Η ΡΥΜΟΤΟΜΙΚΗ ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Α ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΤΟΜΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Επιβλέπουσα καθηγήτρια: κ. Ευαγ. Κουτούπα Κατηρτζόγλου Μαγδαληνή Η ΡΥΜΟΤΟΜΙΚΗ ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ Φεβρουάριος 2011

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.Πρόλογος 5 2. Η έννοια της ιδιοκτησίας 5 3. Κοινόχρηστοι χώροι 7 4. Η έννοια και τα είδη των απαλλοτριώσεων Η αναγκαστική απαλλοτρίωση. 12 Η πολεοδομική και ειδικότερα η ρυμοτομική απαλλοτρίωση 13 Η απαλλοτρίωση υπέρ Δήμων και Κοινοτήτων 14 5. Η ρυμοτομική απαλλοτρίωση ειδικότερα Α. Η εξέλιξη στην πολεοδομική νομοθεσία και διαδικασία Πολεοδομικά καθεστώτα 15 Σχέδιο πόλεως 16 Πολεοδομικός σχεδιασμός υπό το καθεστώς του ν.1337/1983. 18 Γενικό πολεοδομικό σχέδιο 21 Πολεοδομική μελέτη 23 Πράξη εφαρμογής 24 Β. Κήρυξη της ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης... 26 Γ. Συντέλεση 32 Δ. Αυτοδίκαιη άρση 40 Ε. Ανάκληση μη συντελεσμένης ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης. 42 2

Στ. Πράξη τροποποίησης του ρυμοτομικού σχεδίου. 44 Ζ. Επανεπιβολή ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης. 47 Η. Ανάκληση συντελεσμένης ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης 50 Θ. Ένδικα βοηθήματα και δικονομικά ζητήματα.. 54 6. Συμπεράσματα 60 Βιβλιογραφία Αρθρογραφία. 62 3

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΕΔ α.ν. βλ. ΔιΔικ ΕΔΔΔ ΚΑΑΑ κ.β.π.ν. ν.δ. π.ρ.β.λ. ΣτΕ Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο αναγκαστικός νόμος βλέπε Διοικητική Δίκη (περιοδικό) Επιθεώρηση Δημοσίου και Διοικητικού Δικαίου (περιοδικό) Κώδικας Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων Κώδικας Βασικής Πολεοδομικής Νομοθεσίας νομοθετικό διάταγμα παράβαλε Συμβούλιο της Επικρατείας 4

1. Πρόλογος Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση της έννοιας, της διαδικασίας και της σημασίας της ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης ακινήτων, ενός μακρόχρονου θεσμού στη χώρα μας σύμφυτου με την πολεοδομική οργάνωση, την οικιστική ανάπτυξη και εξέλιξη της σύγχρονης κοινωνίας και των μεγάλων αστικών κέντρων. Η ανάλυση τόσο των πολεοδομικών διατάξεων περί δημιουργίας οργανωμένων οικισμών, πόλεων και αστικών κέντρων, όσο και η συσχέτισή τους με διατάξεις περί προστασίας του περιβάλλοντος και της ιδιοκτησίας, θα δώσουν τη δυνατότητα στον αναγνώστη, να αντιληφθεί τον καθοριστικό ρόλο, που διαδραματίζει η ρυμοτομική απαλλοτρίωση όχι μόνο στη δημιουργία των απαραίτητων κοινοχρήστων χώρων προκειμένου να αναπτυχθούν οι κοινωνικές δραστηριότητες μέσα στις πόλεις αλλά και στο ιδιοκτησιακό, οικονομικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των ανθρώπων, που υφίστανται τις συνέπειες της απώλειας ή απόκτησης εκτάσεων γης. Η εξέλιξη της διαδικασίας, που καταλήγει στην αφαίρεση ιδιοκτησίας και στην αποζημίωση του ιδιοκτήτη ή άλλοτε στην επαναπόκτηση όλων των δικαιωμάτων επί αυτής, λόγω αδυναμιών στη συντέλεση της απαλλοτρίωσης, καταδεικνύουν την πολυπλοκότητα και τις σοβαρές συνέπειες, που επιφέρει ο υπό μελέτη θεσμός. Η όλη παρουσίαση της εργασίας, κάνει συχνές αναφορές και παραπομπές στο θεσμό της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, τονίζοντας τα σημεία, στα οποία εμφανίζει ομοιότητες με τη ρυμοτομική αλλά και περιγράφοντας σημαντικές διαφορές στη διαδικασία εξέλιξης και τους στόχους, που αυτή επιτελεί. 2. Η έννοια της ιδιοκτησίας Μέρος της θεωρίας και η μέχρι τώρα νομολογία, ταυτίζουν την προστατευόμενη από το άρθρο 17 του Συντάγματος ιδιοκτησία με τα εμπράγματα δικαιώματα, που περιοριστικώς απαριθμούνται στο άρθρο 5

973 του Α.Κ., 1 δηλαδή τα δικαιώματα, που παρέχουν άμεση και εναντίον όλων εξουσία πάνω στο πράγμα και είναι η κυριότητα, οι δουλείες, το ενέχυρο και η υποθήκη. 2 Δεν υπάρχει συγκεκριμένος νομικός εννοιολογικός προσδιορισμός της ιδιοκτησίας είτε γενικά ως αντικειμένου έννομης προστασίας είτε ειδικά ως αντικειμένου της συνταγματικής προστασίας. Συνάγεται από το σύνολο των κανόνων δικαίου, που αναφέρονται σε θέματα ιδιοκτησίας, περιουσίας, ενοχικών δικαιωμάτων και ιδίως στις διατάξεις για την κυριότητα. 3 Κατά τον ορισμό του άρθρου 1000 του Α.Κ. ο κύριος του πράγματος μπορεί, εφόσον δεν προσκρούει στο νόμο ή σε δικαιώματα τρίτων, να το διαθέτει κατ αρέσκειαν και να αποκλείει κάθε ενέργεια άλλου πάνω σ αυτό. Η συνταγματική προστασία αναφέρεται σε κεκτημένα δικαιώματα και όχι στον τρόπο και στη διαδικασία κτήσης του δικαιώματος. 4 Σύμφωνα με το άρθρο 13 παρ. 4 του ν.δ.797/1971 (ήδη άρθρο 13 παρ. 4 του ν.2882/2001) εφόσον απαλλοτριωθεί μέρος του ακινήτου, με αποτέλεσμα να μειωθεί η αξία του ή αυτό να καταστεί άχρηστο για τη χρήση, που προορίζεται, προβλέπεται ιδιαίτερη αποζημίωση, η οποία βεβαίως δεν έχει εμπράγματο χαρακτήρα, αλλά αποτελεί αποζημίωση περιουσιακή, διευρύνοντας έτσι την προστασία της ιδιοκτησίας. 5 Το Σύνταγμα επιτρέπει αρκετούς περιορισμούς στην ιδιοκτησία στα άρθρα 17, 18 και 24. 1 Προεδρικό Διάταγμα υπ' αριθμ.456 της 17/24 Οκτ.1984 (ΦΕΚ Α 164) Αστικός Κώδικας και Εισαγωγικός του Νόμος 2 Καράκωστας Β. Το Σύνταγμα. Ερμηνευτικά σχόλια- Νομολογία, Νομική Βιβλιοθήκη 2006, σελ. 410 3 Βλ. Χορομίδης Κ. Η αναγκαστική απαλλοτρίωση, Δ Έκδοση, Θεσσαλονίκη 2008, σελ. 73 4 Βλ. Χορομίδης Κ. Η αναγκαστική απαλλοτρίωση, Δ Έκδοση, Θεσσαλονίκη 2008, σελ. 73 5 Βλ. Χορομίδης Κ. Η αναγκαστική απαλλοτρίωση, Δ Έκδοση, Θεσσαλονίκη 2008, σελ. 74 6

3. Κοινόχρηστοι χώροι Η έννοια των κοινόχρηστων χώρων χρήζει ανάλυσης, καθώς αυτοί αποτελούν το μέσο δημιουργίας οργανωμένων, λειτουργικών και ικανών για συμβίωση οικισμών αλλά και το σκοπό ύπαρξης και υλοποίησης των ρυμοτομικών απαλλοτριώσεων. Το ουσιώδες στοιχείο τους, είναι, ότι προορίζονται να μην οικοδομηθούν, ώστε να παραμένουν εσαεί ελεύθεροι στην απεριόριστη κοινή χρήση και την εξυπηρέτηση των κοινωφελών και οικοδομήσιμων (ιδιωτικών οικοπέδων) χώρων. 6 «Κοινή χρήση» σημαίνει δικαίωμα χρησιμοποιήσεως του πράγματος από ευρύτερο, αόριστο αλλά όχι κατ ανάγκην απεριόριστο αριθμό προσώπων. 7 Το ουσιώδες στοιχείο της κοινής χρήσεως είναι το δικαίωμα των μελών του κύκλου αυτού, όπως άλλωστε και κάθε επισκέπτη της κοινότητας, να χρησιμοποιούν ελεύθερα του χώρους, που θεωρούνται κοινόχρηστοι. Ο καθένας δικαιούται επομένως να χρησιμοποιεί ελεύθερα τους κοινόχρηστους χώρους σύμφωνα με τον προορισμό τους. Γι αυτό και καταρχήν απαγορεύεται η κατάληψη έστω και τμήματος της επιφάνειάς τους και η τοποθέτηση εμποδίων, που παρεμποδίζουν την κυκλοφορία και γενικά την κοινή χρήση τους. Το ποιος είναι ο συγκεκριμένος προορισμός του κάθε κοινόχρηστου χώρου προκύπτει από το νόμο ή από τη φύση του χώρου σε συνδυασμό με τις κρατούσες κοινωνικές, οικονομικές, οικολογικές, επιστημονικές ή άλλες τοπικές αντιλήψεις. 8 Το δικαίωμα του ανθρώπου για ελεύθερη χρήση των πραγμάτων, που κατά τον Αστικό Κώδικα είναι κοινής χρήσεως και που στην 6 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 102 7 Βλ. Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 102 και την εκεί παραπομπή στη νομολογία 8 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 102 7

πολεοδομία ονομάζονται κοινόχρηστοι χώροι, απορρέει από το ευρύτατο δικαίωμα της προσωπικότητάς του, η οποία προστατεύεται από τις οικείες διατάξεις (άρθρα 5 παρ. 1 του Συντάγματος, 57, 59, 914, 932 του Αστικού Κώδικα). 9 Δηλαδή, όπως η ελεύθερη χρήση των κοινών σε όλους αγαθών, όπως είναι ο ατμοσφαιρικός αέρας και η θάλασσα, έτσι και η ελεύθερη κίνηση του ανθρώπου στους κοινόχρηστους χώρους, αποτελεί εκδήλωση του δικαιώματος της προσωπικότητας του ανθρώπου. 10 Εφόσον η εκδήλωση αυτή εμποδίζεται, προσβάλλεται η προσωπικότητα του ατόμου, το οποίο μπορεί να ζητήσει δια της δικαστικής οδού την άρση της προσβολής αυτής, την παράλειψή της στο μέλλον και την χορήγηση αποζημίωσης λόγω ηθικής βλάβης. 11 Προκειμένου να μην εμποδίζεται η ελεύθερη χρήση των κοινόχρηστων χώρων και για να εξασφαλίζεται η διατήρησή τους ως χώρων ελεύθερων, οι οποίοι δεν κινδυνεύουν να χαρακτηριστούν ως οικοδομήσιμοι χώροι (ιδιωτικά οικόπεδα), ή, έστω, κοινωφελείς σε ενδεχόμενες τροποποιήσεις ή αναθεωρήσεις του σχεδίου πόλεως, απαγορεύεται απολύτως η με οποιονδήποτε τρόπο ανέγερση σ αυτούς οικοδομών, περιτοιχισμάτων, φρακτών και γενικά η εκτέλεση οποιωνδήποτε εργασιών δόμησης και η οποιαδήποτε προσωρινή ή μόνιμη εγκατάσταση, πάνω ή κάτω από το έδαφος των χώρων αυτών. 12 Κατ εξαίρεση επιτρέπονται οι περιοριστικώς απαριθμούμενες στο άρθρο 246 παρ. 2 του κ.β.π.ν. κατασκευές, που αποβλέπουν στη διαμόρφωση του εδάφους, όπως οι κλίμακες, οι τοίχοι, οι διάδρομοι, τα κεκλιμένα επίπεδα καθώς επίσης και οι κατασκευές, που αποβλέπουν στον 9 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 103 10 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 103 11 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 103 12 Βλ. Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 104 και τη σχετική παραπομπή στο άρθρο 246 παρ. 1 του κ.β.π.ν. (Κώδικα Βασικής Πολεοδομικής Νομοθεσίας που κυρώθηκε με το από 14/27.7.1999 π.δ., ΦΕΚ Δ 58). 8

εξοπλισμό ή στον εξωραϊσμό των κοινοχρήστων χώρων. Αυτές επιτρέπονται, διότι δεν αλλοιώνουν κατά βάση τον κοινόχρηστο χαρακτήρα και τον προορισμό των χώρων. Επιπλέον δεν αντιβαίνουν κατ αρχήν στο πολεοδομικό κεκτημένο, διότι θεωρείται ότι ούτε το οικιστικό περιβάλλον επιβαρύνουν, ούτε παρακωλύουν την κοινή χρήση για την οποία προορίζονται. 13 Καταρχάς απαγορεύεται να μετατραπεί κοινόχρηστος χώρος σε κοινωφελή ή οικοδομήσιμο. Εάν ενδεχομένως επιτραπεί πάντως θα πρέπει να μην παραβιάζεται το πολεοδομικό κεκτημένο και απαιτείται στην περίπτωση αυτή η μετατροπή να γίνει με τροποποίηση του σχεδίου πόλεως. 14 Κατά το άρθρο 967 Α.Κ. «Τα κοινόχρηστα πράγματα, εφόσον δεν ανήκουν σε δήμο ή κοινότητα, ή ο νόμος δεν ορίζει διαφορετικά, ανήκουν στο δημόσιο». Ανήκουν κατά μαχητό τεκμήριο στην κυριότητα του Δημοσίου, όμως κατά το άρθρο 968 του Α.Κ. δεν αποκλείεται να ανήκουν και σε ιδιώτες. Αυτό συμβαίνει όταν ένα πράγμα, που ανήκει σε ιδιώτη γίνεται κοινόχρηστο με τη θέληση του ιδιοκτήτη, η οποία μπορεί να διατυπώνεται ρητά ή να συνάγεται έμμεσα από τις ενέργειές του. 15 Σε επίπεδο πολεοδομικής νομοθεσίας (άρθρο 28 του ν.1337/1983) θα πρέπει ο κοινόχρηστος χαρακτήρας του ιδιωτικού ακινήτου να προβλέπεται από το εγκεκριμένο σχέδιο πόλεως. Όταν ιδιωτικό ακίνητο χαρακτηριστεί από το σχέδιο πόλεως ως κοινόχρηστος χώρος, η κυριότητά του παύει να ανήκει στον ιδιώτη και περιέρχεται στο Δημόσιο ή στον οικείο Δήμο ή Κοινότητα, με την επιφύλαξη των όρων και προϋποθέσεων της πολεοδομικής απαλλοτρίωσης. Συνεπώς αν μετά τον ως άνω χαρακτηρισμό του ακινήτου ως κοινοχρήστου, γινόταν τροποποίηση ή αναθεώρηση του σχεδίου πόλεως, κατά την οποία ο συγκεκριμένος χώρος έπαυε να είναι κοινόχρηστος καμιά αποζημίωση 13 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 105 14 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 107 15 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 108 9

λόγω ρυμοτομίας δε θα καταβαλλόταν στον πρώην ιδιοκτήτη. 16 Η κυριότητα του Δημοσίου επί των κοινόχρηστων χώρων εξακολουθεί να υφίσταται ακόμη και αν παύσουν κατά το άρθρο 171 του Α.Κ. να υπηρετούν την κοινή χρήση (Α.Π. 129/2000). 17 Οι κοινόχρηστοι, είναι χώροι ζωτικοί του ανθρώπου, περιβαλλοντικά αγαθά διηνεκή, των οποίων η χρήση και εκμετάλλευση πρέπει να είναι λελογισμένη. Η άσκηση των δικαιωμάτων επ αυτών πρέπει να είναι αειφορική ή βιώσιμη, δηλαδή να γίνεται μέσα σε πνεύμα διατήρησης ακέραιης της ουσίας τους και αποφυγής ανεπανόρθωτων ή δυσμενών συνεπειών. Ανήκουν στα πράγματα που κατά το άρθρο 966 του Α.Κ. είναι εκτός συναλλαγής. Άλλως είναι πράγματα περιορισμένης συναλλαγής, γιατί είναι δεκτικά εξουσίασης και ιδιωτικών δικαιωμάτων ιδιαίτερης χρήσης, τα οποία μπορούν να παραχωρηθούν επ αυτών υπό την προϋπόθεση, ότι δε ματαιώνεται ούτε δυσχεραίνεται ουσιωδώς το δικαίωμα κάθε ανθρώπου στην ακώλυτη χρήση τους, δεδομένου ότι η παραχώρηση ιδιωτικού δικαιώματος ιδιαίτερης χρήσης αντιστρατεύεται την κοινή χρήση και εν πάση περιπτώσει συνιστά χρονικό περιορισμό της δυνατότητας κοινής χρήσης. Γι αυτό η παραχώρηση ιδιαίτερων δικαιωμάτων επ αυτών μπορεί να γίνεται ανεκτή μόνο εάν δεν αναιρείται με αυτή ο κοινόχρηστος χαρακτήρας τους. 18 Το οδικό δίκτυο αποτελείται από οδούς δημόσιες και ιδιωτικές. Στο οδικό δίκτυο ανήκουν και οι πεζόδρομοι και οι πλατείες. Τμήμα των δημοσίων οδών και πλατειών αποτελούν τα πεζοδρόμιά τους. 19 Στους κοινόχρηστους χώρους ανήκει μόνο το δίκτυο των δημοσίων οδών, οι 16 Βλ. Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 108 και την εκεί παραπομπή στη νομολογία 17 Βλ. Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 107 και την εκεί παραπομπή στη νομολογία 18 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 107 19 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 109 10

οποίες για το λόγο αυτό ανήκουν στα εκτός συναλλαγής πράγματα (Α.Κ. άρθρα 966, 967, 968). 20 Οι δημόσιες οδοί διακρίνονται από το νόμο κατά κατηγορίες σε εθνικές, επαρχιακές και δημοτικές/κοινοτικές. Δημόσιες οδοί είναι και οι πεζόδρομοι, που προορίζονται αποκλειστικά για την εξυπηρέτηση των πεζών. Οι πλατείες αποτελούν διαπλατυνόμενες προεκτάσεις ή συνέχειες δημοσίων οδών. Αποτελούν δηλαδή, μέρος του οδικού δικτύου ως τμήματα οδών. Κατά το άρθρο 153 παρ. 1 του κ.β.π.ν. οι πλατείες περιλαμβάνονται στους κοινόχρηστους χώρους. 21 Οι χώροι, που κατά το σχέδιο πόλεως αποτελούν άλση, κήπους ή άλλους ευρύτερους χώρους πρασίνου, εξομοιώνονται, ως κοινόχρηστοι από πολεοδομικής πλευράς με πλατείες. Ο αιγιαλός αποτελεί «κτήμα κοινόχρηστον» (άρθρο 1 του α.ν.2344/1940 «περί αιγιαλού και παραλίας», όπως αντικαταστάθηκε από το άρθρο 1 του ν.2971/2001) και ορίζεται ως «η περιστοιχούσα την θάλασσαν χερσαία ζώνη, η βρεχόμενη από τας μεγίστας πλην συνήθεις αναβάσεις των κυμάτων». Ως κοινόχρηστο πράγμα, προορίζεται κατά κανόνα να μένει αδόμητος ώστε να είναι διαρκώς σε ελεύθερη χρήση από όλους. 22 Η παραλία είναι η λωρίδα γης πλάτους μέχρι πενήντα μέτρων, η οποία ορίζεται στην περίπτωση που ο αιγιαλός, λόγω της φύσης της συνεχόμενης με αυτόν ξηράς, δεν επαρκεί για την εξυπηρέτηση των αναγκών που προβλέπει το άρθρο 7 του ως άνω α.ν. Αποτελεί πρόσθετη λωρίδα γης, που αρχίζει από το προς την ξηρά όριο του αιγαλού. Πρακτικά αποτελεί διαπλάτυνση του αιγιαλού. Όπως ο αιγιαλός έτσι και η παραλία είναι ανέκαθεν πράγμα κοινόχρηστο. 23 Αιγιαλός και παραλία αποτυπώνονται σε διάγραμμα, το οποίο μαζί με την πράξη έγκρισης επικυρώνεται με απόφαση του 20 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 110 21 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 113 22 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 114 23 Βλ. Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 115 και την εκεί παραπομπή στη νομολογία. 11

Υπουργού Οικονομικών, η οποία δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Από και δια της δημοσίευσης της υπουργικής απόφασης θεωρείται, ότι συντελέστηκε η αναγκαστική απαλλοτρίωση όλων των ακινήτων, που εμπίπτουν στον αιγιαλό και την παραλία, χωρίς να απαιτείται ατομική πράξη επιβολής απαλλοτρίωσης (ν.2971/2001). Η ρύθμιση αυτή ακολουθεί με συνέπεια την αρχή, που καθιερώνεται με το άρθρο 285 παρ. 5 εδάφιο β του κ.β.π.ν., κατά την οποία το διάταγμα έγκρισης του σχεδίου πόλεως αποτελεί ταυτοχρόνως και πράξη επιβολής αναγκαστικής απαλλοτρίωσης των χώρων, που κατά το σχέδιο χαρακτηρίζονται κοινόχρηστοι. Στην εν λόγω αναγκαστική απαλλοτρίωση εφαρμόζονται οι διατάξεις περί απαλλοτρίωσης για πολεοδομικούς λόγους. 24 4. Η έννοια και τα είδη των απαλλοτριώσεων - Η αναγκαστική απαλλοτρίωση Η αναγκαστική απαλλοτρίωση αποτελεί νομικό θεσμό, με τον οποίο πραγματοποιείται η αναγκαστική (ακούσια) στέρηση της ιδιοκτησίας προσώπου, προκειμένου σύμφωνα με το άρθρο 17 παρ. 2 του Συντάγματος να εκτελεστεί έργο δημόσιας ωφέλειας, δηλαδή έργο, που επιβάλλεται από το γενικό ή δημόσιο συμφέρον ή το συμφέρον του κοινωνικού συνόλου και πάντοτε αφού προηγηθεί πλήρης αποζημίωση. 25 Εξάλλου, κατά το ίδιο άρθρο η δημόσια ωφέλεια πρέπει να αποδεικνύεται, με τον προσήκοντα τρόπο, όταν και όπως ο νόμος ορίζει. Η κτήση της ιδιοκτησίας με την αναγκαστική απαλλοτρίωση έχει αντικείμενο τα εμπράγματα δικαιώματα (κυριότητα και γενικά δουλείες) 24 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 117 25 Βλ. Χορομίδης Κ. Η αναγκαστική απαλλοτρίωση, Δ Έκδοση, Θεσσαλονίκη 2008, σελ. 3 12

και επιτυγχάνεται κατά πρωτότυπο τρόπο, αποκτάται δηλαδή, το ακίνητο χωρίς τα βάρη του. 26 -Η πολεοδομική και ειδικότερα η ρυμοτομική απαλλοτρίωση Πολεοδομική είναι η απαλλοτρίωση, που πραγματοποιείται για πολεοδομικούς σκοπούς, δηλαδή, για τη δημιουργία οδών, πλατειών, κοινόχρηστων χώρων πρασίνου (αλσών, κήπων κτλ) και γενικά των κοινόχρηστων χώρων που κρίνονται αναγκαίοι για κοινωφελείς σκοπούς, οικοπέδων που κρίνονται αναγκαία για ανέγερση δημόσιων, δημοτικών και θρησκευτικών κτιρίων και για εκτέλεση οποιωνδήποτε άλλων έργων κοινής ωφέλειας. Το προεδρικό διάταγμα, που εγκρίνει το σχέδιο πόλεως, στο οποίο καθορίζονται κοινόχρηστοι χώροι, δηλαδή χαράσσονται ρυμοτομικές γραμμές, αποτελεί την πράξη επιβολής ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης. Ρυμοτομική είναι επομένως η απαλλοτρίωση, που κηρύσσεται με μόνη την πράξη έγκρισης ή τροποποίησης του σχεδίου πόλεως και στοχεύει στη δημιουργία κοινόχρηστων χώρων, χωρίς να απαιτείται να εκδοθεί ιδιαίτερη πράξη απαλλοτρίωσης, των ακινήτων, που θα δημιουργήσουν τους κοινόχρηστους αυτούς χώρους. Επίσης, ρυμοτομική είναι και η απαλλοτρίωση, που πραγματοποιείται με δημιουργία κοινόχρηστων χώρων, πέραν εκείνων που αποκτώνται με την εισφορά σε γη, μέσα στην περιοχή του γενικού πολεοδομικού σχεδίου, υπό το καθεστώς του ν.1337/1983. 26 Βλ. Χορομίδης Κ. Η αναγκαστική απαλλοτρίωση, Δ Έκδοση, Θεσσαλονίκη 2008, σελ. 4 13

- Η απαλλοτρίωση υπέρ Δήμων και Κοινοτήτων Η αναγκαστική απαλλοτρίωση υπέρ των Δήμων και Κοινοτήτων, πραγματοποιείται για λόγους δημόσιας ωφέλειας, σε αστικά ή αγροτικά ακίνητα 27 Η απαλλοτρίωση κηρύσσεται, μέσα στη διοικητική περιφέρεια του Δήμου ή Κοινότητας, όπου βρίσκεται το ακίνητο με απόφαση του δημοτικού ή κοινοτικού συμβουλίου, η οποία δημοσιεύεται, μέσα σε αποκλειστική προθεσμία δέκα ημερών από την έκδοσή της, σε μία ημερήσια εφημερίδα του νομού και κοινοποιείται στον καθ ου εφόσον είναι γνωστός, με δημοτικό, κοινοτικό ή δημόσιο όργανο, που συντάσσει αποδεικτικό κοινοποίησης. Εφόσον εκδόθηκε νόμιμα η απόφαση, δημοσιεύεται το πλήρες κείμενο αυτής, με φροντίδα του Δήμου ή της Κοινότητας μια φορά σε μία ημερήσια εφημερίδα, που εκδίδεται στο νομό. Αν δεν εκδίδεται τέτοια εφημερίδα, η δημοσίευση γίνεται σε δύο εβδομαδιαίες ή δεκαπενθήμερες εφημερίδες. Με τη δημοσίευση ή τις δημοσιεύσεις αυτές ολοκληρώνεται η διαδικασία κήρυξης της απαλλοτρίωσης. Οι διατάξεις που κάθε φορά ισχύουν για τις αναγκαστικές απαλλοτριώσεις του Δημοσίου εφαρμόζονται και στις 27 Ενδεικτικά (η πλήρης πρόβλεψη των λόγων κοινής ωφέλειας παρατίθεται στο άρθρο 211 του ν.3463/2006 (ΦΕΚ Α 114), αναφέρεται, ότι οι απαλλοτριώσεις αυτές κηρύσσονται για τη διάνοιξη, τη διεύρυνση, τη διαμόρφωση και την κατασκευή δημοτικών και κοινοτικών οδών και οδών που συνδέουν έναν Δήμο ή μία Κοινότητα με εθνική ή επαρχιακή οδό, για την ύδρευση, για την εκτέλεση έργων σχετικών με την άρδευση, την αποξήρανση, την αποστράγγιση, τη διευθέτηση ρευμάτων, για τη δημιουργία ή την επέκταση πλατειών, κήπων, αλσών, δενδροστοιχιών, αθλητικών γηπέδων και άλλων κοινόχρηστων χώρων, με επιφύλαξη των διατάξεων, που ρυθμίζουν την κήρυξη απαλλοτριώσεων για την εφαρμογή εγκεκριμένων σχεδίων πόλεως, για τη λήψη και μεταφορά υλικού που χρησιμεύει για την εκτέλεση δημοτικών και κοινοτικών έργων, για την ίδρυση ή την επέκταση κοιμητηρίου, για τη συντήρηση ή τη διαφύλαξη ακινήτων που έχουν ιστορική ή παραδοσιακή αξία, για την εναπόθεση απορριμμάτων, για την προστασία του φυσικού ή πολιτιστικού περιβάλλοντος. 14

απαλλοτριώσεις υπέρ Δήμων και Κοινοτήτων, εφόσον δεν είναι αντίθετες με τις διατάξεις του ν.3463/2006. 28 5. Η ρυμοτομική απαλλοτρίωση ειδικότερα Α. Η εξέλιξη στην πολεοδομική νομοθεσία και διαδικασία Πολεοδομικά καθεστώτα Η ένταξη ή επέκταση των περιοχών και η πολεοδόμηση των οικισμών της χώρας ρυθμίζονται κυρίως με τα εξής πολεοδομικά καθεστώτα: α) του ν.δ. της 17-7/16-8-1923 για επεμβάσεις σε υπάρχοντα εγκεκριμένα σχέδια (π.χ. τροποποιήσεις) ή σχέδια μικρής σημασίας (π.χ. τοπικά ρυμοτομικά) ή επείγοντα χαρακτήρα, β) του ν.947/1979 για τις οικιστικές περιοχές, που αναπτύσσονται με ενεργό πολεοδομία και αστικό αναδασμό, γ) του ν.1337/1983, όπως συμπληρώθηκε με το ν.2508/1997, όσον αφορά τις οικιστικές περιοχές (περιοχές ένταξης ή επέκτασης), που αναπτύσσονται με κανονιστικούς όρους δόμησης και αφορούν χρήση γης την κύρια κατοικία, δ) του π.δ. της 16/30-8-1985, όπως συμπληρώθηκε με το ν. 2242/1994, που αφορά την πολεοδόμηση περιοχών δεύτερης κατοικίας και ε) του π.δ. της 20/30-8-1985 για την πολεοδόμηση και επέκταση των οικισμών της χώρας με πληθυσμό μέχρι 2.000 κατοίκους. 29 Το πρώτο πολεοδομικό καθεστώς αφορά κυρίως πολεοδομικές επεμβάσεις (τροποποιήσεις αναθεωρήσεις) σε εγκεκριμένα ήδη σχέδια πόλεων. Οι επεμβάσεις αυτές 28 Βλ. αναλυτικά τη διαδικασία κήρυξης απαλλοτριώσεων υπέρ δήμων και κοινοτήτων στο άρθρο 212 του ν.3463/2006. 29 Βλ. Χριστοφιλόπουλος Δ. Πράξη εφαρμογής πολεοδομικής μελέτης, Β έκδοση Δίκαιο και Οικονομία Π. Ν. Σάκκουλας Αθήνα 2007, σελ. 21 15

υλοποιούνται με πράξεις ρυμοτομίας, προσκύρωσης, τακτοποίησης και αναλογισμού αποζημίωσης. Επίσης οι διατάξεις του διατάγματος αυτού εφαρμόζονται και για την έγκριση τοπικών ρυμοτομικών σχεδίων. 30 Τα δυο ως άνω δεύτερο και τρίτο πολεοδομικά καθεστώτα, που έχουν σχεδόν την ίδια δομή και λειτουργία, αποτελούν τους τρεις τρόπους πολεοδομικής ανάπτυξης, δηλαδή τους κανονιστικούς όρους δόμησης, την ενεργό πολεοδομία και τον αστικό αναδασμό. Η πολεοδομική επέμβαση σε υπάρχοντα ήδη σχέδια πόλεων γίνεται κατεξοχήν με το πολεοδομικό καθεστώς του ν.δ. της 17-7/16-8-1923. Κατ εξαίρεση είναι δυνατή η επέμβαση με τα δυο προαναφερθέντα καθεστώτα και σε υπάρχοντα ήδη σχέδια πόλεων ή οικισμούς που υπάρχουν πριν από το 1923 εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 13 του ν.1337/1983 και ήδη του άρθρου 15 του ν.2508/1997. 31 Σχέδιο πόλεως Κατά την έννοια του ν.δ. της 17-7/16-8-1923 σχέδιο πόλεως είναι το διάγραμμα με τον τυχόν ειδικό πολεοδομικό κανονισμό, που έχει εγκριθεί από τη Διοίκηση με διάταγμα για να διέπει πολεοδομικά την πόλη ή τον οικισμό και να καθορίζει σε κλίμακα πόλεως ή οικισμού ή τμήματός τους ή ζώνης ειδικής χρήσεως ή μεμονωμένου σημείου τους και σε κάθε συγκεκριμένη θέση τους ειδικούς όρους δόμησης, τους κοινόχρηστους και δομήσιμους χώρους (κοινωφελείς και ιδιωτικούς) και τις επιτρεπόμενες χρήσεις γης σε κάθε τμήμα ή ζώνη οικισμού. 32 Ως σχέδιο πόλεως νοείται αυτό, που εγκρίνεται αρχικώς αλλά και κάθε 30 Βλ. Χριστοφιλόπουλος Δ. Πράξη εφαρμογής πολεοδομικής μελέτης, Β έκδοση Δίκαιο και Οικονομία Π. Ν. Σάκκουλας Αθήνα 2007, σελ. 22 31 Βλ. Χριστοφιλόπουλος Δ. Πράξη εφαρμογής πολεοδομικής μελέτης, Β έκδοση Δίκαιο και Οικονομία Π. Ν. Σάκκουλας Αθήνα 2007, σελ. 21-22 32 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ.181-182 16

μεταγενέστερη τροποποίησή του. 33 Σκοπός του είναι να εξυπηρετείται η λειτουργικότητα και η ανάπτυξη του οικισμού, που ρυθμίζει και να εξασφαλίζονται οι καλύτεροι δυνατοί όροι διαβίωσης των κατοίκων του. 34 Επειδή, στο πέρασμα των χρόνων, υπήρξε - και εξακολουθεί τάση μετακίνησης του πληθυσμού προς τα αστικά κέντρα και πάντως προς τις μεγαλύτερες οικιστικές ενότητες, οι πολεοδομικά οργανωμένες περιοχές χρειάστηκε να αφομοιώσουν την γύρω από αυτές οικιστική ανάπτυξη, με τη δημιουργία δικτύων, που θα εξυπηρετούν όλους τους κατοίκους, που κατείχαν ιδιοκτησίες σε αυτές αλλά παράλληλα χρειάστηκε να ληφθεί μέριμνα για την προστασία του οικιστικού και φυσικού περιβάλλοντος. Είναι λοιπόν δυνατό το εγκεκριμένο σχέδιο πόλεως, που έχει καταρτιστεί σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή, να τροποποιείται ή να αναθεωρείται, προκειμένου να συμπεριλάβει τις αλλαγές που έχουν συμβεί γύρω από αυτό. Όμως η δυνάμει των άρθρων 3 και 70 του ν.δ. της 17-7/16-8- 1923, ενεργούμενη τροποποίηση εγκεκριμένου σχεδίου πόλεως πρέπει, κατά την έννοια αυτών, να αποβλέπει στην εξυπηρέτηση κοινής ανάγκης και στην αρτιότερη πολεοδομική διαρρύθμιση της πόλης. 35 Τροποποίηση του σχεδίου πόλεως είναι η μεταβολή μέρους του περιεχομένου του π.χ. μετατροπή οικοδομήσιμου χώρου σε κοινόχρηστο και μπορεί να γίνεται και σε μικρότερη κλίμακα, οπότε είναι 33 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 182 34 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 184 35 Βλ. Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 188 όπου αναφέρεται, στο ότι κατά γενική αρχή της πολεοδομίας, η τροποποίηση και η αναθεώρηση του σχεδίου πόλεως πρέπει να υπαγορεύονται από λόγους δημοσίου συμφέροντος και ότι επομένως δε μπορούν να γίνονται για να ικανοποιούν ιδιωτικά συμφέροντα με επισήμανση στην εξαιρετική περίπτωση, κατά την οποία η τροποποίηση του σχεδίου πόλεως επιβάλλεται για την εξυπηρέτηση του ιδιωτικού δικαιώματος προστασίας της ιδιοκτησίας. 17

εντοπισμένη. 36 Αναθεώρηση είναι η τροποποίηση, που επεκτείνεται σε όλη την έκταση του σχεδίου πόλεως. 37 Πλέον ο πολεοδομικός σχεδιασμός εξαιτίας της ραγδαίας οικιστικής ανάπτυξης και της δημιουργίας των μεγάλων πόλεων, απαιτεί ευρύτερο πολεοδομικό σχεδιασμό, που να καταλαμβάνει περιοχές πέραν αυτών, που έχουν ενταχθεί στην περιορισμένη έκταση ενός σχεδίου πόλεως. Ο ευρύτερος αυτός σχεδιασμός, στο πλαίσιο του ν.1337/1983 προβλέπει σε πρώτο επίπεδο την κατάρτιση του γενικού πολεοδομικού σχεδίου, και σε δεύτερο επίπεδο την κατάρτιση πολεοδομικής μελέτης. Το σχέδιο πόλεως ως κλίμακα και μέσο πολεοδομικού σχεδιασμού έχει καταστεί, στο πλαίσιο του ανωτέρω νόμου, του ν.2508/1997, που διέπει το ρυθμιστικό σχέδιο και της μεταγενέστερης πολεοδομικής νομοθεσίας, απλώς τμήμα της πολεοδομικής μελέτης ως δεύτερης φάσης της σύνθετης διαδικασίας κατάρτισης του παραπάνω πολεοδομικού σχεδιασμού. 38 Πολεοδομικός σχεδιασμός υπό το καθεστώς του ν.1337/1983 Το πολεοδομικό καθεστώς του ν.1337/1983 εφαρμόζεται από της ισχύος του, καταρχήν, για κάθε πολεοδομική επέμβαση με κανονιστικούς όρους δόμησης, που αφορά τη δημιουργία νέου ή την επέκταση υπάρχοντος οικισμού, που έχει αναπτυχθεί με σχέδιο σύμφωνα με το ν.δ. της 17-7/16-8-1923 ή οικισμού που προϋπάρχει του ν.δ. αυτού. 39 Ειδικότερα, ο νόμος αυτός αφορά την επέκταση εγκεκριμένων σχεδίων πόλεων καθώς και οικισμών που υπάρχουν πριν 36 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 188. 37 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 188. 38 Παπαγρηγορίου Β. Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 183. 39 Βλ. Χριστοφιλόπουλος Δ. Πράξη εφαρμογής πολεοδομικής μελέτης, Β έκδοση Δίκαιο και Οικονομία Π. Ν. Σάκκουλας Αθήνα 2007, σελ. 20 18

από το έτος 1923, την ένταξη σε πολεοδομικό σχέδιο και την επέκταση οικισμών μεταγενέστερων του 1923, που στερούνται εγκεκριμένου σχεδίου (συνήθως αυθαίρετων οικισμών) και την ένταξη σε πολεοδομικό σχέδιο περιοχών για εξυπηρέτηση άλλων χρήσεων πλην κατοικίας. 40 Η διαχείριση των κοινοχρήστων χώρων (δρόμοι, πλατείες κτλ.) περιλαμβάνει την απόκτηση και τη διάθεσή τους στην κοινή χρήση των πολιτών. Σύμφωνα με ο άρθρο 7 παρ. 2 του ν.1337/1983 «Η έγκριση της πολεοδομικής μελέτης έχει τις συνέπειες της έγκρισης σχεδίου πόλης κατά τις διατάξεις του Ν.Δ. της 17.7/16.8.1923. Για την εισφορά σε γη και χρήμα εφαρμόζονται οι διατάξεις των άρθρων 8 και 9 του νόμου αυτού. Για τις περιπτώσεις ζωνών αστικού αναδασμού και ενεργού πολεοδομίας εφαρμόζονται επίσης αντίστοιχα και οι διατάξεις του άρθρου 10 του νόμου αυτού.» Από αυτή την παράγραφο προκύπτει, ότι οι ιδιωτικό χώροι (οικόπεδα) που καταλαμβάνονται από το πολεοδομικό σχέδιο για τη δημιουργία κοινόχρηστων χώρων, είναι από την έγκριση του σχεδίου αυτού, δηλαδή από την έκδοση του προεδρικού διατάγματος έγκρισης της πολεοδομικής μελέτης, ρυμοτομούμενοι. Η παράγραφος επομένως αυτή παραπέμπει στα άρθρα 30 επ. του ν.δ. της 17-7/16-8- 1923. Η απόκτηση όμως των παραπάνω χώρων δε γίνεται καταρχήν σύμφωνα με τη διαδικασία της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, όπως συμβαίνει στην περίπτωση εφαρμογής των σχεδίων πόλεων κατά τη διαδικασία του ν.δ. της 17-7/16-8-1923, αλλά με την εφαρμογή του θεσμού της εισφοράς σε γη. Αν όμως πρόκειται για ρυμοτομούμενο τμήμα κοινόχρηστου χώρου, που δεν μπορεί για οποιοδήποτε λόγο να αποκτηθεί με εισφορά σε γη, ή αν είναι αναγκαίο να αποκτηθούν κοινόχρηστοι χώροι επιπλέον αυτών, που αποκτώνται με εισφορά γης, τότε θα εφαρμοστούν οι σχετικές περί αναγκαστικής απαλλοτρίωσης διατάξεις. 41 40 Βλ. Χριστοφιλόπουλος Δ. Πράξη εφαρμογής πολεοδομικής μελέτης, Β έκδοση Δίκαιο και Οικονομία Π. Ν. Σάκκουλας Αθήνα 2007, σελ. 20 41 Βλ. Χριστοφιλόπουλος Δ. Πράξη εφαρμογής πολεοδομικής μελέτης, Β έκδοση Δίκαιο και Οικονομία Π. Ν. Σάκκουλας Αθήνα 2007, σελ. 175 19

Τη συνταγματική επιταγή για εισφορά σε γη και χρήμα εξειδικεύει και υλοποιεί το άρθρο 9 του ν.1337/1983 και το άρθρο 21 του ν.2508/1997. 42 Στην πράξη η συνδυασμένη εφαρμογή προβλέψεων των δυο αυτών διατάξεων δεν κατέστη εφικτή σε σημείο, που να εξαλείψει τις μακροχρόνιες δεσμεύσεις ιδιοκτησιών και τις δημιουργούμενες εντάσεις ανάμεσα σε ιδιοκτησία και περιβάλλον. Σύμφωνα με Ειδική Έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη τα κυριότερα προβλήματα συνίστανται σε σοβαρές καθυστερήσεις για την κήρυξη απαλλοτρίωσης και την καταβολή αποζημίωσης, σε μακροχρόνια δέσμευση της ιδιοκτησία χωρίς προηγούμενη κήρυξη αναγκαστικής απαλλοτρίωσης και σε προσωρινή ή οριστική στέρησης της χρήσης ακινήτων χωρίς να καταβληθεί ή χωρίς να καταβληθεί εγκαίρως η νόμιμη αποζημίωση. Οι καταστάσεις αυτές συμβαίνουν στην περίπτωση ρυμοτομικών απαλλοτριώσεων, δέσμευσης, ακινήτων για κοινωφελείς χώρους ή για αρχαιολογικούς σκοπούς ή για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος με επίκληση ως δικαιολόγησής τους την προστασία άλλοτε του οικιστικού, άλλοτε του πολιτιστικού και άλλοτε του φυσικού περιβάλλοντος. 43 42 Βλ. Χριστοφιλόπουλος Δ. Πράξη εφαρμογής πολεοδομικής μελέτης, Β έκδοση Δίκαιο και Οικονομία Π. Ν. Σάκκουλας Αθήνα 2007, σελ. 153 43 Βλ. το άρθρο Γ.Παπαδημητρίου «Περιβάλλον και ιδιοκτησία. Σκέψεις με αφορμή την Ειδική Έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη» (Μάιος 2005) www.nomosphysis.org.gr, αρχικώς δημοσιευθέν στην Εφημερίδα «Το Βήμα» στις 14 Μαΐου 2005, σελ. 7 με αναφορά στην Ειδική Έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη «Απαλλοτρίωση, στέρηση, περιορισμοί της ιδιοκτησίας και αποζημίωση. Προβλήματα διοικητικής δράσης» 20

Γενικό πολεοδομικό σχέδιο Το γενικό πολεοδομικό σχέδιο (ΓΠΣ) αποτελεί τη γενική πρόταση αναφορικά με το πώς θα οργανωθούν οι πολεοδομικές ενότητες, η οποία διατυπώνεται αφού εκτιμηθούν οι οικιστικές ανάγκες και οι επιπτώσεις των πολεοδομικών ρυθμίσεων στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον γι αυτό και περιλαμβάνει, καταρχήν, γενικούς ορισμούς και κατευθύνσεις ως προς τα θέματα πολεοδομικού σχεδιασμού και, κατ εξαίρεση, ειδικές ρυθμίσεις συνδεόμενες αρρήκτως με τα παραπάνω θέματα. 44 Το γενικό πολεοδομικό σχέδιο καταρτίζεται για την επέκταση εγκεκριμένων σχεδίων πόλεων, καθώς και οικισμών, που υπάρχουν πριν από το έτος 1923, για την ένταξη σε πολεοδομικό σχέδιο και την επέκταση οικισμών μεταγενέστερων του 1923, που στερούνται εγκεκριμένου σχεδίου, και για την ένταξη σε πολεοδομικό σχέδιο περιοχών για την εξυπηρέτηση άλλων χρήσεων εκτός από κατοικία. Καλύπτει όλες τις πολεοδομημένες ή προς πολεοδόμηση περιοχές ενός τουλάχιστον δήμου ή κοινότητας. Οι επεκτάσεις και εντάξεις αυτές αναφέρονται σε περιοχές κύριας κατοικίας και εφαρμόζονται σε οικισμούς, που έχουν πληθυσμό πάνω από 2.000 κατοίκους. Γίνονται κατά οργανικές πολεοδομικές ενότητες (γειτονιές) σύμφωνα με τις αρχές της πολεοδομικής επιστήμης. Οι επεκτάσεις γίνονται κυρίως σε πυκνοδομημένες περιοχές καθώς και στις αραιοδομημένες ή αδόμητες, που μαζί με τις πυκνοδομημένες ολοκληρώνουν μία ή περισσότερες πολεοδομικές ενότητες οργανικά συνδεδεμένες με τον υπάρχοντα πολεοδομικό ιστό της πόλης ή του οικισμού. Επίσης, γίνονται και σε αδόμητες περιοχές πόλεων ή οικισμών για να καλύψουν τις ανάγκες ανάπτυξής τους. Στις ανωτέρω πολεοδομικές ενότητες μπορεί να υπάγονται και τμήματα εγκεκριμένων σχεδίων πόλεων ή οικισμών που υπάρχουν πριν από το έτος 1923. Οι παραπάνω επεκτάσεις δεν επιτρέπονται εφόσον είναι αντίθετες με τους όρους προστασίας του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, με τις αρχές της πολεοδομικής επιστήμης και τους γενικότερους 44 Βλ. ΣτΕ 2980/2005, Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών ΝΟΜΟΣ 21

αναπτυξιακούς στόχους μέσα στους οποίους περιλαμβάνεται και η διαφύλαξη της γεωργικής γης ψηλής παραγωγικότητας. 45 Το ΓΠΣ περιλαμβάνει τους απαραίτητους χάρτες, σχέδια, διαγράμματα τα όρια της κάθε πολεοδομικής ενότητας, της περιοχής επέκτασης, την υποδιαίρεση της περιοχής επέκτασης σε ζώνες πυκνοδομημένες, αραιοδομημένες ή αδόμητες, τη γενική εκτίμηση των αναγκών των πολεοδομικών ενοτήτων σε κοινόχρηστους χώρους, κοινωφελείς εξυπηρετήσεις και δημόσιες παρεμβάσεις ή ενισχύσεις στον τομέα της στέγης, τη γενική πρόταση πολεοδομικής οργάνωσης των πολεοδομικών ενοτήτων, η οποία σε συνάρτηση με τις παραπάνω ανάγκες, αναφέρεται στις χρήσεις γης, τα κέντρα, το κύριο δίκτυο κυκλοφορίας, την πυκνότητα και το μέσο συντελεστή δόμησης και περιλαμβάνει τις τυχόν απαγορεύσεις δόμησης και χρήσης, την επιλογή των τρόπων ανάπτυξης ή αναμόρφωσης με τον καθορισμό των αντίστοιχων ζωνών και την εκτίμηση των αναμενόμενων επιπτώσεων στο περιβάλλον. 46 Το ΓΠΣ εγκρίνεται με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, που περιλαμβάνει την πρόταση της μελέτης και συνοδεύεται από τους σχετικούς χάρτες. Η απόφαση με σμίκρυνση των χαρτών δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και αποτελεί την πράξη αναγνώρισης της περιοχής ως οικιστικής. 47 Οι γενικές κατευθύνσεις και οι ειδικές ρυθμίσεις, που περιέχει το γενικό πολεοδομικό σχέδιο ως πρώτο στάδιο του πολεοδομικού σχεδιασμού, είναι δεσμευτικές για την πολεοδομική μελέτη, η οποία συνιστά το δεύτερο επίπεδο σχεδιασμού αλλά και για την τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου με βάση τις διατάξεις του ν.δ. της 17-7-/16-8- 1923 σε περιοχή, η οποία έχει πολεοδομηθεί κατ εφαρμογή αυτού, αλλά περιλαμβάνεται σε μεταγενέστερο ΓΠΣ, που καταρτίσθηκε σύμφωνα με τις διατάξεις του ν.1337/ 1983, αφού και η τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου εντάσσεται στο δεύτερο επίπεδο πολεοδομικού 45 Άρθρο 1 του ν.1337/1983, όπως κωδικοποιήθηκε, μαζί με άρθρα άλλων νομοθετημάτων από το άρθρο 39 του κ.β.π.ν. 46 Άρθρο 2 του ν.1337/1983, όπως κωδικοποιήθηκε από το άρθρο 38 του κ.β.π.ν. 47 Άρθρο 3 του ν.1337/1983, όπως κωδικοποιήθηκε από το άρθρο 39 του κ.β.π.ν. 22

σχεδιασμού, ο οποίος οφείλει να κινείται εντός των πλαισίων που έχει χαράξει το ΓΠΣ. Πολεοδομική μελέτη Η διαδικασία σύνταξης της πολεοδομικής μελέτης κινείται από τον οικείο δήμο ή κοινότητα ή από τους ενδιαφερόμενους δήμους ή κοινότητες από κοινού ή από το Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων μετά από σχετική ενημέρωση του δήμου ή της κοινότητας. Η μελέτη εναρμονίζεται με τις κατευθύνσεις του ΓΠΣ και εξειδικεύει τις προτάσεις και τα σχετικά προγράμματά του. Εκπονείται βάσει τοπογραφικού και κτηματογραφικού διαγράμματος. Περιέχει, ιδίως, την οριστικοποίηση των ορίων των προς πολεοδόμηση ζωνών του ΓΠΣ, τις χρήσεις γης και τους σχετικούς περιορισμούς απαγορεύσεις ή υποχρεώσεις, τα διαγράμματα δικτύων υποδομής, τους προβλεπόμενους κοινόχρηστους, κοινωφελείς και οικοδομήσιμους χώρους, τους όρους και περιορισμούς δόμησης, την κατά προσέγγιση έκταση γης, που προκύπτει από τις εισφορές σε γη και την πρόταση κατανομής της σε κοινόχρηστα και κοινωφελή. Αποτελείται από το πολεοδομικό σχέδιο, που συντάσσεται με βάση το τοπογραφικό και κτηματογραφικό διάγραμμα, τον πολεοδομικό κανονισμό και την έκθεση, που περιγράφει και αιτιολογεί τις προτεινόμενες από τη μελέτη ρυθμίσεις. 48 Η πολεοδομική μελέτη εγκρίνεται με προεδρικό διάταγμα, που εκδίδεται με πρόταση του Υπουργού Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, ύστερα από γνωμοδότηση του ΣΧΟΠ του νομού και του οικείου δημοτικού ή κοινοτικού συμβουλίου. Ενστάσεις που τυχόν ανατρέπουν βασικά σημεία του ΓΠΣ και γίνονται αποδεκτές, συνεπάγονται την αναμόρφωση και νέα έγκριση του σχεδίου αυτού. Η έγκριση της πολεοδομικής μελέτης έχει τις συνέπειες έγκρισης σχεδίου πόλης κατά τις διατάξεις του ν.δ. 17.7/16.8.1923. Σε ειδικές 48 Άρθρο 43 του κ.β.π.ν. όπου και περιγράφεται αναλυτικά το περιεχόμενο της πολεοδομικής μελέτης 23

περιπτώσεις μπορεί να υποβάλλεται ταυτόχρονα με τη μελέτη του ΓΠΣ. Επίσης, είναι δυνατό να αναφέρεται στο σύνολο των περιοχών του ΓΠΣ ή και σε τμήμα του, το οποίο πρέπει πάντως να αποτελεί πολεοδομική ενότητα ή ζώνη άλλων χρήσεων. 49 Πράξη εφαρμογής Μετά την εκπόνηση και έγκριση τα πολεοδομικής μελέτης, με τη διαδικασία, που θεσπίζει το σύστημα του ν.1337/1983, ακολουθεί το στάδιο εφαρμογής του. Η εφαρμογή της πολεοδομικής μελέτης πραγματοποιείται σύμφωνα με το άρθρο 12 παρ. 1 του νόμου αυτού με τη σύνταξη, κύρωση και μεταγραφή της πράξης εφαρμογής. Αντίθετα, το σύστημα πολεοδομικού σχεδιασμού του ν.δ. της 17-7/16-8-1923 υλοποιείται με πράξεις ρυμοτομίας, προσκύρωσης, τακτοποίησης και αναλογισμού αποζημίωσης. 50 Περιεχόμενο της πράξης εφαρμογής αποτελεί ένα σύνολο ενεργειών προκειμένου να αποκτηθεί η γη και να διατεθεί για τους σκοπούς της παρ. 8 του άρθρου 8 του ως άνω νόμου και κυρίως για την απόκτηση των κοινόχρηστων και κοινοφελών χώρων καθώς και να υλοποιηθεί ο σχηματισμός των οικοδομικών τετραγώνων (ιδιοκτησιών), όπως αυτά προβλέπονται από την πολεοδομική μελέτη. Αυτό επιτυγχάνεται με την πραγματοποίηση των εισφορών σε γη και χρήμα καθώς και με τις απαιτούμενες τακτοποιήσεις και προσκυρώσεις οικοπέδων και ρυμοτομήσεις ακινήτων. Δηλαδή η πράξη εφαρμογής περιλαμβάνει το περιεχόμενο των πράξεων ρυμοτομίας, προσκύρωσης και αναλογισμού αποζημίωσης του ν.δ. της 17-7/16-8-1923 και 49 Βλ. αναλυτικότερα τη διαδικασία έγκρισης της πολεοδομικής μελέτης στο άρθρο 44 του κ.β.π.ν. 50 Βλ. Χριστοφιλόπουλος Δ. Πράξη εφαρμογής πολεοδομικής μελέτης, Β έκδοση Δίκαιο και Οικονομία Π. Ν. Σάκκουλας Αθήνα 2007, σελ. 28 24

επιπλέον πραγματοποιεί την εισφορά σε γη, αποτελεί το υπόβαθρο για την εισφορά σε χρήμα, προσδιορίζει τις εκτάσεις, που καταλαμβάνονται από κοινωφελείς χώρους κτλ. Γενικά περιλαμβάνει όλες τις ενέργειες, που απαιτούνται για την εφαρμογή της πολεοδομικής μελέτης. 51 Η πράξη εφαρμογής είναι συνυφασμένη με το θεσμό της εισφοράς σε γη. Δηλαδή, η πράξη αυτή συντάσσεται σε όλες τις περιπτώσεις, κατά τις οποίες η ιδιοκτησία συμμετέχει με εισφορά σε γη στην πολεοδομική ενεργοποίηση μιας περιοχής (οικιστικής). Ο θεσμός της πράξης εφαρμογής και εισφοράς σε γη προβλέπεται μεταξύ άλλων για τις περιοχές ένταξης ή επέκτασης του ν.1337/1983, όπως συμπληρώθηκε με το ν.2508/1997. 52 Η πράξη εφαρμογής συντάσσεται για την περιοχή ή τμήμα της, που αναπτύσσεται ή αναμορφώνεται μόνο με κανονιστικούς όρους δόμησης. 53 Επειδή αφορά θέμα ειδικό ή τοπικό κυρώνεται από τον οικείο Νομάρχη, 54 μετά την παρέλευση της 15μερης προθεσμίας για την υποβολή ενστάσεων από τους ιδιοκτήτες ακινήτων. Λόγω των συνεπειών, που συνεπάγεται σε υφιστάμενα εμπράγματα δικαιώματα, μεταγράφεται στο αρμόδιο Υποθηκοφυλακείο. 55 Με τη μεταγραφή της η πράξη καθίσταται οριστική και αμετάκλητη, καθόσον αμέσως μετά από αυτήν ο οικείος Δήμος/Κοινότητα όπως και το Δημόσιο ή τα ν.π.δ.δ. και κάθε ενδιαφερόμενος μπορούν να καταλάβουν τα νέα ακίνητα που διαμορφώθηκαν με αυτή και περιέρχονται σε αυτούς, εφόσον βέβαια έχουν καταβληθεί οι σχετικές αποζημιώσεις. 56 Η απόφαση αυτή του 51 Βλ. Χριστοφιλόπουλος Δ. Πράξη εφαρμογής πολεοδομικής μελέτης, Β έκδοση Δίκαιο και Οικονομία Π. Ν. Σάκκουλας Αθήνα 2007, σελ. 28 52 Βλ. Χριστοφιλόπουλος Δ. Πράξη εφαρμογής πολεοδομικής μελέτης, Β έκδοση Δίκαιο και Οικονομία Π. Ν. Σάκκουλας Αθήνα 2007, σελ. 35 53 Βλ. Χριστοφιλόπουλος Δ. Πράξη εφαρμογής πολεοδομικής μελέτης, Β έκδοση Δίκαιο και Οικονομία Π. Ν. Σάκκουλας Αθήνα 2007, σελ. 36 54 Παπαγρηγορίου Β., Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 222 55 Αρθρο 48 παρ. 7 α του κ.β.π.ν. 56 Παπαγρηγορίου Β., Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 222 25

Νομάρχη δε δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως καθότι δεν προβλέπονται τέτοιες διατυπώσεις. 57 Β. Κήρυξη της ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης Οι απαλλοτριώσεις (αναγκαστικές, πολεοδομικές ρυμοτομικές, υπέρ δήμων και κοινοτήτων δεν κηρύσσονται κατά την ίδια διαδικασία, με ίδιες πράξεις ή κατά το ίδιο χρονικό σημείο. Αναλόγως του σκοπού 58, που επιδιώκουν υπάγονται σε συγκεκριμένες διατάξεις και διέπονται από διαφορετική φιλοσοφία. Υπό το καθεστώς του ν.δ. της 17-7/16-8-1923 η ρυμοτομική απαλλοτρίωση, δηλαδή αυτή, που επιβάλλεται για τη δημιουργία κοινοχρήστων χώρων κηρύσσεται με τη δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως του προεδρικού διατάγματος, με το οποίο εγκρίνεται, αναθεωρείται, τροποποιείται ή επεκτείνεται το ρυμοτομικό σχέδιο (ή σχέδιο πόλεως) καθώς επίσης και των συνοδευτικών διαγραμμάτων αυτού, δηλαδή ο καθορισμός ακινήτων ως κοινοχρήστων χώρων με τις πράξεις αυτές (έγκρισης, αναθεώρησης, τροποποίησης ή επέκτασης ρυμοτομικού σχεδίου) ισοδυναμεί με κήρυξη αναγκαστικής απαλλοτρίωσης των χώρων αυτών, όπως έχει παγίως κριθεί από το Συμβούλιο της Επικρατείας 59. Τα αυτά ισχύουν και για το προεδρικό διάταγμα, με το οποίο εγκρίνεται η πολεοδομική μελέτη και τα σχετικά διαγράμματα, που τη συνοδεύουν, 60 εφόσον πρόκειται για πολεοδόμηση 57 Βλ. ΣτΕ 2114/2000, ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών 58 Παπαγρηγορίου Β., Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική), Γ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 290 59 Βλ. ενδεικτ. ΣτΕ 4586-7/2005, 270/2008, 603/2008Ολ., Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών ΝΟΜΟΣ 60 Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό, να αναφερθεί, ότι με το άρθρο 13 παρ. 26 του ν.3212/2003 δόθηκε η δυνατότητα να επανέλθουν αναδρομικά σε ισχύ πράξεις έγκρισης πολεοδομικών μελετών, που δημοσιεύτηκαν στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως χωρίς συνοδευτικά διαγράμματα και ακυρώθηκαν εξ αυτού του λόγου, με απλή δημοσίευση των πράξεων έγκρισης και των διαγραμμάτων, που τις συνοδεύουν. 26

υπό το καθεστώς του ν.1337/1983. Επειδή, εξάλλου, κατά την έννοια του άρθρου 24 του Συντάγματος, ο πολεοδομικός σχεδιασμός, δηλαδή η πολεοδομική οργάνωση των πόλεων και των οικισμών της χώρας οποιουδήποτε μεγέθους κατά τρόπο, που να εξυπηρετεί τη λειτουργικότητα και την ανάπτυξή τους και να επιτυγχάνει την εξασφάλιση των καλύτερων δυνατών όρων διαβιώσεως σ αυτούς, έχει ευρύτερες συνέπειες, που δεν περιορίζονται στα όρια του συγκεκριμένου οικισμού, αλλά επεκτείνονται σ ολόκληρη την επικράτεια, η έγκριση, και τροποποίηση των πολεοδομικών σχεδίων οποιασδήποτε κλίμακος, και η θέσπιση με ρυθμίσεις κανονιστικού χαρακτήρα πάσης φύσεως όρων δομήσεως, δεν μπορεί να θεωρηθεί ούτε ειδικότερο θέμα, κατά την έννοια του άρθρου 43 παρ. 2 του Συντάγματος, αλλά ούτε και θέμα τοπικού ενδιαφέροντος ή τεχνικού ή λεπτομερειακού χαρακτήρα. Συνεπώς, οι ρυθμίσεις αυτές μπορεί να γίνονται μόνο με την έκδοση προεδρικού διατάγματος 61. «Ο κανόνας εξ άλλου αυτός αφορά τόσο τις αμιγώς κανονιστικές πράξεις (λ.χ. όροι δομήσεως και χρήσεων) και τις πράξεις μικτού χαρακτήρα (λ.χ. τροποποίηση σχεδίου πόλεως με ταυτόχρονο καθορισμό όρων δομήσεως) όσο και τις ατομικές πράξεις (λ.χ. απλή τροποποίηση σχεδίου πόλεως χωρίς ταυτόχρονο καθορισμό όρων δομήσεως), διότι, κατά το Σύνταγμα, ο πολεοδομικός σχεδιασμός συνδέει, λόγω του μεγάλου βαθμού της εσωτερικής συνοχής του, αρρήκτως τις κατηγορίες αυτές πράξεων, κατά τρόπο ώστε η τροποποίηση από άλλο όργανο ατομικής πολεοδομικής ρυθμίσεως να επιδρά αφεύκτως στο υπόλοιπο, κανονιστικό, μέρος αυτής, με αποτέλεσμα τον κίνδυνο ανατροπής της συνοχής της» 62. Αντιθέτως, η υπουργική απόφαση, με την οποία υπό το καθεστώς του ν.1337/1983 Το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε με αφορμή την προσβολή των πράξης του παραπάνω άρθρου, ότι αυτή στοχεύει στην κάλυψη τυπικής πλημμέλειας της αρχικώς δημοσιευθείσας πράξης και παρότι είναι νέα πράξη, έχει όμοιο περιεχόμενο προς την αρχική και η ισχύς της ανατρέχει στο χρόνο έκδοσης τα αρχικής αυτής πράξης. Βλ. ΣτΕ 2396/2008, ΠερΔικ 1/2009, σελ. 142-143. 61 Βλ. ΣτΕ Ολ. 3661/2005 Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών ΝΟΜΟΣ 62 Βλ. ΣτΕ Ολ. 3661/2005, Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών ΝΟΜΟΣ 27

εγκρίνεται το γενικό πολεοδομικό σχέδιο, ως πρώτο και γενικό στάδιο του πολεοδομικού σχεδιασμού μιας περιοχής, είναι επιτρεπτή κατά το άρθρο 24 του Συντάγματος, καθόσον όλες οι προβλέψεις του ακόμη και οι βασικές, μπορεί να ανατραπούν κατά τη διαδικασία έγκρισης της πολεοδομικής μελέτης με την άσκηση ενστάσεων. Ακολούθως επιτρεπτά ανατίθεται σε άλλα πλην, του Προέδρου της Δημοκρατίας, όργανα, αρμοδιότητες εφαρμογής των πολεοδομικών σχεδίων και οι συναφείς εκτελεστικές αρμοδιότητες, που δεν έχουν γενικότερο χαρακτήρα. Η όλως εντοπισμένη τροποποίηση των πολεοδομικών σχεδίων, ομοίως, μπορεί να επιχειρείται με πράξη διάφορη του διατάγματος, δεδομένου ότι αυτή δεν εμπεριέχει γενικό πολεοδομικό σχεδιασμό αλλά ενεργείται εντός του πλαισίου ευρύτερου σχεδιασμού, που έχει ήδη χωρήσει από τα αρμόδια κατά το Σύνταγμα και τον νόμο όργανα. Ωστόσο, η εντοπισμένη τροποποίηση ενός σχεδίου πόλεως ή μιας πολεοδομικής μελέτης παύει να διατηρεί τον ειδικότερο χαρακτήρα της όταν αφορά προστατευόμενες περιοχές του φυσικού ή πολιτιστικού περιβάλλοντος οπότε οι σχετικές ρυθμίσεις σε αυτή την περίπτωση πρέπει να διενεργούνται με προεδρικό διάταγμα. 63 Όσον αφορά στην υποχρέωση να δικαιολογείται ειδικώς στην απόφαση κήρυξης της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης η δυνατότητα κάλυψης της δαπάνης, που απαιτείται για τη συντέλεσή της, κατά τα προβλεπόμενα στα άρθρα 17 παρ. 2 του Συντάγματος και 3 παρ. 7 του ν.2882/2001, δεν υφίσταται αυτή, όταν κηρύσσονται απαλλοτριώσεις βάσει της πολεοδομικής νομοθεσίας για τη δημιουργία κοινόχρηστων χώρων, όπως προκύπτει από τη συνδυασμένη ερμηνεία των προαναφερθέντων άρθρων σε συνδυασμό με το άρθρο 29 παρ. 5 και 9 του ν.2882/2001 64. Αυτό συμβαίνει, διότι τέτοια υποχρέωση «δεν προσήκει στη φύση των ανωτέρω απαλλοτριώσεων και στην προβλεπόμενη κατά νόμο αντίστοιχη διοικητική διαδικασία. Συγκεκριμένα, για την εφαρμογή των πολεοδομικών σχεδίων θεσπίζεται από την νομοθεσία ειδική διοικητική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία 63 Βλ. ΣτΕ Ολ. 3661/2005, ΣτΕ 578/2006 Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών ΝΟΜΟΣ 64 Βλ. ΣτΕ 874/2010, 3117/2004 7μ., Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών ΝΟΜΟΣ 28

καθορίζεται για ποιά έκταση ο θιγόμενος ιδιοκτήτης δικαιούται αποζημιώσεως, ο υπόχρεος για την καταβολή της αποζημιώσεως και, εφόσον συντρέχει περίπτωση, η αντιστοιχούσα στις ιδιοκτησίες, κατ επιταγή του άρθρου 24 παρ. 3-5 του Συντάγματος, εισφορά σε γη, δεδομένου ότι από την εισφορά αυτή εξαρτάται το ύψος της τυχόν οφειλόμενης αποζημιώσεως και ο τρόπος εκπληρώσεως της σχετικής υποχρεώσεως. Πριν δε τηρηθεί η συνάδουσα προς τη φύση των εν λόγω απαλλοτριώσεων ειδική αυτή διαδικασία, δεν είναι δυνατόν να εξακριβωθεί εάν κατ αρχήν οφείλεται χρηματική αποζημίωση και, σε καταφατική περίπτωση, ποιός είναι υπόχρεος για την καταβολή της και το πιθανολογούμενο ύψος της» 65. Υποχρέωση να προκύπτει πρόθεση και δυνατότητα για την άμεση κατά νόμο συντέλεση της απαλλοτρίωσης με την καταβολή της οφειλόμενης αποζημίωσης σε επίπεδο ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης συντρέχει όταν πρόκειται για νέα, όταν δηλαδή επιχειρείται επανεπιβολή ύστερα από την έκδοση δικαστικής απόφασης, με την οποία ακυρώνεται η άρνηση της διοίκησης να άρει ρυμοτομική απαλλοτρίωση ή βάρος ακινήτου 66, θέμα το οποίο θα αναλυθεί σε επόμενο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας. Περίπτωση απόκτησης από ιδιωτικά ακίνητα της ιδιότητας του κοινοχρήστου χωρίς κήρυξη και συντέλεση απαλλοτρίωσης είναι η προβλεπόμενη στο άρθρο 415 του κ.β.π.ν., που κωδικοποίησε το άρθρο 28 του ν.1337/1983. Σύμφωνα με αυτό ιδιωτικοί δρόμοι, πλατείες και λοιποί χώροι κοινής χρήσης, που έχουν σχηματιστεί με οποιοδήποτε τρόπο, έστω και κατά παράβαση των κειμένων πολεοδομικών διατάξεων και που βρίσκονται μέσα σε εγκεκριμένα σχέδια πόλεων, θεωρούνται ως κοινόχρηστοι χώροι, που ανήκουν στον οικείο δήμο ή κοινότητα και δεν οφείλεται για αυτούς καμία αποζημίωση λόγω ρυμοτομίας. Αυτό συμβαίνει υπό την προϋπόθεση, ότι οι χώροι αυτοί προβλέπονται από το εγκεκριμένο σχέδιο πόλεως ως κοινόχρηστοι και η κοινοχρησία αυτή είναι αποτέλεσμα της ρητής ή συναγομένης εμμέσως από ενέργειές του, 65 Βλ. ΣτΕ 4493/2009, 2086/2006, 3117/2004 7μ. Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών ΝΟΜΟΣ 66 Βλ. ΣτΕ 874/2010 Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών ΝΟΜΟΣ 29

βούλησης του ιδιοκτήτη ή προκύπτει από πραγματική κατάσταση, που διατηρήθηκε επί μακρό χρόνο με ανοχή του ιδιοκτήτη. 67 Στο άρθρο 2 του ν.δ. 17-7/16-8-1923 προβλέπεται, ότι τα σχέδια πόλεως καθορίζουν τα αναγκαία οικόπεδα για την ανέγερση δημόσιων δημοτικών και θρησκευτικών κτηρίων και για την εκτέλεση οποιωνδήποτε άλλων έργων κοινής ωφέλειας, ωστόσο, σύμφωνα με το άρθρο 29 του ως άνω διατάγματος, τα παραπάνω κτήρια απαγορεύεται να ανεγερθούν σε οικοδομήσιμα κατά το σχέδιο πόλεως οικόπεδα, που όμως δεν προορίζονται για αυτό το σκοπό. Εφόσον δεν προβλέπει το σχέδιο θέσεις για αυτά τα κτήρια ή κριθούν αυτές ακατάλληλες, επιβάλλεται, προηγουμένως, να τροποποιηθεί το σχέδιο για να καθορίσει τις κατάλληλες θέσεις. Αν πάλι δεν υπάρχει εγκεκριμένο σχέδιο, απαιτείται για τον καθορισμό των θέσεων αυτών η προηγούμενη έγκρισή του, έστω και σε περιορισμένη για αυτές τις θέσεις, έκταση. 68 Ο καθορισμός, «κατά την έγκριση ή τροποποίηση ρυμοτομικού σχεδίου, χώρων για την ανέγερση κτιρίων δημοσίων, δημοτικών και γενικώς κοινής ωφελείας δεν συνιστά και πράξη κήρυξης αναγκαστικής απαλλοτρίωσης τους, όπως συμβαίνει για τους χώρους που χαρακτηρίζονται από το ρυμοτομικό σχέδιο ως κοινόχρηστοι, αλλά παρέχει την δυνατότητα να κηρυχθεί, κατά τις οικείες διατάξεις, η απαλλοτρίωσή τους με ιδιαίτερη πράξη. Εξάλλου, ο καθορισμός αυτός, αν και επιφέρει ουσιώδη περιορισμό των δικαιωμάτων του ιδιοκτήτου, αφού συμφώνα προς το άρθρο 37 παρ. 3 εδάφιο δεύτερο του πιο πάνω ν.δ/τος, συνεπάγεται απαγόρευση διάθεσης του χώρου για άλλο σκοπό, αποτελεί, κατ αρχήν, επιτρεπτή κατά το Σύνταγμα δέσμευση της ιδιοκτησίας, εκτός αν διατηρείται επί χρονικό διάστημα το οποίο υπερβαίνει τα εύλογα, για τη συγκεκριμένη περίπτωση, όρια χωρίς να προωθείται η διαδικασία της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης οπότε ανακύπτει υποχρέωση της Διοίκησης να άρει, ύστερα από σχετική 67 Βλ. ΣτΕ 3622/2004 Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών ΝΟΜΟΣ 68 Άρθρα 2 και 29 του ν.δ. 17-7/16-8-1923 (ΦΕΚ Α 228) και άρθρα 152 επ. του κ.β.π.ν. 30