ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 20/12/2015 ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ / Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ Α Α1.Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση στο παρακάτω ερώτημα: Αντίθετο προς τον εκσυγχρονισμό της Ελλάδας ήταν το κόμμα α. Του ημητρίου Ράλλη β. Του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη γ. Του Γεωργίου Θεοτόκη Να αναφέρετε τις πολιτικές θέσεις του κόμματος. Μονάδες 3 Μονάδες 7 Σωστή απάντηση : το α Το ραλλικό κόμμα ήταν αντίθετο προς τον εκσυγχρονισμό. Ήταν κατά της ισχυρής εκτελεστικής εξουσίας, όπως αυτή διαμορφώθηκε κατά τα τέλη του 19ου αιώνα και όπως το απαιτούσε η μεταρρυθμιστική πολιτική των Φιλελευθέρων. Υποστήριζε ότι το Κοινοβούλιο έπρεπε να έχει ισχυρή θέση στο πολιτικό σύστημα. Στο πρόσωπο του βασιλιά, όμως, έβλεπε το σύμβολο της εθνικής ενότητας που ξεπερνούσε τα σύνορα της χώρας. Α2. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις με την ένδειξη Σωστό ή Λάθος, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση. α. Κατά την διάρκεια των συζητήσεων για το Σύνταγμα του 1844, οι διαφορές μεταξύ των κομμάτων αμβλύνθηκαν. Λάθος β. Το Σύνταγμα του 1844 προέβλεπε την ύπαρξη Γερουσίας, τα μέλη της οποίας διατηρούσαν το αξίωμα τους ισόβια. Σωστό γ. Το ελληνικό κράτος το 1881 περιελάμβανε την Μακεδονία Λάθος δ. Η αγροτική μεταρρύθμιση ολοκληρώθηκε το 1910 Λάθος ΘΕΜΑ Β Μονάδες 12 Να δοθούν οι ορισμοί στα κάτωθι: Μονάδες 12 Εθνικόν Κομιτάτον Πολιτικός σχηματισμός υπό τον Επαμεινώνδα εληγιώργη, που συγκροτήθηκε την περίοδο της εθνοσυνέλευσης του 1862-64 και είχε μικρότερη απήχηση σε σχέση με τις δύο μεγάλες παρατάξεις των Πεδινών και των Ορεινών. Υποστήριζε την ανάπτυξη του Φροντιστήρια Εν-τάξη Σελίδα 1 από 7
κοινοβουλευτισμού και τον εκσυγχρονισμό της χώρας, οικονομική ανάπτυξη, μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση και στο στρατό και πολιτισμική εξάπλωση στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Ούλεν Αμερικανική εταιρεία, η οποία ανέλαβε το 1925 τη λύση του ζητήματος της υδροδότησης της Αθήνας με την κατασκευή του φράγματος και της τεχνητής λίμνης του Μαραθώνα. Το πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας είχε ξεπεράσει, με την έλευση των προσφύγων, το 1.000.000 κατοίκους και φυσικά δεν μπορούσε πλέον να υδρεύεται με το χρονολογούμενο από τους ρωμαϊκούς χρόνους Αδριάνειο Υδραγωγείο. «Ανόρθωση» Γενικό σύνθημα των ανεξάρτητων πολιτικών που συμμετείχαν στις εκλογές της 8ης Αυγούστου 1910. Με την «ανόρθωση», ανάλογα με την περιοχή που ήταν υποψήφιοι και τον πληθυσμό στον οποίο απευθύνονταν, εννοούσαν είτε την υλοποίηση των αιτημάτων των συντεχνιών, όπως εκφράστηκαν στα συλλαλητήρια του 1909,είτε την επίλυση του αγροτικού ζητήματος με την παροχή γης στους ακτήμονες. ΘΕΜΑ Γ Τι προέβλεπε το τρικουπικό κόμμα για το πρόγραμμα του εκσυγχρονισμού της χώρας και ποιες προσπάθειες έγιναν για την υλοποίησή του; Μονάδες 16 Το τρικουπικό κόμμα ήδη από το 1875 παρουσίασε ένα συστηματικό πρόγραμμα εκσυγχρονισμού της χώρας, αρκετά κοντά στις αντιλήψεις του Κουμουνδούρου, το οποίο προέβλεπε: συγκρότηση κράτους δικαίου, εξορθολογισμό της διοίκησης, κυρίως με τον καθορισμό των προσόντων των δημοσίων υπαλλήλων, ώστε να περιοριστεί η ευνοιοκρατία, ανάπτυξη της οικονομίας και κυρίως ενίσχυση της γεωργίας, βελτίωση της άμυνας και της υποδομής, κατά κύριο λόγο του συγκοινωνιακού δικτύου της χώρας. Για την υλοποίηση αυτού του προγράμματος έγιναν οι εξής προσπάθειες: 1. οργανωτικές μεταβολές και βελτίωση των οικονομικών του κράτους, με την αύξηση των φόρων και τη σύναψη δανείων και 2. παροχή κινήτρων στην ιδιωτική πρωτοβουλία για επενδύσεις. Οι τρικουπικοί ακολούθησαν με συνέπεια αυτό το πρόγραμμα, το οποίο όμως είχε ως αποτέλεσμα την εξάντληση των φορολογουμένων και την υπερβολική επιβάρυνση του προϋπολογισμού. Το 1893 το κράτος κήρυξε πτώχευση. Φροντιστήρια Εν-τάξη Σελίδα 2 από 7
(Μέχρι τη δεκαετία του 1870 το κράτος αποτελούσε τον κύριο εργοδότη, που εξασφάλιζε θέσεις εργασίας στο δημόσιο και δυνατότητα κοινωνικής ανέλιξης, εφόσον στους ανώτατους λειτουργούς του εξασφάλιζε εισόδημα που σχεδόν ξεπερνούσε το εισόδημα όλων των άλλων μελών της κοινωνίας. Μεγάλος αριθμός ανθρώπων απευθύνονταν στο κράτος για την κατοχή μιας θέσης στο δημόσιο. Με τις νέες συνθήκες που προέκυψαν από τον εκχρηματισμό της οικονομίας δημιουργήθηκαν κοινωνικά στρώματα τα οποία δεν ζητούσαν διορισμό αλλά τη λήψη μέτρων που θα ευνοούσαν την προώθηση των συμφερόντων τους. Φορέας των αιτημάτων αυτών ήταν ο Χαρίλαος Τρικούπης.) ΘΕΜΑ 1. Λαμβάνοντας υπόψη σας το κείμενο του βιβλίου σας και το περιεχόμενο της πηγής: α. Να παρουσιάσετε τα αίτια της κατακραυγής που αποτέλεσε τη βάση του κινήματος των στρατιωτικών στο Γουδί. Mονάδες 10 β. Να αναφερθείτε στις μορφές έκφρασης της δυσαρέσκειας του ελληνικού λαού για την οικονομική δυσπραγία και πολιτική δυσλειτουργία μετά το 1893 (συλλαλητήρια, αρθρογραφίες, κ. λ. π.) και να αποτιμήσετε τον ρόλο τους. Mονάδες 7 γ. Ποιο υπήρξε το αποτέλεσμα των προσπαθειών του Στρατιωτικού Συνδέσμου στο κίνημα στο Γουδί; Mονάδες 8 «Η επαναστατικότητα των κατώτερων τάξεων» Στον αγροτικό τομέα η δυσαρέσκεια των κατώτερων τάξεων ήταν έκδηλη ήδη από την δεκαετία του 1890. Οι φόροι, το σταφιδικό πρόβλημα και τα άλλα προαιώνια προβλήματα των αγροτών είχαν ξεσηκώσει μόνιμη αναταραχή στην ύπαιθρο. Γύρω στα 1900 αναρχο-σοσιαλιστικές κινήσεις είχαν μια κάποια επιτυχία ανάμεσα στον αγροτικό πληθυσμό της Πελοποννήσου. Ένοπλες διαδηλώσεις οργανώθηκαν από σταφιδοπαραγωγούς σε όλη τη διάρκεια πριν από το κίνημα και οι περισσότερες διαλύθηκαν βίαια από την αστυνομία και το στρατό. Ένα δικαιότερο φορολογικό σύστημα ήταν το πρώτο και βασικό αίτημα μιας κάπως οπερετικής εξέγερσης στη Σπάρτη το 1909, υπό την αρχηγία του πρώην ταγματάρχη Φικιώρη. Η αναταραχή στην ύπαιθρο δημιούργησε έτσι ένα ενθαρρυντικό περιβάλλον για τις επαναστατικές τάσεις των αστικών κατώτερων τάξεων. Την κοινωνική αναταραχή στην Αθήνα τροφοδοτούσαν η δραστηριοποίηση των μικροαστικών σωματείων, οι αυξημένες πιέσεις από τα προβλήματα της μετανάστευσης, οι κινητοποιήσεις των φοιτητών, η αρθρογραφία του Τύπου. Η μετανάστευση υπήρξε σημαντικός κοινωνικός καταλύτης. Η συρροή αγροτικών πληθυσμών στην πρωτεύουσα δημιουργούσε προβλήματα απασχόλησης, ακρίβειας, χαμηλού επιπέδου διαβίωσης. Απότοκος του σταφιδικού, η αυξημένη εσωτερική μετανάστευση δεν έβρισκε πάντοτε διεξόδους στην εξωτερική. Οι πύλες της Νέας Υόρκης ήταν κλειστές για όσα χρόνια κρατούσε η μεγάλη παγκόσμια κρίση. Οι μετανάστες που έφευγαν από την Ελλάδα κάθε χρόνο ήταν λιγότεροι από χίλιοι πριν από το τέλος του αιώνα, δέκα χιλιάδες ως το 1905 και περισσότεροι από τριάντα μεταξύ 1905 και 1910. Φροντιστήρια Εν-τάξη Σελίδα 3 από 7
Το Πανεπιστήμιο, με τις εκατοντάδες των αγροτόπαιδων φοιτητών, ήταν ένα εν δυνάμει φυτώριο αναταραχής. Βέβαια οι φοιτητές ήταν τότε στην πλειοψηφία τους μάλλον συντηρητικοί, όπως τουλάχιστον φαίνεται από τη στάση τους στα Ευαγγελικά. Αλλ αυτό δεν απέκλειε τις ανησυχίες, έστω και αν εκφράζονταν μάλλον προς τη διεκδίκηση δυνατοτήτων κοινωνικής ανόδου παρά προς την κατεύθυνση της καθολικής ανατροπής. Οι εσωτερικές αυτές αντιφάσεις εκδηλώθηκαν και στη στάση των φοιτητών στην εξέγερση του 1909. Μια εβδομάδα πριν από το κίνημα υπέβαλαν στα ανάκτορα μια δήλωση που ζητούσε βασιλική επέμβαση ώστε να παταχθούν η ανικανότητα και η διαφθορά των κομμάτων. Το πομπώδες αυτό κείμενο, με όλες τις αντιφάσεις του, παρουσιάζει αρκετά ριζοσπαστικά και λαϊκιστικά χαρακτηριστικά. Ζητώντας από τον βασιλιά, σε εξεζητημένη αρχαΐζουσα, να χρησιμοποιήσει τον γρόνθον του εναντίον των πολιτικών, μιλάει για μετανάστευση και φυματίωση, πείνα και φόρους, πουθενά, όμως, για φιλελεύθερες αστικές ιδέες. Η αρθρογραφία των εφημερίδων αυτή την περίοδο είναι επίσης διαφωτιστική. Ο Χρόνος και η Ακρόπολις ήταν οι πιο κραυγαλέες και οι δυο με καθαρά λαϊκιστική και συχνά αντιαστική στάση. Ο Χρόνος έγινε ένα είδος ημιεπίσημης εφημερίδας του στρατού και πολλά από τα κείμενά του ήταν γραμμένα από τον ίδιο τον γενικό γραμματέα του Συνδέσμου, τον Λοιδωρίκη. Στην Ακρόπολη ο Γαβριηλίδης δημοσίευσε τακτικά τα εμπρηστικά άρθρα του, με τα οποία ζητούσε μια ειρηνική επανάσταση. Στις προτάσεις του περιλαμβάνονταν η επιβολή φόρου εισοδήματος και η μείωση δασμών. Οι δύο εφημερίδες οργάνωσαν τον Ιούνιο και Ιούλιο 1909 «δημοψηφίσματα» μεταξύ των αναγνωστών τους, τα οποία φαίνεται ότι είχαν καλή ανταπόκριση. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα δεν είναι λοιπόν περίεργο που η συνωμοτική ομάδα των υπαξιωματικών είχε αποφασίσει, πριν από το κίνημα, να δημιουργήσει πολιτικές οργανώσεις βάσης στις λαϊκές συνοικίες της Αθήνας. Η προσπάθεια ξεκίνησε καθυστερημένα και δεν οργανώθηκε καλά, αλλιώς τα γεγονότα του 1909 ίσως να προσανατολίζονταν προς ριζοσπαστικότερες εξελίξεις. Αυτά ήταν, συμπερασματικά, τα κοινωνικο-οικονομικά αίτια της λαϊκής κατακραυγής κι έτσι εκδηλώνονταν. Το σκληρό πυρήνα των επίδοξων επαναστατών σχημάτιζαν οι μικροαστοί, κυνηγημένοι από τους φόβους και την ανασφάλεια, και οι εργάτες, θύματα της πιο ανεξέλεγκτης εκμετάλλευσης. Στον περίγυρό του σάλευαν οι εξαθλιωμένες μάζες των μεταναστών που περίμεναν στην Αθήνα την ημέρα της αναχώρησής τους. Στους μήνες ή στα χρόνια που περνούσαν ανάμεσα στον ερχομό τους στην Αθήνα και το ξενιτεμό τους, οι επίδοξοι μετανάστες έχυναν το φαρμάκι τους στο ήδη δηλητηριασμένο κοινωνικό κλίμα της πρωτεύουσας και ήταν οι εύκολοι σύμμαχοι των μικροαστών και των εργατών. Τα οικονομικά αίτια της αγανάκτησης και της επιθετικότητας όλων αυτών των ανθρώπων δημιούργησαν έτσι την κοινωνική βάση για τον διστακτικό λαϊκισμό των στρατιωτικών. ΘΕΜΑ 1 Γ. ερτιλή, Κοινωνικός μετασχηματισμός και στρατιωτική εισβολή (1880-1909) σσ.200-202 Βλ. σχολ. βιβλίο, σελ.84-88 «Κατά την περίοδο της διακυβέρνησης της χώρας από τον Χαρίλαο Τρικούπη έχοντας επιτύχει τις επιδιώξεις του.» α) Τα αίτια της κατακραυγής που αποτέλεσε τη βάση του κινήματος των στρατιωτικών στο Γουδί ήταν: 1. Η δυσαρέσκεια του συνόλου, σχεδόν του πληθυσμού λόγω της φορολογικής τους επιβάρυνσης. Η φορολογική πολιτική έπληττε κυρίως τα μεσαία στρώματα, τους Φροντιστήρια Εν-τάξη Σελίδα 4 από 7
μικροαστούς και τους αγρότες. Η δυσαρέσκεια ήταν έντονη και έκδηλη στον αγροτικό πληθυσμό. 2. Η διάψευση του οράματος του Τρικούπη για ένα οικονομικά αναπτυγμένο και ισχυρό στη διεθνή σκηνή κράτος. 3. Η απογοήτευση των αστών και των διανοούμενων λόγω της γενικότερης κατάστασης και της αναποτελεσματικότητας του κράτους, το οποίο χαρακτηριζόταν από μια βραδυκίνητη γραφειοκρατία. 4. Η μεγάλη δυσαρέσκεια που επικρατούσε και σε μεγάλο μέρος των μικροκαλλιεργητών. 5. Η χρεοκοπία του 1893. 6. Η ταπεινωτική ήττα του 1897 αποτελούσε όνειδος για τον ελληνικό στρατό και ιδιαίτερα για τους αξιωματικούς του, οι οποίοι διαπίστωσαν πόσο διαλυτική για το στράτευμα ήταν η παρουσία του διαδόχου και των πριγκίπων σ αυτό. 7. Η κυριαρχία ανίκανων ανθρώπων της παραδοσιακής ολιγαρχίας στην πολιτική ζωή. 8. Η κρίση εμπιστοσύνης προς τα πολιτικά κόμματα, τα οποία δε λειτούργησαν ως μεταρρυθμιστικοί φορείς. Οι άνθρωποι πίστευαν ότι οι θεσμοί και τα κόμματα δεν ήταν ικανά να υλοποιήσουν τις επιθυμίες τους. β) Η δυσαρέσκεια του ελληνικού λαού για την οικονομική δυσπραγία και πολιτική λειτουργία μετά το 1893 εκφράστηκε με 1. Αναταραχή στην ύπαιθρο. 2. Ένοπλες διαδηλώσεις από σταφιδοπαραγωγούς σε όλη τη διάρκεια πριν από το κίνημα στο Γουδί. 3. Εξέγερση, κάπως οπερετική, στη Σπάρτη το 1909. 4. Κινητοποιήσεις των φοιτητών υποβολή δήλωσης προς τα ανάκτορα με την οποία ζητούσαν βασιλική επέμβαση για την πάταξη της ανικανότητας και της διαφθοράς των κομμάτων. 5. Αρθρογραφία του Τύπου. Ο ρόλος αυτών των μορφών έκφρασης ήταν πολύ σημαντικός. Η αναταραχή στην ύπαιθρο ενθάρρυνε τις επαναστατικές τάσεις των αστικών κατώτερων τάξεων. Η δραστηριοποίηση των μικροαστικών στρωμάτων στην Αθήνα τροφοδοτούσε την αναταραχή στην πόλη. Οι κινητοποιήσεις των φοιτητών δυναμώνουν τη λαϊκή δυσαρέσκεια. Η αρθρογραφία των εφημερίδων διαφωτίζει την κοινή γνώμη. Μέσα σ ένα τέτοιο κλίμα δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για την εκδήλωση του κινήματος του Στρατιωτικού Συνδέσμου. γ) Σχολικό βιβλίο σελ. 88 «Υπό την πίεση του Συνδέσμου έχοντας επιτύχει τις επιδιώξεις του.» 2. ιαβάστε προσεκτικά την παρακάτω πηγή και, σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις, απαντήστε στις ερωτήσεις: α. Ποιοι λόγοι οδήγησαν τη νέα γενιά να αποστασιοποιηθεί από την προηγούμενη γενιά και τα κόμματα που την εξέφραζαν; β. Να καταγράψετε τα αιτήματα που διατύπωνε η νέα γενιά και τους πολιτικούς που εξέφραζαν με την πολιτική τους δράση αυτά τα αιτήματα. Mονάδες 25 Φροντιστήρια Εν-τάξη Σελίδα 5 από 7
«Οι αυλικές κυβερνήσεις μεταξύ 1843 και 1862 που σχηματίστηκαν από αφοσιωμένους στο στέμμα, όπως τους ονόμασαν ειρωνικά οι φιλελεύθεροι, κι επιβλήθηκαν απ το βασιλιά, εγκαταλείπουν στην πραγματικότητα το Σύνταγμα. Απ το άλλο μέρος, ο θάνατος ή η αποχώρηση απ την πολιτική ζωή των αρχηγών των τριών κομμάτων ρωσικού, γαλλικού, αγγλικού, αλλάζουν το πολιτικό κλίμα. Η νέα γενιά, με την πανεπιστημιακή νεολαία επικεφαλής, ποτισμένη με φιλελεύθερες ιδέες, θεωρεί ότι το αντιφάρμακο της πολιτικής διαφθοράς θα ήταν η εφαρμογή του δυτικού κοινοβουλευτισμού. Οι εκλογές του 1859 κι η Βουλή που πρόκυψε απ αυτές αποτελούν σημαντικό σταθμό στην πολιτική ζωή της νεότερης Ελλάδας, γιατί, απ το ένα μέρος, το ανοικτά αντιδυναστικό πνεύμα της νέας γενιάς μπαίνει για πρώτη φορά στη Βουλή με τον Επ. εληγιώργη, κι από το άλλο, αποκαλύπτεται με τις εκλογές η έλλειψη συνοχής του παλιού πολιτικού κόσμου, που ήταν ευνοϊκά διατεθειμένος απέναντι στο στέμμα.» Νίκος Σβορώνος, επισκόπηση της νεοελληνικής ιστορίας, σελ.94-95 2: α. Αιτίες αλλαγής του πολιτικού σκηνικού στα μέσα του 19 ου αιώνα Σχολικό βιβλίο Η νέα γενιά βίωνε τις ραγδαίες αλλαγές στην ελληνική κοινωνία λόγω των συχνών πολιτικών μεταβολών και της οικονομικής και τεχνικής ανάπτυξης, που ακολουθούσαν πρωτόγνωρους ρυθμούς: αυξήθηκε ο αστικός πληθυσμός, ο οποίος βρισκόταν πιο κοντά στα κέντρα λήψης των αποφάσεων και είχε μεγαλύτερη δυνατότητα ενημέρωσης για τις εξελίξεις. Εντυπωσιακή ήταν και η μείωση των αναλφάβητων στον ανδρικό πληθυσμό, ενώ η σχετικά γρήγορη διάδοση της παιδείας αύξησε τις κοινωνικές εντάσεις Στοιχεία από τις πηγές Οι αυλικές κυβερνήσεις, αφοσιωμένες στο βασιλιά, εγκατέλειψαν ουσιαστικά το Σύνταγμα την περίοδο 1843-1862 Αλλαγή του πολιτικού κλίματος λόγω του θανάτου ή της αποχώρησης των αρχηγών και τριών κομμάτων. Η νέα γενιά έχει επικεφαλής την πανεπιστημιακή νεολαία, ποτισμένη με φιλελεύθερες ιδέες. Φροντιστήρια Εν-τάξη Σελίδα 6 από 7
και τις απαιτήσεις των ανθρώπων: ακόμη και οι ημιμαθείς επέκριναν τις δυσλειτουργίες του κράτους και την καθυστέρηση σε σχέση με τη ύση, ενώ εντάθηκε η επιθυμία για συμμετοχή στα πολιτικά κόμματα. Θεωρούσαν το βασιλιά πολιτικά ατάλαντο, ενώ αυξανόταν η δυσαρέσκεια για την οικονομική δυσπραγία. β. Νέα αιτήματα που αναδύονται από την αλλαγή του πολιτικού σκηνικού Σχολικό βιβλίο Ελεύθερες εκλογές, φορολογική μεταρρύθμιση με στόχο την ελάφρυνση των αγροτών, κρατικές επενδύσεις σε έργα υποδομής, ίδρυση αγροτικών τραπεζών, απλούστερη διοίκηση. Τα αιτήματα αυτά εξέφραζε σε μεγάλο βαθμό με την πολιτική του δράση ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος. Στοιχεία από τις πηγές Η νέα γενιά θεωρεί πως το αντιφάρμακο της πολιτικής διαφθοράς θα ήταν η εφαρμογή του δυτικού κοινοβουλευτισμού. Οι εκλογές του 1859 είναι σημαντικός σταθμός στα πολιτικά πράγματα, καθώς για πρώτη φορά μπαίνει στο κοινοβούλιο η νέα γενιά που εκπροσωπείται από τον Επαμεινώνδα εληγιώργη και εκφράζει το αντιδυναστικό πνεύμα ενώ, ταυτόχρονα, αποδεικνύεται η έλλειψη συνοχής του παλιού πολιτικού κόσμου. Φροντιστήρια Εν-τάξη Σελίδα 7 από 7