ΑΕΦ 534 ΑΡΧΑΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΕΕ 2015

ΑΕΦ 534 ΑΡΧΑΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΕΕ 2015 "Η γλώσσα ως αξία". Αρχαίες γλωσσικές θεωρίες σε επιστηµονικά και ιδεολογικά συµφραζόµενα. Διδάσκων: Στ. Ματθαίος Περιγραφή µαθήµατος Σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας οι αρχαίοι Έλληνες και Λατίνοι φιλόσοφοι, ρήτορες, λόγιοι και φιλόλογοι ανέπτυξαν διεξοδικά και κατέθεσαν τον θεωρητικό τους στοχασµό για τη γλώσσα και τον λόγο, για τη σχέση ανάµεσα στη γλώσσα και τον κόσµο, για τη λειτουργία της γλώσσας στην υπηρεσία της κατανόησης και ερµηνείας του κόσµου και, τέλος, για την επικοινωνιακή λειτουργία της στον λόγο και τη λογοτεχνία. Με αφετηρία τη θεώρηση του F. de Saussure ότι η γλώσσα αποτελεί αξία, το σεµινάριο στοχεύει στη µελέτη και την ερµηνεία των ποικίλων θεωρητικών προσεγγίσεων για τη γλώσσα και των αφορµών τους τόσο από ιστορική όσο και από συστηµατική και ιδεολογική σκοπιά. Τέσσερις ευρύτερες ενότητες απαρτίζουν το θεµατικό πλαίσιο του µαθήµατος: 1. η θέση της γλωσσολογικής σκέψης στο πλαίσιο του αρχαίου ελληνικού πολιτισµού και των επιστηµών, 2. η σχέση µεταξύ γλώσσας, νόησης και πραγµατικότητας, 3. η γλώσσα ως σύστηµα και η συστηµατικοποίηση/οργάνωση της γλώσσας και 4. χρήση και χρήσεις της γλώσσας. Σε κάθε ενότητα θα εστιάσουµε στα κεντρικότερα κείµενα του αρχαίου θεωρητικού και µη στοχασµού: στους ποιητές, ιδιαίτερα στον Όµηρο και τον Ησίοδο, στους Προσωκρατικούς φιλοσόφους και τους Σοφιστές, στον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και τους Στωικούς, στους "γραµµατικούς" τον Διονύσιο Θράκα, τον Απολλώνιο Δύσκολο και τον Ηρωδιανό και στους ρητοροδιδασκάλους. Τέλος, επιλογή χαρακτηριστικών αποσπασµάτων από την Οµηρική φιλολογία, από γραµµατικούς παπύρους και από κείµενα της αρχαίας ελληνικής λεξικογραφίας θα αναδείξουν ερωτήµατα σχετικά µε την φύση της γλώσσας, ιδιαίτερα της ποιητικής γλώσσας, και τη γλωσσική ορθότητα. Αξιολόγηση µαθήµατος 1. Ενεργός συµµετοχή και προετοιµασία, συµπεριλαµβανοµένης µίας (προφορικής) κριτικής στην παρουσίαση άλλου/-ης φοιτητή/-τριας: 20% 2. Προφορική παρουσίαση θέµατος: 20% 3. Γραπτή εργασία: 40% 4. Προφορική εξέταση στα αρχαία κείµενα από την ύλη του µαθήµατος: 20% Εισαγωγική βιβλιογραφία J. Pinborg, Classical Antiquity: Greece, στο: Current Trends in Linguistics 13: Historiography of Linguistics, επιµ. Th. Sebeok, The Hague / Paris 1975, 69-126. C. C. de Jonge J. M. van Ophuijsen, Greek Philosophers in Language, στο: E. J. Bakker (επιµ.), A Companion to the Ancient Greek Language, Chichester/Malden, MA 2010, 485-498.

S. Matthaios, Philological-grammatical Tradition in Ancient Linguistics, στο: Encyclopedia of Ancient Greek Language and Linguistics (EAGLL), Leiden Boston. S. Auroux et al. (επιµ.), History of the Language Sciences. An International Handbook on the Study of Language from the Beginnings to the Present, τόµ. 1 (Handbücher zur Sprachund Kommunikationswissenschaft, τόµ. 18.1), Berlin New York 2000, σελ. 345-454 (XI. The Establishment of Linguistics in Greece), σελ. 455-500 (XII. The Establishment of Linguistics in Rome). V. Law, The History of Linguistics in Europe. From Plato to 1600, Cambridge 2003. Οργάνωση και πρόγραµµα µαθηµάτων 1ο µάθηµα: α) "Η γλώσσα ως αξία" Κείµενο: F. de Saussure, Cours de linguistique générale: Identités, réalités, valuers (σελ. 155-160) La valeur linguistique (σελ. 161-175) β) Γλώσσα ως αξία πολιτισµού στην ελληνική αρχαιότητα: Κείµενα: Ησιόδ. Ἔργα 42-105, ιδιαίτ. 59-89: Πανδώρα Ἰλιάς Α 247β-291: Νέστωρ, Αγαµέµνων Ἰλιάς Β 211-244α: Θερσίτης Η ανθρώπινη γλώσσα ως φαινόµενο πολιτισµού: Κείµενα: Ησιόδ. Ἔργα 106-201: Οι πέντε ανθρώπινες γενιές Πλάτ. Πρωτ. 322a-c Δηµόκριτος VS 68 B5 γ) Από την ποιητική ορολογία για τη γλώσσα: φωνή αὐδή λόγος κλπ. 2ο µάθηµα: Η θέση της αρχαίας γλωσσολογικής σκέψης στο πλαίσιο των αρχαίων επιστηµών και του πολιτισµού: α) "Φιλοσοφία" Αρχαίες επιστήµες: Το παράδειγµα του Αριστοτέλη Περιεχόµενο και συµφραζόµενα των Αριστοτελικών γλωσσικών θεωριών Κείµενα: 1. Αριστ. Π. ζῴ. ἱστ. IV 8.535a26-9.536b24: Η βιολογική διάσταση της γλώσσας 2. Αριστ. Π. ψυχ. ΙΙ 8.419b4-421a6, ιδ. 420b5-421a6: Η αισθητηριακή διάσταση της γλώσσας 3. Αριστ. Κατ. 1.1a1-4.2a10: Η οντολογική διάσταση της γλώσσας 4. Αριστ. Π. ἑρµ. 1.16a1-4.17a7: Η λογική διάσταση της γλώσσας 5. Αριστ. Ποιητ. 19.1456a33-21.1458a17: Η κειµενική διάσταση της γλώσσας (ποίηση) 6. Αριστ. Ῥητ. ΙΙΙ 1-4: Η κειµενική διάσταση της γλώσσας (πεζογραφία) Βιβλιογραφία: W. Ax, Aristoteles, στο: M. Dascal et al. (επιµ.), Sprachphilosophie. Ein internationales Handbuch zeitgenössischer Forschung (Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft 7/1), Berlin/New York 1992, 244-259 β) Αρχαίες γλωσσικές θεωρίες στο πλαίσιο της φιλολογικής επιστήµης Ορισµοί της "γραµµατικής" Κείµενα: 1. Σχόλ. Διον. Θρ. 160, 1-12: Ο ορισµός της "γραµµατικής" από τον Ερατοσθένη 2. Σέξτ. Εµπ. Π. γραµµ. 41-48 (γενικές παρατηρήσεις) 57-59 (ο ορισµός του Διονυσίου Θρακός) 72-74 (η απάντηση του Ασκληπιάδη) 76-78 (ο ορισµός του Χαίρητα) 84 (ο ορισµός του Δηµητρίου Χλωρού) Συστηµατοποίηση της γραµµατικής: Διονύσιος Θραξ, Τυραννίων, Ασκληπιάδης, Κοϊντιλιανός Κείµενα: 1. Διον. Θρ. Τέχνη 1, 5.3-6.3 Κοϊντ. 1.8.13-21 2. Σχόλ. Διον. Θρ. 10.8-10 και 123.13-15

3. Σέξτ. Εµπ. Π. γραµµ. 91-92 4. Κοϊντ. 1.4.2 και 1.9.1 Βιβλιογραφία: St. Matthaios, "Eratosthenes of Cyrene: Readings of his Grammar Definition, στο: St. Matthaios, F. Montanari, A. Rengakos (επιµ.), Ancient Scholarship and Grammar. Archetypes, Concepts and Contents, Berlin New York 2011, 55-85 D. Blank, The organization of grammar in ancient Greece, στο: Auroux, S. Koerner E.F.K. et al. (επιµ.) History of the Language Sciences. An International Handbook, τόµ. 1, (Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft 18.1), Berlin - New York 2000, 400-417 3ο µάθηµα: Η σχέση γλώσσας, νόησης και πραγµατικότητας α) Το πρόβληµα φύσει-θέσει Κείµενα: Επιλεγµένα αποσπάσµατα από τον Πλατωνικό Κρατύλο β) Η απάντηση του Αριστοτέλη στο πρόβληµα φύσει-θέσει Κείµενο: Αριστ. Π. ἑρµ. 1.16a1-4.17a7 γ) Το γλωσσικό σηµείο κατά τους Στωικούς Κείµενο: Σέξτ. Εµπ. Π. δογµ. ΙΙ 11-13 και 69-78 4ο µάθηµα: Η γλώσσα ως σύστηµα και η συστηµατοποίηση/οργάνωση της γλώσσας α) Η κατηγοριοποίηση της γλώσσας και των συστατικών της µερών στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη Κείµενα: Πλάτ. Κρατ. 424b7-425b3 Αριστ. Ποιητ. 20.1456b20-21.1458a17 Αριστ. Π. ἑρµ. 2.16a19-4.17a7 Αριστ. Κατ. 1.1a1-4.2a10 β) Το µοντέλο των Στωικών Κείµενο: Διόγ. Λαέρτ. 7.43-44 55-59 63-76 γ) Η φιλολογική-γραµµατική παράδοση: Διονύσιος Θραξ και η "πρώτη" γραµµατική της αρχαίας Ελληνικής Κείµενο: Διον. Θρ. Τέχνη γραµµατική 5ο µάθηµα: Προς τη θεµελίωση της γραµµατικής θεωρίας α) ἐµπειρία ή τέχνη; Ή και τα δύο; Η φιλολογική προσέγγιση της γλώσσας και η εξέλιξη της γλωσσικής θεωρίας Κείµενα και βιβλιογραφία: St. Matthaios, Zwischen und. Textinterpretation und grammatische Argumentation bei den alexandrinischen Philologen, RhM 155 (2012) 254-290 β) Γραµµατικές κατηγορίες: Αποσπάσµατα φιλολογικής ερµηνείας της γλώσσας στα θεωρητικά τους συµφραζόµενα Κείµενα και βιβλιογραφία: St. Matthaios, Kyrion onoma. Zur Geschichte eines grammatischen Terminus, στο: A. Wouters P. Swiggers (επιµ.), Ancient Grammar. Content and Context, Leuven Paris 1996, 55-77 St. Matthaios, Von Aristoteles zu den Grammatikern. Die Eikon-Definition (Aristot. Rh. 3, 10) und die Entstehung des grammatischen Terminus Prothesis, RFIC 138, 2010, 312-363 60 µάθηµα: Χρήση και χρήσεις της γλώσσας α) Ἑλληνισµός και κριτήρια γλωσσικής ορθότητας Η διαµάχη αναλογιστών και ανωµαλιστών Κείµενα: Σέξτ. Εµπ. Π. γραµµ. 176-240 Varro, De lingua Latina 8-10

β) Οµιλητές της Ελληνικής στην ύστερη αρχαιότητα Κείµενα: Επιλογές από τα αττικιστικά λεξικά 7ο 13ο µάθηµα: Παρουσιάσεις Κριτικές απαντήσεις Θέµατα παρουσιάσεων εργασιών: Κάποιες προτάσεις Προσωκρατικοί και Σοφιστές για τη γλώσσα Ο συµβατικός χαρακτήρας της γλώσσας στον Πλατωνικό Κρατύλο Ο Σοφιστής του Πλάτωνα Η γλώσσα και το ύφος του ποιητικού λόγου: Η Ποιητική του Αριστοτέλη Ερµηνεύοντας τον Οµηρο: Τα Αριστοτελικά Ὁµηρικὰ ἀπορήµατα Αριστοτέλους Περὶ λέξεως. Το τρίτο βιβλίο της Αριστοτελικής Ρητορικής και η ορθή χρήση του πεζού λόγου. Η Αριστοτελική κληρονοµιά: Θεόφραστος και Περιπατητικοί για την λέξιν και τον λόγον Η εξέλιξη της θεωρίας για τα µέρη του λόγου: Οι µαρτυρίες και η δοξογραφική παράδοση Η γένεση ενός µέρους του λόγου. Το παράδειγµα της αντωνυµίας / του επιρρήµατος Ποιος ήταν ο Διονύσιος Θραξ; Σε ποιον ανήκει η φερόµενη υπό το όνοµά του Τέχνη γραµµατική; Από το µάθηµα της γραµµατικής: Οι γραµµατικοί πάπυροι. Θεωρίες και αποκλίσεις. Η συντακτική θεωρία του Απολλώνιου Δύσκολου και οι φιλοσοφικές και ρητορικές καταβολές της Ηρωδιανού Περὶ µονήρους λέξεως. Το απόγειο της αναλογικής θεωρίας. Ερµηνεύοντας την διαµάχη αναλογιστών και ανωµαλιστών: Οι απόψεις του David Blank Τροπικότητα και εγκλίσεις Από τη λογική στη γραµµατική: Οι χρόνοι / οι πτώσεις Βιβλιογραφία Ι. Εισαγωγική βιβλιογραφία Auroux, S. Koerner E.F.K. et al. (eds.), History of the Language Sciences. An International Handbook on the Evolution of the Study of Language from the Beginnings to the Present, vol. 1 (Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft 18.1), Berlin/New York 2000 Copeland, R. Sluiter, I. (eds.), Medieval Grammar and Rhetoric. Language Arts and Literary Theory, AD 300-1475, Oxford 2009 Dickey, E. Ancient Greek Scholarship. A Guide to Finding, Reading, and Understanding Scholia, Commentaries, Lexica, and Grammatical Treatises, from their Beginnings to the Byzantine Period, Oxford 2007 Everson, S. (ed.), Language (Companions to ancient thought 3), Cambridge 1994 Frede, D. Inwood, B., Language and Learning. Philosophy of Language in the Hellenistic Age, Cambridge 2005 Hennigfeld, J., Geschichte der Sprachphilosophie. Antike und Mittelalter, Berlin/New York, 1994 Ildefonse, F., La naissance de la grammaire dans l antiquité grecque (Histoire des doctrines de l antiquité classique 20), Paris 1997 Jonge, C. C. de, Between Grammar and Rhetoric. Dionysius of Halicarnassus on Language, Linguistics and Literature, Leiden Boston 2008

Jonge, C. C. de J. M. van Ophuijsen, Greek Philosophers in Language, in: A Companion to the Ancient Greek Language, ed. E. J. Bakker, Chichester/Malden, MA 2010, 485-498 Law, V., The History of Linguistics in Europe. From Plato to 1600, Cambridge 2003 Matthaios, S., Philological-grammatical Tradition in Ancient Linguistics, in: Encyclopedia of Ancient Greek Language and Linguistics (EAGLL), Leiden Boston Matthaios, S. F. Montanari A. Rengakos (eds.), Ancient Scholarship and Grammar. Archetypes, Concepts and Contexts. Berlin New York 2011 Pinborg, J., Classical Antiquity: Greece, in: Current Trends in Linguistics 13: Historiography of Linguistics, ed. Th. Sebeok, The Haque/Paris 1975, 69-126 Schmitter, P. (ed.), Sprachtheorien der abendländischen Antike (Geschichte der Sprachtheorie 2), Tübingen 1991 ( 2 1996) Sluiter, I., Ancient Grammar in Context. Contributions to the Study of Ancient Linguistic Thought, Amsterdam 1990 Steinthal, H., Geschichte der Sprachwissenschaft bei den Griechen und Römern. Mit besonderer Rücksicht auf die Logik, Teil I-II, Berlin 2 1890-91 (Reprint: Hildesheim 1971) Swiggers, P., Histoire de la pensee linguistique. Analyse du langage et reflexion linguistique dans la culture occidentale, de l Antiquite aus XIX siecle, Paris 1997 Taylor, D.J. (ed.), The History of Linguistics in the Classical Period (Historiographia Linguistica XIII 2/3), Amsterdam/Philadelphia 1986 ΙΙ. Εκδόσεις κειµένων και αποσπασµάτων G.G. = Grammatici Graeci recogniti et apparatu critico instructi, 4 partes, Leipzig: Teubner 1867-1901 (Nachdruck Hildesheim: Olms 1965) G.G. I = Grammatici Graeci, Pars prima, Leipzig: Teubner 1883-1901 G.G. I.1: Dionysii Thracis Ars grammatica, ed. G. Uhlig, Leipzig 1883 G.G. I.3: Scholia in Dionysii Tracis Artem grammaticam, ed. A. Hilgard, Leipzig 1901 G.G. II = Grammatici Graeci, Pars secunda: Apollonii Dyscoli quae supersunt, edd. R. Schneider G. Uhlig, Leipzig: Teubner 1878-1910 G.G. II.1: Apollonii Dyscoli scripta minora a R. Schneider edita, Leipzig 1878 G.G. II.2: Apollonii Dyscoli De constructione libri quattuor, rec. G. Uhlig, Leipzig 1910 G.G. II.3: Librorum Apollonii deperditorum fragmenta collegit disposuit explicavit R. Schneider, Leipzig 1910 G.G. III = Grammatici Graeci, Pars tertia: Herodiani technici reliquiae, ed. A. Lentz Leipzig: Teubner 1867-1870 G.G. III I.1 = Volumen primum, tomus primus: Praefationem et Herodiani Prosodiam catholicam continens. Lipsiae: Teubner 1867 G.G. III.1 = Volumen secundum, tomus secundus, fasc. prior: Reliqua scripta prosodiaca pathologiam orthographica continens. Lipsiae: Teubner 1868 G.G. III.2 = Volumen secundum, tomus secundus, fasc. posterior: Scripta de nominibus verbis pronominibus adverbiis et librum monadicorum continens. Lipsiae: Teubner 1870 G.G. IV = Grammatici Graeci, Pars quarta, ed. A. Hilgard, Leipzig: Teubner 1889-1894 G.G. IV.1 = Volumen prius: Prolegomena. Theodosii Alexandrini Canones, Georgii Choerobosci Scholia Sophronii Patriarchae Alexnandrini excerpta. Lipsiae: Teubner 1889 G.G. IV.2 = Volumen posterius: Choerobosci Scholia in Canones verbales et Sophronii Excerpta e Characis commentario continens. Lipsiae: Teubner 1894 SGLG = Sammlung griechischer und lateinischer Grammatiker, edd. K. Alpers, H. Erbse, A. Kleinlogel, Berlin/New York 1974ff.

Aristoph. Byz. = Aristophanis Byzantii fragmenta post A. Nauck collegit, testimoniis ornavit, brevi commentario instruxit W.J. Slater, SGLG 6, Berlin / New York 1986 Coman. = The Fragments of Comanus of Naucratis, ed. A.R. Dyck, SGLG 7, Berlin/New York 1988, 217-265 D. Thr. = Die Fragmente des Grammatikers Dionysios Thrax, hrsg. von K. Linke, SGLG 3, Berlin/New York 1977, 1-77 Hellan. = I frammenti dei grammatici Agathokles, Hellanikos, Ptolemaios Epithetes. In appendice i grammatici Theophilos, Anaxagoras, Xenon, ed. F. Montanari, SGLG 7, Berlin/New York 1988, 43-73 [Hrd.] rhet. fig. = Ps.-Herodian, De figuris. Überlieferungsgeschichte und kritische Ausgabe, hrsg. von K. Hajdú, SGLG 8, Berlin / New York 1998 Lesbon. = Lesbonax Peri; schmavtwn, ed. with an Introduction by D.L. Blank, SGLG 7, Berlin / New York 1988, 129-266 Philox. = Die Fragmente des Grammatikers Philoxenos, hrsg. von Chr. Theodoridis, SGLG 2, Berlin / New York 1976 Phryn. ecl. = Die Ekloge des Phrynichos, hrsg. von E. Fischer, SGLG 1, Berlin/ New York 1974 Ptol. Epith. = I frammenti dei grammatici Agathokles, Hellanikos, Ptolemaios Epithetes. In appendice i grammatici Theophilos, Anaxagoras, Xenon, ed. F. Montanari, SGLG 7, Berlin/New York 1988, 75-110 Tyrann. = Die Fragmente der Grammatiker Tyrannion und Diokles, hrsg. von W. Haas, SGLG 3, Berlin/New York 1977, 79-184 Habr. = R. Berndt, Die Grammatiker des Grammatikers Habron, in: Berliner philologische Wochenschrift 35 (1915), 1451-55, 1483-88 und 1515-20 Heracl. Mil. = L. Cohn, De Heraclide Milesio grammatico, Berlin 1884 Ptol. Asc. = M. Baege, De Ptolemaeo Ascalonita, Diss. Halle 1882 Quint. inst. orat. = M. Fabi Quintiliani Institutionis oratoriae libri duodecim, rec. M. Winterbottom, Bd. I-II, Oxford 1970 Tryph. = Tryphonis grammatici Alexandrini fragmenta, ed. A. de Velsen, Berlin 1853 (Nachdruck: Amsterdam 1965) Varro ling. lat. = M. Terentius Varro, De lingua Latina quae supersunt, rec. G. Goetz - F. Schoell, Leipzig 1910 FDS = K. Hülser, Die Fragmente zur Dialektik der Stoiker. Neue Sammlung der Texte mit deutscher Übersetzung und Kommentaren, Bd. I-IV, Stuttgart 1987-88 GRF = Grammaticae Romanae fragmenta, collegit recensuit H. Funaioli, Bd. I, Leipzig 1907 SVF = Stoicorum veterum fragmenta, ed. I. von Arnim, Bd. I-IV, Leipzig 1905-24 VS = = Die Fragmente der Vorsokratiker, edd. H. Diels, G. Kranz, Bd. I III, Berlin 1951 1952 (6. Auflage) ΙΙΙ. Εξειδικευµένη βιβλιογραφία Aubenque P. (éd.), Concepts et catégories de la pensée antique, Paris 1980 Ax, W., Pragmatic Arguments in Morphology. Varro s defence of Analogy in Book 9 of his de lingua Latina, in: Swiggers - Wouters, Ancient Grammar, 105-119 Ax, W., Aristarch und die»grammatik«, in: Glotta 60 (1982), 96-109 Ax, W., Aristophanes von Byzanz als Analogist. Zu Fragment 374 Slater (= Varro, de lingua Latina 9, 12), in: Glotta 68 (1990), 4-18 Ax, W., Aristoteles, in: M. Dascal et al. (Hrsg.), Sprachphilosophie. Ein internationales Handbuch zeitgenössischer Forschung, Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft 7/1, Berlin/New York 1992, 244-259

Ax, W., Der Einfluß des Peripatos auf die Sprachtheorie der Stoa, in: Döring - Ebert, Dialektiker, 11-32 Ax, W., Quadripertita ratio: Bemerkungen zur Geschichte eines aktuellen Kategoriesystems (adjectio-detractio-transmutatio-immutatio), in: Taylor, Historiographia, 191-214 Ax, W., Sprache als Gegenstand der alexandrinischen und pergamenischen Philologie, in: Schmitter, Sprachtheorien, 275-301 Ax, W., Laut, Stimme und Sprache. Studien zu drei Grundbegriffe der antiken Sprachtheorie, Hypomnemata 84, Göttingen 1986 Ax, W., Lexis und Logos. Studien zur antiken Grammatik und Rhetorik, hrsg. Frarouk Grewing, Stuttgart 2000 Ax, W., Text und Stil. Studien zur antiken Literatur und deren Rezeption, hrsg. v. Christian Schwarz, Stuttgart 2006 Barwick, K., Probleme der stoischen Sprachlehre und Rhetorik. Abhandlungen der Sächsischen Akademie der Wissenschaften zu Leipzig, Phil.-hist. Kl., Bd. 49, H. 3, Berlin 1957 Barwick, K., Remmius Palaemon und die römische Ars grammatica, Philologus Suppl.-Bd. XV, Leipzig 1922 Bécares Botas, V., Diccionario de terminología gramatical griega, Salamanca 1985 Bennekom, R. van, The Definitions of suvndesmo" and a[rqron in Aristotle, Poetics Ch. 20, in: Mnemosyne 28 (1975), 399-411 Berrettoni, P., La definizione stoica dell aoristo, in: Studi e Saggi Linguistici 28 (1988), 57-79 Berrettoni, P., An Idol of the School: The Aspectual Theory of the Stoics, in: Rivista di Linguistica I/1 (1989), 33-68 Berrettoni, R., Further Remarks on the Stoic Theory of Tenses, in: Rivista di Linguistica I/2 (1989) 251-275 Blank, D.L., Apollonius Dyscolus, in: ANRW Teil II: Principat, Bd. 34/1, Berlin/New York 1993, 708-730 Blank, D.L., Sextus Empiricus, Against the Grammarians (Adversus mathematicos I), translated with an Introduction and Commentary by D.L. Blank, Oxford 1998 Blank, D.L., Ancient Philosophy and Grammar. The Syntax of Apollonius Dyscolus, American Classical Studies 10, Chico, California 1982 Brunschwig, J. (éd.), Les Stoiciens et leur logique. Actes du Colloque de Chantilly, 18-22 septembre 1976, Paris 1978 Brunschwig, J., Remarques sur la théorie stoicienne du nom propre, in: Histoire Epistémologie Langage VI/1 (1984), 3-19 Buttmann, A., Des Apollonios Dyskolos vier Bücher über die Syntax übersetzt und erläutert von A. Buttmann, Berlin 1877 Callanan, Chr. K., Die Sprachbeschreibung bei Aristophanes von Byzanz, Hypomnemata 88, Göttingen 1987 Dahlmann, H., Varro und die hellenistische Sprachtheorie, Problemata 5, Berlin 1932 Di Benedetto, V., Dionisio Trace e la techne a lui attribuita, in: Annali della Scuola Normale Superiore di Pisa II 27 (1958), 169-210 und II 28 (1959), 87-118 Di Benedetto, V., At the Origins of Greek Grammar, in: Glotta 58 (1990), 19-39 Di Benedetto, V., La TECHNE Spuria, in: Annali della Scuola Normale Superiore di Pisa III 3 (1973), 797-814 Döring, K. - Th. Ebert (Hrsg.), Dialektiker und Stoiker. Zur Logik der Stoa und ihrer Vorläufer, Philosophie der Antike 1, Stuttgart 1993 Dyck, A.R., Aelius Herodian: Recent Studies and Prospects for Future Research, in: ANRW Teil II: Principat, Bd. 34/1, Berlin/New York 1993, 772-794 Egli, U., Zur stoischen Dialektik, Diss. Basel 1967 Fehling, D., Varro und die grammatische Lehre von der Analogie und der Flexion, in: Glotta 35 (1956), 214-270 and 36 (1957) 48-100 Frede, M., The Origins of Traditional Grammar, in: R.E. Butts J. Hintikka (eds.), Historical and Philosophical Dimensions of Logik, Methodology and Philolsophy of Science, Dordrecht 1977, 51-79 Frede, M., Principles of Stoic Grammar, in: J.M. Rist (ed.), The Stoics, Berkeley/Los Angeles 1978, 27-75

Frede, M., The Stoic Doctrine of the Tenses of the Verb, in: Döring - Ebert, Dialektiker, 141-154 Frede, M., The Stoic Notion of a Grammatical Case, in: Bulletin of the Institute of Classical Studies 39 (1994) 13-24 Frede, M., Die stoische Logik, Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften in Göttingen, Phil.-Hist. Klasse, 3. Folge, Nr. 88, Göttingen 1974 Gentinetta, P.M., Zur Sprachbetrachtung bei den Sophisten und in der stoisch-hellenistischen Zeit, Diss. Zürich, Winterthur 1961 Hahn, E.A., Apollonius Dyscolus on Mood, in: Transactions of the American Philological Association 82 (1951), 29-48 Hartung, H.-J., Parepovmena rjhvmato" bei Varro? (De lingua latina 10, 31-33), in: Glotta 51 (1973), 293-311 Heitsch, E., Die Entdeckung der Homonymie, Akademie der Wissenschaften und der Literatur - Mainz, Abhandlungen der Geistes- und Sozialwissenschaftlichen Klasse, Jahrgang 1972, Nr. 11, Mainz 1972 Hiersche, R.,»Aspekt«in der stoischen Tempuslehre?, in: Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung 91 (1977), 275-287 Hiersche, R., Entstehung und Entwicklung des Terminus ptw'si"»fall«, in: Sitzungsberichte der deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Klasse für Sprachen, Nr. 3, Jhrg. 1955, 5-19 Householder, F.W., The Syntax of Apollonius Dyscolus. Translated, and with a Commentary by F.W. Householder, Amsterdam Studies in The History of Linguistic Science, Series III: Studies in the History of Linguistics 23, Amsterdam 1981 Hovdhaugen, E., Genera verborum quot sunt? Observations on the Roman Grammatical Tradition, in: Taylor, Historiographia, 307-321 Jeep, L., Zur Geschichte der Lehre von den Redetheilen bei den lateinischen Grammatikern, Leipzig 1893 Kemp, A., The Emergence of Autonomous Greek Grammar, in: Schmitter, Sprachtheorien, 302-333 Kemp, A., The Tekhnê grammatikê of Dionysius Thrax, in: Taylor, Historiographia, 343-363 Koller, H., Die Anfänge der griechischen Grammatik, in: Glotta 37 (1958), 5-40 Lallot, J., Apollonius Dyscole, De la construction. Texte grec accompagné de notes critiques, introduction, traduction, notes exégetiques, index par J. Lallot, Vol. I: Introduction, texte et traduction, Vol. II: Notes et index, Histoire des doctrines de l antiquité classique 19, Paris 1997 Lallot, J., La description des temps du verbe chez trois grammairiens (Apollonius, Stéphanos, Planude), in: Histoire Epistémologie Langage VII/1 (1985), 47-81 Lallot, J., La grammaire de Denys le Thrace, traduite et annotée par J. Lallot, Paris 1989 (2e édition revue et augmentée, Collection Sciences du langage, Paris 1998) Lallot, J., Grammatici certant: vers une typologie de l argumentation pro et contra dans la question de l authenticité de la Technè, in: Law - Sluiter, Dionysius Thrax, 27-39 Lallot, J., L adjectif dans la tradition grammaticale grecque, in: Histoire Epistémologie Langage XIV/1 (1992), 25-35 Lallot, J., Qu est-ce que la grammaire?, in: LALIES. Actes des sessions de linguistique et de littérature 15 (Aussois, 29 août - 3 septembre 1994), Paris 1995, 73-82 Lallot, J., Le mot dans la tradition prégrammaticale et grammaticale en Grèce, in: LALIES. Actes des sessions de linguistique et de littérature 10 (Aussois, 1988 et 1989), Paris 1992, 125-134 Lallot, J., Origines et développement de la théorie des parties du discours en Grèce, in: Langages 92 (1988) 11-23 Lallot, J., Qu est-ce qu un pronom? La réponse du grammairien grec, in: Mémoires de la Société de Linguistique de Paris n.s. 3 (1995), 11-26 Lallot, J., Strates chronologiques dans le lexique technique des grammariens grecs: L exemple des noms des parties du discours, in: Mémoires de la Société de Linguistique de Paris n.s. 6 (1996), 51-66 Lambert, F., Le terme et la notion de DIAQESIS chez Apollonius Dyscole, in: J. Collart et al. (éds), Varron grammaire antique et stylistique latine, Paris 1978, 245-252 Law, V. Sluiter, I. (eds.), Dionysius Thrax and the Technê grammatikê, The Henry Sweet Society Studies in the History of Linguistics 1, Münster 1995

Lersch, L., Die Sprachphilosophie der Alten, 3 Teile, Bonn 1838-41 (Nachdruck: Hildesheim 1971) Matthaios, S., Untersuchungen zur Grammatik Aristarchs: Texte und Interpretation zur Wortartenlehre, Hypomnemata 126, Goettingen 1999 Müller, H.-E., Die Prinzipien der stoischen Grammatik, Diss. Rostock 1943 Pagani, Lara. 2010. La Techne grammatike attribuita a Dionisio Trace e la nascita della grammatica nell antichità greca, RFIC 138:390-409. Pagani, Lara. Pioneers of Grammar. Hellenistic Scholarship and the Study of Language, From Scholars to Scholia. Chapters in the History of Ancient Greek Scholarship, ed. by Franco Montanari and Lara Pagani, Berlin New York 2011, 17-64 Pecorella, G.B., Dionisio Trace TECNH GRAMMATIKH. Testo critico e commento a cura di G.B. Pecorella, Bologna 1962 Pohlenz, M., Die Begründung der abendländischen Sprachlehre durch die Stoa, Nachrichten von der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, Phil.-Hist. Kl., Fachgruppe I, Altertumswissenschaft, N.F., Bd. 3, Nr. 6, Göttingen 1939, 151-198 Pohlenz, M., Die Stoa. Geschichte einer geistigen Bewegung, 2 Bde, Göttingen 5 1978 Primavesi, O., Casus-Ptw'si". Zum aristotelischen Ursprung eines umstrittenen grammatischen Terminus, in: Antike und Abendland 40 (1994), 86-97 Rijksbaron, A., The Treatment of the Greek Middle by the Ancient Grammarians, in: Cahiers de Philosophie Ancienne 5 (1987), 427-444 Robins, R.H., A Short History o Linguistics, London/New York 1997 (4th edition) Robins, R.H., Ancient and Mediaeval Grammatical Theory in Europe. With particular Reference to Modern Linguistic Doctrine, London 1951 Robins, R.H., The Authenticity of the Techne. The status quaestionis, in: Law - Sluiter, Dionysius Thrax, 13-26 Robins, R.H., The Byzantine Grammarians. Their Place in History, Trends in Linguistics. Studies and Monographs 70, Berlin/New York 1993 Robins, R.H., The Development of the Word Class System of the European Grammatical Tradition, in: Foundations of Language 2 (1966), 3-19 Schenkeveld, D.M., The Linguistic Contents of Dionysius Paraggevlmata, in: Law - Sluiter, Dionysius Thrax, 41-53 Schenkeveld, D.M., Linguistic Theories in the Rhetorical Works of Dionysius of Halicarnassus, in: Glotta 61 (1983), 67-94 Schenkeveld, D.M., Pap. Hamburg. 128: A Hellenistic Ars Poetica, in: Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 97 (1993), 67-80 Schenkeveld, D.M., Scholarship and Grammar, in: Montanari, Philologie, 263-306 Schenkeveld, D.M., Studies in the History of Ancient Linguistics II. Stoic and Peripatetic Kinds of Speech Act and the Distinction of Grammatical Moods, in: Mnemosyne 37 (1984), 291-353 Schenkeveld, D.M., Studies in the History of Ancient Linguistics IV. Development in the Study of Ancient Linguistics, in: Mnemosyne 43 (1990), 289-306 Schmidt, K.E.A., Beiträge zur Geschichte der Grammatik des Griechischen und des Lateinischen, Halle 1859 Schmidt, R.T., Stoicorum grammatica, Halle 1839 (Nachdruck: Amsterdam 1967) Schoemann, G.F., Die Lehre von den Redetheilen nach den Alten, Berlin 1862 Schöpsdau, K., Zur Tempuslehre des Apollonios Dyskolos, in: Glotta 56 (1978), 273-294 Schreiner, M., Die grammatische Terminologie bei Quintilian, Diss. München 1954 Siebenborn, E., Die Lehre von der Sprachrichtigkeit und ihren Kriterien. Studien zur antiken normativen Grammatik, Studien zur antiken Philosophie 5, Amsterdam 1976 Swiggers, P. Wouters, A. (eds), Ancient Grammar: Content and Context, Orbis Supplementa 7, Leuven/Paris 1996 Swiggers, P. Wouters, A. (eds), Grammatical Theory and Philosophy of Language in Antiquity, Orbis Supplementa 19, Leuven/Paris 2002 Swiggers, P. Wouters, A. (eds), Syntax in Antiquity, Orbis Supplementa 23, Leuven/Paris 2003 Swiggers, P Wouters, A., Philosophical Aspects of the Technê Grammatikê of Dionysius Thrax, in: P. Berrettoni - F. Lorenzi (eds.), Grammatica e ideologia nella storia della Linguistica, Perugia 1997, 35-83

Taylor, History = D.J. Taylor, Rethinking the History of Language Science in Classical Antiquity, in: Taylor, Historiographia, 175-190 Versteegh, C.H.M., The Stoic Verbal System, in: Hermes 108 (1980), 338-357 Wouters, A., The Grammatical Papyri from Graeco-Roman Egypt. Contributions to The Study of the»ars Grammatica«in Antiquity. Verhandelingen van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België, Klasse der Letteren, Jg. XLI, Nr. 92, Brussel 1979 Wouters, A., The Grammatical Papyri and the Téchnê grammatiké of Dionysius Thrax, in: Law - Sluiter, Dionysius Thrax, 95-109