Ο ΙΣΛΑΜΙΣΤΙΚΟΣ ΦΟΙΝΙΚΑΣ

LORETTA NAPOLEONI Ο ΙΣΛΑΜΙΣΤΙΚΟΣ ΦΟΙΝΙΚΑΣ Tο Ισλαμικό Κράτος και οι γεωπολιτικές ανακατατάξεις στη Μέση Ανατολή ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ

Θέση υπογραφής δικαιούχου δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, εφόσον η υπογραφή προβλέπεται από τη σύμβαση. Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής αδείας του εκδότη κατά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου. Εκδόσεις Πατάκη Πολιτική Οικονομία Loretta Napoleoni, O ισλαμιστικός φοίνικας: Tο Ισλαμικό Κράτος και οι γεωπολιτικές ανακατατάξεις στη Μέση Ανατολή Τίτλος πρωτοτύπου: The Islamist Phoenix: The Islamic State and the Redrawing of the Middle East Μετάφραση: Σώτη Τριανταφύλλου Διορθώσεις: Ευαγγελία Δάλκου Σελιδοποίηση: Γιώργος Χατζησπύρος Φιλμ, μοντάζ: Μαρία Ποινιού-Ρένεση Copyright Loretta Napoleoni, 2014 Copyright Σ. Πατάκης Α.Ε.Ε.Δ.Ε. (Εκδόσεις Πατάκη), 2014 Πρώτη έκδοση στην αγγλική γλώσσα από τις εκδόσεις Seven Stories Press, Νέα Υόρκη, 2014 Πρώτη έκδοση στην ελληνική γλώσσα από τις Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, Ιανουάριος 2015 ΚΕΤ 9635 ΚΕΠ 39/15 ISBN 978-960-16-6160-5 ΠΑΝΑΓΗ ΤΣΑΛΔΑΡΗ (ΠΡΩΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ) 38, 104 37 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210.36.50.000, 210.52.05.600, 801.100.2665, ΦΑΞ: 210.36.50.069 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 16, 106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210.38.31.078 YΠOKΑΤΑΣΤΗMA BOPEIAΣ EΛΛAΔAΣ: KOPYTΣAΣ (TEPMA ΠONTOY ΠEPIOXH B KTEO), 570 09 KAΛOXΩPI ΘEΣΣAΛONIKHΣ, Τ.Θ. 1213, ΤΗΛ.: 2310.70.63.54, 2310.70.67.15, ΦΑΞ: 2310.70.63.55 Web site: http://www.patakis.gr e-mail: info@patakis.gr, sales@patakis.gr

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σημείωση για την ορολογία.................................. 11 Εισαγωγή.................................................. 15 Προοίμιο: Μια νέα γενιά τρομοκρατίας;........................ 27 Από τον αλ Ζαρκάουι στον αλ Μπαγκντάντι................... 35 Οι πρόβες για το Χαλιφάτο................................... 53 Το παράδοξο της Νέας Ρώμης................................ 79 Ο ισλαμιστικός φοίνικας..................................... 97 Η σύγχρονη τζιχάντ........................................ 117 Ριζοσπαστικός σαλαφισμός................................. 131 Οι καινούριοι Μογγόλοι.................................... 137 Σύγχρονοι προνεωτερικοί πόλεμοι........................... 151 Επίλογος.................................................. 165 Γλωσσάριο................................................ 171 Ευχαριστίες................................................ 185

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Για πρώτη φορά από τον Α Παγκόσμιο πόλεμο μια ένοπλη οργάνωση επιχειρεί να επανασχεδιάσει τον χάρτη της Μέσης Ανατολής, τον οποίο είχαν χαράξει οι Γάλλοι και οι Βρετανοί. Το Ισλαμικό Κράτος (ΙΚ), γνωστό στο παρελθόν ως Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και στο Λεβάντε (αλ Σαμ), ως ISIS (ΙΚΙΣ) ή ISIL (ΙΚΙΛ), επιχειρεί, μέσω ενός κατακτητικού πολέμου, να σβήσει τα σύνορα που χάραξε η Συμφωνία Σάικς-Πικό το 1916. 4 Σήμερα η μαύρη και χρυσαφένια σημαία του ΙΚ κυματίζει σε έδαφος μεγαλύτερο από τη Βρετανία ή το Τέξας: από τις μεσογειακές ακτές της Συρίας μέχρι την καρδιά του Ιράκ, στις περιοχές 4. Σ.τ.μ. Μυστική συμφωνία μεταξύ της Βρετανίας και της Γαλλίας, με την έγκριση και τη συνεργασία της Ρωσίας, που όριζε τις σφαίρες επιρροής τους στη Μέση Ανατολή σε περίπτωση ήττας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α Παγκόσμιο πόλεμο. Στη Βρετανία παραχωρούνταν η λωρίδα μεταξύ της θάλασσας και του Ιορδάνη, η Ιορδανία, το Ιράκ και μια μικρή περιοχή ανάμεσα στη Χάιφα και την Άκρα, ώστε να έχει πρόσβαση στη Μεσόγειο. Η Γαλλία θα ήλεγχε τη νοτιοανατολική Τουρκία, το βόρειο Ιράκ, τη Συρία και τον Λίβανο. Και η Ρωσία θα έπαιρνε την Κωνσταντινούπολη, τα τουρκικά στενά και τα οθωμανικά αρμενικά βιλαέτια. 15

Ο ΙΣΛΑΜΙΣΤΙΚΟΣ ΦΟΙΝΙΚΑΣ των σουνιτικών φυλών. Aπό τα τέλη Ιουνίου 2014 αυτή η περιοχή είναι γνωστή ως «Ισλαμικό Χαλιφάτο», 5 μια έκφραση που είχε πάψει να υφίσταται από τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στα χέρια του Κεμάλ Ατατούρκ το 1924. Στο ΙΚ, όπως και στην αλ Κάιντα πριν από αυτό, πολλοί δυτικοί παρατηρητές βλέπουν μια αναχρονιστική οργάνωση που θέλει να γυρίσει το ρολόι πίσω στο παρελθόν. Πράγματι, Σύριοι και Ιρακινοί πρόσφυγες περιγράφουν το καθεστώς αυτό ως ίδιο κι απαράλλακτο με το καθεστώς των Ταλιμπάν: πινακίδες απαγορεύουν το κάπνισμα και τη χρήση φωτογραφικών και κινηματογραφικών μηχανών, ενώ στις γυναίκες δεν επιτρέπεται οποιαδήποτε μετακίνηση χωρίς συνοδεία άνδρα συγγενή επίσης, πρέπει να έχουν καλυμμένο ολόκληρο το σώμα και δεν μπορούν να κυκλοφορούν με παντελόνια. 6 Την ίδια στιγμή το ΙΚ φαίνεται ότι επιχειρεί «θρησκευτική εκκαθάριση» μέσω επιθετικού προσηλυτισμού. Οι κάτοικοι αυτής της περιοχής που δεν καταφέρνουν να αποδράσουν είναι υποχρεωμένοι να ενστερνιστούν τον ριζοσπαστικό σαλαφισμό, 7 ειδάλλως αντιμετωπίζουν την ποινή του θανάτου. 5. «Χαλιφάτο» είναι το όνομα που δίνεται σε ένα Ισλαμικό Κράτος το οποίο διοικείται από τον ύπατο θρησκευτικό και πολιτικό ηγέτη, γνωστό ως «χαλίφη», που θεωρείται διάδοχος του Μωάμεθ. Από τις μουσουλμανικές αυτοκρατορίες που περιγράφονται ως «χαλιφάτα» η πιο γνωστή είναι η Οθωμανική (1453-1924), η οποία, χάρη στην αύξηση της ισχύος Τούρκων σουλτάνων και κυρίως επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς τον 16ο αι., επεκτάθηκε από τα Βαλκάνια μέχρι την Ουγγαρία και τις πύλες της Βιέννης. 6. Nick Paton Walsh, Gul Tuysuz, Raja Razek, «Al Qaeda-Linked Group Strengthens Hold in Northern Syria», http://www.edition.cnn.com/ 2013/11/05/world/europe/syria-turkey-al-qaeda/ 7. Σ.τ.μ. Από τη λέξη «σαλάφ», «προκάτοχος» ή «πρόγονος», που αναφέρεται στους συντρόφους του Μωάμεθ και στις δύο γενιές διαδόχων τους. 16

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από τη στιγμή που ο ηγέτης του ΙΚ, χαλίφης Αμπού Μπακρ αλ Μπαγκντάντι, ανέβηκε στη διεθνή σκηνή, τον συγκρίνουν με τον Μουλά Ομάρ της αλ Κάιντα. Παραδόξως, αυτή η σύγκριση είχε αποτέλεσμα οι δυτικές Υπηρεσίες Πληροφοριών να υποτιμήσουν τόσο τον ίδιο όσο και τη δύναμη της οργάνωσής του. Παρά τη φαινομενικά μεσαιωνική προσέγγιση της νομιμότητας και του κοινωνικού ελέγχου από την πλευρά του ΙΚ, θα ήταν λάθος να θεωρήσουμε το ΙΚ απλώς «οπισθοδρομικό». Ενώ ο κόσμος των Ταλιμπάν περιοριζόταν στα κορανικά σχολεία και στη γνώση που βασιζόταν στις γραφές του Προφήτη, στην εκκόλαψη του ΙΚ συνετέλεσαν η παγκοσμιοποίηση και η σύγχρονη τεχνολογία. Αυτό που διακρίνει λοιπόν τη συγκεκριμένη ένοπλη οργάνωση από τις προηγούμενες συμπεριλαμβανομένων όσων δρούσαν στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου κι αυτό στο οποίο οφείλει την τεράστια επιτυχία της είναι το σύγχρονο του χαρακτήρα της 8 και ο πραγματισμός της. Η ηγεσία της δείχνει να κατανοεί απολύτως τους περιορισμούς που θέτει στις σύγχρονες δυνάμεις ένας κόσμος παγκοσμιοποιημένος και πολυπολικός. Για παράδειγμα, το ΙΚ διαισθάνθηκε, πριν από οποιονδήποτε άλλον, ότι η συντονισμένη επέμβαση ξένων δυνάμεων δεν ήταν δυνατή στη Συρία όπως ήταν στη Λιβύη ή στο Ιράκ. Με αυτό το σκεπτικό, η ηγεσία του εκμεταλλεύτηκε επιτυχώς προς όφελός της, και σχεδόν αθόρυβα, τη συριακή σύγκρουση μια σύγχρονη εκδοχή του παραδοσι- 8. Η «νεωτερικότητα» συνεπάγεται έναν τρόπο αντίληψης του κόσμου που περιλαμβάνει τις δυνατότητες και τη δυναμική για αλλαγή. Βλ. Paul Nadal, «What Is Modernity?» http://www.belate.wordpress.com/2013/03/03/ what-is-modernity/ 17

Ο ΙΣΛΑΜΙΣΤΙΚΟΣ ΦΟΙΝΙΚΑΣ ακού πολέμου δι αντιπροσώπων («proxy war»), με πλήθος χρηματοδότες και άλλες τόσες ένοπλες ομάδες. Επιδιώκοντας αλλαγή καθεστώτος στη Συρία, χώρες όπως το Κουβέιτ, το Κατάρ και η Σαουδική Αραβία έσπευσαν να χρηματοδοτήσουν ένα πλήθος από ένοπλες ομάδες, και το ΙΚ δεν είναι παρά μονάχα μία απ αυτές. Ωστόσο, αντί να διεξαγάγει πόλεμο δι αντιπροσώπων, σύμφωνα με τις επιταγές των χρηματοδοτών του, το ΙΚ χρησιμοποίησε τα χρήματα για να εγκαταστήσει τα δικά του εδαφικά οχυρά σε σημαντικές από οικονομικής απόψεως περιοχές, όπως είναι οι πλούσιες πετρελαιοπηγές της ανατολικής Συρίας. Καμία μεσανατολική ένοπλη οργάνωση στο παρελθόν δεν είχε καταφέρει να αναδειχθεί σε νέο ηγέτη της περιοχής, και μάλιστα χρησιμοποιώντας χρήματα από τους πλούσιους χρηματοδότες του Κόλπου. Σε αντίθεση με τη ρητορική των Ταλιμπάν και παρά τη βάρβαρη μεταχείριση των εχθρών του, το ΙΚ διαδίδει ένα ισχυρό, και εν μέρει θετικό, πολιτικό μήνυμα στον μουσουλμανικό κόσμο: αυτό της επιστροφής του Χαλιφάτου, μιας νέας χρυσής εποχής για το Ισλάμ. Αυτό το μήνυμα καταφθάνει σε μια εποχή έντονης αποσταθεροποίησης στη Μέση Ανατολή, με τη Συρία και το Ιράκ να φλέγονται, τη Λιβύη στα πρόθυρα νέας εμφύλιας σύρραξης, την Αίγυπτο σε αναταραχή και κάτω από την κυριαρχία του στρατού, το Ισραήλ για ακόμα μία φορά σε πόλεμο με τη Γάζα. Έτσι, η αναγέννηση του Χαλιφάτου με έναν νέο χαλίφη, τον αλ Μπαγκντάντι, φαντάζει στα μάτια πολλών σουνιτών όχι σαν την ανάδυση ακόμα μίας ένοπλης ομάδας αλλά σαν την εμφάνιση μιας νέας πολλά υποσχόμενης πολιτικής οντότητας που γεννιέται από την τέφρα δεκαετιών πολέμου και καταστροφής. 18

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το γεγονός ότι αυτός ο ισλαμιστικός φοίνικας υλοποιήθηκε την πρώτη μέρα του ραμαζανιού του 2014, τον μήνα της νηστείας και της προσευχής, θεωρήθηκε ότι προοιωνίζεται τη μεγάλη απειλή που συνιστά το ΙΚ για τη νομιμότητα των 57 χωρών οι πολίτες των οποίων ασπάζονται την ισλαμική πίστη. Όπως το έθεσε ο εκπρόσωπος του ΙΚ Αμπού Μοχάμεντ αλ Αντνάνι: «Η νομιμότητα όλων των εμιράτων, των ομάδων, των κρατών και των οργανώσεων ακυρώνεται από την επέκταση της εξουσίας του χαλίφη και από την έλευση των στρατευμάτων του στα εδάφη τους». Είναι μια πρόκληση που τίθεται από ένα σύγχρονο κράτος με σύγχρονο στρατό και που αντλεί τη νομιμότητά από την πρώτη εδαφική παρουσία του Ισλάμ στην Αραβία του 7ου και του 8ου αιώνα. Αυτή η πολύ συγκεκριμένη απειλή γίνεται ιδιαίτερα αισθητή σε όσους έχουν κοινά σύνορα με τη Συρία και το Ιράκ. Τον Ιούλιο του 2014 η σημαία του ΙΚ έκανε την εμφάνισή της σε χωριά της Ιορδανίας, ενώ τον Αύγουστο χιλιάδες μαχητές του ΙΚ ξεχύθηκαν από τη Συρία στον Λίβανο καταλαμβάνοντας την πόλη Άρσαλ. 9 Μετά την έναρξη αυτής της επίθεσης ακόμα και πρώην χρηματοδότες του Χαλιφάτου άρχισαν να φοβούνται τη στρατιωτική του ισχύ: στις αρχές Ιουλίου η Σαουδική Αραβία παρέταξε 30.000 στρατιώτες στα σύνορά της με το Ιράκ, αφότου ο ιρακινός στρατός αποσύρθηκε από την περιοχή. Ωστόσο, κάτω από το θρησκευτικό λούστρο και τις τρομοκρατικές τακτικές υπάρχει μια πολιτική και στρατιωτική μηχανή απολύτως αφοσιωμένη στην «οικοδόμηση του έ - 9. Σ.τ.μ. Ο λιβανικός στρατός ανακατέλαβε την πόλη. 19

Ο ΙΣΛΑΜΙΣΤΙΚΟΣ ΦΟΙΝΙΚΑΣ θνους», και, πράγμα που προκαλεί ακόμα μεγαλύτερη έκπληξη, στην αναζήτηση συναίνεσης στον απόηχο των εδαφικών κατακτήσεων. Κάτοικοι των θυλάκων που ελέγχει το Χαλιφάτο επιβεβαιώνουν ότι η άφιξη των μαχητών συνέπεσε με τη βελτίωση της καθημερινότητας στα χωριά τους. Οι μαχητές του ΙΚ επιδιόρθωσαν λακκούβες, οργάνωσαν συσσίτια για εκείνους που είχαν χάσει τα σπίτια τους και εξασφάλισαν ηλεκτρικό ρεύμα για όλο το εικοσιτετράωρο. 10 Με τον τρόπο αυτό τo IK δείχνει εν μέρει να κατανοεί ότι στον 21ο αιώνα τα έθνη δεν μπορούν να οικοδομηθούν μόνο με τον τρόμο και τη βία. Για να επιτύχουν τον στόχο τους, απαιτείται λαϊκή συναίνεση. Ενώ από εδαφική άποψη το μεγάλο ρυθμιστικό σχέδιο είναι η επανίδρυση του αρχαίου Χαλιφάτου της Βαγδάτης μιας οντότητας που στο ζενίθ της εκτεινόταν από την ιρακινή πρωτεύουσα μέχρι το σύγχρονο Ισραήλ, προτού καταστραφεί από τους Μογγόλους το 1258, σε πολιτικό επίπεδο ο στόχος του Ισλαμικού Κράτους είναι να πετύχει την ενσάρκωση του Χαλιφάτου του 21ου αιώνα. Στην πρώτη του ομιλία ως νέου χαλίφη, ο αλ Μπαγκντάντι δεσμεύτηκε να δώσει πίσω στους μουσουλμάνους «την αξιοπρέπεια, την ισχύ, τα δικαιώματα και την ηγεσία» του παρελθόντος και έκανε έκκληση σε γιατρούς, μηχανικούς, δικαστές και εμπειρογνώμονες της ισλαμικής νομολογίας να συνταχθούν στο 10. Διάφορες πηγές, «Life Under ISIS For Residents of Raqqa: Is This Really A Caliphate Worse Than Death?» http://www.independent.co.uk/news/ world/middle-east/life-under-isis-for-residents-of-raqqa-is-this-reallya-caliphate-worse-than-death-9715799.html 20

ΕΙΣΑΓΩΓΗ πλευρό του. 11 Eνώ μιλούσε, μια ομάδα μεταφραστών από όλο τον κόσμο εργαζόταν για να αναρτηθεί, σχεδόν σε πραγματικό χρόνο, το κείμενο της ομιλίας του στους τζιχαντιστικούς δικτυακούς τόπους, στο Facebook και στο Twitter, σε πολλές γλώσσες, συμπεριλαμβανομένων των αγγλικών, των γαλλικών και των γερμανικών. 12 Για πολλούς, ο κύριος στόχος του Ισλαμικού Κράτους είναι να γίνει για τους σουνίτες μουσουλμάνους ό,τι είναι το Ισραήλ για τους Εβραίους: ένα κράτος στην αρχαία γη τους, που το πήραν πίσω στη σύγχρονη εποχή ένα ισχυρό θρησκευτικό κράτος που να τους προστατεύει όπου κι αν βρίσκονται. Μολονότι η σύγκριση αυτή προκαλεί σοκ και είναι πέρα για πέρα αποκρουστική, αυτό είναι στην πραγματικότητα το ισχυρό μήνυμα που μεταδίδεται στην περιθωριοποιημένη μουσουλμανική νεολαία, η οποία ζει σ ένα πολιτικό κενό που το δημιούργησαν παράγοντες που προκαλούν ιδιαίτερη ανησυχία, όπως η αχαλίνωτη διαφθορά, η ανισότητα και η αδικία που επικρατεί στα σύγχρονα μουσουλμανικά κράτη κι ακόμη η αδίστακτη δικτατορία του Μπασάρ αλ Άσαντ, η άρνηση της κυβέρνησης του Νουρί αλ Μαλίκι 13 να ενσωματώσει τους σουνίτες στον ιστό της ιρακινής πολιτικής ζωής, να δώσει τέλος στις διώξεις τους από την πολιτική μηχανή της Βαγδάτης και να αποκαταστήσει τις κοινωνικο- 11. Hannah Strange, «Islamic State Leader Abu Bakr al-baghdadi Addresses Muslims in Mosul», http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/iraq/10948480/islamic-state-leader-abu-bakr-al-baghdadiaddresses-muslims-in-mosul.html 12. Roula Khalaf, «Abu Bakr al-baghdad: Isis Leader», http://www.ft.com/ cms/s/0/ec63d94c-02b0-11e4-a68d-00144feab7de.html 13. Σ.τ.μ. Ο σιίτης πρωθυπουργός του Ιράκ από το 2006. 21

Ο ΙΣΛΑΜΙΣΤΙΚΟΣ ΦΟΙΝΙΚΑΣ οικονομικές υποδομές που καταστράφηκαν στη διάρκεια του πολέμου, καθώς και να αντιμετωπίσει το υψηλό ποσοστό ανεργίας. Είναι ένα μήνυμα ισχυρό και ταυτόχρονα σαγηνευτικό ακόμη και για όσους ζουν στο εξωτερικό: κυρίως για την περιθωριοποιημένη μουσουλμανική νεολαία στην Ευρώπη και στην Αμερική, που αγωνίζεται προκειμένου να ενσωματωθεί σε μια δυτική κοινωνία που προσφέρει ολοένα και λιγότερες ευκαιρίες στις νεότερες γενιές. Καμία άλλη ένοπλη οργάνωση δεν έχει δείξει τέτοια διορατικότητα και πολιτική διαίσθηση όσον αφορά την εσωτερική πολιτική της Μέσης Ανατολής, καθώς και σε σχέση με τη δυσάρεστη κατάσταση που αντιμετωπίζουν οι μουσουλμάνοι μετανάστες σε όλο τον κόσμο. Δεν υπάρχει άλλη ένοπλη οργάνωση που να έχει ανταποκριθεί με τόση επιτυχία στις ανάγκες για βασικές κοινωνικοοικονομικές υποδομές και επιχειρηματική συνεργασία με τις τοπικές αρχές στο έδαφος που ελέγχει και στο οποίο προτίθεται να οικοδομήσει το έθνος της. Πράγματι, η ηγεσία του ΙΚ έχει μελετήσει τη δομή και την τακτική των άλλων ένοπλων ομάδων και έχει προσαρμόσει αυτά τα μαθήματα σε ένα νέο πλαίσιο. Όπως οι ευρωπαϊκές ένοπλες οργανώσεις της δεκαετίας του 1960 και του 1970 μεταξύ των οποίων οι Ερυθρές Ταξιαρχίες στην Ιταλία και ο IRA στη Βόρεια Ιρλανδία, το Ισλαμικό Κράτος έχει συνειδητοποιήσει τη δύναμη της «προπαγάνδας του φόβου» και έχει εξειδικευτεί στη χρήση των social media για να μπορεί να προβάλλει καλογυρισμένα βίντεο και εικόνες από τις βάρβαρες ενέργειές του σε τοπικό και διεθνές επίπεδο. Ο φόβος είναι πολύ ισχυρότερο κατακτητικό όπλο απ ό,τι τα θρησκευτικά κηρύγματα κάτι που η αλ Κάιντα δεν μπόρεσε να κα- 22

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ταλάβει. Επίσης, το Ισλαμικό Κράτος ξέρει ότι η ακραία βία πουλάει: σε έναν κόσμο υπερφορτωμένο με πληροφορίες, ο 24ωρος κύκλος των μέσων ενημέρωσης αναζητεί ακόμη πιο γλαφυρές εικόνες γι αυτό πλήθος φωτογραφιών και βίντεο με βάναυσες τιμωρίες και βασανιστήρια αναρτώνται σε τέτοια ψηφιακή μορφή ώστε να μπορούν να προβληθούν εύκολα ακόμα και σε κινητά τηλέφωνα. Στην ηδονοβλεπτική, «εικονική» κοινωνία μας, οι σαδιστικές πράξεις, αμπαλαρισμένες με ελκυστικές συσκευασίες, έχουν εξελιχθεί σε μεγάλο σόου. Το ΙΚ έχει επίσης αντλήσει διδάγματα από τη δύναμη της προπαγάνδας όπως αυτή εφαρμόστηκε από εκπροσώπους της δικής μας κουλτούρας. Ανέλυσε τους προπαγανδιστικούς μηχανισμούς της διοίκησης των ΗΠΑ και της Βρετανίας που χρησιμοποιήθηκαν για να δικαιολογήσουν την προληπτική επίθεση στο Ιράκ το 2003 και έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στην ομιλία του τότε υπουργού Εξωτερικών Κόλιν Πάουελ στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, στις 5 Φεβρουαρίου 2003. Ο Κόλιν Πάουελ θεωρείται δημιουργός του μύθου του Αμπού Μουσάμπ αλ Ζαρκάουι, που χρησιμοποιήθηκε για να δικαιολογήσει την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ. Χάρη στην εκτεταμένη και άκρως επαγγελματική χρήση των social media, το Ισλαμικό Κράτος έχει κατασκευάσει εξίσου ψευδείς μύθους για να προσηλυτίσει, να στρατολογήσει και να συγκεντρώσει κεφάλαια σε όλο τον μουσουλμανικό κόσμο. Κρίσιμης σημασίας για την επιτυχία αυτής της στρατηγικής υπήρξε ο ιστός της μυστικότητας και των θρύλων που υφάνθηκε γύρω από τον ηγέτη του ΙΚ Αμπού Μπακρ αλ Μπαγκντάντι. Στον σημερινό κόσμο, τον κορεσμένο από πληρο- 23

Ο ΙΣΛΑΜΙΣΤΙΚΟΣ ΦΟΙΝΙΚΑΣ φορίες, το μυστήριο εξάπτει τη συλλογική φαντασία. Όσο περισσότερο κρύβεται κάτι, τόσο αυξάνεται η επιθυμία να αποκαλυφθεί όσο λιγότερα ξέρει κάποιος, τόσο περισσότερα φαντάζεται. Προσφέρτε στους θεατές μόνο μερικές αποσπασματικές εικόνες, κι αμέσως εκείνοι θα συμπληρώσουν το κάδρο όπως τους αρέσει. Η σύγχρονη διαφήμιση έχει αναδειχτεί σε βιομηχανία τρισεκατομμυρίων δολαρίων, εκμεταλλευόμενη αυτές τις απλές συνταγές. Τώρα ο μηχανισμός προπαγάνδας του Ισλαμικού Κράτους τις χρησιμοποιεί για να κατασκευάσει τον μύθο του αλ Μπαγκντάντι και του νέου Χαλιφάτου. Το Ισλάμ πιστεύει στο μυστήριο της επιστροφής του Προφήτη. Ως εκ τούτου, ενώ το ΙΚ τρομοκρατεί τους Δυτικούς με βάρβαρες δολοφονίες που σοκάρουν, σφυρηλατεί στους μουσουλμάνους οπαδούς του την πεποίθηση ότι ο Προφήτης έχει επιστρέψει μεταμφιεσμένος σε αλ Μπαγκντάντι. Αυτό που εκπλήσσει είναι η ίδια μας η έκπληξη. Χρησιμοποιώντας την «αγία ράβδο» της βίας και τον νόμο της Σαρίας, μαζί με το καρότο της προπαγάνδας των social media, καθώς και μια ποικιλία από δημοφιλή κοινωνικά προγράμματα τα οποία αποσκοπούν στη βελτίωση των συνθηκών ζωής των σουνιτικών πληθυσμών που έχουν παγιδευτεί εντός του Χαλιφάτου, το IΚ δείχνει τον βαθύ πραγματισμό του. (Σε αυτό διαφέρει επίσης από την αλ Κάιντα.) Αν η στρατηγική αυτή επιτύχει, η διεθνής κοινότητα θα αναγκαστεί να αντιμετωπίσει ένα καινούριο σενάριο στην ιστορία της τρομοκρατίας και της οικοδόμησης εθνών. Δηλαδή, το Ισλαμικό Κράτος θα έχει βρει μια βιώσιμη λύση στο «δίλημμα της τρομοκρατίας», που αποτελεί την έσχατη πρόκληση για το σύγχρονο κράτος. 24

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πράγματι, τo σύγχρονο κράτος πρέπει να αποφασίσει αν θα θεωρήσει τις τρομοκρατικές ενέργειες απειλή για την εθνική ασφάλεια ή για την έννομη τάξη. Αυτό το δίλημμα πηγάζει από τη διπλή ευθύνη του σύγχρονου κράτους: να προστατεύει τους πολίτες του από εξωτερικούς εχθρούς και από εγχώριους εγκληματίες. Ένοπλες ομάδες έχουν στόχο να ανατρέψουν τα υπάρχοντα κράτη, οπότε συνιστούν απειλή για την εθνική ασφάλεια: για παράδειγμα, στόχος του IΚ είναι η απελευθέρωση των εδαφών του παλιού Χαλιφάτου της Βαγδάτης από την τυραννική εξουσία των σιιτών και η προσάρτηση της Ιορδανίας και του Ισραήλ, με στόχο την αναδημιουργία αυτής της οντότητας. Ωστόσο, οι ένοπλες εγκληματικές ομάδες χρησιμοποιούν εγκληματικά και, στην περίπτωση της αλ Κάιντα του Ισλαμικού Κράτους, βάρβαρα μέσα, όπως βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας και σταύρωση των αντιπάλων, για να πετύχουν τους στόχους τους. Μέχρι την κήρυξη του πολέμου κατά της τρομοκρατίας από την κυβέρνηση Μπους, τα κράτη θεωρούσαν την τρομοκρατία νομικό αδίκημα, δηλαδή απειλή για την έννομη τάξη, και χρησιμοποιούσαν τις δικαστικές τους αρχές για να την αντιμετωπίσουν. Ακόμη και όταν ο Μπους χαρακτήρισε δημοσίως την αλ Κάιντα απειλή για την εθνική ασφάλεια, τα μέλη της θεωρήθηκαν παράνομοι μαχητές ποτέ δεν τους αποδόθηκε το στάτους του επίσημου «εχθρού». Η τρομοκρατία, ως εκ τούτου, θα μπορούσε να οριστεί ως αδίκημα που έχει κοινούς στόχους με τον πόλεμο. 14 14. Paul Gilbert, Terrorism, Security and Nationality (Λονδίνο: Routledge, 1995). 25

Ο ΙΣΛΑΜΙΣΤΙΚΟΣ ΦΟΙΝΙΚΑΣ Ωστόσο, εάν το Ισλαμικό Κράτος, χρησιμοποιώντας τα μέσα της τρομοκρατίας προκειμένου να αποκτήσει τον εδαφικό έλεγχο και να προχωρήσει σε πολιτικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις για να εξασφαλίσει τη λαϊκή συναίνεση, καταφέρει τελικά να οικοδομήσει ένα σύγχρονο κράτος αναγνωρισμένο διεθνώς, θα έχει αποδείξει ό,τι πρεσβεύουν όλες οι ένοπλες οργανώσεις: ότι τα μέλη του δεν είναι κοινοί εγκληματίες, αλλά «εχθροί» που έχουν εμπλακεί σε έναν ασύμμετρο πόλεμο με στόχο την ανατροπή έκνομων, τυραννικών και διεφθαρμένων καθεστώτων. Αυτό το βιβλίο γράφτηκε ενώ ο κατακτητικός πόλεμος του Ισλαμικού Κράτους βρισκόταν σε εξέλιξη και οι ειδήσεις διαδέχονταν η μία την άλλη. Καθώς η εν λόγω σύγκρουση θα συνεχιστεί για αρκετό καιρό, το βιβλίο θα επιχειρήσει να απαντήσει σε βασικά ερωτήματα για τη φύση και τους στόχους του ΙΚ και του Χαλιφάτου, όχι για να προβλέψει το αποτέλεσμα της σύγκρουσης αλλά για να βοηθήσει τον αναγνώστη να κατανοήσει την αληθινή φύση του φαινομένου. Ένα συμπέρασμα που μπορούμε να εξαγάγουμε είναι ότι από την 11η Σεπτεμβρίου 2001 οι επιχειρήσεις της ισλαμιστικής τρομοκρατίας έχουν ενισχυθεί και κάθε άλλο παρά έχουν εξασθενήσει εφόσον πλέον έχουν επεκταθεί στο πεδίο της οικοδόμησης έθνους ακολουθώντας απλώς κατά πόδας τον ρυθμό των καταιγιστικών αλλαγών σ έναν κόσμο όπου η προπαγάνδα και η τεχνολογία διαδραματίζουν ολοένα και πιο ζωτικό ρόλο, κάτι που δεν μπορεί να ειπωθεί για τις δυνάμεις που προσπαθούν να την αναχαιτίσουν. 26