Πανελλήνιες Εξετάσεις Ημερήσιων Γενικών Λυκείων Εξεταζόμενο Μάθημα: Αρχαία Ελληνικά Προσανατολισμού, Ημερομηνία: 18 Μαΐου 2016 Απαντήσεις Θεμάτων

Πανελλήνιες Εξετάσεις Ημερήσιων Γενικών Λυκείων Εξεταζόμενο Μάθημα: Αρχαία Ελληνικά Προσανατολισμού, Ημερομηνία: 18 Μαΐου 2016 Απαντήσεις Θεμάτων Α1. Με ανάλογο τρόπο γίνονται και οι οικοδόμοι και όλοι οι άλλοι τεχνίτες. Δηλαδή χτίζοντας με καλό τρόπο σπίτια θα γίνουν καλοί οικοδόμοι, όμως χτίζοντας με κακό τρόπο, κακοί. Γιατί, αν δε συνέβαιναν έτσι τα πράγματα, καθόλου δε θα χρειαζόταν ο δάσκαλος, αλλά όλοι οι τεχνίτες θα ήταν καλοί ή κακοί από τη γέννησή τους. Το ίδιο λοιπόν συμβαίνει και με τις αρετές. Δηλαδή κάνοντας όσα γίνονται κατά τις μεταξύ μας σχέσεις γινόμαστε άλλοι δίκαιοι και άλλοι άδικοι, ενώ κάνοντας όσα έχουν μέσα τους το στοιχείο του φόβου και συνηθίζοντας σιγά σιγά να φοβόμαστε ή να έχουμε θάρρος γινόμαστε άλλοι ανδρείοι και άλλοι δειλοί. Το ίδιο συμβαίνει και με τις επιθυμίες και την οργή δηλαδή άλλοι γίνονται εγκρατείς και πράοι, ενώ άλλοι ακόλαστοι και οργίλοι, με το να συμπεριφέρνονται σ αυτά άλλοι με αυτόν το συγκεκριμένο τρόπο και άλλοι με τον άλλο. Με δυο λόγια λοιπόν τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας διαμορφώνονται με την επανάληψη όμοιων ενεργειών. Γι αυτό και πρέπει να προσδίδουμε μιαν ορισμένη ποιότητα στις ενέργειες μας, επειδή με αυτών των ενεργειών τις διαφορές είναι αντίστοιχα τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας. Β1. «καὶ διαφέρει τούτῳ πολιτεία πολιτείας ἀγαθὴ φαύλης»: Ο Αριστοτέλης υποστήριξε ότι η ηθική αρετή δεν υπάρχει στον άνθρωπο εκ φύσεως αλλά καλλιεργείται με την ηθική πράξη. Για να στηρίξει αυτή την άποψή του φέρνει τώρα ένα επιχείρημα από τον χώρο της πολιτικής σαν μαρτυρία. Το επιχείρημα αυτό είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν οι νομοθέτες, με την προϋπόθεση βέβαια ότι προσπαθούν με τον εθισμό στις καλές πράξεις, να κάνουν τους πολίτες να αποκτήσουν την ηθική αρετή. Πρόθεση και στόχος τους είναι η επιδίωξη του καλού των πολιτών. Άλλοι από τους νομοθέτες πετυχαίνουν το στόχο τους μέσω των νόμων, άλλοι όμως θεσπίζουν τέτοιους νόμους, με τους οποίους δεν γίνεται σωστά ο εθισμός, με αποτέλεσμα οι νομοθέτες να αποτυχαίνουν και να μην ασκούν τους πολίτες έτσι ώστε να αποκτήσουν την ηθική αρετή. Η επιτυχία ή η αποτυχία στο εθίζειν τους πολίτες είναι και η αιτία που διαφοροποιεί τα πολιτεύματα σε καλά και λιγότερό καλά. Αν η ηθική αρετή υπήρχε εκ φύσεως στον άνθρωπο, θα ήταν άτοπο οι νομοθέτες να προσπαθούν να εθίσουν τους πολίτες στην αρετή. Το άτομο δεν λειτουργεί μόνο του αλλά ως μέρος ενός συνόλου. Και η ηθική αρετή είναι γνώρισμα του πολίτη ως μέλους του συνόλου. Γι αυτό οι νομοθέτες με τους νόμους εξασκούν τους πολίτες στην ηθική αρετή. Ο Αριστοτέλης εξετάζοντας το θέμα της ηθικής αρετής αναφέρει τα πολιτεύματα και τα διακρίνει σε καλά και λιγότερο καλά και φαίνεται να μην έχει σχέση με το θέμα. Ο Αριστοτέλης όμως αναφέρει τα πολιτεύματα και συνδέει την αξία τους με την αρετή σελ. 1

των πολιτών που την κατακτούν με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιτυχία, ανάλογα με τη συμβολή των νομοθετών. Η κανονική σειρά των λέξεων θα ήταν: διαφέρει πολιτεία αγαθή πολιτείας φαύλης και όχι πολιτεία πολιτείας αγαθή φαύλης. Αιτία γι αυτό ίσως είναι το γεγονός ότι τα κείμενα του Αριστοτέλη είναι προσωπικές σημειώσεις και έτσι μερικά σημεία υπάρχουν χαρακτηριστικά του προφορικού λόγου. Το επίθετο φαύλος έχει διαφορετική σημασία από την κανονική που σημαίνει ευτελής, ασήμαντος, κακός. Ο Αριστοτέλης όταν μιλά για φαυλήν πολιτεία εννοεί όχι το κακό πολίτευμα αλλά το λιγότερο καλό, ο κατώτερο. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχουν κακά πολιτεύματα αλλά όλα είναι καλά άλλα σε μεγαλύτερο και άλλα σε μικρότερο βαθμό και αυτό εξαρτάται από την επιτυχία της προσπάθειας των νομοθετών να εθίσουν τους πολίτες στην αρετή. Ο βαθμός επιτυχίας είναι το κριτήριο της διάκρισης της πολιτείας σε αγαθήν και φαύλην. «καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται»: Όσο αφορά τον τρόπο με τον οποίο πραγματώνεται η ηθική αρετή, επιμένει ότι για την κατάκτησή της προηγείται η πράξη, η επανάληψη, η άσκηση, ο εθισμός. Έτσι κάθε μορφή ηθικής αρετής, είτε αυτή γίνεται είτε φθείρεται, έχει ως αφετηρία της τις ίδιες αιτίες και τα ίδια μέσα. Το αντιθετικό ζεύγος γίνεται φθείρεται παραπέμπει στο αντιθετικό ζεύγος των φιλοσοφικών εννοιών γένεσις φθορά. Υπάρχει και έργο του Αριστοτέλη με τον τίτλο Περί γένεσεως και φθοράς. Έτσι για συγκεκριμένους λόγους και με την κατάλληλη άσκηση οι άνθρωποι κατακτούν την αρετή και ακριβώς για τους αντίθετους λόγους και με την ακατάλληλη άσκηση η αρετή εκφυλίζεται. Ο Αριστοτέλης εννοεί μάλλον μια διαδικασία «δόμησης» και «αποδόμησης» της αρετής ενισχύοντας τη θέση του για τον επίκτητο χαρακτήρα της. Τα ρήματα «γίνεται φθείρεται» μας παραπέμπουν στο θεμελιώδες αντιθετικό ζεύγος της φιλοσοφικής σκέψης «γένεσις φθορά». Για τον Αριστοτέλη, αυτή ήταν μια φυσική διαδικασία μονόδρομη: γένεση -> αύξηση -> τελείωση -> παρακμή -> φθορά (αποδίδεται έργο στον Αριστοτέλη με τίτλο Περί Γενέσεως και Φθοράς). Αυτή, λοιπόν, η διαδικασία ακολουθείται και στις ηθικές αρετές. Κάθε αρετή για τους ίδιους λόγους και χρησιμοποιώντας τα ίδια μέσα γεννιέται και με την καλή εξάσκηση κατακτιέται, ενώ με την κακή εξάσκηση χάνεται.. Τα πάντα ακολουθούν αυτή τη φυσική πορεία από τη γέννηση στη φθορά. Η αρετή, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, κινείται ανάμεσα στη γένεση και στη φθορά. Η γένεση συντελείται με την άσκηση. Οι άνθρωποι γίνονται αγαθοί εθιζόμενοι στα αγαθά. Μόνο που τώρα προσθέτει ένα νέο στοιχείο: το εὖ ή το κακῶς. Η αντίθεση ανάμεσα στα ρήματα γίνεται φανερή με την παρουσία των επιρρημάτων εὖ ή το κακῶς. Δεν αρκεί δηλαδή η εξάσκηση για την απόκτηση της ηθικής αρετής. Πρέπει αυτή να γίνεται με σωστό τρόπο, δηλαδή με την εφαρμογή ηθικών κανόνων, διαφορετικά δεν αποκτιέται η ηθική αρετή και οι άνθρωποι γίνονται κακοί. «ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται»: Η λέξη παράγεται από το θέμα του ρήματος έχω και σημαίνει όχι μόνο την ενέργεια αλλά και αυτό που την ακολουθεί, η σελ. 2

μόνιμη ιδιότητα που προκύπτει από συνήθεια ή από άσκηση και μ αυτή τη σημασία τη χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης, δίνοντάς της ηθικό περιεχόμενο Είναι τα μόνιμα ηθικά χαρακτηριστικά καλά ή κακά. Στα νέα ελληνικά η λέξη έχει κυρίως ψυχολογικό περιεχόμενο και είναι η συνήθεια ως αποτέλεσμα επανάληψης, μάθησης ή συνεχούς επίδρασης του ίδιου παράγοντα. Οι έξεις, όπως και οι αρετές, δεν υπάρχουν εκ φύσεως, αλλά είναι αποτελέσματα κάποιων ενεργειών. Η ενεργητική και επαναληπτική σημασία της λέξης έξις, τα ρήματα γινόμεθα και γίνονται, οι μετοχές πράττοντες και εθιζόμενοι που εκφράζουν ενέργεια καθώς και το ότι τα ρήματα και οι μετοχές βρίσκονται σε χρόνο ενεστώτα που δηλώνει συχνή επανάληψη της ενέργειας, όλα αυτά δείχνουν το βαθμιαίο τρόπο κατάκτησης της αρετής. Ο εθισμός σε διάφορες συμπεριφορές διαμορφώνει και τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα. Ο εθισμός έχει παιδαγωγική αξία, αξία για την αγωγή του ατόμου. Έχει μεγάλη σημασία πώς θα συνηθίσουν τα παιδιά να ενεργούν σωστά ή όχι από ηθική άποψη για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας τους. Ο Αριστοτέλης τονίζει ακόμα ότι ο εθισμός πρέπει να ξεκινά από μικρή ηλικία, γιατί αυτή είναι πιο κατάλληλη για να καταγραφούν στη ψυχή του παιδιού στοιχεία του χαρακτήρα του και να αρχίσει η διαμόρφωση της ηθικής του συνείδησης πριν επιδράσουν άλλα στοιχεία. Εξάλλου γι αυτή τη διαδικασία απαιτείται χρόνος, και γι αυτό πρέπει να ξεκινήσει το ταχύτερο δυνατό. Το να θεωρεί όμως ότι ο εθισμός είναι το παν, είναι λίγο ακραίο και παραμερίζει την αξία άλλων παραγόντων. Για να τονίσει την μεγάλη σημασία του εθισμού για τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, εγκαταλείπει τη λιτότητα του λόγου του και χρησιμοποιεί συσσωρευτικά εκφραστικά μέσα: σχήμα άρσης και θέσης(ου μικρόν, αλλά πάμπολυ), σχήμα υπερβολής (το παν), κλιμάκωση (πολύ πάμπολυ το παν). Β2. Α) Θέμα Το θέμα του κειμένου είναι η σημασία της ηθικής πράξης για την απόκτηση της ηθικής αρετής. Δομή 1. Τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα ανάλογα με τις πράξεις. α) Δίκαιοι άδικοι ως προς τις σχέσεις τους με τους άλλους. β) Ανδρείοι δειλοί ανάλογα με τη στάση τους απέναντι σε όσα προξενούν φόβο. γ) Σώφρονες ακόλαστοι ως προς τον τρόπο που αντιμετωπίζουν τις επιθυμίες. δ) Πράοι οργίλοι από τη στάση τους απέναντι σε ότι προξενούν οργή. σελ. 3

2. Αναλογία των πράξεων και των έξεων. 3. Η μεγάλη παιδαγωγική σημασία του εθισμού. Με δύο τρόπους συμπεριφέρεται ο άνθρωπος σε διάφορους τομείς ή σε διάφορες περιπτώσεις της καθημερινής ζωής. Με τον ένα τρόπο αποκτά αρετές, με τον άλλο όχι. Οι δύο διαφορετικοί τρόποι συμπεριφοράς μέσα στο κείμενο εκφράζονται με αντιθετικά ζεύγη και με τα δύο ούτωσι που αναφέρονται το ένε στο ζεύγος σώφρονες ακόλαστοι και το άλλο στο ζεύγος πραοι οργίλοι. Με την αναλογική μέθοδο καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι όχι μόνο οι αρετές, αλλά και τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα διαμορφώνονται το καθένα με όμοιους τρόπους συμπεριφοράς που επαναλαμβάνονται. Γι αυτό το λόγο θα πρέπει να υπάρχει μια ορισμένη ποιότητα στη συμπεριφορά για αν μπορεί ο άνθρωπος να αποκτά την ηθική αρετή. Την ποιότητα της συμπεριφοράς την επιλέγει το ίδιο το άτομο και έτσι έχει την ευθύνη το ίδιο το άτομο για τις πράξεις του και την κατάκτηση ή όχι της αρετής. Μπορεί όμως να συμβαίνει και το αντίθετο, να απορρέουν δηλαδή από τις έξεις οι αντίστοιχες ενέργειες. Ο ρόλος των τριών λέξεων «Οὕτω δὴ καὶ» είναι εισαγωγικός στο νέο επιχείρημα του Αριστοτέλη. Δηλώνει ότι όσα θα πει είναι συνέχεια των προηγούμενων. Μάλιστα δεν πρόκειται για απλή συνέχεια αλλά για αναλογία με όσα αναφέρθηκαν προηγουμένως. Συγκεκριμένα, το τροπικό επίρρημα «οὕτω», είναι ομοιωματικό προς τα προηγούμενα και δηλώνει αναλογική θεώρηση του θέματος που ακολουθεί. Ό,τι συμβαίνει με τις τέχνες το ίδιο θα δηλωθεί τώρα πως συμβαίνει με τις αρετές. Ο φιλόσοφος χρησιμοποιεί δηλαδή σ αυτή την ενότητα αναλογικό συλλογισμό (αναλογική σύνδεση των εννοιών τέχνη και αρετή): όπως για την εκμάθηση των τεχνών είναι απαραίτητος ο εθισμός σε κατάλληλες ενέργειες, έτσι και για την κατάκτηση των ηθικών αρετών έχει σημασία η επανάληψη ίδιων πράξεων («ὁμοίων ἐνεργειῶν»). Με τον συμπερασματικό σύνδεσμο «δὴ» ανακεφαλαιώνονται τα προηγούμενα, ενώ ο μεταβατικός σύνδεσμος «καὶ» λειτουργεί προσθετικά για να εισάγει το νέο επιχείρημα, με το οποίο δείχνει ότι και στις αρετές ισχύει το ίδιο που συμβαίνει στις τέχνες. Όπως η κατάλληλη ή η ακατάλληλη άσκηση κάνει τον τεχνίτη καλόν ή κακόν αντίστοιχα, έτσι και η ποιότητα του εθισμού στον χώρο των αρετών καθορίζει την ποιότητα των αποκτημένων αρετών. Η συλλογιστική του Αριστοτέλη μεταβαίνει από την καθημερινή ζωή και τα αντίστοιχα παραδείγματα στον χώρο των συναισθημάτων, με την επανάληψη των οποίων και πάλι οριστικοποιούνται τα σταθερά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης ψυχής. Β) Ό,τι συμβαίνει με την εκμάθηση των τεχνών συμβαίνει και με την κατάκτηση των αρετών. Αυτό φαίνεται και από τα παραδείγματα που αντλούνται από διάφορους τομείς συμπεριφοράς του ανθρώπου. Έτσι: Στον τομέα των διαπροσωπικών σχέσεών μας άλλοι γίνονται δίκαιοι και άλλοι άδικοι, ανάλογα με τον τρόπο που συμπεριφέρονται στους άλλους. σελ. 4

Απέναντι σε όσα προξενούν φόβο άλλοι συνηθίζουν να φοβούνται και έτσι γίνονται δειλοί, άλλοι συνηθίζουν να δείχνουν θάρρος και έτσι γίνονται γενναίοι. Ως προς τις επιθυμίες άλλοι συνηθίζουν να τις αντιμετωπίζουν συγκρατημένοι και έτσι γίνονται εγκρατείς, άλλοι υποκύπτουν σ αυτές και γίνονται ακόλαστοι Ως προς τις ενέργειες ή τα γεγονότα που προξενούν οργή, άλλοι τα αντιμετωπίζουν ήρεμα και γίνονται πράοι, άλλοι τα αντιμετωπίζουν βίαια και γίνονται οργίλοι. Έτσι τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα του ανθρώπου τα διαμορφώνει η επανάληψη ενεργειών. Γι αυτό τον λόγο πρέπει να προσδίδει μια καλή ποιότητα στις ενέργειές του για να υπάρχουν ποιοτικά στοιχεία στον χαρακτήρα του. Αφού η διαμόρφωση των μόνιμων στοιχείων του χαρακτήρα προκύπτει από την ποιότητα των ενεργειών, έχει πολύ μεγάλη σημασία για την αγωγή των παιδιών να τα εθίζουμε από πολύ μικρή ηλικία σε κάποιον τρόπο συμπεριφοράς. Και αυτός ο εθισμός είναι το παν για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα. Η θεώρηση το Αριστοτέλη ως «μανθάνειν δια του πράττειν» έχει χρησιμοποιηθεί από πολλούς σύγχρονους παιδαγωγούς και κοινωνιολόγους (π.χ. John Dewey) κάτι που καταδεικνύει τη σημαντικότητά της και τη διαχρονική της εμβέλεια στην ηθικοπολιτική διαμόρφωση του ανθρώπου. Μέσα από τις διάφορες περιπτώσεις της καθημερινής ζωής ο άνθρωπος αποκτά ή όχι ηθικές αρετές ανάλογα με τη στάση του, με τη συμπεριφορά του, και τις πράξεις του. Ο Αριστοτέλης αναφέρεται όχι μόνο στις αρετές αλλά και στα αντίθετά τους και δίνονται τέσσερα αντιθετικά ζεύγη. Έτσι ανάλογα με τη συμπεριφορά στις διάφορες περιπτώσεις της καθημερινής ζωής οι άνθρωποι γίνονται: Στις σχέσεις τους: δίκαιοι ή άδικοι Μπροστά στο φόβο: ανδρείοι ή δειλοί Στις επιθυμίες: σώφρονες ή ακόλαστοι Σε όσα προξενούν οργή: πράοι ή οργίλοι Σώφρονες είναι οι εγκρατείς, αυτοί που αντιστέκονται στις επιθυμίες τους και τις χαλιναγωγούν και κρατούνται μακριά από σωματικές ηδονές. Ενώ ακόλαστοι είναι εκείνοι που ενδίδουν στις επιθυμίες και τις σωματικές ηδονές. Δίπλα στο αντιθετικό ζεύγος ανδρείοι δειλοί υπάρχει και το αντιθετικό ζεύγος φοβείσθαι θαρρειν. Αξιοσημείωτο είναι το χιαστό σχήμα με το οποίο παρουσιάζονται με έμφαση οι δύο αρετές. Οι άνθρωποι είναι δίκαιοι ή άδικοι ανάλογα με τις πράξεις τους, με τη συμπεριφορά τους, στο πλαίσιο των διαπροσωπικών σχέσεων και της κοινωνικής ζωής και άρα η δικαιοσύνη είναι αρετή με κοινωνική διάσταση. Υπάρχουν όμως και άλλες αρετές που σελ. 5

έχουν κοινωνικό χαρακτήρα, γιατί οποιαδήποτε συμπεριφορά του ανθρώπου έχει αντανάκλαση στον κοινωνικό περίγυρο, που προσδιορίζει κατά πόσο οι πράξεις είναι ηθικές και αποδίδει ηθικούς χαρακτηρισμούς. Συνεπώς, ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι διαχειρίζονται τα πεδία εκδήλωσης της συμπεριφοράς τους είναι καθοριστικός για την ηθική ποιότητά τους. Οι ηθικές πράξεις επομένως επιδρούν στην ανθρώπινη προσωπικότητα και την ηθικοποιούν. Καλό είναι να επισημανθεί ότι ο Αριστοτέλης με το «ἐν αὐτοῖς», το οποίο είναι ουδετέρου γένους, αναφέρεται στους τομείς συμπεριφοράς των ανθρώπων και όχι στους ίδιους τους ανθρώπους. Συγκεκριμένα, αναφέρεται στο «ἐν τοῖς συναλλάγμασι», στο «ἐν τοῖς δεινοῖς», στο «περὶ τὰς ἐπιθυμίας» και στο «περὶ τὰς ὀργάς». Β3. Η σημασία της Ακαδημίας βρίσκεται ακριβώς στο γεγονός ότι ήταν το σημείο συνάντησης σημαντικών λογίων της εποχής, που διατηρώντας και μέσα στα πλαίσια της Ακαδημίας ο καθένας τη δική του προσωπικότητα, το δικό του επιστημονικό "πιστεύω", προωθούσαν όλοι μαζί την επιστημονική έρευνα παίρνοντας ο ένας από τον άλλο χρήσιμες παρορμήσεις και επιδρώντας θετικά ο ένας στον άλλον. Ένας τέτοιος λόγιος τον οποίο είχε την τύχη να συναντήσει ο Αριστοτέλης στην Ακαδημία, όταν ήρθε να σπουδάσει σ' αυτήν, ήταν ο Εύδοξος από την Κνίδο. Ο νεαρός, τότε, αυτός επιστήμονας ήταν μια από τις πιο προικισμένες προσωπικότητες της αρχαιότητας. Ήταν μαθηματικός, αστρονόμος και γεωγράφος, και ο Πλάτωνας δεν δίστασε καθόλου να του εμπιστευθεί, κατά τη διάρκεια της απουσίας του, τη διεύθυνση της σχολής του. Δεν ήταν λοιπόν μόνο τυχερός ο νεαρός Σταγειρίτης που «βρέθηκε», όπως είπε ένας αριστοτελιστής των ημερών μας, «την πιο κατάλληλη στιγμή στον πιο σωστό τόπο, εκεί δηλαδή όπου υπήρχαν οι κατάλληλοι άνθρωποι που θα μπορούσαν να γονιμοποιήσουν με έναν εντελώς ξεχωριστό τρόπο τη σκέψη του βοηθώντας την να απλώσει μέσα σε σύντομο χρόνο τα δικά της φτερά» πιο σημαντικό θα πρέπει να θεωρηθεί το γεγονός ότι με την απουσία του Πλάτωνα ο Αριστοτέλης είχε, από την πρώτη στιγμή, την ευκαιρία να δεχτεί εκείνην ακριβώς την επίδραση που πρέπει να ανταποκρινόταν πολύ αμεσότερα στη δική του ψυχοσύνθεση, την απόλυτα σχεδόν θετική και επιστημονική, την ελάχιστα οπωσδήποτε ποιητική (τέτοια ήταν κατά βάση η ψυχοσύνθεση του Πλάτωνα). Β4. γηγενής γινόμενον ἐσθλός ἐστίν μισαλλοδοξία συναλλάγμασι δέος δειλοί/ δεινοῖς στρεβλός ἀναστρέφεσθαι ΑΔΙΔΑΚΤΟ Γ1. σελ. 6

Μου φαίνεται, είπα εγώ, ότι αναφέρεις ως ικανοποιητικό αποδεικτικό στοιχείο, ότι η τέχνη να γράφει κανείς λόγους δεν είναι εκείνη που θα έκανε ευτυχισμένο κάποιον αν την κατείχε. Κι όμως εγώ νόμιζα πως κάπου εδώ θα εμφανιζόταν η επιστήμη την οποία τόση ώρα αναζητούμε. Γιατί πραγματικά οι άνθρωποι αυτοί που γράφουν τους λόγους, όταν συναναστρέφομαι μαζί τους, μου δίνουν την εντύπωση, Κλεινία, πως είναι υπερβολικά σοφοί και η ίδια η τέχνη τους κάτι θαυμάσιο και σπουδαίο. και όμως αυτό δεν είναι καθόλου παράδοξο: γιατί αυτή αποτελεί μέρος της τέχνης των μάγων και (είναι) ελάχιστα κατώτερη από εκείνη, αφού αυτή γοητεύει φίδια, αράχνες, σκορπιούς και άλλα θηρία, καθώς και αρρώστιες, ενώ η άλλη τυχαίνει να γοητεύει και να ανακουφίζει και δικαστές και μέλη της εκκλησίας του δήμου και άλλα πλήθη. Γ2. ἔφην: φάτε κτησάμενος: ἐκτῶ τις: τινῶν εὐδαίμων: εὔδαιμον ᾤμην: ᾠήθη φανήσεσθαι: πεφάνθω πάλαι: παλαίτερον κήλησις: κήλησι τυγχάνει: τύχοιεν οὖσα: ἐσομέναις Γ3. α. μοι: δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου από το ρήμα δοκεῖς εὐδαίμων: Κατηγορούμενο στο τις μέσω του συνδετικού ρήματος ἄν εἴη ἥν: Αντικείμενο στο ρήμα ζητοῦμεν ἐκείνης: γενική συγκριτική από το επίθετο ὑποδεεστέρα οὖσα: κατηγορηματική μετοχή που αναφέρεται στο υποκείμενο (ἡ δε) του ρήματος τυγχάνει β. σελ. 7

κτησάμενος: επιρρηματική υποθετική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο (τις) του ρήματος ἄν εἴη Αναλύεται σε δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση (λανθάνων υποθετικός λόγος) Υ εἴ τις κτήσαιτο (εἴ + ευκτική) Α. εὐδαίμων ἄν εἴη (δυνητική ευκτική) Εκφέρεται με ευκτική που δηλώνει την απλή σκέψη του λέγοντος ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Βαβούρας Ηλίας σελ. 8