ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΟΥ ΕΓΙΡΔΙΡ ΤΗΣ ΠΙΣΙΔΙΑΣ ΤΟ ΝΗΣΙ της Πισιδίας υπήρξε μία από τις ωραιότερες και ανθηρότερες οικονομικά κοινότητες της. Μαζί με τη Σπάρτη αποτελούσαν ουσιαστικά μια κοινότητα, παρά τη σημαντική - για την εποχή εκείνη - απόσταση που τις χώριζε. Η αδελφική αυτή σχέση, που γινόταν αισθητή τους δύο τελευταίους αιώνες ιδιαίτερα, διατηρήθηκε ως τον ξεριζωμό του 1922. Το Νησί ήταν γεωγραφικό προσάρτημα της πόλεως του Εγιρδήρ που ανήκε στη διοίκηση της Σπάρτης. Την πόλη αυτή ταυτίζουν πολλοί ιστορικοί με την αρχαία Πρόσταιννα, πόλη στις όχθες της ομώνυμης λίμνης, εξαιρετικά καλά οχυρωμένης. 1979 - Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΠΙΣΙΔΙΑΣ (ΛΙΜΝΗ ΤΟΥ EGRIDIR) ΔΙΠΛΑ ΣΤΑ ΕΡΕΙΠΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ (ΦΩΤ. Β. Η. ΒΟΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ) Εκτός των άλλων αρχαιολογικών και ιστορικών επιχειρημάτων επικαλούνται και την ανακάλυψη ενός νομίσματος που βρέθηκε στις εκεί ανασκαφές, με την επιγραφή: ΠΡΟΣΤΑΝΝΑΙΩΝ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΚΜΗ
Η πόλη του Εγιρδήρ είναι χτισμένη στη νοτιοδυτική όχθη της ομώνυμης λίμνης μιας από τις ωραιότερες στον κόσμο σε υψόμετρο 940 μ. στην αιχμή μιας μακρόστενης χερσονήσου. Στην κοινότητα του Εγιρδήρ υπάγονται και τα δύο νησιά της λίμνης. Το μεγάλο ή Nisadasi και ένα πολύ μικρότερο το Canadasi (νησί των ψυχών). Οι Έλληνες Χριστιανοί κατοικούσαν σχεδόν αποκλειστικά το πρώτο, το Nis, εξ ου και Νισλήδες ονομάζονται. Η λέξη Nis πιθανότατα είναι συγκοπή της ελληνικής λέξης νήσος ή εκτουρκισμένη απόδοση της. Σύμφωνα με τα χειρόγραφα του αείμνηστου Παπαϊωακείμ Πεσματζόγλου, αλλά και των πληροφοριών που παίρνουμε τόσο από τις στατιστικές του gotha, του Κωνσταντίνου Λαμέρα και του Σκαλιέρη, οι Έλληνες του Εγιρδήρ γενικά δεν πρέπει να ήσαν λιγότεροι από 600 και οπωσδήποτε δεν ξεπερνούσαν τους 800. Οι πίνακες της αρχιεπισκοπής μιλάνε για 125 περίπου χριστιανικές οικογένειες. Ο μικρός σχετικά πληθυσμός των χριστιανών του νησιού αντιπροσωπευόταν στο 12μελές αιρετό συμβούλιο της πόλης του Εγιρδήρ με έναν σύμβουλο (Itare Azasi). Από τα τέλη κιόλας του περασμένου αιώνα αρχίζει η ανθούσα ελληνική παροικία του νησιού να παρουσιάζει μια έντονη εμπορική δραστηριότητα σε αλατζάδες, χαλιά και γεωργικά προϊόντα, ιδιαίτερα οπωρικά, όσπρια και σιτηρά. Όλοι σχεδόν οι χριστιανοί είχαν ως κύρια ή δευτερεύουσα απασχόληση και την παραγωγή και το εμπόριο αλατζάδων και χαλιών. Δεν υπήρχε σχεδόν σπίτι χωρίς έναν τουλάχιστον αργαλειό, που ύφαινε χαλί ή αλατζά. Τα μαγαζιά των Νισλήδων βρίσκονταν στην παραλία της λίμνης, στην πόλη του Εγιρδήρ και το πρωί οι έμποροι πήγαιναν στις δουλειές τους με τις βάρκες τους. Μια άλλη σημαντική επαγγελματική δραστηριότητα ήταν η αλιεία των περίφημων ψαριών της λίμνης, όχι τόσο για την άμεση κατανάλωση τους, όσο κυρίως για την παρασκευή παστών. Αλλ' αυτή ήταν στα χέρια των Τούρκων με σπάνιες εξαιρέσεις για τους χριστιανούς.
1979 - ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΠΙΤΙ ΣΤΟ ΝΗΣΙ ((ΦΩΤ. Β. Η. ΒΟΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ) Γνωρίζω μόνο μια περίπτωση Χριστιανού, του Σπάρταλη Γιάννη Κιουρκτσόγλου, που είχε νοικιάσει από το Τουρκικό Δημόσιο το δικαίωμα αλιείας για 4 χρόνια έναντι του ποσού των 4.000 λιρών στη Horian Gol που είναι μια προέκταση της λίμνης του Εγιρδήρ, προς τα βόρεια. Επιχείρηση που απέτυχε εξαιτίας των κακών καιρικών συνθηκών, που πάγωσαν τη λίμνη και των μισθών, που έτσι κι αλλιώς πλήρωνε σε 20 οικογένειες Ρώσων ψαράδων, ειδικευμένων στο λιμναίο ψάρεμα. Τους ψαράδες αυτούς είχε φέρει στο Νησί ο Κοκρητσόγλου επί τούτω. Όλοι οι μεγάλοι επιχειρηματίες και βιομήχανοι του Εγιρδήρ ήταν από τη Σπάρτη. Σπαρταλήδες επίσης, είχαν και τις 4 βιομηχανίες χαλιών. Ο μοναδικός γιατρός στο Νησί, στις αρχές του αιώνα μας, μέχρι και την εξορία υπήρξε Σπάρταλης και ήταν ο περίφημος Νικόλαος Ταρακτσόγλου. Συχνή ήταν, άλλωστε, και η μετάκληση άλλων γιατρών από
τη Σπάρτη σε δύσκολες περιπτώσεις. Όλα ετούτα μαρτυρούν για τους αδελφικούς δεσμούς Νησιού και Σπάρτης που, στην πραγματικότητα, αποτελούσαν μια κοινότητα. Το Νησί δεν ήταν παρά μια προέκταση, η προβολή της ζωής και της ψυχής της Σπάρτης προς βορράν. Γιατί όχι μονάχα ο εμπορικός παλμός και η σφύζουσα κοινωνική ζωή, αλλά ολόκληρος ο ιστός της ελληνικής παράδοσης και των πεπρωμένων τους ήταν κοινός. Και ήταν απόλυτα φυσικό η μικρότερη κοινότητα να εξαρτά και να εναρμονίζει τη ζωή της από την πιο μεγάλη. Γι' αυτό και όλα τα χρόνια της ακμής του Ελληνισμού οι δύο κοινότητες, το Νησί και η Σπάρτη, έζησαν σαν μία. Κάτι που, παραδόξως, δεν συνέβη, τουλάχιστον σε τέτοιο βαθμό, με καμιά από τις άλλες κοινότητες της Πισιδίας, που διατήρησαν σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική τους αυτοτέλεια. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΔΕΣΜΟΙ Εκτός από τον καθαρά οικονομικό τομέα, οι κοινωνικοί δεσμοί του Νησιού με τη Σπάρτη, σφυρηλατήθηκαν και αναπτύχθηκαν και σε άλλα επίπεδα: οικογενειακά, εκπαιδευτικά και θρησκευτικά. Τα προξενέματα και οι γάμοι (που, εκτός από τη Μ. Ασία, συνεχίστηκαν ανάμεσα τους αργότερα κι εδώ, στην Ελλάδα), ήταν κάτι, που δυνάμωνε ακόμη περισσότερο την αδελφική σχέση στις δύο κοινότητες, μιας και η μίξη των οικογενειών εθεωρείτο στους Μικρασιάτες γενικά ο ισχυρότερος κοινωνικός δεσμός. Οι εκπαιδευτικοί δεσμοί ανάμεσα στο Νησί και τη Σπάρτη στηρίζονταν βασικά στην αποστολή δασκάλων Σπαρταλήδων στο μοναδικό εξατάξιο σχολείο της ελληνικής κοινότητας του Νησιού. Το αρρεναγωγείο αυτό είχε ετήσιο προϋπολογισμό 25 χρυσών λιρών Τουρκίας.
ΕΠΙΣΗΜΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΕΛΛΗΝΙΔΑΣ ΤΗΣ ΠΙΣΙΔΙΑΣ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ. Αναφέρομαι πάντα στις αρχές του 20ού αιώνα, όπου υπήρχαν όχι μόνο ημιεπίσημες στατιστικές, αλλά και ζώσες στοματικές μαρτυρίες. Το σχολείο αυτό υπαγόταν στη σχολική Εφορεία της Σπάρτης και τα μαθήματα διδάσκονταν μόνο στην ελληνική γλώσσα. Από δω πέρασαν περίφημοι δάσκαλοι από τη Σπάρτη, όπως ο Δημήτρης Παπαγερασίμου, ο Ιορδάνης Κεστενόγλου, η Μαρία Βασιλειάδη, ο Ιωσήφ Φυτανίδης, η Ολγα Αρναούτογλου, η Ιεροφιλη Μπογιατζογλου, ο Σωτήρης Ουλκέρογλου κ.ά. Ως ξένες γλώσσες διδάσκονταν τα τουρκικά και τα γαλλικά, που δίδασκε ο Ουλκέφογλου. Η διδασκαλία των γαλλικών γινόταν κρυφά μάλλον, γιατί όταν αποκαλύφθηκε (το 1918) η τουρκική διοίκηση αποφάσισε να κλείσει το
σχολείο. Το αρρεναγωγείο αυτό του Νησιού διέθετε, σύμφωνα με τα στοιχεία της εποχής, 130 περίπου μαθητές. Το κτίριο του μεγάλο, επιβλητικό με αυλή 400 τ.μ. ήταν διώροφο με εξαιρετική μαρμάρινη είσοδο και σκαλοπάτια. Είχε ανεγερθεί στα 1910 στη θέση του παλιού, μεταξύ των Αγίων Αναργύρων και Αγίου Στεφάνου. Στεγάζεται αίθουσα μαθημάτων, δωμάτια για τους δασκάλους και ξενώνα για τους επισκέπτες της λίμνης, που κατά εκατοντάδες έρχονταν στη γιορτή των Αγ. Αναργύρων, από τη Σπάρτη κυρίως, αλλά και από όλη την Τουρκία. Όλα τα παραπάνω στοιχεία περί μαθητών, μαθημάτων και δασκάλων δημοσιεύονται το 1905 στο περιοδικό της Σμύρνης «Ξενοφάνης» σε στατιστική του Συλλόγου Μικρασιατών «Η Ανατολή». Ο Χάρης Σαπουντζάκης, επεξεργάζεται τα στοιχεία αυτά και τα αντιπαραβάλλει με ζωντανές μαρτυρίες κυρίως του Νισλή Ανανία Ζαχαριάδη, προσεγγίζοντας περίπου την αλήθεια. Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ Οι βαθύτατοι θρησκευτικοί δεσμοί, που αναπτύσσονται μεταξύ Νησιού και Σπάρτης, δεν είναι παρά μια λεπτομέρεια στους γενικότερους και άρρηκτους εθνικούς δεσμούς που υπήρχαν ανάμεσα σε ολόκληρο το Μικρασιατικό Ελληνισμό, που κεντρικός και μοναδικός ιστός του υπήρξε, περ' από κάθε αμφισβήτηση, η Ορθόδοξη Ανατολική του Χριστού Εκκλησία. Στα 400 χρόνια δουλείας του Ελληνισμού στην Οθωμανική Αυτοκρατορία - για τους Μικρασιάτες τουλάχιστον - ο κλήρος και η Εκκλησία υπήρξε ο στιλοβάτης, το καταφύγιο και η ζωοδότρα ικμάδα της εθνικής του παράδοσης. Ο ηθικός, εθνικός, κοινωνικός, διοικητικός και δικαστικός του ακόμη ρόλος υπήρξε, όχι απλώς πολύτιμος, αλλά αναντικατάστατος. Τόσο για το Νησί, όσο και για τη Σπάρτη, αλλά και τις άλλες χριστιανικές κοινότητες της Πισιδίας ο κεντρικός άξονας της πνευματικής και κοινωνικής ζωής είναι ο Μητροπολίτης Πισιδίας υπέρτιμος και έξαρχος πάσης Λυκίας, Σίδης, Μυρέων και Ατταλείας και Μικράς Αντιοχείας. Ο Δεσπότης έδρευε στη Σπάρτη όπου και το Μητροπολιτικό μέγαρο, επισκεπτόμενος συχνά το Νησί, ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες. Καθώς είχε το δικαίωμα δικαιοπραξίας στους Χριστιανούς και όντας υποχρεωμένος να επιλύει διαφορές ανάμεσα τους, η παρουσία του και επομένως οι δεσμοί, που δημιουργούνται εξ αιτίας τους ανάμεσα στη Σπάρτη και το Νησί, εμπεδώνονταν ακόμη περισσότερο.
ΤΡΕΙΣ ΝΑΟΙ Το Νησί διατηρούσε ώς το διωγμό του 1922 τρεις ναούς: του Αγ. Στεφάνου με εξαιρετικά βυζαντινά ψηφιδωτά, της Αγίας Ευδοξίας και τον τρισυπόστατο των Αγ. Αναργύρων, Αγ. Θεοδώρων και Εισοδίων της Θεοτόκου. Σ' αυτόν τον τελευταίο φυλάσσονταν ο περίφημος χρυσοκέντητος επιτάφιος, που οι Νισλήδες κατάφεραν να φέρουν στην Ελλάδα, καθώς και ένα αριστουργηματικό χειρόγραφο Ευαγγέλιο σε περγαμηνή, που όμως χάθηκε στην καταστροφή. Στο μεγάλο ετήσιο πανηγύρι των Αγ. Αναργύρων έρχονταν με αφιερώματα πάμπολλοι προσκυνητές (ακόμη και Τούρκοι) μέχρι και από τη Σμύρνη. Το μεγαλύτερο βέβαια μέρος των προσκυνητών αυτών ήσαν οι Σπαρταλήδες. Αντίστοιχα οι Νισλήδες επισκέπτονταν τη Σπάρτη στις μεγάλες τις πανηγύρεις, ιδιαίτερα δε στη γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Τα «κουμπαριά» συνέτειναν πολύ στις αμοιβαίες αυτές επισκέψεις και αντίστροφα.
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 16.03.1997