ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΟΠ ΘΕΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ / Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΘΕΡΙΝΑ) ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 15/11/2015 ΘΕΜΑ Α Να επιλέξετε την φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Δεοξυριβονουκλεοτίδια με 3-5 φωσφοδιεστερικό δεσμό συνδέει /-ουν: Α. Η αντίστροφη μεταγραφάση Β. Οι περιοριστικές ενδονουκλεάσες Γ. Η DNA ελικάση Δ. Η RNA πολυμεράση 2. Από πρωτεΐνες και νουκλεϊκό οξύ αποτελείται: Α. Η RNA πολυμεράση Β. Το snrna Γ. Το ριβόσωμα Δ. Το πριμόσωμα 3. Στο οπερόνιο της λακτόζης υπάρχουν: Α. 4 γονίδια και 4 υποκινητές Β. 4 γονίδια και 2 υποκινητές Γ. 2 γονίδια και 2 υποκινητές Δ. 2 γονίδια και 4 υποκινητές 4. Μόριο trna με αντικωδικόνιο 5 CCA 3 μεταφέρει το αμινοξύ: (Συμβουλευτείτε τον γενετικό κώδικα στο τέλος των θεμάτων.) Α. trp Β. pro Γ. met Δ. val Σελίδα 1 από 7
5. Για τη σύνθεση ενός trna απαραίτητο ένζυμο είναι η: Α. DNA πολυμεράση Β. DNA δεσμάση Γ. DNA ελικάση Δ. RNA πολυμεράση ΜΟΝΑΔΕΣ 25 ΘΕΜΑ Β Β1. Να εξηγήσετε για ποιους λόγους η πρωτεϊνοσύνθεση είναι οικονομική διαδικασία. ΜΟΝΑΔΕΣ 6 Όπως στο σχολικό βιβλίο, σελίδες 37-38, «Σημειώνεται ότι αντίγραφα ενός γονιδίου.» Β2. Να αναφέρετε (απλή αναφορά) τα απαραίτητα συστατικά για την επίτευξη της μετάφρασης σε ένα κύτταρο. ΜΟΝΑΔΕΣ 6 mrna, trna, αμινοξέα, ριβοσώματα, ενέργεια και πρωτεΐνες. Β3. Να εξηγήσετε τι είναι η PCR και ποιες είναι οι εφαρμογές της, Όπως στο σχολικό βιβλίο, σελίδα 61, «Η μέθοδος από απολιθώματα.» ΜΟΝΑΔΕΣ 6 Β4. Να περιγράψετε τον ρόλο των μεταγραφικών παραγόντων σε ένα ευκαρυωτικό κύτταρο. ΜΟΝΑΔΕΣ 7 Όπως στο σχολικό βιβλίο, σελίδα 32, «Η RNA πολυμεράση κάθε γονιδίου.» ΚΑΙ σελίδα 41, «Ένας αριθμός μηχανισμών ενός γονιδίου.» Σελίδα 2 από 7
ΘΕΜΑ Γ Γ1. Στο σχήμα απεικονίζεται θηλιά που δημιουργείται στο DNA κατά το τοπικό ξετύλιγμα για τη μεταγραφή προκαρυωτικού γονιδίου σε mrna. Η αλληλουχία που αναγράφεται αποτελεί το γονίδιο. 1 2 A ΤΤΤCC AGT GAC CAG TTT GTAACCΑΑΑΑ ΑΑΑGGTCACTGGTCAAACATTGGΤΤΤΤ B i. Να γράψετε ποιο είναι το ένζυμο που προκαλεί το τοπικό ξετύλιγμα κατά τη μεταγραφή και άλλα ένζυμα που γνωρίζετε ότι επιτελούν ξετύλιγμα της διπλής έλικας του DNA. (απλή αναφορά). ii. Σε ποιο σημείο του προκαρυωτικού κυττάρου επιτελείται η συγκεκριμένη διεργασία; (απλή αναφορά). iii. Ποιο βέλος 1 ή 2 υποδεικνύει την κατεύθυνση της μεταγραφής; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. iv. Σε ποια θέση Α, Β βρίσκεται ο υποκινητής του γονιδίου και οι αλληλουχίες λήξης της μεταγραφής; (απλή αναφορά) v. Ποια είναι η αλληλουχία βάσεων στο mrna που παράγεται από το γονίδιο; Να μην αιτιολογήσετε την απάντησή σας. vi. Πόσες φορές εισήλθε μόριο trna στη δεύτερη θέση εισδοχής ενός ριβοσώματος που μετέφρασε αυτό το mrna; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. vii. Να γράψετε τα αντικωδικόνια των μορίων trna που χρησιμοποιούνται κατά τη μετάφραση, σημειώνοντας τα 5 και 3 άκρα τους. Να μην αιτιολογήσετε την απάντησή σας. viii. Πόσα διαφορετικά αντικωδικόνια μπορεί να υπάρχουν στα διάφορα μόρια trna που υπάρχουν σε ένα κύτταρο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. i. Η RNA πολυμεράση και οι DNA ελικάσες. ii. iii. Στο κυτταρόπλασμα. ΜΟΝΑΔΕΣ 18 (2+1+3+2+2+5+1+2) Το βέλος 2. Η αιτιολόγηση, όπως στο σχολικό, σελίδες 32-33, «Κατά την έναρξη ενός γονιδίου.» iv. Στη θέση Β. v. 3 UUUCC AGU GAC CAG UUU GUA ACCΑΑΑΑ 5 Σελίδα 3 από 7
vi. 3 φορές. Αιτιολόγηση: η παράγραφος της επιμήκυνσης ααπό τη μετάφραση, σελίδα 37. vii. 3 UAC 5, 3 AAA 5, 3 CUG 5, 3 GUC 5. viii. 64-3=61, διότι δεν υπάρχουν αντικωδικόνια για τα 3 κωδικόνια λήξης. Γ2. Η ακόλουθη αλληλουχία βάσεων αποτελεί το mrna, το οποίο κωδικοποιεί τα 3 ένζυμα που παράγονται από την E.coli για τη διάσπαση της λακτόζης. 3 AUGGCAAUGGC[27βάσεις]GUACGGAUUUU [15βάσεις]UAUGUACCAGUCCG [81βάσεις] GUAGCAAA5 i. Να γράψετε τα τμήματα του DNA της E.coli που αποτελούν το οπερόνιο της λακτόζης και να προσδιορίσετε τον αριθμό των αμινοξέων από τα οποία αποτελείται κάθε ένα από τα τρία ένζυμα που παράγεται από αυτό. ii. Σε καλλιέργεια E.coli μεταλλάχθηκε και απενεργοποιήθηκε το γονίδιο που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη καταστολέα. Να εξηγήσετε τι θα συμβεί στην καλλιέργεια αυτή, όταν αναπτύσσεται σε θρεπτικό υλικό με γλυκόζη. ΜΟΝΑΔΕΣ 7 (3+4) i. Όπως στο σχολικό βιβλίο, σελίδα 40, «Οι Jacob και ο χειριστής.». Το πρώτο ένζυμο αποτελείται από 29 αμινοξέα, το δεύτερο από 8 αμινοξέα και το τρίτο από 11 αμινοξέα. ii. Το κύτταρο επιβιώνει, αλλά με απώλειες ενέργειας, καθώς παράγει 3 ένζυμα που δεν συμβάλλουν στον μεταβολισμό του. Επιπλέον, όπως στο χολικό, σελίδα 40, «Όταν απουσιάζει η λακτόζη συνεχώς στον χειριστή.» ΘΕΜΑ Δ Δ1. Δίνονται τα ακόλουθα τμήματα DNA. Το ένα εξ αυτών προέρχεται από γονιδιωματική βιβλιοθήκη και το άλλο από cdna βιβλιοθήκη. Τμήμα 1: CGAGGGCGAATTCATGTTATTGGGGCCCTCGATGTGGTGGTGCCATATATGGAATTC GCTCCCGCTTAAGTACAATAACCCCGGGAGCTACACCACCACGGTATATACCTTAAG Τμήμα 2: GAATTCATGTTATTGTCGATGTGGTGGTGCCATATATGGAATTC CTTAAGTACAATAACAGCTACACCACCACGGTATATACCTTAAG Σε αμφότερα τα τμήματα DNA περιλαμβάνεται το ίδιο γονίδιο, που κωδικοποιεί το πεπτίδιο: Σελίδα 4 από 7 H 2 Ν-met-leu-leu-ser-met-trp-trp-cys-his-ile-COOH
Στο ένα τμήμα περιλαμβάνεται επίσης αλληλουχία που αποτελεί ρυθμιστικό στοιχείο για τη μεταγραφή του γονιδίου. Α. Να αναφέρετε (απλή αναφορά) τα βασικά στάδια της διαδικασίας της κλωνοποίησης. Β. Να εξηγήσετε ποιο τμήμα προέρχεται από τη γονιδιωματική βιβλιοθήκη και ποιο από τη cdna βιβλιοθήκη. Γ. Το εν λόγω γονίδιο προέρχεται από ευκαρυωτικό ή προκαρυωτικό οργανισμό; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Δ. Να γράψετε την αλληλουχία που αποτελεί ρυθμιστικό στοιχείο της μεταγραφής του γονιδίου αυτού και να εξηγήσετε τον ρόλο της. ΜΟΝΑΔΕΣ 12 (3+3+3+3) Α. Η κατασκευή του ανασυνδυασμένου DNA. Η μεταφορά του ανασυνδυασμένου μορίου DNA σε ένα κύτταρο ξενιστή. Η επιλογή και απομόνωση των κυττάρων ξενιστών. Η επιλογή ενός βακτηριακού κλώνου που περιέχει το επιθυμητό τμήμα DNA. Β. Το πρώτο τμήμα προέρχεται από τη γονιδιωματική βιβλιοθήκη, διότι περιέχει ρυθμιστικές αλληλουχίες και άλλα τμήματα που δεν αποτελούν εξώνια, ενώ η cdna βιβλιοθήκη περιέχει μόνον τα εξώνια των γονιδίων που μεταγράφονται σε mrna σε έναν συγκεκριμένο κυτταρικό τύπο. Γ. Από ευκαρυωτικό, Όπως στο σχολικό βιβλίο, σελίδα 33, «Αντίθετα, στους ευκαρυωτικούς εσώνια.» Δ. 5 GCTCCCG 3 3 CGAGGGC 5 Δ2. Για τον εντοπισμό του κλώνου που περιέχει το γονίδιο της cdna βιβλιοθήκης πρόκειται να κατασκευαστεί ανιχνευτής μήκους 10 νουκλεοτιδίων. i. Να εξηγήσετε τι είναι οι ανιχνευτές και σε ποια ιδιότητα των νουκλεϊκών οξέων στηρίζεται η δράση τους. ii. Να γράψετε την καταλληλότερη πιθανή αλληλουχία για τον εντοπισμό της αλληλουχίας αυτής, δεδομένου ότι οι ερευνητές δεν γνωρίζουν την αλληλουχία βάσεων στο γονίδιο, αλλά μόνον την αλληλουχία των αμινοξέων στο εν λόγω πεπτίδιο (H 2 Ν-met-leu-leu-sermet-trp-trp-cys-his-ile-pro-val-COOH). ΜΟΝΑΔΕΣ 6 (3+3) i. Όπως στο σχολικό βιβλίο, σελίδα 60, «Οι δύο μονόκλωνες συμπληρωματικό τους ii. DNA.» Ο καταλληλότερος ανιχνευτής προκύπτει από την αλληλουχία των αμινοξέων met-trp-trp στο πεπτίδιο, διότι τα αμινοξέα αυτά κωδικοποιούνται από έναν μόνον κωδικόνιο το κάθε ένα. Συνεπώς, ο ανιχνευτής με την αλληλουχία 10 βάσεων 5 AUG - UGG UGG U 3 (ή Σελίδα 5 από 7
5 AΤG - ΤGG ΤGG Τ 3 ) υβριδοποιεί τη μη κωδική αλυσίδα του γονιδίου, ενώ σωστή επιλογή είναι και η αλληλουχία 3 TAC ACC ACC A 5 που υβριδοποιεί την κωδική. Δ3. Το τμήμα DNA που προέρχεται από τη cdna βιβλιοθήκη θραύεται με την περιοριστική ενδονουκλεάση EcoRI και συνδέεται κατάλληλα με το πλασμίδιο της εικόνας. Το πλασμίδιο θα χρησιμοποιηθεί ως φορέας κλωνοποίησης και φέρει ένα γονίδιο ανθεκτικότητας στην πενικιλίνη (pen) και ένα γονίδιο ανθεκτικότητας στην αμπικιλίνη (amp). Τα πλασμίδια που προκύπτουν μεταφέρονται σε καλλιέργεια βακτηρίων-ξενιστών χωρίς πλασμίδια και προκύπτουν οι κλώνοι 1, 2 και 3 όπως στο σχήμα: Δημιουργούνται 3 αντίγραφα της καλλιέργειας, έστω οι καλλιέργειες Α, Β και Γ. Σελίδα 6 από 7
Στην καλλιέργεια Α προστίθεται το αντιβιοτικό αμπικιλίνη, στην καλλιέργεια Β προστίθεται το αντιβιοτικό πενικιλίνη και στην καλλιέργεια Γ προστίθενται και τα δύο αντιβιοτικά. Τα αποτελέσματα φαίνονται στο σχήμα: Να εξηγήσετε ποιος κλώνος 1, 2 ή 3 περιέχει ανασυνδυασμένο πλασμίδιο. Ανασυνδυασμένο πλασμίδιο περιέχει ο κλώνος 1. Αιτιολόγηση, όπως στο σχολικό βιβλίο, σελίδες 58-59, «Τα πλασμίδια που χρησιμοποιούνται κλωνοποίηση.» ΜΟΝΑΔΕΣ 7 Δίνεται: Σελίδα 7 από 7