ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΣΑΒΒΑΤΟ 14 MAΪΟΥ 2011 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4) ΘΕΜΑ Α Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό κάθε μίας από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις Α1 έως Α5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη λέξη ή στη φράση η οποία συμπληρώνει σωστά την ημιτελή πρόταση. Α1. Τα ενδοσπόρια σχηματίζονται από α. φυτά. β. βακτήρια. γ. πρωτόζωα. δ. ιούς. Μονάδες 5 Α2. Από νηματοειδείς δομές (υφές) αποτελούνται α. τα βακτήρια. β. τα πρωτόζωα. γ. οι μύκητες. δ. οι ιοί. Μονάδες 5 Α3. Η τρύπα του όζοντος οφείλεται κυρίως α. στο διοξείδιο του άνθρακα. β. στο οξυγόνο. γ. στα οξείδια του αζώτου. δ. στους χλωροφθοράνθρακες. Μονάδες 5 Α4. Δευτερογενές λεμφικό όργανο είναι ο α. σπλήνας. β. θύμος αδένας. γ. μυελός των οστών. δ. πνεύμονας. Μονάδες 5 Α5. Μόλυνση ονομάζεται η α. παραγωγή διαφόρων ουσιών από τους παθογόνους μικροοργανισμούς. β. εγκατάσταση και ο πολλαπλασιασμός ενός παθογόνου μικροοργανισμού σε έναν οργανισμό. γ. είσοδος ενός παθογόνου μικροοργανισμού σε έναν οργανισμό. δ. εκδήλωση των συμπτωμάτων μίας ασθένειας. Μονάδες 5 ΘΕΜΑ Β Β1. Πώς μπορεί να εξηγηθεί με βάση τη θεωρία της φυσικής επιλογής η επικράτηση του χαρακτηριστικού «ψηλός λαιμός» στις καμηλοπαρδάλεις; Μονάδες 8 Β2. Ποια είναι τα δύο κριτήρια κατάταξης των οργανισμών σε είδη και σε ποιες περιπτώσεις εφαρμόζεται το κάθε ένα από αυτά; Μονάδες 6 Β3. Τι είναι η λυσοζύμη, πού εντοπίζεται και ποια είναι η δράση της; Μονάδες 5 Β4. Να εξηγήσετε τις διεργασίες που οδηγούν στην πτώση του ph της βροχής κάτω από 5. Μονάδες 6
ΘΕΜΑ Γ Σε ένα οικοσύστημα υπάρχουν 5 (πέντε) πεύκα, που φιλοξενούν συνολικά 10.000 (δέκα χιλιάδες) κάμπιες, σε κάθε μία από τις οποίες παρασιτούν 500 (πεντακόσια) πρωτόζωα. Γ1. Να σχεδιάσετε την τροφική πυραμίδα πληθυσμού του παραπάνω οικοσυστήματος (μονάδες 2). Nα εξηγήσετε τη μορφή της τροφικής πυραμίδας πληθυσμού του παραπάνω οικοσυστήματος (μονάδες 5). Μονάδες 7 Γ2. Στο παραπάνω οικοσύστημα η ενέργεια που περιέχεται στο τροφικό επίπεδο των καμπιών είναι 50.000 (πενήντα χιλιάδες) KJ. Να υπολογίσετε την ενέργεια των άλλων τροφικών επιπέδων (μονάδες 2). Να σχεδιάσετε την τροφική πυραμίδα ενέργειας (μονάδες 2). Να εξηγήσετε τους λόγους που καθορίζουν τη μορφή αυτής της τροφικής πυραμίδας (μονάδες 6). Μονάδες 10 Γ3. Έστω ένα άτομο αζώτου (Ν), το οποίο μπορεί να εντοπιστεί οπουδήποτε βρεθεί (επειδή π.χ είναι ραδιενεργό). Αυτό το άτομο αζώτου εντοπίζεται σε κάποιο νιτρικό ιόν ( NO ) που βρίσκεται στο έδαφος. Να περιγράψετε τις πιθανές πορείες 3 του ατόμου αυτού από τη στιγμή που προσλαμβάνεται από ένα φυτό έως ότου ξαναβρεθεί στο έδαφος, πάλι ως νιτρικό ιόν ( NO ). 3 Μονάδες 8 ΘΕΜΑ Δ Δ1. Να περιγράψετε το δεύτερο στάδιο της πρωτογενούς ανοσοβιολογικής απόκρισης. Μονάδες 9 Δ2. Να εξηγήσετε πώς τα μακροφάγα συμμετέχουν στην άμυνα του ανθρώπινου οργανισμού. Μονάδες 6 Δ3 Μετά την είσοδο κάποιου είδους αντιγόνου σε έναν άνθρωπο, δεν παρουσιάζονται συμπτώματα ασθένειας. Η καμπύλη α στο παρακάτω διάγραμμα δείχνει τη μεταβολή της συγκέντρωσης των αντιγόνων, ενώ η καμπύλη β τη μεταβολή της συγκέντρωσης των αντισωμάτων που δημιουργήθηκαν για το συγκεκριμένο αντιγόνο στον οργανισμό του ανθρώπου. Να εξηγήσετε το είδος της ανοσοβιολογικής απόκρισης με βάση τις καμπύλες του παραπάνω διαγράμματος. Μονάδες 10
ΘΕΜΑ Α Α1. β Α2. γ Α3. δ Α4. α Α5. γ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Β Β1. Σελ. 131 σχ. βιβλίου «Στο φυλογενετικό δένδρο.χαρακτηριστικό του είδους τους». Β2. Τα δύο κριτήρια κατάταξης των οργανισμών σε είδη είναι τα εξής: - ΤΟ ΤΥΠΟΛΟΓΙΚΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ δηλαδή το κριτήριο της ομοιότητας μεταξύ των οργανισμών. Όταν δύο οργανισμοί έχουν κοινά μορφολογικά και βιοχημικά χαρακτηριστικά, ομαδοποιούνται στο ίδιο είδος. Με βάση αυτό το τυπολογικό κριτήριο που αποτελεί επινόηση του Σουηδού φυσιοδίφη Λινναίου έχει ταξινομηθεί το σύνολο των διαφορετικών οργανισμών. Το συγκεκριμένο κριτήριο πάντως εφαρμόζεται υποχρεωτικά στην κατάταξη των ΜΟΝΟΓΟΝΙΚΑ αναπαραγόμενων οργανισμών σε είδη (π.χ. αμοιβάδα). - ΤΟ ΜΕΙΞΙΟΛΟΓΙΚΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ σύμφωνα με το οποίο στο ίδιο είδος ανήκουν οργανισμοί που μπορούν αν αναπαραχθούν μεταξύ τους και να αποκτήσουν γόνιμους απογόνους. Προϋπόθεση για τη χρήση αυτού του κριτηρίου είναι οι προς ταξινόμηση οργανισμοί να αναπαράγονται ΑΜΦΙΓΟΝΙΚΑ. Σελ. 121-122 σχ. βιβλίου Β3. Η λυσοζύμη είναι ένζυμο που διασπά το κυτταρικό τοίχωμα των βακτηρίων. Εντοπίζεται στο δέρμα. Συγκεκριμένα περιέχεται στον ιδρώτα που εκκρίνεται από τους ιδρωτοποιούς αδένες. Επίσης βρίσκεται σε μεγάλες ποσότητες στα δάκρυα και στο σάλιο και προστατεύει το βλεννογόνο του επιπεφυκότα και τη στοματικής κοιλότητας αντίστοιχα. Έχει βακτηριοκτόνο δράση και δημιουργεί δυσμενές χημικό περιβάλλον για τα μικρόβια. Σελ. 31-32 σχ. βιβλίου Β4. Σχολ. βιβλίου σελ. 107 «Η ηφαιστειακή δραστηριότητα κάτω από το 5». ΘΕΜΑ Γ Γ1. Η τροφική αλυσίδα είναι: ΠΕΥΚΑ ΚΑΜΠΙΕΣ ΠΡΩΤΟΖΩΑ Πληθυσμός: 5 10.000 500x10.000= 5.000.000 Συνεπώς ΠΥΡΑΜΙΔΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ: ΠΡΩΤΟΖΩΑ 5.000.000 ΚΑΜΠΙΕΣ 10.000 ΠΕΥΚΑ 5 Όταν σε ένα οικοσύστημα υπάρχουν παρασιτικές τροφικές σχέσεις, ο πληθυσμός των ανώτερων επιπέδων γίνεται ολοένα μεγαλύτερος από τον πληθυσμό των κατώτερων.
Μια τέτοια τροφική πυραμίδα πληθυσμού χαρακτηρίζεται ως ανεστραμμένη. Γ2. ΠΕΥΚΑ ΚΑΜΠΙΕΣ ΠΡΩΤΟΖΩΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΡΟΦ. ΕΠΙΠ: 50.000 : 500.000KJ 10% Συνεπώς ΠΥΡΑΜΙΔΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ: ΠΡΩΤΟΖΩΑ 5.000 KJ ΚΑΜΠΙΕΣ 50.000 KJ ΠΕΥΚΑ 500.000 KJ 50.000 KJ 10% x 50.000 = 5.000 KJ Σελ. 77 σχ. βιβλίου «Η ενέργεια τα οποία αποικοδομούνται». Γ3. Σελ. 86 σχ. βιβλίου «Τα φυτά χρησιμοποιούν τα στο εσωτερικό του οικοσυστήματος». ΘΕΜΑ Δ Δ1. Σελ. 37-39 σχ. βιβλίου «Στάδιο 2 ο». Δ2. «Τα φαγοκύτταρα κάποια τμήματά του». «Με φαγοκυττάρωση αντιμετωπίζονται και οι ιοί» σελ. 32 σχ. βιβλίου ΚΑΙ Σελ. 37, σχ. βιβλίου «Στάδιο 1 ο» Δ3. Εκδηλώνεται ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ανοσοβιολογική απόκριση γιατί όπως προκύπτει από την καμπύλη μεταβολής των αντισωμάτων (β) η έκκριση αυτών δεν αρχίζει αμέσως μετά την είσοδο του αντιγόνου (όπως συμβαίνει κατά τη δευτερογενή ανοσοβιολογική απόκριση) παρά αρκετά αργότερα 5 ημέρες περίπου μετά την είσοδο του αντιγόνου. Ο άνθρωπος δεν ασθενεί επειδή η είσοδος αντιγόνου έγινε με χορήγηση εμβολίου. Δηλαδή ο άνθρωπος δέχτηκε μια ποσότητα εμβολίου: «το οποίο περιέχει δεν τη μεταδίδει», (σελ. 39 σχ. βιβλίου). Εξάλλου αυτό ερμηνεύει και γιατί μετά την είσοδό του στον οργανισμό το αντιγόνο ΔΕΝ αυξάνεται ακόμα και πριν αρχίσει η παραγωγή αντισωμάτων εναντίον του οπότε και ο άνθρωπος δε νοσεί. ΚΡΙΤΙΚΗ Τα θέματα καλύπτουν συνολικά το φάσμα της διδακτέας ύλης. Υπάρχει επίσης διαβάθμιση δυσκολίας κατά τη μετάβαση από το 1ο προς το 4ο θέμα και μικρές συνδυαστικές ερωτήσεις (όπως π.χ. σχετικά με τη λυσοζύνη και τα μακροφάγα) αντιμετωπίσιμες από κάθε διαβασμένο και προσεκτικό υποψήφιο. Πρέπει όμως να τονιστεί ότι η διατύπωση του τελευταίου υποερωτήματος του θέματος Δ (Δ3) είναι ελλιπής. Από την ερώτηση δεν προκύπτει σαφώς αν απαιτείται εκτός από την αναγνώριση του τύπου της ανοσοβιολογικής απόκρισης και ερμηνεία άλλων δεδομένων. Δηλαδή: η εκφώνηση αναφέρει ότι ο άνθρωπος που αντιμετωπίζει αυτό το αντιγόνο δε νοσεί και αυτό ΕΙΝΑΙ ερμηνεύσιμο από την καμπύλη μεταβολής αντιγόνου. Όμως η ερώτηση, όπως τίθεται, μπορεί να απαντηθεί σωστά και χωρίς αναφορά σε αυτό! Δεδομένου ότι η ερώτηση έχει σημαντική ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΚΗ ΑΞΙΑ για τους υποψήφιους αυτό συνιστά μάλλον σημαντική παράλειψη στη διατύπωσή της. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΘΕΜΑΤΩΝ ΚΥΡΑΓΙΑΝΝΗ ΤΑΝΙΑ, ΚΟΙΛΙΑΡΗ ΣΟΦΙΑ, ΠΥΛΑΡΑ ΑΔΑΜΑΝΤΙΑ