινικές εκδηλώσεις και µεταστάσεις σε άλλα όργανα. Από τα ιστολογικά ή τα κυτταρολογικά ευρήµατα δεν είναι δυνατόν να προβλέψει κανείς ποια θα είναι η εξελικτική πορεία µίας προκαρκινικής αλλοίωσης. Αν δηλαδή εξελιχθεί σε καρκίνο, θα µείνει στάσιµη ή θα υποστρέψει. Πολλές µελέτες έχουν γίνει στον τοµέα της φυσικής ιστορίας του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας [63-66] και έχει εκτιµηθεί ότι ο αθεράπευτος ενδοεπιθηλιακός καρκίνος βαθµού ΙΙΙ εξελίσσεται σε διηθητικό σε µεγάλο ποσοστό (έως και 60 %) [56,67].

22 Στην έγκαιρη ανίχνευση και διάγνωση των προκαρκινικών αλλοιώσεων του τραχήλου συνέβαλε η εξέταση κολποτραχηλικών επιχρισµάτων κατά Παπανικολάου (Pap test) [68-69]. Η εφαρµογή της εξέτασης Παπανικολάου γίνεται είτε α) ευκαιριακά, σε γυναίκες που επιθυµούν την εξέταση και προσέρχονται σε δηµόσια ή ιδιωτικά ιατρεία (ευκαιριακή πρόληψη) είτε β) προγραµµατισµένα, σε οµάδες γυναικείων πληθυσµών που προσκαλούνται να κάνουν την εξέταση (προγράµµατα µαζικού προσυµπτωµατικού ελέγχου του τραχήλου της µήτρας). Σε περίπτωση ανεύρεσης προκαρκινικών αλλοιώσεων, η έγκαιρη θεραπευτική παρέµβαση έχει σαν αποτέλεσµα την πλήρη ίαση της ασθενούς και την πρόληψη του διηθητικού καρκίνου [70-71]. Η εφαρµογή προγραµµάτων µαζικού προσυµπτωµατικού ελέγχου του τραχήλου της µήτρας, βασισµένων στις επιστηµονικές µεθόδους της επιδηµιολογίας και της στατιστικής, αποσκοπεί στη µείωση της επίπτωσης της νόσου στους υπό έλεγχο γυναικείους πληθυσµούς και κατ' επέκταση στην ελάττωση της θνησιµότητας από αυτό τον τύπο καρκίνου [72-74]. Είναι προφανές ότι τόσο για την οργανωµένη όσο και για την ευκαιριακή πρόληψη πρέπει να υπάρχει µηχανισµός εντοπισµού και ειδοποίησης των γυναικών µε παθολογικά κυτταρολογικά ευρήµατα [75]. Οι δυνατότητες πού προσφέρονται από τη χρήση πληροφορικών συστηµάτων για τον έλεγχο των προκαρκινικών αλλοιώσεων του τραχήλου της µήτρας είναι τεράστιες. Πολλά πληροφορικά συστήµατα έχουν αναπτυχθεί για το σκοπό αυτό τόσο σε χώρες που έχουν όσο και σε χώρες που δεν έχουν ανεπτυγµένα προληπτικά προγράµµατα του τραχήλου της µήτρας [76-80]. Τα συστήµατα αυτά σε συνδυασµό µε τα Αρχεία Καταγραφής Νεοπλασµάτων (Cancer Registries) συµβάλλουν επίσης στη µελέτη της διασποράς του καρκίνου και των προκαρκινικών αλλοιώσεων του τραχήλου της µήτρας στον πληθυσµό και στη µελέτη της φυσικής ιστορίας και εξέλιξης αυτής της ασθένειας [81-83]. Η κυριότερη προϋπόθεση για την αποτελεσµατική χρήση των πληροφοριών που καταγράφονται είτε σε χειρόγραφα είτε σε πληροφορικά συστήµατα είναι η καλή ποιότητα των δεδοµένων [84].

23 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ : Ε ΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ Στο κυτταρολογικό εργαστήριο του Π.Γ. Νοσοκοµείου "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ" γίνεται από το 1986 καταγραφή των γυναικών που παρουσιάζουν παθολογικά ευρήµατα στο κολποτραχηλικό επίχρισµα σε ειδικό Αρχείο Καταγραφής και Παρακολούθησης Ασθενών. Στα παθολογικά ευρήµατα του τραχήλου της µήτρας περιλαµβάνονται 1) οι αλλοιώσεις από τον ιό των κονδυλωµάτων (HPV), 2) οι χαµηλού ή υψηλού βαθµού ενδοεπιθηλιακές νεοπλασµατικές αλλοιώσεις και 3) οι διάφοροι τύποι καρκίνου του τραχήλου. Τον εκέµβριο του 1993 υπήρχαν 4.352 χειρογραφηµένοι ιατρικοί φάκελοι ασθενών. Στους φακέλους αυτούς, εκτός από τα προσωπικά και δηµογραφικά στοιχεία, είχαν καταγραφεί και στοιχεία από το ιστορικό και τις προηγούµενες εξετάσεις των ασθενών. εδοµένου ότι δεν υπάρχει µηχανοργάνωση στο νοσοκοµείο, η πηγή πληροφόρησης για τα στοιχεία ταυτότητας, το ιστορικό και τις λοιπές εξετάσεις των γυναικών είναι µία Κάρτα Ασθενούς η οποία εκδίδεται από τη γραµµατεία των εξωτερικών ιατρείων του νοσοκοµείου και κυκλοφορεί µεταξύ των τµηµάτων. Η κάρτα αυτή συνοδεύει την παραγγελία κάθε εξέτασης Παπανικολάου και έτσι είναι δυνατή η ενηµέρωση α) των αρχείων του εργαστηρίου (µε αντιγραφή στοιχείων) και β) των κυτταρολόγων πού διαβάζουν το ιστορικό της ασθενούς πριν από τη µικροσκόπηση των επιχρισµάτων. Επίσης, η κάρτα αυτή φέρει έναν αύξοντα αριθµό (κωδικός κάρτας) ο οποίος είναι µοναδικός για το έτος έκδοσης της κάρτας. Για λόγους εσωτερικής διαχείρισης της γραµµατείας των εξωτερικών ιατρείων ο αριθµός αυτός ισχύει µόνο για πέντε χρόνια από την έκδοση της κάρτας. Εάν η ασθενής προσέλθει στα εξωτερικά ιατρεία µετά την παρέλευση πενταετίας, τότε εκδίδεται νέος αριθµός ο οποίος αντικαθιστά τον παλιό. Πρέπει να σηµειωθεί εδώ ότι εξ αιτίας αυτού του συστήµατος πρωτοκόλλησης είναι αδύνατη η χρησιµοποίηση του κωδικού αριθµού κάρτας ως µοναδικού κριτηρίου ταυτοποίησης των ασθενών σε ηλεκτρονικό αρχείο. Έτσι, για την ταυτοποίηση µίας ασθενούς γίνεται συνδυασµός κριτηρίων µε πρωτεύοντα "κλειδιά" το επώνυµο και το όνοµα και δευτερεύοντα την ηλικία και τον κωδικό αριθµό κάρτας.

24 Στο τέλος του 1993 οι 4.352 φάκελοι µεταφέρθηκαν σε πληροφορικό σύστηµα που αναπτύξαµε στο κυτταρολογικό εργαστήριο [85] και από τον έλεγχο που έγινε διαπιστώθηκαν 368 διπλοεγγραφές. Οι διπλοεγγεγραµµένοι φάκελοι αφαιρέθηκαν από το Αρχείο Παρακολούθησης Ασθενών και οι υπόλοιποι 3.984 αποτέλεσαν το αρχείο εκκίνησης του νέου συστήµατος. Από τον Ιανουάριο του 1994 όλες οι κυτταρολογικές εξετάσεις των κολποτραχηλικών επιχρισµάτων καταχωρούνται µέσω του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Μέχρι την 31η εκεµβρίου 1994 είχαν προστεθεί άλλες 21.696 γυναίκες στο ευρετήριο του συστήµατος (σύνολο 25.680) ενώ ο αριθµός ασθενών σε παρακολούθηση λόγω παθολογικών ευρηµάτων στην εξέταση Παπανικολάου έφθασε τις 4.382 γυναίκες (398 νέες περιπτώσεις). Ο αριθµός των κυτταρολογικών εξετάσεων Παπανικολάου κατά το 1994 ήταν 23.547 εξετάσεις. Η καταχώρηση των δεδοµένων στο πληροφορικό σύστηµα γίνεται µε βάση α) το παραπεµπτικό παραγγελίας της εξέτασης, β) την κυτταρολογική διάγνωση και γ) την Κάρτα Ασθενούς των εξωτερικών ιατρείων και ολοκληρώνεται χρονικά σε τρεις φάσεις. Στην πρώτη φάση καταχωρούνται οι παραγγελίες για εκτέλεση όπως αυτές φθάνουν στο εργαστήριο. Στη δεύτερη καταχωρούνται τα αποτελέσµατα των εξετάσεων µε το ρυθµό που διεκπεραιώνονται οι παραγγελίες. Στην τρίτη φάση γίνεται συλλογή πρόσθετων πληροφοριών (που δεν έχουν καταχωρηθεί σε κάποια από τις προηγούµενες φάσεις) και αφορά µόνο τις ασθενείς σε παρακολούθηση (follow-up). Οι πληροφορίες αυτές εξάγονται από τις κάρτες ασθενών ή αναζητούνται σε άλλα τµήµατα (πχ. λεπτοµέρειες βιοψιών όταν δεν αναφέρονται). Πρώτη φάση καταχώρησης δεδοµένων Κατά την καταχώρηση των παραγγελιών των εξετάσεων στο πληροφορικό σύστηµα καταγράφονται µόνο α) ο κωδικός αριθµός της κάρτας των εξωτερικών ιατρείων, β) η προέλευση της παραγγελίας, γ) το Επώνυµο, δ) το Όνοµα, ε) το έτος γέννησης, στ) το Όνοµα πατρός ή συζύγου της γυναίκας, ζ) η ηµεροµηνία Τ.Ε.Ρ., η) η ηµεροµηνία λήψης του επιχρίσµατος καθώς και θ) το εάν η εξέταση Παπανικολάου είναι η πρώτη στη ζωή της εφόσον πρόκειται για νέα πελάτισσα του νοσοκοµείου και ι) το εάν κάποια συµπτώµατα την οδήγησαν να κάνει την εξέταση αυτή

25 (Παράρτηµα Α.). Το εσωτερικό πρωτόκολλο του πληροφορικού συστήµατος δεν επιτρέπει να γίνει καταχώρηση παραγγελίας χωρίς τα πιο πάνω στοιχεία. Εξαίρεση αποτελεί το Όνοµα πατρός ή συζύγου το οποίο προς το παρόν δεν είναι υποχρεωτικό. Το πρωτόκολλο αυτό δεν ίσχυε στο χειρογραφικό σύστηµα (πρίν το 1994). Το αποτέλεσµα ήταν να υπάρχουν ελλείψεις στα στοιχεία οι οποίες καθιστούσαν την εξακρίβωση της ταυτότητας µιας γυναίκας δυσχερή. Με την έναρξη λειτουργίας του πληροφορικού συστήµατος έγινε ενηµέρωση της γραµµατείας των εξωτερικών ιατρείων για το ισχύον πρωτόκολλο. εύτερη φάση καταχώρησης δεδοµένων Μετά την έκδοση των αποτελεσµάτων των κυτταρολογικών εξετάσεων γίνεται η καταχώρησή τους στο πληροφορικό σύστηµα. Ο χρήστης του συστήµατος δεν καταβάλλει καµία προσπάθεια κωδικοποίησης της διάγνωσης και ούτε είναι απαραίτητο να έχει γνώσεις κυτταρολογίας. Συγκεκριµένα, µε τη βοήθεια ενός µενού επιλογών ο χρήστης (γραµµατέας) καταχωρεί ότι ακριβώς βλέπει στην έκθεση του κυτταρολόγου. Η κωδικοποίηση των διαγνώσεων είναι βασισµένη στο Σύστηµα Bethesda [60-62] το οποίο έχει προσαρµοστεί στις ελληνικές συνθήκες εργασίας. Τρίτη φάση καταχώρησης δεδοµένων Σε περίπτωση πού η εξέταση Παπανικολάου παρουσιάζει παθολογικά ευρήµατα (από χαµηλού βαθµού ενδοεπιθηλιακή βλάβη έως διηθητικό καρκίνο), ενηµερώνεται αυτόµατα το Αρχείο Καταγραφής και Παρακολούθησης Ασθενών (Follow-up Register) µε τα στοιχεία της γυναίκας. Ακολούθως ο υπολογιστής προτρέπει τον χρήστη να ενηµερώσει το φάκελο της ασθενούς αυτής. Τα επιπλέον στοιχεία που ζητούνται είναι α) η ιεύθυνση και το τηλέφωνο της ασθενούς και β) στοιχεία από το ιστορικό. Η διαδικασία αυτή ενεργοποιείται επίσης και στην περίπτωση που το αποτέλεσµα της εξέτασης δεν είναι παθολογικό αλλά η γυναίκα ανήκει ήδη στις ασθενείς του αρχείου παρακολούθησης (κατά την καταχώρηση των στοιχείων γίνεται πάντα ο έλεγχος ταυτοποίησης). Για να είναι δυνατή η κλήση για επανεξέταση καθώς και η παρακολούθηση των γυναικών µε προηγούµενη παθολογική εξέταση Παπανικολάου είναι απαραίτητο να υπάρχουν πλήρεις και

26 αξιόπιστες πληροφορίες. Ιδιαίτερη σηµασία έχει η δυνατότητα εντόπισης αυτών των ασθενών µέσω της διεύθυνσης ή του τηλεφώνου. Όπως αναφέρθηκε προηγουµένως, ένα εσωτερικό πρωτόκολλο του προγράµµατος ελέγχει αυτόµατα τα ατοµικά στοιχεία κάθε κυτταρολογικής εξέτασης για να διαπιστωθεί εάν η γυναίκα έχει προηγούµενες κυτταρολογικές εξετάσεις. Με τον τρόπο αυτό είναι δυνατή η εξακρίβωση του εάν η γυναίκα έχει φάκελο στο Αρχείο Καταγραφής και Παρακολούθησης Ασθενών. Εκτός από τον αυτόµατο έλεγχο που κάνει το σύστηµα για την ανεύρεση προηγούµενων κυτταρολογικών εξετάσεων, παρόµοιος έλεγχος γίνεται και από τους κυτταρολόγους την ώρα που διαβάζουν το ιστορικό της εξεταζόµενης γυναίκας στην Κάρτα Ασθενούς των εξωτερικών ιατρείων. Συγκεκριµένα, κάθε κυτταρολόγος είναι υποχρεωµένος να συµπληρώσει έναν κωδικό επάνω στο έγγραφο της κυτταρολογικής διάγνωσης ανάλογα µε το εάν η γυναίκα έχει ή όχι προηγούµενες εξετάσεις Παπανικολάου. Ο κωδικός αυτός καταχωρείται στο σύστηµα µαζί µε το αποτέλεσµα της εξέτασης. Με τις δύο αυτές διαδικασίες µειώνονται οι πιθανότητες διπλοεγγραφής φακέλων. Επίσης, γυναίκες οι οποίες παρουσιάζουν παθολογικά ευρήµατα στο κολποτραχηλικό επίχρισµα και για τις οποίες δεν υπάρχει φάκελος στο Αρχείο Καταγραφής και Παρακολούθησης Ασθενών επισηµαίνονται και καταχωρούνται αυτόµατα στο αρχείο αυτό. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η προσθήκη νέων ασθενών για παρακολούθηση στο πληροφορικό σύστηµα. Από τους 3.984 φακέλους που υπήρχαν την 1-1-94 στο Αρχείο Καταγραφής και Παρακολούθησης Ασθενών κατά τη διάρκεια του 1994 ενηµερώθηκαν οι 1.213. Οι 580 από τους φακέλους αυτούς αφορούσαν ασθενείς οι οποίοι προσήλθαν για προγραµµατισµένη κατά το 1994 επανεξέταση. Η ενηµέρωση των υπόλοιπων 633 φακέλων έγινε µε βάση έντυπα ερωτηµατολόγια που είχαν συµπληρώσει οι ασθενείς κατά τη διάρκεια προηγούµενης έρευνας. Συγκεκριµένα οι ασθενείς που προσήλθαν για προγραµµατισµένη επανεξέταση µεταξύ Φεβρουαρίου 1992 και Μαΐου 1993 έλαβαν µέρος σε επιδηµιολογική έρευνα. Εκτός από το ερωτηµατολόγιο της έρευνας συµπλήρωσαν και ανεξάρτητο έντυπο µε τα προσωπικά τους στοιχεία. Τα έντυπα αυτά είχαν

27 φυλαχθεί µε σκοπό να ελεγχθεί σε µεταγενέστερο στάδιο η ακρίβεια των δεδοµένων του Αρχείου Καταγραφής και Παρακολούθησης Ασθενών για τους ασθενείς αυτούς. Τα ερωτήµατα που προκύπτουν σχετικά µε την ποιότητα των δεδοµένων του πληροφορικού συστήµατος είναι : 1) Ποια ήταν η πληρότητα των προσωπικών και δηµογραφικών δεδοµένων των ιατρικών φακέλων κατά την έναρξη λειτουργίας του συστήµατος ; Τι είδους δεδοµένα και σε ποιο βαθµό έλλειπαν ; (Για παράδειγµα : έλλειπαν ιευθύνσεις από τους φακέλους των ασθενών την 1-1-94 και σε τι ποσοστό ;) 2) Πόσο βελτιώθηκε ή επιδεινώθηκε η πληρότητα µετά από ένα χρόνο λειτουργίας ; (Για παράδειγµα : πόσες ήταν οι ελλείψεις ιευθύνσεων από τους φακέλους των ασθενών την 31-12-94 και ποια η διαφορά µε την 31-12-94 ;) 3) Αν υπήρξε βελτίωση της πληρότητας των δεδοµένων, ποια από τις δύο µεθόδους που ακολουθήθηκαν για την ενηµέρωση των φακέλων ήταν πιο αποτελεσµατική ; (Για παράδειγµα : ποια µέθοδος ενηµέρωσης των φακέλων είχε την καλύτερη απόδοση στη συλλογή ιευθύνσεων ;) 4) Πόσα λάθη βρέθηκαν και διορθώθηκαν στα προσωπικά και δηµογραφικά δεδοµένα των φακέλων στον ένα χρόνο λειτουργίας του συστήµατος ; Τι είδους λάθη ανακαλύφθηκαν ; (Για παράδειγµα : συγκρίνοντας το αρχικό αρχείο µε το αρχείο της 31-12-94 σε πόσους φακέλους διορθώθηκε το Επώνυµο της ασθενούς ; ). 5) Ποια από τις δύο µεθόδους ενηµέρωσης που ακολουθήθηκαν ανακάλυψε τα περισσότερα λάθη και τι είδους λάθη ήταν αυτά ; (Για παράδειγµα : µε ποια από τις δύο µεθόδους ενηµέρωσης που ακολουθήθηκαν έγιναν οι περισσότερες διορθώσεις Επωνύµων ;). 6) Πώς µπορούν να αξιοποιηθούν τα ευρήµατα ;

28 Σκοπός της εργασίας είναι να ελεγχθεί η ποιότητα των δεδοµένων του πληροφορικού συστήµατος ως προς την ακρίβεια και την πληρότητα των ατοµικών δεδοµένων των ασθενών. Συγκεκριµένα οι σκοποί είναι : 1) Να µετρηθεί η πληρότητα των προσωπικών και δηµογραφικών δεδοµένων των φακέλων του Αρχείου Παρακολούθησης Ασθενών στην αρχή και στο τέλος του 1994 και να εκτιµηθούν οι διαφορές. Να διαπιστωθεί ποια από τις δύο µεθόδους ενηµέρωσης των φακέλων πέτυχε την µεγαλύτερη συµπλήρωση δεδοµένων : η ενηµέρωση µέσω των ερωτηµατολογίων ή το ενσωµατωµένο πρωτόκολλο ενηµέρωσης του συστήµατος. 2) Να εκτιµηθεί η ακρίβεια των προσωπικών και δηµογραφικών δεδοµένων των φακέλων του Αρχείου Παρακολούθησης Ασθενών µε βάση τις διορθώσεις που έγιναν στα δεδοµένα κατά την ενηµέρωση των φακέλων του 1994. Συγκεκριµένα να διαπιστωθεί ποια από τις δύο µεθόδους ενηµέρωσης των φακέλων πέτυχε περισσότερες διορθώσεις : η ενηµέρωση µέσω των ερωτηµατολογίων ή το ενσωµατωµένο πρωτόκολλο ενηµέρωσης του συστήµατος.

ΕΙ ΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 29

30 ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ Η εργασία αυτή αφορά τον ποιοτικό έλεγχο των δεδοµένων του πληροφορικού συστήµατος του κυτταρολογικού εργαστηρίου του νοσοκοµείου "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ". Το υλικό για την εργασία αποτέλεσαν οι ιατρικοί φάκελοι του Αρχείου Παρακολούθησης Ασθενών του πληροφορικού συστήµατος. Εξετάσαµε τους 3.984 φακέλους ασθενών µε τους οποίους ξεκίνησε το σύστηµα την 1-1-94. Οι φάκελοι των νέων ασθενών που προστέθηκαν κατά τη διάρκεια του 1994 δεν εξετάστηκαν. Κάθε φάκελος ασθενούς περιέχει τις εξής κατηγορίες προσωπικών και δηµογραφικών δεδοµένων : 1. Κωδικό Αριθµό Κάρτας εξωτερικών ιατρείων (αριθµός µητρώου) 2. Επώνυµο 3. Όνοµα 4. Έτος γέννησης (- ηλικία) 5. Όνοµα πατρός ή συζύγου 6. ιεύθυνση 7. Τηλέφωνο Κάθε µία από αυτές τις 7 κατηγορίες δεδοµένων αντιπροσωπεύεται στη βάση δεδοµένων από ένα "πεδίο" µε το ίδιο όνοµα. Για κάθε φάκελο του Αρχείου Παρακολούθησης Ασθενών υπάρχει : 1) ένα αντίγραφο της κατάστασης στην οποία βρισκόταν ο φάκελος την 1-1-94. Την αρχική αυτή κατάσταση ονοµάσαµε φάκελο τύπου Α94. 2) ένα αντίγραφο της κατάστασης στην οποία βρισκόταν ο φάκελος την 31-12-94. Την τελική αυτή κατάσταση ονοµάσαµε φάκελο τύπου Τ94. Με ειδικό πρόγραµµα έγινε σύγκριση µεταξύ της αρχικής κατάστασης Α94 και της τελικής κατάστασης Τ94 για όλους τους φακέλους ασθενών. Η σύγκριση αφορούσε τις 7 κατηγορίες

31 προσωπικών και δηµογραφικών δεδοµένων. Ως µεταβολή θεωρήθηκε η διαφορά του περιεχόµενου ενός πεδίου µεταξύ της κατάστασης Α94 και της κατάστασης Τ94. Από τους 3.984 φακέλους µεταβολές δεδοµένων παρατηρήθηκαν σε 1.213 φακέλους. Αυτές οι µεταβολές δεδοµένων αντιπροσωπεύουν τους φακέλους που ενηµερώθηκαν κατά το 1994. Χωρίσαµε τους 1.213 φακέλους που ενηµερώθηκαν σε δύο οµάδες Α και Β ανάλογα µε τον τρόπο που έγινε η ενηµέρωση. Στην πρώτη οµάδα (Α) περιλάβαµε τους 633 φακέλους των οποίων η ενηµέρωση έγινε µε βάση τα ερωτηµατολόγια προηγούµενης έρευνας. Στη δεύτερη οµάδα (Β) περιλάβαµε τους 580 φακέλους των οποίων η ενηµέρωση έγινε µε βάση την Κάρτα Ασθενούς των εξωτερικών ιατρείων µετά από επισήµανση και προτροπή του πληροφορικού συστήµατος. Οι φάκελοι 19 ασθενών που προσήλθαν για επανεξέταση το 1994 και για τους οποίους υπήρχε και ερωτηµατολόγιο συµπεριλήφθηκαν στην οµάδα Β. Τα δεδοµένα των ερωτηµατολογίων των ασθενών αυτών δεν τα λάβαµε υπ'όψη. Πληρότητα δεδοµένων ιατρικού φακέλου Με ειδικό πρόγραµµα διερεύνησης της βάσης δεδοµένων έγιναν οι ακόλουθες µετρήσεις : 1) µετρήθηκε το σύνολο των κενών πεδίων (δεδοµένα απόντα) για τις 7 κατηγορίες προσωπικών και δηµογραφικών δεδοµένων τόσο στην αρχική (Α94) όσο και στην τελική (Τ94) κατάσταση των 3.984 ιατρικών φακέλων. 2) µετρήθηκε το σύνολο των κενών πεδίων για τις 7 κατηγορίες προσωπικών και δηµογραφικών δεδοµένων τόσο στην αρχική (Α94) όσο και στην τελική (Τ94) κατάσταση των 1.213 ιατρικών φακέλων που ενηµερώθηκαν κατά τη διάρκεια του 1994. Οι µετρήσεις έγιναν χωριστά για τις οµάδες φακέλων Α και Β. Για κάθε κατηγορία δεδοµένων έγινε ο υπολογισµός της εκατοστιαίας αναλογίας των κενών πεδίων. Τα όρια αξιοπιστίας υπολογίστηκαν σύµφωνα µε τον τύπο: 100 p ± 1,96 * 100V p q / n