Τίτλος έργου: «Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων & αλλοδαπών στο σχολείο για τη ευτεροβάθµια Εκπαίδευση (Γυµνάσιο)»

Τίτλος έργου: «Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων & αλλοδαπών στο σχολείο για τη ευτεροβάθµια Εκπαίδευση (Γυµνάσιο)» Φορέας υλοποίησης: Α.Π.Θ. ιαδικασία επιλογής Τελικού ικαιούχου: Ανάθεση µετά από δηµόσια προκήρυξη και αξιολόγηση Επιστηµονική υπεύθυνη: Καθηγήτρια Ζωή Παπαναούµ, Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης (Τοµέας Παιδαγωγικής) ιάρκεια: διετής (έναρξη Φεβρουάριος του 2006 Οκτώβριος 2008) Έναρξη: Φεβρουάριος 2006 Προβλεπόµενη λήξη: 31 Ιουλίου 2007 Λήξη σύµφωνα µε την 1 η τροποποίηση: 31 Αυγούστου 2008 Λήξη σύµφωνα µε την 2 η τροποποίηση: 31 Οκτωβρίου 2008 Προϋπολογισµός: (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο): 3 600 000 ευρώ Αρχικός προϋπολογισµός: 3 000 000 ευρώ Προϋπολογισµός της παράτασης: 600 000 ευρώ Συνολικός αριθµός συνεργατών που έλαβαν µέρος στην εφαρµογή του έργου [αριθµός ατόµων και ιδιότητες]: 60 επιστηµονικοί συνεργάτες (Πανεπιστηµιακοί, ερευνητές και στελέχη εκπαίδευσης) Αριθµός συνεργατών που ήταν µέλη του πληθυσµού στόχου [εάν υπήρξαν] Συνολικός αριθµός του µαθητικού πληθυσµού στόχου 31.000 µαθητές Συνολικός αριθµός µαθητών του πληθυσµού στόχου στους οποίους απευθύνθηκε το έργο 16.000 µαθητές Συνολικός αριθµός µαθητών του πληθυσµού στόχου που κρίνεται ότι ωφελήθηκαν από το έργο Συµµετείχαν στο έργο 260 Γυµνάσια, στα οποία φοιτά το 50% των αλλοδαπών µαθητών της βαθµίδας αυτής (16.000 επί συνόλου 31.00 µαθητών) Αριθµός σχολικών µονάδων που συµµετείχαν στο έργο Η υλοποίηση του έργου ξεκίνησε στις 1 Φεβρουαρίου του 2006 µε εφαρµογή των δράσεων του έργου σε 70 περίπου σχολεία. Από το επόµενο σχολικό έτος (2006-07) εντάχθηκαν και συνεργάστηκαν µε το έργο 190 περίπου Γυµνάσια από όλη τη χώρα, µε πολυπολιτισµική σύνθεση µαθητικού πληθυσµού, ενώ η εµβέλεια του έργου αναπτύχθηκε σε πολλαπλάσιο αριθµό σχολείων µέσω των δράσεων επιµόρφωσης και 1

διάχυσης. Στο σχολικό έτος 2007-08 διαµορφώθηκε δίκτυο 205 συνεργαζόµενων σχολείων. Συνολικός αριθµός εκπαιδευτικών εργαζοµένων σε σχολεία µε µαθητές του πληθυσµού στόχου που επιµορφώθηκαν από το έργο και συνολικός αριθµός ωρών επιµόρφωσης ανά ακαδηµαϊκό έτος Πραγµατοποιήθηκαν 88 επιµορφωτικά σεµινάρια στις εξής θεµατικές: - ιαπολιτισµική αγωγή και εκπαίδευση -Κοινωνικές σχέσεις σε πολυπολιτισµικές τάξεις - ιοίκηση σχολείων µε πολυπολιτισµική σύνθεση -Η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε µικτές τάξεις Συµµετείχαν στην επιµόρφωση 2.395 εκπαιδευτικοί όλων των ειδικοτήτων, διευθυντές σχολείων και στελέχη εκπαίδευσης, από µεγάλο αριθµό, συνεργαζόµενων και µη, σχολείων µε σηµαντική γεωγραφική διασπορά: Βόρεια, Κεντρική, Νότια Ελλάδα, Κρήτη, Ήπειρο, Θράκη. Ώρες επιµόρφωσης κατά ακαδηµαϊκό έτος: 2006: 120 ώρες 2007: 360 ώρες 2008: 360 ώρες. Σύντοµη περιγραφή των εκπαιδευτικών προβληµάτων του µαθητικού πληθυσµού στόχου [150-300 λέξεις] Το Έργο είχε ως στόχο καταρχήν την ενίσχυση του γλωσσικού εργαλείου των µαθητών µε τη συστηµατική διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας. Επιπλέον, απέβλεπε στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και τη δηµιουργία κινήτρων µάθησης στους παλιννοστούντες και αλλοδαπούς µαθητές. Με την αντιµετώπιση των βασικών αυτών παραµέτρων, ζητούµενο ήταν η βελτίωση των επιδόσεων των παλιννοστούντων και αλλοδαπών µαθητών στα γνωστικά αντικείµενα, η µείωση της σχολικής τους διαρροής αλλά και η καλύτερη ένταξή τους στο σχολικό και κατ επέκταση στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον µε όρους ίσων ευκαιριών. Ιδιαίτερη έµφαση δόθηκε επίσης στον επαγγελµατικό τους προσανατολισµό µε στόχο την υποστήριξη της συνέχισης των σπουδών τους στο Λύκειο. Παράλληλα, επιδιώχθηκε η ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών και των στελεχών της εκπαίδευσης µε στόχο την ευρύτερη αποδοχή του µαθητικού πληθυσµού-στόχου. Πέρα από τους παλιννοστούντες και αλλοδαπούς µαθητές, στο επίκεντρο τέθηκε το σύνολο του µαθητικού πληθυσµού. Σε αυτό το πλαίσιο, το Έργο απασχόλησαν τα προβλήµατα και οι ανάγκες και των γηγενών µαθητών. Ειδικότερα, επιδιώχθηκε η αύξηση των επιδόσεών τους και η κοινωνικοποίησή τους µε βάση τις αρχές της διαπολιτισµικής αγωγής και εκπαίδευσης. Σύντοµη περιγραφή του έργου [300-500 λέξεις] Σκοπός του Έργου ήταν η καταπολέµηση της σχολικής αποτυχίας και της διαρροής παλιννοστούντων και αλλοδαπών µαθητών, καθώς και η οµαλότερη ένταξή τους στο ελληνικό σχολείο και την ελληνική κοινωνία, προκειµένου να εξασφαλιστεί η κατά το δυνατόν ισότιµη εκπαίδευσή τους µε τους γηγενείς µαθητές καθώς και η κοινωνική τους ένταξη. Για το λόγο αυτό, υλοποιήθηκαν µια σειρά αντισταθµιστικών παρεµβάσεων οι οποίες αναπτύχθηκαν κατά περίπτωση, ανάλογα µε τις ανάγκες των σχολείων. Ειδικότερα οι δράσεις αυτές είναι οι ακόλουθες: 2

α) ανίχνευση των αναγκών των παλιννοστούντων και αλλοδαπών µαθητών, β) διάγνωση και παρακολούθηση της γλωσσικής και µαθησιακής τους πορείας, γ) σχεδιασµός στη διεξαγωγή προγραµµάτων ενισχυτικής διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας µε χρήση κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού, δ) λειτουργία θερινών τµηµάτων προλυκειακής εκπαίδευσης (µε έµφαση στη γλώσσα και τον σχολικό/επαγγελµατικό προσανατολισµό), ε) ανάπτυξη νέων διδακτικών προσεγγίσεων σε µικτές τάξεις, στ) συµβουλευτική και ψυχοκοινωνική στήριξη των µαθητών, ζ) επιµόρφωση εκπαιδευτικών και στελεχών της εκπαίδευσης, η) εκπόνηση εκπαιδευτικού και επιµορφωτικού υλικού, θ) διοργάνωση ηµερίδων ι) σχεδιασµός και υλοποίηση δράσεων διαπολιτισµικού διαλόγου. Ωφελούµενοι από τις παράπλευρες δράσεις του Έργου ήταν όλο το δυναµικό της εκπαίδευσης, µαθητές, εκπαιδευτικοί, διευθυντές σχολείου, σχολικοί σύµβουλοι και διοικητικά στελέχη της εκπαίδευσης. ράσεις που εφαρµόστηκαν για την αντιµετώπιση των προβληµάτων [Τίτλος και περιεχόµενο] απευθυνόµενες στον µαθητικό πληθυσµό στόχο 1. Υποστήριξη των µαθητών Η άµεση υποστήριξη των µαθητών έγινε κατά περίπτωση µέσα από τις παρακάτω δράσεις: 1.1. Ενισχυτική διδασκαλία Η ενισχυτική διδασκαλία για την ανάπτυξη των γλωσσικών δεξιοτήτων των παλιννοστούντων και αλλοδαπών µαθητών αποτέλεσε µία από τις σηµαντικότερες δράσεις του Έργου µε επιτυχή αποτελέσµατα. Στόχος της συγκεκριµένης δράσης ήταν η ανίχνευση και ανάλυση των γλωσσικών αναγκών των παλιννοστούντων και αλλοδαπών µαθητών, όπως επίσης η ανάπτυξη δεξιοτήτων χειρισµού της γλώσσας ως εργαλείου σχολικής µάθησης. Για τη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας στα σχολεία ακολουθήθηκαν διάφορα οργανωτικά σχήµατα: σε ορισµένες περιπτώσεις επιλέχθηκε η συνδιδασκαλία, σε άλλες τα µαθήµατα πραγµατοποιήθηκαν σε ξεχωριστά τµήµατα που λειτούργησαν παράλληλα µε το σχολικό πρόγραµµα ενώ σε κάποιες άλλες το µάθηµα της ενισχυτικής διδασκαλίας λειτούργησε µετά το πέρας του ωρολογίου προγράµµατος. Παράλληλα, µέσα από το γλωσσικό µάθηµα δόθηκαν κίνητρα στους µαθητές για την ανάπτυξη κοινωνικών και πολιτισµικών δεξιοτήτων. Ο αριθµός των µαθητών που συµµετείχαν στη δράση της γλωσσικής διδασκαλίας την περίοδο 2006-2007 ανήλθε στους 2.532. Το επόµενο σχολικό έτος (2007-2008) ο αριθµός αυτός αυξήθηκε στους 3753. Για την ανίχνευση των γλωσσικών αναγκών αναπτύχθηκε από την ερευνητική οµάδα ερωτηµατολόγιο µε στόχο τον εντοπισµό των προβληµάτων που αντιµετωπίζουν οι µαθητές στη χρήση της ελληνικής γλώσσας (στη γραπτή και προφορική της µορφή) και πώς οι ίδιοι τα αξιολογούν. Παράλληλα µε το ερωτηµατολόγιο αυτό, εξετάστηκε η συχνότητα χρήσης της γλώσσας και ο βαθµός έκθεσης των µαθητών σε γλωσσικά ερεθίσµατα εκτός σχολείου. Επιπλέον, αναπτύχθηκε από ειδική ερευνητική οµάδα εργαλείο ανίχνευσης του επιπέδου ελληνοµάθειας των µαθητών, το οποίο ακολουθεί τις επιταγές της σύγχρονης έρευνας στη γλωσσοδιδακτική και ειδικότερα στη διδασκαλίας µιας γλώσσας ως δεύτερης/ ξένης (βλ. Κ.Ε.Π.Α.). Πιο συγκεκριµένα, το εργαλείο κατάταξης σε επίπεδα γλωσσοµάθειας έλεγχε διαβαθµισµένα τις µακροδεξιότητες της παραγωγής και κατανόησης προφορικού και γραπτού λόγου αντίστοιχα. Εφαρµόστηκε σε όλους τους 3

µαθητές κατά την έναρξη φοίτησής τους στα τµήµατα ενισχυτικής διδασκαλίας και αξιολογήθηκε από τους διδάσκοντές τους. 1.2 Θερινά τµήµατα προλυκειακής εκπαίδευσης Σκοπός των θερινών τµηµάτων προλυκειακής εκπαίδευσης ήταν η γλωσσική προετοιµασία των αλλόγλωσσων µαθητών και µαθητριών, προκειµένου να ανταποκριθούν στις γλωσσικές απαιτήσεις της επόµενης σχολικής βαθµίδας και η παροχή µαθηµάτων σχολικού επαγγελµατικού προσανατολισµού, ώστε να γνωρίζουν τις επιλογές όσον αφορά τη συνέχιση της σχολικής τους ζωής. Τα προλυκειακά τµήµατα είχαν διάρκεια 40 διδακτικών ωρών, τα 2/3 των οποίων αφιερώθηκαν στην εστιασµένη γλωσσική διδασκαλία και το υπόλοιπο 1/3 στη συµβουλευτική για τον επαγγελµατικό προσανατολισµό. Τα τµήµατα προλυκειακής εκπαίδευσης λειτούργησαν από την πιλοτική φάση του Έργου και συνεχίστηκαν για τα επόµενα δύο σχολικά έτη. Πιο συγκεκριµένα, τον Ιούνιο του 2006, δηµιουργήθηκαν δύο τµήµατα προλυκειακής εκπαίδευσης, ένα στην Αθήνα και ένα στη Θεσσαλονίκη µε τη συµµετοχή 35 µαθητών από 12 συνεργαζόµενα σχολεία. Την επόµενη σχολική χρονιά λειτούργησαν 5 τµήµατα προλυκειακής εκπαίδευσης, 4 στην Αθήνα και 1 στη Θεσσαλονίκη µε τη συµµετοχή 63 µαθητών από 20 σχολικές µονάδες. Την τρίτη και τελευταία χρονιά πραγµατοποιήθηκαν 10 τµήµατα προλυκειακής εκπαίδευσης. Η διαφοροποίηση σε αυτή τη φάση ήταν ότι οι ίδιες οι σχολικές µονάδες είχαν αναλάβει τη διοργάνωση των τµηµάτων κάτω από την καθοδήγηση συνεργατών του Έργου. ιοργανώθηκαν λοιπόν, τµήµατα σε 7 διαφορετικές πόλεις της Ελλάδας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Βόλος, Λάρισα, Ξάνθη, Μυτιλήνη, Βοιωτία) µε 147 συµµετέχοντες µαθητές από 10 σχολικές µονάδες. 1.3 Ψυχοκοινωνική στήριξη Οι ενέργειες συµβουλευτικής και ευαισθητοποίησης πραγµατοποιήθηκαν µε τη δηµιουργία υλικού παρέµβασης σε εκπαιδευτικούς και µαθητές. Πιο συγκεκριµένα, οι ενέργειες ψυχοκοινωνικής στήριξης πραγµατοποιήθηκαν από τον Σεπτέµβριο του 2006 έως τον Ιούνιο του 2007. Στόχοι της συγκεκριµένης δράσης ήταν η ανάπτυξη προγράµµατος ψυχοκοινωνικής υποστήριξης των µαθητών και των οικογενειών τους, η κοινωνική τους ένταξη καθώς και η βελτίωση της κοινωνικής τους θέσης στην οµάδα των συνοµηλίκων. Α. Ευαισθητοποίηση εκπαιδευτικών στη συµβουλευτική και την επικοινωνία Κατά το χρονικό διάστηµα Σεπτέµβριος 2006- εκέµβριος 2007 πραγµατοποιήθηκαν σεµινάρια ευαισθητοποίησης των εκπαιδευτικών σε δεξιότητες συµβουλευτικής, διάρκειας 15 ωρών το καθένα. Στόχος των σεµιναρίων ήταν να αναπτύξουν οι εκπαιδευτικοί µια µη κατευθυντική στάση ως προς τους µαθητές τους και να καλλιεργήσουν, κατά το δυνατόν, ορισµένες από τις δεξιότητες του συµβούλου. Απώτερος στόχος της ενέργειας αυτής ήταν να εξοπλίσει τους εκπαιδευτικούς µε δεξιότητες που θεωρήθηκαν απαραίτητες για την εφαρµογή των παρεµβατικών ενεργειών µέσα στην τάξη. Τη διεξαγωγή των σεµιναρίων αυτών ανέλαβε ψυχολόγος-συνεργάτης του έργου. Τα σεµινάρια είχαν βιωµατικό χαρακτήρα και πραγµατοποιήθηκαν σε µικρές οµάδες (12-17 εκπαιδευτικοί). Συνολικά στα σεµινάρια ευαισθητοποίησης σε δεξιότητες συµβουλευτικής συµµετείχαν 41 εκπαιδευτικοί, 8 από τους οποίους 4

εκδήλωσαν στη συνέχεια ενδιαφέρον να συµµετέχουν στην εφαρµογή των παρεµβατικών ενεργειών (εκπαιδευτικοί-συνεργάτες). Β. Ερευνητικές δράσεις Σε µια πρώτη φάση της δράσης έγινε καταγραφή και αξιολόγηση των προβληµάτων συγκεκριµένων µαθητών µε (α) το Ερωτηµατολόγιο υνατοτήτων και υσκολιών, το οποίο συµπληρώθηκε από τους εκπαιδευτικούς-συνεργάτες µε τη βοήθεια των ψυχολόγων της οµάδας δράσης, (β) παρατήρηση της συµπεριφοράς των συγκεκριµένων µαθητών (µαθητών-στόχων) κατά τη διάρκεια του µαθήµατος από τις ψυχολόγους της οµάδας, (γ) ηµιδοµηµένη συνέντευξη µε τον εκπαιδευτικόσυνεργάτη, η οποία εστιάστηκε στην περιγραφή του κύριου προβλήµατος και των επιµέρους δυσκολιών των παιδιών, καθώς και στην εκτίµησή τους για τα αίτια και την αντιµετώπιση του προβλήµατος. Η καταγραφή αυτή έγινε σε συνεργασία µε 8 εκπαιδευτικούς σε 8 τάξεις 5 σχολικών µονάδων. Παράλληλα έγινε αξιολόγηση του κλίµατος της κάθε τάξης µε (α) ηµιδοµηµένη συνέντευξη µε τον εκπαιδευτικό της κάθε τάξης. Οι βασικοί άξονες της συνέντευξης αφορούσαν στην εµφάνιση προβληµάτων συµπεριφοράς σε άλλους µαθητές της τάξης, στους τρόπους που υιοθετούν οι εκπαιδευτικοί για την αντιµετώπισή τους, στη συνεργασία των εκπαιδευτικών µε τους συναδέλφους τους, µε τη διεύθυνση του σχολείου και µε τους γονείς των µαθητών, στη συνοχή της οµάδας της τάξης και στο επίπεδο της κοινωνικής αλληλεπίδρασης µεταξύ των γηγενών και µη γηγενών µαθητών, (β) κοινωνιοµετρική δοκιµασία, η οποία αποσκοπούσε στον εντοπισµό των προτιµήσεων των µαθητών της τάξης όσον αφορά τη συνεργασία σε σχολικά καθήκοντα και τη συναναστροφή µεταξύ τους. Η αξιολόγηση του κλίµατος της τάξης έγινε µε συνεντεύξεις µε 8 εκπαιδευτικούς και η κοινωνιοµετρική δοκιµασία εφαρµόστηκε σε 180 µαθητές 5 σχολικών µονάδων. Οι παραπάνω ενέργειες πραγµατοποιήθηκαν κατά τον Ιανουάριο και Φεβρουάριο του 2007. Γ. Παιδαγωγικές παρεµβάσεις Με βάση τα δεδοµένα που προέκυψαν από την αξιολόγηση των δυσκολιών των µαθητών-στόχων και του κλίµατος της κάθε τάξης καθορίστηκαν οι βασικοί στόχοι των παρεµβάσεων, για την επίτευξη των οποίων σχεδιάστηκαν συνολικά 37 δραστηριότητες (4-5 δραστηριότητες για κάθε τάξη). Ανάλογα µε τους επιµέρους στόχους που προσδιορίστηκαν για την κάθε τάξη, οι δραστηριότητες εντάχθηκαν σε 5 βασικές κατηγορίες, δηλαδή σε εκείνες που αποσκοπούσαν κυρίως α) στην ανάπτυξη της συνεργασίας µεταξύ των µαθητών και στην καλλιέργεια των κοινωνικών τους δεξιοτήτων β) στη γνωριµία των µαθητών µεταξύ τους γ) στην ενίσχυση της αποδοχής του διαφορετικού δ) στη βελτίωση της αυτοεκτίµησης των µαθητών και ε) στην ενίσχυση της έκφρασης απόψεων και συναισθηµάτων από την πλευρά των µαθητών. Η διαδικασία που υιοθετήθηκε κατά την εφαρµογή των δραστηριοτήτων ήταν η εξής: Οι µαθητές κάθε τάξης χωρίζονταν σε οµάδες των 2 έως 5 ατόµων µε τυχαίο συνήθως τρόπο. Ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις κρίθηκε αναγκαίο να γίνει προσπάθεια ώστε να συνυπάρχουν στις οµάδες οι γηγενείς µε τους αλλοδαπούς ή παλιννοστούντες µαθητές. Στους µαθητές της κάθε οµάδας διανεµόταν το υλικό της κάθε δραστηριότητας, δηλαδή φύλλα στα οποία είτε αναγράφονταν κάποιο κείµενο ή κάποιες ερωτήσεις είτε απεικονιζόταν κάποια συγκεκριµένη κατάσταση σχετική µε το περιεχόµενο της δραστηριότητας. Οι µαθητές της κάθε οµάδας καλούνταν να εκτελέσουν τη δραστηριότητα ατοµικά ή οµαδικά (πχ. να απαντήσουν σε συγκεκριµένες ερωτήσεις, να συµπληρώσουν την εικόνα, να 5

αποφασίσουν από κοινού για την έκβαση µίας ιστορίας που αναγραφόταν στα φύλλα εργασίας κλπ). Στη συνέχεια, οι εκπαιδευτικοί ενθάρρυναν τους µαθητές της κάθε οµάδας να συζητήσουν µεταξύ τους µε σκοπό να αντιληφθούν τον τρόπο µε τον οποίο τα υπόλοιπα µέλη της οµάδας τους αντιλήφθηκαν το περιεχόµενο της δραστηριότητας και εργάστηκαν κατά την εφαρµογή της. Στο τέλος, γινόταν συζήτηση µέσα στην τάξη σχετικά µε τη δραστηριότητα. Οι εκπαιδευτικοί αναλαµβάνοντας το ρόλο του συντονιστή έθεταν ερωτήσεις που αποσκοπούσαν στην έκφραση των απόψεων όλων των µαθητών ως προς το περιεχόµενο της κάθε δραστηριότητας αλλά και στην ανάδειξη της εµπειρίας που τα παιδιά απέκτησαν από τη συνεργασία τους µε τα υπόλοιπα µέλη της οµάδας τους. Η εφαρµογή των δραστηριοτήτων έγινε από τους 8 εκπαιδευτικούςσυνεργάτες µέσα στο χώρο της σχολικής τάξης µε την εποπτεία των συνεργατών ψυχολόγων σε 180 µαθητές 5 σχολικών µονάδων κατά το διάστηµα: Μάρτιος-Μάιος 2007. Θα πρέπει να επισηµανθεί ότι οι δραστηριότητες, αν και κατά κύριο λόγο αποσκοπούσαν στην αντιµετώπιση των δυσκολιών συγκεκριµένων µαθητών, απευθύνονταν σε όλους τους µαθητές της τάξης, καθώς βασικός στόχος των παρεµβάσεων ήταν η καλλιέργεια θετικού κλίµατος στην τάξη και η ενίσχυση της συνοχής της οµάδας. Καθ όλη τη διάρκεια των παρεµβάσεων οι εκπαιδευτικοί είχαν επιµέρους συναντήσεις µε τη συνεργάτιδα-ψυχολόγο που επόπτευε την εφαρµογή των δραστηριοτήτων. Επιπλέον, έγιναν συναντήσεις όλης της οµάδας έργου και των εκπαιδευτικών-συνεργατών, για να συζητηθούν θέµατα σχετικά µε την πορεία των παρεµβάσεων, την εµφάνιση τυχόν προβληµάτων καθώς και τους τρόπους αντιµετώπισής τους. Μετά την ολοκλήρωση των παραπάνω ενεργειών ακολούθησε η αξιολόγηση των παρεµβατικών ενεργειών των µαθητών, η οποία έγινε κατά τον Μάιο-Ιούνιο του 2007 µε: α) ηµιδοµηµένη συνέντευξη µε τους εκπαιδευτικούς συνεργάτες. Κύριο θέµα της συνέντευξης ήταν οι αντιδράσεις της οµάδας στόχου - δηλαδή των αλλοδαπών και παλιννοστούντων µαθητών - αλλά και όλων των µαθητών της τάξης κατά την εφαρµογή των δραστηριοτήτων και η επίδραση της εφαρµογής των δραστηριοτήτων στη συµπεριφορά των µαθητών-στόχων και στην αλληλεπίδραση µεταξύ των µαθητών. β) κοινωνιοµετρική δοκιµασία, η οποία αποσκοπούσε στον εντοπισµό των προτιµήσεων των µαθητών της τάξης όσον αφορά τη συνεργασία σε σχολικά καθήκοντα και τη συναναστροφή µεταξύ τους. γ) µε τη συµπλήρωση φύλλου αξιολόγησης από τους εκπαιδευτικούς συνεργάτες. Το φύλλο αξιολόγησης αφορούσε στην ανταπόκριση και στη συµµετοχή µαθητών στη συγκεκριµένη δραστηριότητα, στη συµπεριφορά των µαθητών και σε τυχόν δυσκολίες που προέκυψαν κατά την εφαρµογή της δραστηριότητας. 1.4. Ανίχνευση αναγκών των παλιννοστούντων και αλλοδαπών µαθητών και ανάπτυξη νέων διδακτικών προσεγγίσεων σε µικτές τάξεις. Η συγκεκριµένη δράση είχε ως στόχο να οδηγήσει σε διαπιστώσεις και να προτείνει λύσεις για την επιτυχή ενσωµάτωση των δίγλωσσων παλιννοστούντων και αλλοδαπών µαθητών στην καθηµερινή σχολική πρακτική και τη δηµιουργία συνθηκών γλωσσικής και πολιτισµικής επαφής και ανταλλαγής στο πλαίσιο ολόκληρης της τάξης και του σχολείου, καθώς και να ενισχύσει τη µαθησιακή πορεία των µαθητών µε την εφαρµογή νέων διδακτικών προσεγγίσεων και την εφαρµογή 6

προγραµµάτων διαπολιτισµικής εκπαίδευσης. Ειδικότερα, στόχοι της συγκεκριµένης δράσης ήταν: - Να ανιχνευτούν οι ανάγκες των παλιννοστούντων και αλλοδαπών µαθητών, να διερευνηθεί το εξωσχολικό και οικογενειακό τους περιβάλλον και να καταγραφούν οι διδακτικές-σχολικές πρακτικές και προσεγγίσεις που ακολουθήθηκαν εντός της µικτής τάξης - Με αφετηρία τις διαπιστώσεις που προέκυψαν, αναπτύχθηκαν νέες διδακτικές προσεγγίσεις οι οποίες εφαρµόστηκαν εντός της µικτής τάξης και του σχολείου, όπως επίσης αναπτύχθηκε εκπαιδευτικό υλικό µε τη συνεργασία των ίδιων των εκπαιδευτικών, των διευθυντών των σχολείων και των σχολικών συµβούλων. ύο ήταν οι άξονες στη συγκεκριµένη δράση: α) «Γλώσσα του σχολείου και γλωσσική διδασκαλία» και β) «Eφαρµογή προγραµµάτων διαπολιτισµικής αγωγής». Ο πρώτος άξονας «Γλώσσα του σχολείου και γλωσσική διδασκαλία» περιελάµβανε παρατηρήσεις της διδασκαλίας των γλωσσικών µαθηµάτων σε 10 τµήµατα τα οποία συµµετείχαν στο πρόγραµµα κατά το διάστηµα Οκτωβρίου 2006-Μαρτίου 2007, παράλληλη διδασκαλία των φιλολογικών µαθηµάτων από τους φιλόλογουςεκπαιδευτικούς των τµηµάτων σε συνεργασία µε τις φιλόλογους-ερευνήτριες που εργάστηκαν στο πρόγραµµα κατά το ίδιο διάστηµα καθώς επίσης και δέκα µελέτες περίπτωσης για ένα παιδί µεταναστευτικής καταγωγής από κάθε τµήµα, έτσι ώστε να µελετηθούν ζητήµατα διγλωσσίας όπως ο γραµµατισµός και το είδος της διγλωσσίας. Εκτός από τα παραπάνω, υλοποιήθηκαν τακτικές συναντήσεις-συζητήσεις µε τους εµπλεκόµενους φιλόλογους - εκπαιδευτικούς, τις φιλόλογους - ερευνήτριες και τους επιστηµονικούς υπευθύνους της δράσης, κατά το διάστηµα Οκτωβρίου 2006- Μαΐου 2007. Ο δεύτερος άξονας «Eφαρµογή προγραµµάτων διαπολιτισµικής αγωγής» περιελάµβανε τη συµµετοχή έξι σχολείων και δέκα εκπαιδευτικών - συνεργατών, οι οποίοι στελέχωσαν τη συγκεκριµένη δράση, την επιµόρφωση των δέκα διορισµένων εκπαιδευτικών σε θεµατικές συναφείς µε τις θεωρητικές παραδοχές και την πρακτική εφαρµογή της δράσης. Επιπλέον, υπήρξε ανάπτυξη ερευνητικών εργαλείων πριν και µετά την εφαρµογή της παρέµβασης. Η εφαρµογή των παρεµβάσεων έγινε µε τη µορφή της έρευνας-δράσης από τους εκπαιδευτικούς σε συνεργασία µε την επιστηµονική οµάδα. Ακολούθησε αξιολόγηση των παρεµβάσεων και προέκυψαν «καλές πρακτικές». Τέλος, έγινε συλλογή του υλικού που παρήχθη στο πλαίσιο της εφαρµογής των παρεµβάσεων, καθώς και των ερευνητικών εργαλείων που εφαρµόστηκαν σε κάθε περίπτωση. 2. Υποστήριξη των εκπαιδευτικών Μία σειρά από δράσεις υλοποιήθηκαν µε στόχο την κινητοποίηση και ευαισθητοποίηση των µόνιµων εκπαιδευτικών. Οι δράσεις αυτές περιλαµβάναν α) την επιµόρφωση εκπαιδευτικών και στελεχών εκπαίδευσης, β) την ανάπτυξη διδακτικών προσεγγίσεων σε µικτές τάξεις και γ) την ψυχοκοινωνική στήριξη. 2.1. Επιµόρφωση εκπαιδευτικών και στελεχών εκπαίδευσης 7

Κατά τη διάρκεια της υλοποίησης του Έργου πραγµατοποιήθηκαν 88 επιµορφωτικά σεµινάρια. Οι θεµατικές ενότητες γύρω από τις οποίες κινήθηκαν τα επιµορφωτικά σεµινάρια ήταν οι εξής: 1. ιαπολιτισµική αγωγή και εκπαίδευση 2. Κοινωνικές σχέσεις σε πολυπολιτισµικές τάξεις 3. ιοίκηση σχολείων µε πολυπολιτισµική σύνθεση 4. Η διδασκαλία της ελληνικής σε µικτές τάξεις Τα προγράµµατα επιµόρφωσης τα παρακολούθησαν φιλόλογοι συνεργάτες του Έργου, µόνιµοι εκπαιδευτικοί από τα συνεργαζόµενα σχολεία, καθώς και εκπαιδευτικοί από άλλα σχολεία, µιας και δόθηκε η δυνατότητα συµµετοχής στους εν ενεργεία εκπαιδευτικούς των Γυµνασίων, κατά περιοχές. Εκτός όµως από τις παραπάνω οµάδες ανθρώπων, υπήρξαν επιµορφωτικά σεµινάρια τα οποία απευθύνονταν αποκλειστικά στους γονείς ή στους διευθυντές των σχολικών µονάδων. Από τα 88 επιµορφωτικά σεµινάρια, 48 πραγµατοποιήθηκαν το σχολικό έτος 2006-2007 και 37 το σχολικό έτος 2007-2008, ενώ 13 ήταν τα ενδοσχολικά σεµινάρια τα οποία έλαβαν χώρα σε αντίστοιχο αριθµό γυµνασίων. Το αίτηµα για ενδοσχολική επιµόρφωση είχε προκύψει από την πρώτη κιόλας χρονιά του Έργου. Για το λόγο αυτό, από το Μάρτιο ως και τον Οκτώβριο του 2008 οργανώθηκαν 13 ενδοσχολικά προγραµµάτα επιµόρφωσης, στα οποία συµµετείχαν εκπαιδευτικοί και από γειτονικά σχολεία. Συνολικά, συµµετείχαν στην επιµόρφωση 2395 εκπαιδευτικοί όλων των ειδικοτήτων, 1394 την πρώτη χρονιά και 1001 τη δεύτερη. 2.2. Ανάπτυξη διδακτικών προσεγγίσεων σε µικτές τάξεις Η δράση αυτή εκτός από τη µελέτη της διγλωσσίας παλιννοστούντων και αλλοδαπών µαθητών και την ανάπτυξη νέων διδακτικών προσεγγίσεων σε µικτές τάξεις, στόχευε στην ενεργοποίηση των διδασκόντων µε τους οποίους συνεργάστηκαν οι φιλόλογοι ερευνητές. Πιο αναλυτικά, ο πρώτος άξονας «Γλώσσα του σχολείου και γλωσσική διδασκαλία», περιλάµβανε τακτικές συναντήσεις συζητήσεις µε τους εµπλεκόµενους φιλολόγους - εκπαιδευτικούς, τις φιλολόγους-ερευνήτριες και τους επιστηµονικούς υπευθύνους της δράσης. Στις τακτικές συναντήσεις µε τους φιλολόγους των τµηµάτων, οι οποίες πραγµατοποιούνταν περίπου κάθε τρεις εβδοµάδες από τον Οκτώβριο του 2006 έως και το Μάιο του 2007, οι εκπαιδευτικοί επιµορφώθηκαν και συζήτησαν στις εξής θεµατικές: «ιαπολιτισµική εκπαίδευση και διαπολιτισµική διδακτική», «Σύγχρονες διδακτικές µέθοδοι», «Γραµµατισµός και πολυγραµµατισµοί», «ιγλωσσία και εκπαίδευση», «Έρευνα δράσης και παρατήρηση σχολικής τάξης». Επιπλέον, στις συναντήσεις αυτές παρουσιάζονταν από τα εκπαιδευτικά ζεύγη οι νέες διδακτικές προσεγγίσεις, τα προβλήµατα που αντιµετώπιζαν, όπως επίσης και οι αντιδράσεις των µαθητών. Στον δεύτερο άξονα της ίδιας δράσης «Eφαρµογή προγραµµάτων διαπολιτισµικής αγωγής» οι εκπαιδευτικοί, αφού προηγουµένως επιµορφώθηκαν στις θεµατικές «ιαπολιτισµική εκπαίδευση και διαπολιτισµική διδακτική», «Σύγχρονες διδακτικές µέθοδοι» και τέλος στην «Έρευνα δράσης και στην παρατήρηση της σχολικής τάξης», κλήθηκαν να εφαρµόσουν εναλλακτικές διδακτικές πρακτικές µε έµφαση σε θέµατα διαπολιτισµικής διδακτικής στα αντικείµενα που είχαν επιλέξει (Λογοτεχνία, Ιστορία, Αρχαία, Νεοελληνική Γλώσσα κ.α.). Συµπληρωµατικά, θα πρέπει να αναφερθεί ότι κατά τη διάρκεια των παρεµβάσεων πραγµατοποιούνταν συναντήσεις ενηµέρωσης, ανατροφοδότησης, αναστοχασµού, καθώς και αξιολόγησης 8

των παρεµβάσεων από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς µε την ερευνητική οµάδα. Οι παρεµβάσεις αξιολογούνταν και αναπροσαρµόζονταν όταν ήταν αναγκαίο και µέσω της εφαρµογής των ερευνητικών εργαλείων. Η γόνιµη συζήτηση σχετικά µε τους προβληµατισµούς, τις ανησυχίες, τα αποτελέσµατα, την επιτυχία ή την αποτυχία µεταξύ ανθρώπων που είναι γνώστες και ευαισθητοποιηµένοι στη διαπολιτισµική λογική φώτισε πτυχές της διαπολιτισµικής διδακτικής και πρόσφερε πλούσιο υλικό. 4. Παρεµβάσεις σε επίπεδο σχολικής µονάδας Εκτός από τους µαθητές και τους εκπαιδευτικούς, παρεµβάσεις έγιναν και σε επίπεδο σχολικής µονάδας µε την υλοποίηση δράσεων διαπολιτισµικού διαλόγου και µε την οργάνωση υποστήριξης αλλοδαπών µαθητών. 4.1. ράσεις διαπολιτισµικού διαλόγου Στο πλαίσιο της ενίσχυσης της πρωτοβουλίας και της δραστηριοποίησης των σχολείων στάλθηκε στις αρχές Μαρτίου του 2008, πρόσκληση στα σχολεία που συµµετείχαν στο Έργο για εκπόνηση δράσεων στο πνεύµα της διαπολιτισµικής εκπαίδευσης και αγωγής. Τα σχολεία κλήθηκαν να εκδηλώσουν ενδιαφέρον για τις παρακάτω δράσεις µε τη δυνατότητα να επιλέξουν εώς 2 από αυτές: 1. Εκπόνηση ή / και προβολή εκπαιδευτικού σχεδίου (πρότζεκτ) στη θεµατική της διαπολιτισµικής παιδείας (π.χ. θέατρο, µουσική, εικαστικά, αθλητισµός, ξένες γλώσσες, φυσικές επιστήµες, ιστορία, λογοτεχνία) 2. Έκδοση λευκώµατος ή συλλογικής εργασίας µαθητών που αναδεικνύουν τη διαπολιτισµική επικοινωνία 3. ιοργάνωση Ηµέρας / Φεστιβάλ Πολιτισµού για αλληλογνωριµία (εκδήλωση ανοιχτή στην τοπική κοινότητα) Αφού ενηµερώθηκαν τα ενδιαφερόµενα σχολεία για την έγκριση των δράσεων, στάλθηκε ενηµερωτική επιστολή προς τους υπεύθυνους που είχαν οριστεί από κάθε σχολείο για την υλοποίησή τους. Στη συγκεκριµένη επιστολή δόθηκαν ορισµένοι άξονες διαφορετικοί για κάθε δράση- µε βάση τους οποίους θα έπρεπε οι υπεύθυνοι να κινηθούν. Επιπλέον, ζητήθηκε από τους ίδιους να καταθέσουν ένα προσχέδιο όσων επρόκειτο να πραγµατοποιήσουν. Στην επιστολή µας ανταποκρίθηκαν 51 σχολεία, τα οποία ανέλαβαν συνολικά 54 δράσεις στις Εκπαιδευτικές Περιφέρειες ολόκληρης της Ελλάδας. Από τις 54 δράσεις οι 11 αφορούσαν την εκπόνηση εκπαιδευτικού σχεδίου (πρότζεκτ), οι 20 την έκδοση λευκώµατος, οι 23 τη διοργάνωση Ηµέρας Πολιτισµού. Στόχοι των δράσεων ήταν η βελτίωση των σχολικών επιδόσεων των µαθητών, το «άνοιγµα» προς άλλους πολιτισµούς, η παροχή ίσων εκπαιδευτικών ευκαιριών, η θετική αντιµετώπιση της ετερότητας, η κατανόηση από µέρους των µαθητών της παραγωγής γνώσης, η ανάπτυξη διαπολιτισµικών δεξιοτήτων, η αξιοποίηση του πολιτισµικού κεφαλαίου των µαθητών, η ανάδειξη κοινών στοιχείων µεταξύ των πολιτισµών και η ισότιµη συµµετοχή όλων των µαθητών, όπως επίσης και η συνεργασία εκπαιδευτικών όλων των ειδικοτήτων. Αναλυτικότερα, 11 ήταν τα σχολεία που υλοποίησαν τη δράση του εκπαιδευτικού σχεδίου. Στο πλαίσιο της δράσης αυτής δόθηκαν άξονες υλοποίησης, οι οποίοι περιλάµβαναν την αναλυτική καταγραφή των βηµάτων που ακολουθήθηκαν, τον καθορισµό των οµάδων µέσα στις οποίες δραστηριοποιήθηκαν οι µαθητές, τη 9

συλλογή υλικού, διαφορετικό για κάθε περίπτωση ανάλογα µε το περιεχόµενο του κάθε project- και τέλος την αξιολόγηση από τη µεριά του υπεύθυνου εκπαιδευτικού του όλου εγχειρήµατος. Η αξιολόγηση συνήθως γινόταν µε τη µορφή έκθεσης. Σύµφωνα µε τις εκθέσεις αυτές οι µαθητές δούλεψαν συλλογικά για µεγάλο χρονικό διάστηµα, κατάφεραν να γεφυρώσουν τις όποιες διαφορές τους και να αναδείξουν τα κοινά χαρακτηριστικά µεταξύ των πολιτισµών τους. Το περιεχόµενο σε αυτή την κατηγορία ήταν πολυποίκιλο και ανοµοιογενές Ανάµεσα στις δράσεις που υλοποιήθηκαν ήταν για παράδειγµα παραστάσεις θεάτρου σκιών, καλλιτεχνικό έργο µε τις προσωπογραφίες των µαθητών όπως επίσης και καταγραφή προσωπικών εµπειριών ρατσισµού. Με την παραγωγή λευκώµατος ασχολήθηκαν 20 γυµνάσια. Μέσα από τα λευκώµατα δόθηκε η δυνατότητα στους παλιννοστούντες και αλλοδαπούς µαθητές να συντάξουν τα δικά τους κείµενα µε τις προσωπικές εµπειρίες µετανάστευσης και ρατσισµού, να καταγράψουν µύθους, παραµύθια και λαϊκές παραδόσεις από τη χώρα καταγωγής τους. Τα λευκώµατα φιλοτεχνήθηκαν µε φωτογραφικό υλικό από τις πατρίδες τους, καθώς και µε ζωγραφιές των µαθητών. Αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι οι ίδιοι οι µαθητές µετάφραζαν τα ελληνικά κείµενα στη µητρική τους γλώσσα. Στις περιπτώσεις όπου κρινόταν σκόπιµο να χρησιµοποιηθούν κείµενα υπήρχε παράλληλη µετάφραση στην ελληνική. Σε αυτήν την κατηγορία το περιεχόµενο των λευκωµάτων περιλαµβάνει προσωπικές ιστορίες µετανάστευσης, καταγραφή ηθών εθίµων, παραδοσιακές συνταγές αλλά και παραδοσιακά τραγούδια. Η Ηµέρα Πολιτισµού αποτέλεσε µια εκδήλωση ανοικτή στην τοπική κοινωνία. Οι µαθητές ανέλαβαν τη διαφήµιση της εκδήλωσης. Σε αυτή δράση ενδιαφέρον έχει η εµπλοκή των γονέων, κηδεµόνων, αλλά και φορέων της τοπικής κοινωνίας. Υπήρξε συνεργασία µεταξύ αλλοδαπών και γηγενών µαθητών, αλλά και µεταξύ των καθηγητών. 23 γυµνάσια από όλη τη χώρα οργάνωσαν την «Ηµέρα Πολιτισµού». Σκοπός της δράσης αυτής ήταν η ανάδειξη των κοινών στοιχείων µεταξύ των πολιτισµών. Οι µαθητές είχαν τη δυνατότητα να παρουσιάσουν τον πολιτισµό της χώρας καταγωγής τους µέσα από παραδοσιακούς χορούς, τραγούδια και εδέσµατα. 4.2. Οργάνωση της υποστήριξης των αλλοδαπών µαθητών Μια συµπληρωµατική δράση για την υποστήριξη των σχολείων ήταν η τοποθέτηση σε 51 σχολεία επιστηµονικού συνεργάτη για σύντοµο χρονικό διάστηµα. Στόχος της δράσης αυτής ήταν να οργανωθεί κατά το δυνατόν καλύτερα η γλωσσική διδασκαλία των αλλοδαπών µαθητών κατά το σχολικό έτος 2008-2009, δεδοµένου ότι το πρόγραµµα θα ολοκληρωνόταν τον Οκτώβριο του 2008. Οι τρόποι συνεργασίας που προτάθηκαν και προσαρµόστηκαν στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες του κάθε σχολείου είναι οι εξής: α) ιάγνωση του επιπέδου γλωσσοµάθειας της ελληνικής γλώσσας των παλιννοστούντων και αλλοδαπών µαθητών (ιδίως της Α Γυµνασίου) β) Συστηµατοποίηση του σχετικού διδακτικού υλικού που υπάρχει στο σχολείο γ) Οργάνωση της διδασκαλίας της γλώσσας στη µικτή τάξη από κοινού µε τον υπεύθυνο φιλόλογο δ) Συστηµατική ενηµέρωση όσων εκπαιδευτικών επιθυµούν, για πρακτικά θέµατα που αφορούν τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης, καθώς και το διδακτικό υλικό. Ώρες ανά εβδοµάδα του σχολικού έτους που διήρκεσαν οι δράσεις προς µαθητές και σύνολο ωρών κατ έτος και σύνολο στη διάρκεια του έργου 10

Σύνολο ωρών κατά το έτος 2006-2007: 64.276 Σύνολο ωρών κατά το έτος 2007-2008: 72.798 Σύνολο ωρών και για τα δύο έτη: 137.074 ράσεις που εφαρµόστηκαν για την αντιµετώπιση των προβληµάτων στους γονείς του µαθητικού πληθυσµού στόχου εν έγιναν σχετικές δράσεις για την άµεση υποστήριξη των γονέων Λοιπές δράσεις [τίτλοι, διάρκεια της κάθε δράσης και σύντοµη περιγραφή] Βλ. παραπάνω (όλες οι δράσεις είτε άµεσα είτε έµµεσα αποσκοπούσαν στην αντιµετώπιση των προβληµάτων των µαθητών) Αποτελέσµατά της κάθε δράσης (συµπεριλαµβανοµένων των επιµορφωτικών δράσεων και της παραγωγής εκπαιδευτικών υλικών) ως προς (α) Επιτεύγµατα / αλλαγές, (β) υσκολίες / στόχοι που δεν µπόρεσαν να επιτευχθούν (α) Επιτεύγµατα / αλλαγές Ι. Αποτίµηση των δράσεων α) Ενισχυτική διδασκαλία Οι εθνικότητες των µαθητών που συµµετείχαν στη γλωσσική διδασκαλία είναι κατά πλειοψηφική σειρά: αλβανική, ρωσική, γεωργιανική, βουλγαρική, ενώ µε µικρότερο αλλά σηµαντικό ποσοστό συµµετοχής υπάρχουν µαθητές µε άλλη εθνικότητα, όπως ρουµανική, κινεζική, αφγανική, αρµενική, γερµανική κ.α. Η εικόνα για την πρόοδο των µαθητών διαµορφώθηκε από την εξέταση και τη διασταύρωση στοιχείων τα οποία προήλθαν από τρεις διαφορετικές πηγές: α) την εφαρµογή εργαλείων του επιπέδου γλωσσοµάθειας (διαγνωστικού τέστ και προόδου), β) την εκτίµηση πρόοδου µαθητών από τους φιλόλογους συνεργάτες, γ) την έκθεση του διευθυντή-συνδέσµου για τις δράσεις του Έργου. Οι πηγές αυτές αποτέλεσαν ένα πολύπλευρο πλαίσιο πληροφόρησης και ανάλυσης για την ανάπτυξη των γλωσσικών δεξιοτήτων των µαθητών και της σχολικής ένταξής τους. Κατά τη διάρκεια και των 2 σχολικών ετών (2006-2007 και 2007 2008) όλοι οι συνεργαζόµενοι µε το Έργο φιλόλογοι έδωσαν πληροφορίες για το επίπεδο των µαθητών, µε βάση ένα διαγνωστικό τεστ (στην αρχή λειτουργίας του τµήµατος γλωσσικής διδασκαλίας), ένα τεστ προόδου (στη µέση του χρόνου) και ένα τελικό ερωτηµατολόγιο που αποτύπωνε την εκτίµησή τους για τη συνολική πορεία των µαθητών. Εκτός όµως από του συνεργαζόµενους φιλολόγους, ερωτηµατολόγιο εκτίµησης προόδου συµπληρώθηκε και από φιλόλογους, οι οποίοι ήταν µέλη του διδακτικού προσωπικού των σχολείων. Τα ερωτηµατολόγια που συµπληρώθηκαν από τους µόνιµους φιλόλογους κατά το σχολικό έτος 2006-2007 ανήλθαν στα 40 ενώ το σχολικό έτος 2007-2008 αυξήθηκαν στα 44. Η ανάλυση των δεδοµένων αυτών αναδεικνύει την ουσιαστική συµβολή της δράσης αυτής στην ανάπτυξη των γλωσσικών δεξιοτήτων των µαθητών. Κατά το σχολικό έτος 2006-2007 ο γενικός µέσος όρος επιδόσεων στις τέσσερις γλωσσικές δεξιότητες πριν την εφαρµογή της ειδικής διδασκαλίας στα τµήµατα ενίσχυσης της γλώσσας αξιολογήθηκε (µε αναγωγή στο 100%) περίπου στο 56%. Ύστερα από το 11

πέρας ενός έτους ενισχυτικής διδασκαλίας υπήρξε σαφής πρόοδος των µαθητών, µε το ποσοστό επίδοσής τους (στις τέσσερις γλωσσικές δεξιότητες) να ξεπερνάει το 80%. (βλ. γράφηµα 1). 2006-2007 Πρόοδος µαθητών % 100 80 80,73 60 40 56,52 20 0 Γράφηµα 1: Αξιολόγηση της γλωσσοµάθειας των µαθητών (σχ, έτος 2006 2007) Αντίστοιχη επεξεργασία των δεδοµένων έγινε και για τη δεύτερη χρονιά λειτουργίας του Έργου. Έτσι, σύµφωνα και µε το γράφηµα 2 που ακολουθεί, η συνολική επίδοση των µαθητών από 58,65% στην αρχή της σχολικής χρονιάς άγγιξε το 80% στη λήξη της. Σηµειωτέον ότι η πρόοδος που επισηµαίνεται και στα δύο έτη παρουσιάζεται µε απόλυτη σχεδόν αντιστοιχία στην καθεµία από τις τέσσερις γλωσσικές δεξιότητες (παραγωγή & κατανόηση προφορικού και γραπτού λόγου). 2007-2008 Πρόοδος µαθητών % 100 80 79,99 60 40 58,65 20 0 Γράφηµα 2: Αξιολόγηση της γλωσσοµάθειας των µαθητών (σχ, έτος 2007 2008) Με την εικόνα για την πρόοδο των µαθητών συµφωνούν οι εκθέσεις αξιολόγησης των διευθυντών των συνεργαζόµενων γυµνασίων, οι οποίοι 12

επισηµαίνουν ότι στο σχολείο τους σηµειώθηκε όχι µόνο σηµαντική πρόοδος στις γλωσσικές δεξιότητες των µαθητών, αλλά επιτεύχθηκε η ενδυνάµωση, καθώς και η βελτίωση της αυτοεικόνας των εν λόγω µαθητών. Το γεγονός αυτό συνέβαλε στη γενικότερη αναβάθµιση της σχολικής ζωής. Όπως σηµειώνει ένας διευθυντής στην έκθεσή του είδαµε µαθητές που είχαν πρόβληµα στη γλώσσα και είτε ήταν αποµονωµένοι από την υπόλοιπη σχολική κοινότητα είτε είχαν πολύ χαµηλή επίδοση, να εντάσσονται και να κοινωνικοποιούνται στους µαθητικούς κύκλους αλλά και να έχουν βελτίωση στην επίδοσή τους. Η όλη δραστηριότητα λειτούργησε ευεργετικά προς τους µαθητές [αυτούς] αλλά και ευρύτερα σε όλη τη σχολική κοινότητα. Ένας άλλος διευθυντής τονίζει µε έµφαση την αλλαγή της στάσης των αλλοδαπών µαθητών απέναντι στα γλωσσικά µαθήµατα, τη συνειδητοποίηση του ρόλου του σχολείου για τη ζωή τους και τη συµβολή του Έργου στη δηµιουργία θετικού κλίµατος στο σχολείο [µας], ενώ παράλληλα παρατηρείται και θετική αλλαγή στην εν γένει συµπεριφορά των παιδιών. Οι αλλοδαποί και παλιννοστούντες µαθητές που συµµετέχουν στο τµήµα της ενισχυτικής γλωσσικής διδασκαλίας εµφανίζουν υψηλότερη αυτοεκτίµηση και αυξηµένα κίνητρα για µάθηση β) Θερινά τµήµατα προλυκειακής εκπαίδευσης Η αξιολόγηση της λειτουργίας των τµηµάτων προλυκειακής εκπαίδευσης βασίστηκε σε τρεις άξονες: α) την έκθεση του/της υπευθύνου για την πορεία τους, β) την έκθεση των διδασκόντων σε αυτά, γ) το φύλλο αξιολόγησης των µαθητών. Στο σύνολο των τριών εφαρµογών της η δράση αποτιµήθηκε ως ιδιαίτερα επιτυχής, καθώς υπήρξε εστίαση σε ζητήµατα τόσο χρηστικά όσο και ενδιαφέροντα. Οι αξιολογικές κρίσεις των συµµετεχόντων σε αυτά επεσήµαιναν τη σηµαντική συνεισφορά τους στην προετοιµασία των µαθητών για το επόµενο στάδιο της σχολικής τους ζωής. Πολλοί, εξάλλου, εξέφρασαν τη γνώµη ότι η επέκταση της δράσης χρονικά θα µπορούσε να αποφέρει ακόµη πιο ευεργετικά αποτελέσµατα. Κατά την τρίτη χρονιά λειτουργίας, οπότε και την οργάνωση ανέλαβαν οι ίδιες οι σχολικές µονάδες, η συµµετοχή υπήρξε ιδιαίτερα ενεργή και η αξιολόγηση πολύ θετική, γεγονός που καταδεικνύει το σηµαντικό ρόλο που µπορεί να διαδραµατίσει η εµπλοκή του ίδιου του σχολείου. γ) Ανίχνευση αναγκών των παλιννοστούντων και αλλοδαπών µαθητών και ανάπτυξη νέων διδακτικών προσεγγίσεων σε µικτές τάξεις. Το αξιοσηµείωτο σε αυτή τη δράση είναι το γεγονός ότι υπήρξε υπέρβαση της λογικής της αντιστάθµισης των «ελλειµµάτων» των µειονοτικών µαθητών και της έµφασης στη γλωσσική διδασκαλία αντισταθµιστικού τύπου. Πιο συγκεκριµένα, οι δράσεις βασίστηκαν στη λογική της αξιοποίησης των γλωσσικών και πολιτισµικών διαφορών που υφίστανται µέσα στη µικτή σχολική τάξη προς όφελος όλων των µαθητών, τόσο των µειονοτικών, όσο και των µαθητών της κυρίαρχης πλυθυσµιακά οµάδας και µάλιστα βάσει του ισχύοντος Προγράµµατος Σπουδών. Στο πλαίσιο αυτό αξιοποιήθηκαν πολλές από τις παραµέτρους που συνδέονται µε τη διαπολιτισµική εκπαίδευση: για παράδειγµα, η διγλωσσία, η διπολιτισµική ταυτότητα και το πολιτισµικό κεφάλαιο των παλιννοστούντων και αλλοδαπών µαθητών. Σε αυτό το πλαίσιο έγινε εφικτή η «διαπολιτισµική διεύρυνση» των Προγραµµάτων και των νέων σχολικών βιβλίων που τέθηκαν σε εφαρµογή από το σχολικό έτος 2006-2007. Αξιοποιήθηκαν, επίσης, σύγχρονες µέθοδοι διδασκαλίας που συνάδουν µε τις αρχές της διαπολιτισµικής διδακτικής. 13

Από αυτή τη δράση τόσο τα ιδιαίτερα θετικά αποτελέσµατα τα οποία προέκυψαν όσο και το διδακτικό υλικό, το οποίο παρήχθη, θα µπορούσαν να αξιοποιηθούν περαιτέρω σε επίπεδο εκπαιδευτικής πολιτικής αλλά και σε επίπεδο εκπαιδευτικής πράξης µε άµεσους αποδέκτες εκπαιδευτικούς, σχολικές µονάδες αλλά και δίκτυα σχολείων που επιδιώκουν τη βελτίωση του εκπαιδευτικού τους έργου. δ) Επιµόρφωση εκπαιδευτικών και στελεχών εκπαίδευσης Με το πέρας του κάθε σεµιναρίου οι επιµορφούµενοι συµπλήρωναν φύλλο αξιολόγησης, στο οποίο υπήρχε η δυνατότητα να αξιολογηθεί ο σχεδιασµός, η οργάνωση και η ποιότητα κάθε σεµιναρίου, να καταγραφούν οι ιδιαίτερες ανάγκες επιµόρφωσης των εκπαιδευτικών, αλλά και να διατυπωθούν προτάσεις για ανάλογες πρωτοβουλίες στη συνέχεια. Από την ανάλυση των φύλλων αξιολόγησης προκύπτει καταρχάς µια ευρύτερη αποδοχή των προγραµµάτων επιµόρφωσης εκ µέρους της εκπαιδευτικής κοινότητας. Αποτυπώνεται ακόµη, η ανάγκη για συνεχή επιµόρφωση των εκπαιδευτικών, ιδιαιτέρως µάλιστα σε ό,τι αφορά τα ζητήµατα του πολιτισµικού πλουραλισµού και της διαπολιτισµικής εκπαίδευσης. Έγιναν, τέλος, προτάσεις για εστιασµένες επιµορφώσεις σε πιο εξειδικευµένα θέµατα και παρουσίαση «καλών πρακτικών», οι οποίες θα µπορούσαν να αξιοποιηθούν στο µέλλον. ε) Ανάπτυξη διδακτικών προσεγγίσεων σε µικτές τάξεις Από την αξιολόγηση η οποία έγινε, προέκυψε ότι οι εκπαιδευτικοί βοηθήθηκαν ιδιαίτερα από τις ιδέες, τους προβληµατισµούς και την κοινοποίηση µελλοντικών σχεδίων δράσης από τους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς της οµάδας και επίσης ότι έγιναν πιο ανοιχτοί όσον αφορά την εφαρµογή νέων προτάσεων στη διδασκαλία τους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι οι καινοτόµες πρακτικές και η καλή επικοινωνία «πέρασε» στις περισσότερες περιπτώσεις και σε άλλα µαθήµατα, είτε στα ίδια τα τµήµατα των παρεµβάσεων, είτε σε άλλα στα οποία δίδασκαν οι συµµετέχοντες εκπαιδευτικοί. Στις αρνητικές συνιστώσες της εφαρµογής των παρεµβάσεων συγκαταλέγονται οι ελλιπείς υποδοµές των σχολείων, όπως και η αδιάφορη ή σε κάποιες περιπτώσεις αρνητική στάση των υπόλοιπων εκπαιδευτικών κάποιων σχολείων, όπου εφαρµόστηκαν οι παρεµβάσεις. Ανακεφαλαιώνοντας, θα µπορούσε να πει κανείς ότι στο πλαίσιο της συγκεκριµένης δράσης δόθηκε στους εκπαιδευτικούς που συµµετείχαν υποστήριξη στην κατεύθυνση της εξοικείωσής τους µε τον τρόπο εργασίας που προτείνουν τα νέα σχολικά βιβλία, ο οποίος σχετίζεται µε εναλλακτικές µεθόδους διδασκαλίας. Επιπλέον, εφαρµόστηκε η έρευνα δράσης, µε στόχο να συµβάλλει στην ενεργοποίηση, την ανάπτυξη, την επιµόρφωση και τη χειραφέτηση των εκπαιδευτικών, ενώ παράλληλα δοκιµάστηκε ένα µοντέλο συνδιδασκαλίας εκπαιδευτικών που αποτελεί µια νέα πρόταση για την ελληνική εκπαίδευση. στ) ράσεις διαπολιτισµικού διαλόγου Η ανταπόκριση των σχολείων στην πρόσκληση αυτή ήταν πολύ µεγάλη. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει την ευαισθητοποίηση της εκπαιδευτικής κοινότητας απέναντι στην πολιτισµική ετερότητα, αλλά και τη διαρκή εγρήγορση των εκπαιδευτικών και διευθυντών προκειµένου να αξιοποιήσουν κάθε δυνατότητα για τη 14

βελτίωση του έργου τους. Από τις εκθέσεις αξιολόγησης των υπεύθυνων εκπαιδευτικών των δράσεων προέκυψαν ιδιαίτερα θετικά σχόλια. Οι εναλλακτικές σχολικές δραστηριότητες κέντρισαν το ενδιαφέρον των µαθητών. Οι ίδιοι είχαν την ευκαιρία να µεταφέρουν κοµµάτια από τη ζωή τους και τον πολιτισµό τους στο σχολείο, γεγονός που τους γέµιζε µε αισθήµατα χαράς και αυτοπεποίθησης. Προωθήθηκε η οµαδοσυνεργατική διδασκαλία, ενώ σε ορισµένες περιπτώσεις υπήρξε ενεργή συµµετοχή γονέων, κηδεµόνων και τοπικών φορέων. ΙΙ. «Προϊόντα» Στα δύο χρόνια λειτουργίας του Έργου αναπτύχθηκαν υποδοµές, οι οποίες υποστήριξαν τη λειτουργία του, όπως είναι οι εξής: Οδηγός Επιµόρφωσης: Στο πλαίσιο του Έργου συντάχθηκε και εκδόθηκε Οδηγός Επιµόρφωσης στη ιαπολιτισµική Εκπαίδευση και Αγωγή. Στόχος ήταν ο Οδηγός να αποτελέσει ένα πολύ εργαλείο για τους εκπαιδευτικούς, ώστε να βελτιωθεί η εκπαιδευτική διαδικασία και να προωθηθεί η εφαρµογή των αρχών της διαπολιτισµικής εκπαίδευσης και αγωγής. Κάθε εκπαιδευτικός έχει τη δυνατότητα να βρει γνώσεις πάνω στα κυριότερα ζητήµατα της διαπολιτισµικής εκπαίδευσης και αγωγής, όπως επίσης και ιδέες εφαρµόσιµες στη σχολική τάξη ή το ευρύτερο σχολικό περιβάλλον, καθώς και παραδείγµατα καλών πρακτικών. Το περιεχόµενο του Οδηγού απαρτίζεται από τέσσερα κεφάλαια, τα οποία αντιστοιχούν προς τις βασικές θεµατικές ενότητες των επιµορφωτικών σεµιναρίων που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο του Έργου, δηλαδή: 1. ιαπολιτισµική αγωγή και Εκπαίδευση, 2. Ψυχο κοινωνικές σχέσεις σε πολυπολιτισµικές τάξεις, 3. ιδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε µικτές τάξεις σχολείων µε πολυπολιτισµική σύνθεση, 4. ιοίκηση σχολείου σε πολυπολιτισµικό περιβάλλον Μεθοδολογικός οδηγός: Ο µεθοδολογικός οδηγός, ο οποίος συντάχθηκε και εκδόθηκε στο πλαίσιο του Έργου είχε ως στόχο του να βοηθήσει τους εκπαιδευτικούς που διδάσκουν σε σχολεία και τάξεις µε πολυπολιτισµική σύνθεση να διαχειριστούν το ζήτηµα της ετερότητας κατά τη διδακτική πράξη µε τέτοιο τρόπο ώστε να συµβάλουν στην ανάπτυξη της διαπολιτισµικής συνείδησης των µαθητών. Στον συγκεκριµένο οδηγό χρησιµοποιήθηκαν παραδείγµατα από το εκπαιδευτικό υλικό που παρήχθη κατά την προηγούµενη φάση του έργου «Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο». Οι αναφορές που γίνονται στα βοηθήµατα που απαρτίζουν το εκπαιδευτικό υλικό προέκυψαν από την ανάλυση περιεχοµένου των βοηθηµάτων για Ελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία µε κριτήριο τη συνεισφορά τους στη διαπολιτισµική και επικοινωνιακή διάσταση της εκπαίδευσης. Ο µεθοδολογικός οδηγός αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο περιλαµβάνει βασικά στοιχεία και διατυπώνει συγκεκριµένες προτάσεις µέσω παραδειγµάτων για την αξιοποίηση του εκπαιδευτικού υλικού προς την κατεύθυνση επίτευξης επικοινωνιακών στόχων στη γλωσσική διδασκαλία. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται µε κάθε δυνατή συντοµία και σαφήνεια οι βασικές αρχές της διαπολιτισµικής εκπαίδευσης. Στο τρίτο κεφάλαιο περιέχονται στοιχεία και κυρίως παραδείγµατα για την ενίσχυση του πολιτισµικού κεφαλαίου και της συναισθηµατικής ασφάλειας κάθε µαθητή. Στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο σκιαγραφούνται µερικές από τις σηµαντικότερες σύγχρονες 15

διδακτικές αρχές και µεθοδολογικές προσεγγίσεις και δίνονται αντίστοιχα παραδείγµατα για τη διδακτική πράξη. Φάκελος µε εκπαιδευτικό υλικό: Στο πλαίσιο του Έργου εκτός από τον επιµορωτικό οδηγό, ο οποίος συντάχθηκε, αξιολογήθηκε το εκπαιδευτικό υλικό, το οποίο έχει εφαρµοστεί κατά τη διάρκεια εφαρµογής του Έργου «Εκπαίδευση παλιννοστούντων και αλλοδαπών µαθητών- Περιφέρεια Μακεδονίας». Παράλληλα, είχαν καταγραφεί οι παρατηρήσεις των ωροµισθίων εκπαιδευτικών που χρησιµοποίησαν το υλικό αυτό στο πλαίσιο της ενισχυτικής τους διδασκαλίας σε Γυµνάσια µε αυξηµένο ποσοστό παλιννοστούντων και αλλοδαπών µαθητών. Κατά συνέπεια, η εξέταση του υπάρχοντος υλικού αξιοποίησε τα σχετικά στοιχεία που προέκυψαν από την προηγούµενη φάση του Έργου στην περιφέρεια Μακεδονίας αλλά και σε άλλες περιφέρειες της χώρας. Επίσης, το υπάρχον υλικό αξιολογήθηκε και στο πλαίσιο της νέας φάσης εφαρµογής του από τους εκπαιδευτικούς που στελέχωσαν τα τµήµατα ενισχυτικής διδασκαλίας, οι οποίοι είχαν εµπειρία στην αξιολόγηση και επιλογή διδακτικού υλικού. Μητρώο «ειδικευµένων φιλολόγων» στη διδασκαλία της ελληνκής γλώσσας ως δεύτερη: Οι φιλόλογοι - συνεργάτες του Έργου αποτέλεσαν τους βασικούς συντελεστές µε τη βοήθεια των οποίων αναπτύχθηκαν αρκετές από τις δράσεις που περιγράφτηκαν παραπάνω. Εκτός από τη συµµετοχή τους στη δράση της ενισχυτικής διδασκαλίας και στην ανάπτυξη διδακτικών προσεγγίσεων σε µικτές τάξεις, παρακολούθησαν επιµορφωτικά σεµινάρια και πολλές φορές ανέλαβαν οι ίδιοι ως υπέυθυνοι τις δράσεις διαπολιτισµικού διαλόγου. ίκτυο σχολείων: Για την επιτυχή περάτωση όλων των δράσεων απαραίτητη ήταν η αγαστή συνεργασία µε τις σχολικές µονάδες οι οποίες συµµετείχαν στο Έργο. Για το λόγο αυτό, δηµιουργήθηκε ένα δίκτυο σχολείων, το οποίο περιλαµβάνει πληροφορίες και στοιχεία επικοινωνίας από τις εκάστοτε σχολικές µονάδες. (β) υσκολίες / στόχοι που δεν µπόρεσαν να επιτευχθούν Οι στόχοι που τέθηκαν στο πλαίσιο του Έργου υλοποιήθηκαν χάρη στην εξαιρετική ετοιµότητα και την ανταπόκριση συγκεκριµένων σχολείων και εκπαιδευτικών. Ωστόσο, τροχοπέδη στη γενικευµένη επίτευξη των στόχων αυτών υπήρξε η απουσία ετοιµότητας από πλευράς πολλών σχολείων. Καταρχάς ένας σηµαντικός αριθµός σχολείων µε υψηλό ποσοστό παλιννοστούντων και αλλοδαπών µαθητών δεν εντάχθηκαν στο δίκτυο συνεργαζόµενων σχολείων. Ακόµη και από σχολεία που εν τέλει συνεργάστηκαν ήταν εµφανής αρχικά η δυσκολία αποδοχής και η δυσπιστία για το Έργο, λόγω της ασυνέχειας, όπως επεσήµαιναν, στην υποστήριξη που παρέχεται στο σχολείο µέσω προγραµµάτων του ΥΠΕΠΘ. Κάποιες από τις δράσεις που σχεδιάσαµε και οι οποίες είχαν χαρακτήρα πειραµατικό προσέκρουσαν στην παγιωµένη κουλτούρα των σχολείων και στην απουσία ευελιξίας ορισµένων διευθυντών σχολείων. Ειδικότερα η απουσία ανοιχτής στάσης στις καινοτοµίες, σαφούς στοχοθεσίας του σχολείου και συλλογικής κουλτούρας βελτίωσης, λειτούργησαν παρεµποδιστικά έως και ανασταλτικά σε κάποιες περιπτώσεις. Παράλληλα, η ανελαστικότητα από πλευράς διοίκησης σε θέµατα, όπως οι εξετάσεις, το αναλυτικό πρόγραµµα, η συγκρότηση των τµηµάτων ανά τάξη, η εγγραφή των µαθητών, σε συνδυασµό µε την αµηχανία διευθυντών και εκπαιδευτικών να αποδεχθούν καινοτοµίες και να αναλάβουν πρωτοβουλίες, 16

δυσχέραναν σηµαντικά το έργο µας. Για παράδειγµα υπήρξαν δυσκολίες αρχικά στην οργάνωση της διδασκαλίας των αλλοδαπών µαθητών π.χ. όταν η γλωσσική υποστήριξη γινόταν µε το τέλος του σχολικού ωραρίου υπήρχε απροθυµία από τους µαθητές να παραµείνουν στο σχολείο, όταν η υποστήριξη γινόταν παράλληλα, δηλαδή οι αλλοδαποί µαθητές έφευγαν από κάποια µαθήµατα και παρακολουθούσαν το γλωσσικό µάθηµα σε τµήµα υποστήριξης δεν συµφωνούσαν κάποιοι εκπαιδευτικοί. Επίσης, κάποιοι εκπαιδευτικοί µεµονωµένων σχολείων δεν συνεργάστηκαν µε τον εκπαιδευτικό που τοποθετήθηκε από το πρόγραµµα π.χ. σε θέµατα βαθµολόγησης των µαθητών. Μια ακόµη δυσκολία ήταν η απροθυµία των εκπαιδευτικών να πάρουν µέρος σε διασχολικές επιµορφώσεις, πράγµα που µπορεί να αποδοθεί στη στάση του κλάδου γενικά απέναντι στην επιµόρφωση. Θα πρέπει να επισηµανθεί και η δυσκολία συνεργασίας σε πολλά επίπεδα µε τη διαχειριστική αρχή του 3 ου ΚΠΣ (π.χ. παλινδροµήσεις σε συµφωνηθέντα, έλλειµµα στην παρακολούθηση από πλευράς χειριστή έργου, καθυστερήσεις στη χρηµατοδότηση κ.ά.). Επίσης, από πλευράς διοίκησης, σηµειώθηκαν καθυστερήσεις στη χορήγηση άδειας στα σχολεία, προκειµένου να ενταχθούν στο Έργο. Γενικά το Έργο αυτό, ούτε κατά την εξέλιξή του ούτε αναφορικά µε την αξιοποίηση των προϊόντων του δεν συνδέθηκε οργανικά µε το σχολικό σύστηµα, δηλαδή οι δράσεις και οι παρεµβάσεις σε όλη τη διάρκεια του υλοποιούνταν κατά κάποιον τρόπο, παράλληλα. Επίσης, δεν υπήρξε σύνδεση του Έργου ούτε µε την προηγούµενη φάση του (π.χ. υπήρξε εξαιρετικά µεγάλη δυσκολία να βρεθεί το διδακτικό υλικό που παρήχθη στη προηγούµενη φάση), ούτε µε οµοειδή Έργα που υλοποιούνταν συγχρονικά. Τέλος, σηµαντικό είναι ότι µετά την ολοκλήρωση του Έργου δεν διασφαλίσθηκε η αξιοποίηση των αποτελεσµάτων του. Σύντοµη γενική αποτίµηση του έργου (ως προς τα ως άνω α και β) Κατά την πορεία και ολοκλήρωση του Έργου έγιναν ουσιαστικά βήµατα βελτίωσης µε βάση δείκτες, όπως: Η ατοµική πρόοδος των αλλοδαπών µαθητών στην ελληνική γλώσσα, καθώς και η συναισθηµατική και ψυχολογική τους ενίσχυση Η ανάδειξη καινοτόµων διδακτικών πρακτικών και η αξιοποίησή τους από τους εκπαιδευτικούς Η επαγγελµατική ενδυνάµωση εκπαιδευτικών και διευθυντών σχολείων Η τόνωση της σχέσης σχολείου-γονέων και τοπικής κοινωνίας Με την ολοκλήρωση του Έργου διανοίγονται προοπτικές στις εξής κατευθύνσεις: α) Στη βελτίωση του ελληνικού σχολείου µε τη διάχυση των αρχών της διαπολιτισµικής εκπαίδευσης. β) Στην εκπαίδευση εξειδικευµένων επιστηµόνων στον τοµέα των ανθρωπιστικών επιστηµών. γ) Στη σύνδεση της εκπαιδευτικής µε την ερευνητική κοινότητα. δ) Στην ενίσχυση της αµφίδροµης σχέσης του Α.Π.Θ. µε την τοπική και ευρύτερα µε την ελληνική κοινωνία ηµοσιότητα του έργου Στις πέντε κεντρικές Ηµερίδες που πραγµατοποιήθηκαν στη Θεσσαλονίκη (30.10.06, 10/11.12.08 και 17.10.08) και στην Αθήνα (15.02.07 και 12.05.08) συµµετείχαν συνολικά 1.679 άτοµα. 17

Στο πλαίσιο του Έργου πραγµατοποιήθηκαν, επίσης, δέκα Ηµερίδες προβολής και διάχυσης, τις οποίες παρακολούθησαν εκπαιδευτικοί από όλες τις ειδικότητες, στελέχη της εκπαίδευσης, συνεργαζόµενοι µε το Έργο φιλόλογοι, συνεργάτες του Έργου και φοιτητές. Παρακάτω παρατίθεται πίνακας µε τους τίτλους των Ηµερίδων, τον τόπο και το χρόνο διεξαγωγής τους. Ηµεροµηνία Τίτλος Τόπος 17/10/ 2008 4/10/2008 20/9/2008 25/6/ 2008 24 & 26/6/2008 18/6/ 2008 12/5/2008 10 & 11/12/2007 15/2/2007 30/10/2006 Πολιτισµική ετερότητα στο ελληνικό Γυµνάσιο: εκπαιδευτικές δράσεις - εκπαιδευτική πολιτική Η ένταξη αλλοδαπών και παλιννοστούντων µαθητών στο πολυπολιτισµικό γυµνάσιο: η περίπτωση της Κέρκυρας Το νέο κοινωνιολογικό πλαίσιο του πολυπολιτισµικού σχολείου Η διαπολιτισµικότητα στη σχολική κοινότητα Εκπαιδευτικοί και µαθητές αναστοχαζόµαστε και δρούµε στο πολυπολιτισµικό σχολείο Το σχολείο στη σηµερινή διαπολιτισµική πραγµατικότητα Μαθητές και εκπαιδευτικοί στο πολυπολιτισµικό σχολείο ιδασκαλία και µάθηση στο πολυπολιτισµικό σχολείο: ιδακτικές προσεγγίσεις και εκπαιδευτικό υλικό ιαπολιτισµική Εκπαίδευση: αγωγή, διδασκαλία, µάθηση ιαπολιτισµική εκπαίδευση: εκπαιδευτική πολιτική, κοινωνία, σχολείο Θεσσαλονίκη Κέρκυρα Σύρος Άργος Ρέθυµνο Κόρινθος Αθήνα Θεσσαλονίκη Αθήνα Θεσσαλονίκη Σηµαντικά βοήθησε προς αυτήν την κατεύθυνση η δηµιουργία ιστοσελίδας (web.auth.gr/eppas), η οποία λειτουργεί ως κόµβος επικοινωνίας όλων των συντελεστών του έργου µεταξύ τους, αλλά και µε την ευρύτερη εκπαιδευτική κοινότητα. ηµοσιεύσεις που έγινα στο πλαίσιο του έργου: 1) Οδηγός επιµόρφωσης: διαπολιτισµική εκπαίδευση και αγωγή 2) Μεθοδολογικός Οδηγός για τη χρήση σχολικών βιβλίων του Γυµνασίου: η διαπολιτισµική διάσταση στη διδασκαλία 3) ιδασκαλία και µάθηση στο πολυπολιτισµικό σχολείο: διδακτικές προσεγγίσεις & εκπαιδευτικό υλικό (Πρακτικά Ηµερίδας). 18