H EKΠAIΔEYΣH ΠPIN TO MAAΣTPIXT (1957-1992) κοί αξιωματο χοι της περι δου κράτησαν μια επιφυλακτική, έως αρνητική, στάση απέναντι στη δημιουργία της Επιτροπής Παιδείας, την οποία θεώρησαν ως ασυγχώρητο συμβιβασμ της Κοιν τητας στις πιέσεις των κρατών-μελών κατά την τριετή περίοδο των σκληρών διαπραγματε σεων που οδήγησαν στην αποδοχή των αρχών για εκπαιδευτική συνεργασία και στο Α Πρ γραμμα Δράσης 77. Επισημαίνουν μάλιστα τι πρ κειται για ένα ργανο που θολώνει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων στην Κοιν τητα και περιορίζει τις αρμοδι τητες και την αυτονομία της Επιτροπής και του Συμβουλίου στη χάραξη της εκπαιδευτικής πολιτικής της Κοιν τητας 78. Η θέσμιση της Επιτροπής Παιδείας ως διακυβερνητικο οργάνου εκφράζει σαφώς έναν περιορισμ της εξουσίας της Επιτροπής στη διαδικασία λήψης αποφάσεων της Κοιν τητας και, ταυτ χρονα, μια α ξηση της επιρροής των κρατών-μελών στη διαμ ρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής, ενώ αγνοείται εντελώς ο ρ λος του Ευρωπαϊκο Κοινοβουλίου. Αυτή η εξέλιξη επιβεβαιώνει τις ερμηνείες της διακυβερνητικής προσέγγισης για την έναρξη της μεταβατικής περι δου απ το κοινοτικ νεο-λειτουργικ πλαίσιο λειτουργίας της Κοιν τητας στη δεκαετία του 1970, στο διακυβερνητικ επίπεδο λειτουργίας που χαρακτηρίζει τη δεκαετία του 1980. Αυτ γίνεται φανερ, επίσης, και απ τον περιορισμ των ενεργειών στο κοινοτικ επίπεδο που απουσιάζουν οι πρωτοβουλίες και ο ρ λος κοινοτικών παραγ ντων και προσωπικοτήτων, πως ο Spinelli ή ο Dahrendorf που οδήγησαν στο Α Πρ γραμμα Δράσης, και επικρατεί πλέον η απρ σωπη διαπραγμάτευση στο διακυβερνητικ επίπεδο της Επιτροπής Παιδείας. Το πρ γραμμα δράσης περιέχεται στο σημείο IV του ψηφίσματος και περιλαμβάνει 22 παραγράφους που αντιστοιχο ν στους ακ λουθους τομείς της εκπαίδευσης 79 : Τομέας Ι: Καλ τερες δυνατ τητες πολιτιστικής και επαγγελματικής κατάρτισης για τους υπηκ ους των άλλων κρατών-μελών της Κοιν τητας και των χωρών μη μελών, καθώς και για τα τέκνα τους (παρ. 1 και 2). Τομέας ΙΙ: Βελτίωση της αντιστοιχίας μεταξ των εκπαιδευτικών συστημάτων στην Ευρώπη (παρ. 3 έως 27). 77. Βλ. FOGG, K.- JONES, H.C., Educating the European Community - Ten Years On, στο European Journal of Education, Vol. 20, No 2-3, 1985, pp. 293-300. Αξίζει να σημειωθεί τι ο H.C. Jones διετέλεσε διευθυντής του γραφείου εκπαίδευσης στις Βρυξέλλες την περίοδο 1976-1985 και δημοσίευσε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 μια σειρά άρθρων σε διάφορα περιοδικά σχετικά με την πολιτική της ΕΚ στα θέματα εκπαίδευσης και κατάρτισης. 78..π., pp. 293-294. 79. Βλ. ΖΗΓΟΣ, Σ., Η εκπαιδευτική πολιτική της Ευρωπαϊκής Κοιν τητας, εκδ. Δίπτυχο, Αθήνα, 1988, σ. 21. [ 261 ]
KEΦAΛAIO 4 Τομέας ΙΙΙ: Συγκέντρωση έγγραφου υλικο και σ γχρονων στατιστικών στον τομέα της εκπαίδευσης (παρ. 8 έως 12). Τομέας IV: Συνεργασία στον τομέα της ανώτατης εκπαίδευσης (παρ. 13 έως 16). Τομέας V: Διαδικασία ξένων γλωσσών (παρ. 17 έως 19). Τομέας VI: Δημιουργία ισ τητας δυνατοτήτων για την πλήρη πρ σβαση σε λες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης (παρ. 20 και 21). Τομέας VII: Προετοιμασία των νέων για την άσκηση επαγγελματικής δραστηρι τητας και μετάβαση απ τη σχολική στην ενεργ ζωή (παρ. 22). Είναι φανερ τι το περιεχ μενο του προγράμματος δράσης εξαντλείται σε απαλά εκπαιδευτικά ζητήματα που δεν αποτελο ν εστίες τριβής μεταξ των κρατών-μελών, πως η συγκέντρωση υλικών και στατιστικών, η διδασκαλία ξένων γλωσσών, η συνεργασία ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ παράλληλα θίγονται και τα κοινωνικά θέματα, πως η εκπαίδευση των παιδιών των μεταναστών και η ισ τητα των ευκαιριών στην εκπαίδευση. Εάν συγκρίνουμε τα κεφάλαια και τις εν τητες του προγράμματος δράσης του 1976 με την έκθεση του ψηφίσματος του Ιουνίου του 1974 οι ομοι τητες είναι προφανείς. Μ νο μία διαφορά υπάρχει. Ενώ η απ φαση του 1974 δεν χρησιμοποιο σε τον ρο ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση, ο ρος διατυπώθηκε και κατηγοριοποιήθηκε στο κεφάλαιο ΙΙ που αφορο σε τη «βελτίωση της αντιστοιχίας μεταξ των εκπαιδευτικών συστημάτων στην Ευρώπη» 80. Γενικά, το πρ γραμμα δράσης κυριαρχείται απ μια εκτεταμένη χρήση μη δεσμευτικών εκφράσεων και προσεκτικά διατυπωμένων προτάσεων, πως ανταλλαγή πληροφοριών και εμπειρίας, επισκέψεις ειδικών, ενδυνάμωση των επαφών, προετοιμασία και εκπ νηση εκθέσεων, εξέταση και έρευνα των διαφ ρων προβλημάτων, πειραματισμ ς και διαμ ρφωση πιλοτικών προγραμμάτων κ.ά. λα αυτά φανερώνουν την επικράτηση της αντίληψης για τη δημιουργία των αναγκαίων προπαρασκευαστικών σταδίων τα οποία θα καθορίσουν μελλοντικά τη μορφή και το είδος της εμπλοκής της Κοιν τητας στη διαδικασία της διαμ ρφωσης των εκπαιδευτικών πολιτικών των κρατών-μελών 81. Οι Κ. Fogg και Η. Jones υποστηρίζουν τι το ενδεχ μενο για μια δυναμική εισχώρηση της Κοιν τητας στο πεδίο των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων απομακρ νθηκε οριστικά και οι γενικ λογες προτάσεις του προγράμματος δράσης θεωρήθηκαν ως ε θραυστες 80. Η προηγο μενη αναφορά στην ευρωπαϊκή διάσταση είναι στην έκθεση του DAHRENDORF, R., Η εκπαίδευση στην Ευρωπαϊκή Κοιν τητα, Bulletin of the EC, supplement 3/74, σσ. 12 κ.ε. 81. Βλ. BEUKEL, E., Education, στο ANDERSEN, S.- ELIASSEN,K.(eds), Making Policy in Europe. The Europeification of National Policymaking, SAGE, London, 1993, p. 160. [ 262 ]
H EKΠAIΔEYΣH ΠPIN TO MAAΣTPIXT (1957-1992) και ευάλωτες απ τους κοινοτικο ς που ήδη είχαν εμπειρία εκπαιδευτικής συνεργασίας στο επίπεδο του Συμβουλίου της Ευρώπης και του ΟΟΣΑ 82. σον αφορά τον διττ χαρακτήρα των ενεργειών και των δράσεων που θα έπρεπε να αναληφθο ν σε εθνικ και σε κοινοτικ επίπεδο, το πρ γραμμα αναφέρει κατά τομέα δράσης τα ακ λουθα: I. Εκπαίδευση και κατάρτιση παιδιών υπηκ ων άλλων κρατών. Η ευθ νη των κρατών-μελών προσδιορίζεται στη βελτίωση των ρων υποδοχής για τα παιδιά υπηκ ων ξένων κρατών και στη διευκ λυνση της προσαρμογής τους στο σχολικ σ στημα και στον τρ πο ζωής, δίνοντας έμφαση στη διδασκαλία της μητρικής γλώσσας, καθώς και της γλώσσας της χώρας υποδοχής. Η ανάμειξη της Κοιν τητας αναφέρεται ειδικά στην προώθηση οικονομικής υποστήριξης για την ανάπτυξη πιλοτικών προγραμμάτων, την ενθάρρυνση των απαλλαγών πληροφοριών και εμπειριών, την εκπ νηση μελετών και ερευνών, την ανάπτυξη διδακτικο υλικο και την επιμ ρφωση των εκπαιδευτικών 83. II. Προώθηση στενών σχέσεων μεταξ των εκπαιδευτικών συστημάτων στην Ευρώπη. Σε εθνικ επίπεδο η εκπαιδευτική συνεργασία μεταξ των κρατών-μελών οφείλει να αναπτυχθεί στη βάση της αμοιβαίας γνώσης των εκπαιδευτικών συστημάτων και μέσα απ την αντιπαράθεση των πολιτικών, των λ γων και των εμπειριών διαμέσου επαφών, επισκέψεων και ανταλλαγών εκπαιδευτικο δυναμικο σε τοπικ, περιφερειακ και εθνικ επίπεδο. Η Κοιν τητα αναλαμβάνει την υποστήριξη πρωτοβουλιών που αφορο ν ζητήματα κινητικ τητας εκπαιδευτικών και τη δημιουργία εκπαιδευτικών ιδρυμάτων με πολυγλωσσικά προγράμματα διδασκαλίας 84. III. Συγκέντρωση υλικο τεκμηρίωσης. Η συγκέντρωση έγγραφου υλικο και σ γχρονων στατιστικών στον τομέα της εκπαίδευσης πρέπει να βελτιωθεί με τον ορισμ σε κάθε κράτος-μέλος μιας εθνικής υπηρεσίας πληροφοριών, η οποία αναμένεται να συνεισφέρει σημαντικά στην αυξαν μενη γνώση των εθνικών συστημάτων εκπαίδευσης 85. Στο κοινοτικ επίπεδο, αποτέλεσμα της αντίστοιχης δράσης θα είναι η δημιουργία του δικτ ου της Ευρυδίκη (Eurydice), το οποίο θα αρχίσει να λειτουργεί το 1980 86. IV. Συνεργασία στον τομέα της ανώτατης εκπαίδευσης. Στο εθνικ επίπεδο οι δράσεις αφορο σαν την ανάπτυξη δεσμών μεταξ των εθνικών ιδρυμάτων 82. Βλ. FOGG,K.- JONES, H.,.π., p. 293. 83. Βλ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΕΚ, Kείμενα για την ΕΕΠ, 1987,.π., σσ. 24-25. 84..π., σ. 25. 85..π., σ. 26. 86. Βλ. EUROPEAN COMMISSION, Cooperation in Education in the European Union, 1976-1994, Luxembourg, 1994, p.8. [ 263 ]
KEΦAΛAIO 4 τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, την προώθηση της κινητικ τητας σπουδαστών, εκπαιδευτικών και ερευνητών και την εξέλιξη της διαδικασίας για την ακαδημαϊκή αναγνώριση των τίτλων σπουδών και των περι δων φοίτησης στα κράτη-μέλη, τα οποία θα αποτελέσουν τα θεμελιώδη συστατικά των μελλοντικών προγραμμάτων Erasmus, Commett και Tempus 87. Απ την πλευρά της, η Κοιν τητα αναλαμβάνει την ευθ νη για την έναρξη των συζητήσεων και την επεξεργασία προτάσεων που αφορο ν την κινητικ τητα των φοιτητών και του εκπαιδευτικο προσωπικο των πανεπιστημίων 88. V. Διδασκαλία ξένων γλωσσών. Τα κράτη-μέλη οφείλουν να ενθαρρ νουν τη γνώση των κοινοτικών γλωσσών και να προωθήσουν τη διδασκαλία ξένων γλωσσών πέραν του παραδοσιακο σχολικο συστήματος και ιδιαίτερα για την επαγγελματική εκπαίδευση των ενηλίκων. Η Κοιν τητα αναλαμβάνει τη διεξαγωγή ερευνών για την οργάνωση και τη μεθοδολογία της διδασκαλίας των γλωσσών και ειδικ τερα αυτών που διεξάγονται στο πλαίσιο του προγράμματος μορφωτικής συνεργασίας του Συμβουλίου της Ευρώπης 89. Η πιο σημαντική μως κοινοτική απ φαση στο θέμα των γλωσσών θα είναι η δημιουργία του προγράμματος LINGUA το 1989, για τη διάδοση των γλωσσών στον κοινοτικ χώρο 90. VI. Ισ τητα ευκαιριών στην εκπαίδευση. Η δημιουργία ισ τητας των δυνατοτήτων πρ σβασης σε λες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης θεωρείται ως βασικ στοιχείο της εκπαιδευτικής πολιτικής των κρατών-μελών και συνδέεται άμεσα με την κοινωνική δικαιοσ νη και τη δημιουργία του κράτους πρ νοιας. Τα κράτη-μέλη πρέπει να αναγνωρίσουν τη σημασία της πρ σβασης ιδιαίτερα στο χώρο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και να την προωθήσουν σε συνδυασμ με οποιαδήποτε άλλη πολιτική οικονομικο χαρακτήρα, καθ σον θεωρείται θεμελιώδης για τη μελλοντική κοινωνική και επαγγελματική αποκατάσταση των μαθητών 91. Σε κοινοτικ επίπεδο η ισ τητα των ευκαιριών θα προωθηθεί με μια σειρά προγραμμάτων δράσης και ενεργειών που θα αφορο ν την ισ τητα αγοριών και κοριτσιών στο σχολείο, την καταπολέμηση του αναλφαβητισμο και την υποστήριξη των εκπαιδευτικών δικαιωμάτων των παιδιών με ειδικές ανάγκες 92. Η έννοια της ευρωπαϊκής διάστασης στην εκπαίδευση παρουσιάζεται επίσημα για πρώτη φορά μέσα στο πρ γραμμα δράσης και αντιπροσωπε ει την κοι- 87..π., p.8. 88. Βλ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΕΚ, Kείμενα για την ΕΕΠ, 1987, σσ. 26-27. 89..π., σ. 27. 90. Βλ. EUROPEAN COMMISSION, Cooperation in Education...,.π., p.8. 91. Βλ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΕΚ, Kείμενα για την ΕΕΠ, 1987,.π., σ. 28. 92. Βλ. EUROPEAN COMMISSION, Cooperation in Education...,.π., p.8. [ 264 ]
H EKΠAIΔEYΣH ΠPIN TO MAAΣTPIXT (1957-1992) νοτική ιδέα για την Ευρώπη μέσα απ την προοπτική της πολιτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ολοκλήρωσης πως είχε διαγραφεί στη διάσκεψη της Κοπεγχάγης το 1973 και στο Παρίσι το 1974. Οι Yπουργοί Παιδείας συμφώνησαν να δώσουν «μια ευρωπαϊκή διάσταση στην εμπειρία των μαθητών και εκπαιδευτικών στα σχολεία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης εντ ς της Κοιν τητας» και παράλληλα τα κράτη-μέλη να ενθαρρ νουν και να οργανώσουν: επισκέψεις μελέτης και ανταλλαγές σ ντομης διάρκειας για τους εκπαιδευτικο ς, αφο καταβληθεί ιδιαίτερη προσπάθεια για τους υπ κατάρτιση καθηγητές γλωσσών, ανάπτυξη των εθνικών υπηρεσιών ενημέρωσης και παροχής συμβουλών, που είναι απαραίτητες για την ενθάρρυνση των ανταλλαγών και της κινητικ τητας των μαθητών και των εκπαιδευτικών εντ ς της Κοιν τητας, επαφές μεταξ των αρχών των ιδρυμάτων, τα οποία περιλαμβάνουν στις αρμοδι τητές τους την κατάρτιση των εκπαιδευτικών, σχολικές δραστηρι τητες ευρωπαϊκο περιεχομένου 93. Η συνεργασία σε κοινοτικ επίπεδο στους παραπάνω τομείς επρ κειτο να αναπτυχθεί λαμβανομένων υπ ψη των δραστηριοτήτων και των εμπειριών των κρατών-μελών. Η επισήμανση αυτή οφείλεται στο γεγον ς τι διατυπώθηκαν ορισμένες ανησυχίες απ τα κράτη-μέλη σχετικά με την ακτίνα δράσης της Κοιν τητας και την ενδεχ μενη εμπλοκή της σε ορισμένους ευαίσθητους τομείς των εθνικών πολιτικών για την εκπαίδευση, συμπεριλαμβανομένης της ευρωπαϊκής διάστασης στα σχολεία 94. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στην τελευταία παράγραφο, αριθ. 22, του ψηφίσματος, η οποία αποτελεί ξεχωριστ τομέα δράσης στο πρ γραμμα και προσδιορίζει ως πρώτη προτεραι τητα των δράσεων στο κοινοτικ επίπεδο αυτές που αφορο ν την προετοιμασία των νέων για την επαγγελματική ζωή μέσα απ τη μετάβασή τους απ τη σχολική στην ενεργ ζωή. Για το σκοπ αυτ ζητήθηκε απ την Επιτροπή Παιδείας να υποβάλει, πριν απ την 1η Ιουλίου 1976, μια έκθεση προς το Συμβο λιο και τους Yπουργο ς Παιδείας στην οποία «θα τονίζονται τα προβλήματα και θα προτείνονται μέτρα που θα συμβάλλουν στη λ ση τους στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών συστημάτων των κρατών-μελών» 95. 93. Βλ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΕΚ, Kείμενα για την ΕΕΠ, 1987,.π., σ. 25. 94. Βλ. ΣΤΑΡΙΔΑ, Μ., Η εκπαιδευτική πολιτική της Ευρωπαϊκής Κοιν τητας: άξονες-στ χοι-προοπτικές, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Π.Τ.Δ.Ε., Ρέθυμνο, 1992, σ. 66. 95. Βλ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΕΚ, Ψήφισμα του Συμβουλίου της 13.12.1976 σχετικά με τα μέτρα που πρέπει να ληφθο ν για να βελτιωθεί η προετοιμασία των νέων για την άσκηση επαγγελματικής δραστηρι τητας και να διευκολυνθεί η μετάβασή τους απ την εκπαίδευση στην ενεργ ζωή, στο ΣΥΜ- ΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ EK, Kείμενα για την ΕΕΠ, 1987,.π., σ. 28. [ 265 ]
KEΦAΛAIO 4 Η έκθεση θα παραδοθεί το καλοκαίρι του 1976 και ουσιαστικά θα προετοιμάσει το έδαφος για την έκδοση του δε τερου ψηφίσματος τον Δεκέμβριο του 1976 για να «βελτιωθεί η προετοιμασία των νέων για την άσκηση επαγγελματικής δραστηρι τητας και να διευκολυνθεί η μετάβασή τους απ την εκπαίδευση στην ενεργ ζωή» 96. Το ψήφισμα θα στηριχθεί μεταξ άλλων 97 : (α) σε προηγο μενες αποφάσεις του Συμβουλίου και της Επιτροπής για την επαγγελματική εκπαίδευση, (β) στο αυξημένο ενδιαφέρον του Ευρωπαϊκο Κοινοβουλίου και της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για τις σχέσεις εκπαίδευσης και απασχ λησης, (γ) στη γνώση για τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι νέοι κατά το στάδιο της μετάβασης απ την εκπαίδευση στη ζωή των ενηλίκων και την ενεργ ζωή και (δ) στην εκτίμηση για τη συνεχή και ιδιαίτερη ευθ νη την οποία φέρουν τα εκπαιδευτικά συστήματα, προκειμένου να προετοιμάσουν τους νέους για την είσοδ τους στην επαγγελματική ζωή. Στις 13 Δεκεμβρίου 1976 θα εκδοθεί ψήφισμα του Συμβουλίου και των Yπουργών Παιδείας σχετικά με τα μέτρα που πρέπει να ληφθο ν σε εθνικ και σε κοινοτικ επίπεδο για την οργάνωση του συστήματος επαγγελματικο προσανατολισμο των νέων και της πιο αποτελεσματικής ένταξής τους στην ενεργ ζωή. Ειδικ τερα, μάλιστα, το ψήφισμα «καλεί τα κράτη-μέλη να λάβουν υπ ψη τους τα συμπεράσματα και τα μέτρα που προτείνονται στην έκθεση της Επιτροπής Παιδείας κατά τη χάραξη της εθνικής τους πολιτικής, στην εκπ νηση προγραμμάτων σπουδών σε λα τα στάδια γενικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης και να προωθο ν την αλληλοπροσέγγιση των δ ο αυτών τ πων εκπαίδευσης» 98. Το ψήφισμα χωρίζεται σε δ ο μέρη που αναφέρονται στις ενέργειες που αναμεν ταν να πραγματοποιηθο ν σε εθνικ και κοινοτικ επίπεδο γ ρω απ τους ακ λουθους άξονες 99 : τη βελτίωση των σχέσεων και την αλληλοπροσέγγιση της γενικής και της επαγγελματικής εκπαίδευσης, την ανάπτυξη μ νιμου συστήματος σχολικο και επαγγελματικο προσανατολισμο, 96..π., σσ. 31-34. 97..π., σ. 31. 98..π., σ. 32. 99..π., σσ. 32-33. [ 266 ]
H EKΠAIΔEYΣH ΠPIN TO MAAΣTPIXT (1957-1992) την καθιέρωση συμπληρωματικής εκπαίδευσης στους αποφοίτους της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, την πιο αποτελεσματική αρχική και συνεχή εκπαίδευση των εκπαιδευτικών λειτουργών σε θέματα επαγγελματικο προσανατολισμο. Τα κράτη-μέλη φειλαν να λάβουν υπ ψη τους και να προωθήσουν κατά τη χάραξη της εθνικής τους πολιτικής μέτρα σχετικά με τους παραπάνω άξονες, ενώ η Κοιν τητα αναλάμβανε την ευθ νη της εκπ νησης και της εφαρμογής μιας σειράς προτ πων σχεδίων και μελετών τα οποία θα συμπλήρωναν τις εθνικές πρωτοβουλίες. Τα κράτη-μέλη θα μπορο σαν να αξιολογο ν και να αναπτ σσουν τις εθνικές πολιτικές με βάση της κοινοτικές μελέτες και έρευνες και να συγκρίνουν, περιοδικά, τις εμπειρίες τους στο πλαίσιο της Επιτροπής Παιδείας 100. Αξίζει να σημειωθεί τι τα αποτελέσματα των πιλοτικών προγραμμάτων που εκπονήθηκαν στα πλαίσια του προγράμματος άσκησαν σημαντική διαμορφωτική επίδραση στο σχεδιασμ του προγράμματος PETRA, το οποίο θεσμοθετήθηκε τον Δεκέμβριο του 1987 101. Το πρ γραμμα είχε διάρκεια μέχρι τις 30.12.1980 και στις δράσεις του συμπεριελάμβανε εκπαιδευτικά ταξίδια, επισκέψεις και ανταλλαγές εμπειριών για τους εμπειρογνώμονες του επαγγελματικο προσανατολισμο, καθώς και σεμινάρια για τους εκπαιδευτικο ς λειτουργο ς με θέμα τη μετάβαση των νέων απ την εκπαίδευση στην ενεργ ζωή. Παράλληλα, προβλεπ ταν η εκπ νηση οδηγιών, απ τη Στατιστική Υπηρεσία των Κοινοτήτων, για τον τρ πο σ γκρισης των στατιστικών δεδομένων που αφορο σαν τη μετάβαση των νέων απ την εκπαίδευση στην ενεργ ζωή. Με αυτ ν τον τρ πο, η συγκέντρωση και η ανάλυση των πληροφοριών θα διευκ λυνε το έργο των υπευθ νων παιδείας και απασχ λησης στα διάφορα κράτη-μέλη σε θέματα σχετικά με τη διαρροή των μαθητών, τους τ πους μετασχολικής παιδείας ή επαγγελματικής εκπαίδευσης για τους αποφοίτους του σχολείου, τα προγράμματα κατάρτισης για τους άνεργους νέους. Στο τέλος της περι δου, η Επιτροπή Παιδείας θα κατάρτιζε έκθεση σχετικά με την πείρα που αποκτήθηκε απ την εφαρμογή του προγράμματος, τα μέτρα που έχουν ληφθεί σε εθνικ και σε κοινοτικ επίπεδο και για τα αποτελέσματά τους 102. πως είναι φανερ, το 1976 υπήρξαν δ ο ψηφίσματα για την εκπαίδευση, ένα γενικ που διατ πωνε τις αρχές εν ς προγράμματος δράσης στον τομέα της εκπαίδευσης και ένα ειδικ που αφορο σε την επαγγελματική εκπαίδευ- 100..π., σ. 32. 101. Βλ. EUROPEAN COMMISSION, Cooperation in Education...,.π., p.8. 102. Βλ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΕΚ, Kείμενα για την ΕΕΠ, 1987,.π., σσ. 32-33. [ 267 ]
KEΦAΛAIO 4 ση. Το δε τερο είναι αυτ που αντιπροσωπε ει και εκφράζει τις πραγματικές προθέσεις της κοινοτικής εκπαιδευτικής πολιτικής. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο τι απ τις 22 παραγράφους του Α Προγράμματος Δράσης, οι 21 αφορο ν γενικές προθέσεις της Κοιν τητας και μ νο μία, η τελευταία, αριθ. 22, χι απλώς αναφέρει, αλλά καθορίζει ως πρώτη προτεραι τητα δράσεις που αφορο ν την επαγγελματική εκπαίδευση. Και ακ μη περισσ τερο δεν είναι τυχαίο τι εκδίδεται ψήφισμα που αφορά ειδικά την προώθηση μιας παραγράφου του προηγο μενου ψηφίσματος και μάλιστα αποβλέπει στη διαμορφωτική επίδραση κατά τη χάραξη της εκπαιδευτικής πολιτικής των κρατών-μελών. Η ξεχωριστή σημασία και η ιδιαιτερ τητα του ψηφίσματος της 13.12.1976 φαίνεται απ τις ακ λουθες διακριτές διαφορές απ το ψήφισμα της 9.2.1976. (α) Αντίθετα με τον προτρεπτικ χαρακτήρα του ψηφίσματος του Φεβρουαρίου, ο χαρακτήρας του ψηφίσματος του Δεκεμβρίου του 1976 είναι περισσ τερο δεσμευτικ ς, καθώς καλεί τα κράτη-μέλη «να λάβουν υπ ψη τους τα συμπεράσματα και τα μέτρα που προτείνονται στην Έκθεση της Eπιτροπής Παιδείας κατά τη χάραξη της εθνικής πολιτικής» 102α. (β) Στο ψήφισμα του Φεβρουαρίου δεν προβλέπεται χρηματοδ τηση για τις ενέργειες που θα αναληφθο ν στο κοινοτικ επίπεδο, ενώ αντίθετα σε αυτ του Δεκεμβρίου στο σημείο V αναφέρεται τι «η χρηματοδ τηση των ενεργειών του σημείου ΙΙΙ απ την Κοιν τητα θα αποφασιστεί σ μφωνα με τους κοινοτικο ς δημοσιονομικο ς καν νες και διαδικασίες» 103. Αυτ οφείλεται στο γεγον ς τι η εκπαίδευση παραμένει εκτ ς του νομικο πλαισίου της ΣυνθΕΟΚ, ενώ, αντίθετα, η επαγγελματική εκπαίδευση μπορεί να χρηματοδοτείται, με βάση το άρθρο 118 της Συνθήκης της Ρώμης, απ τους π ρους του Ευρωπαϊκο Κοινωνικο Ταμείου, για την προώθηση της «κοινής πολιτικής για την επαγγελματική εκπαίδευση». Είκοσι χρ νια μετά, το άρθρο 118 της Συνθήκης της Ρώμης εξακολουθεί να καθορίζει τα ρια εφαρμογής των κοινοτικών πολιτικών στην εκπαίδευση. Η επαγγελματική εκπαίδευση παραμένει η ουσιαστική διάσταση και η μοναδική επιλογή της Κοιν τητας για την άσκηση κοινοτικής εκπαιδευτικής πολιτικής εντ ς των εθνικών συστημάτων εκπαίδευσης. Το ίδιο θα συνεχίσει να συμβαίνει και τις επ μενες δεκαετίες. Ακ μη και μετά τη νομιμοποίησή της στη Συνθήκη του Μάαστριχτ, η εκπαίδευση, δέσμια της αρχής της επικουρικ τητας, θα παραμείνει στην αρμοδι τητα των εθνικών κρατών. ταν, μως, η Κοιν τητα θεωρεί τι η εκπαίδευση παραμένει στην αποκλειστική αρμοδι τητα των εθνικών κρατών, εννοεί πάντοτε τη γενική και 102α..π., σ. 32. 103..π., σ. 34. [ 268 ]
H EKΠAIΔEYΣH ΠPIN TO MAAΣTPIXT (1957-1992) την υποχρεωτική εκπαίδευση. Η μετα-υποχρεωτική εκπαίδευση (τεχνική-επαγγελματική, μεταλυκειακή, πανεπιστημιακή και ιδιωτική) είναι αυτή που, πρωτίστως, την ενδιαφέρει και την αφορά, ως άμεσα σχετιζ μενη και ελεγχ μενη απ τις ανάγκες της δημιουργίας της ενιαίας αγοράς στην Κοιν τητα και της προσαρμογής των εθνικών οικονομιών στις αδιάκοπα εξελισσ μενες απαιτήσεις εν ς διευρυν μενου συστήματος αναπαραγωγής των κυρίαρχων, διεθνών, οικονομικών σχέσεων 104. Η πολιτική για την επαγγελματική εκπαίδευση και την κατάρτιση θα αποτελέσει για δεκαετίες την πραγματική διάσταση της εκπαιδευτικής πολιτικής της Κοιν τητας. Αυτή ακριβώς η διάσταση της κοινοτικής πολιτικής, η πολιτική για την επαγγελματική εκπαίδευση που ενεργοποιήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1970, θα υλοποιηθεί μερικά χρ νια αργ τερα, στα μέσα της δεκαετίας του 1980, μέσα απ την αθρ α χρηματοδ τηση άτυπων προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης που αφορο σαν τις σχέσεις εκπαίδευσης και απασχ λησης, κυρίως στο χώρο της μετα-υποχρεωτικής και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και σε μικρ τερο ποσοστ σε αυτ ν της γενικής και της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Αυτ ς άλλωστε είναι και ο λ γος που πολλοί ταυτίζουν την εκπαιδευτική πολιτική της Κοιν τητας με μια πολιτική για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση 105. 4.1.4. ÔÚÈÔı ÙËÛË ÙÔ ÂÎapple È Â ÙÈÎÔ ÙÔapple Ô (1976-1980) KΑΤΑ τη διάρκεια των επ μενων ετών (1976-1980) η εφαρμογή των προγραμμάτων δράσης χαρακτηρίζεται απ τη διεξαγωγή εν ς σημαντικο αριθμο πιλοτικών σχεδίων, πειραματικών προγραμμάτων σε σχολεία, συναντήσεις εμπειρογνωμ νων, ανταλλαγές εκπαιδευτικών και διεξαγωγή ημερίδων και συνεδρίων σε εθνικ και σε κοινοτικ επίπεδο. Απ την πλευρά της η Κοιν τητα προώθησε αποκλειστικά μέτρα που αφορο σαν τη μετάβαση απ το σχολείο στην εργασία, πως φαίνεται απ τις τρεις αποφάσεις της περι δου που υιοθετήθηκαν απ το Συμβο λιο και τους Υπουργο ς Παιδείας και ήταν: (α) Η οδηγία 77/486/ΕΟΚ, της 25ης Ιουλίου 1977, που αναφερ ταν στη σχολική φοίτηση των παιδιών των διακινο μενων εργαζομένων 106. 104. Βλ. ΤΣΑΟΥΣΗΣ, Δ.Γ., Το Ελληνικ Πανεπιστήμιο στο κατώφλι του 21ου αιώνα. Ζητήματα εκπαιδευτικής πολιτικής, εκδ. Gutenberg, 1993, Αθήνα, σσ. 78-89 και 109-121. 105. Βλ. ΤΣΑΟΥΣΗΣ, Δ.Γ., Η εκπαιδευτική πολιτική της Ευρωπαϊκής Κοιν τητας και οι επιπτώσεις της στην εθνική εκπαιδευτική πολιτική. Ενημερωτική έκθεση 1, Πρ γραμμα μετα-υποχρεωτικής εκπαιδευτικής πολιτικής, ΚΕΚΜΟΚΟΠ, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Μάιος 1994, Αθήνα, σσ. 6-13. 106. Βλ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΕΚ, Οδηγία 77/486/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 25ης Ιουλίου 1977 περί της σχολικής φοιτήσεως των παιδιών των διακινο μενων εργαζομένων, στο ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ EK, Κείμενα για την ΕΕΠ, 1987,.π., σσ. 37-38. [ 269 ]
KEΦAΛAIO 4 (β) Το ψήφισμα του Συμβουλίου της 18ης Δεκεμβρίου 1979, σχετικά με την εναλλασσ μενη κατάρτιση των νέων 107. (γ) Το ψήφισμα του Συμβουλίου της 15ης Ιανουαρίου 1980 για τη βελτίωση της προετοιμασίας των νέων στην άσκηση επαγγελματικής δραστηρι τητας και για τη διευκ λυνση της μετάβασής τους απ την εκπαίδευση στην ενεργ ζωή 108. Οι θέσεις της Κοιν τητας στο πρ γραμμα δράσης του 1976, οι οποίες θα καθοδηγο σαν ανάλογες δραστηρι τητες σε διάφορους τομείς, εκδ θηκαν το 1977 υπ μορφή φυλλαδίου με τον τίτλο Towards a European Education Policy και αποτελο σαν, αν και σε εμβρυακή μορφή, την πρώιμη έκφραση της ευρωπαϊκής εκπαιδευτικής πολιτικής 109. Στην έκδοση αυτή τα εκπαιδευτικά θέματα ταξινομο νταν σε τέσσερις κ ριες εν τητες: (α) στο πρ γραμμα δράσης της Κοιν τητας, (β) στις ευρωπαϊκές σπουδές, (γ) στην επαγγελματική εκπαίδευση ενηλίκων και (δ) στο Ευρωπαϊκ Κοινωνικ Ταμείο και τα κράτη-μέλη καλο νταν να υποβάλλουν εκθέσεις και αναφορές για την πρ οδο και την εξέλιξη των διαφ ρων δραστηριοτήτων. Οι μελέτες, οι αναφορές και οι εκθέσεις των κοινοτικών εμπειρογνωμ νων και των κρατών-μελών για τα αποτελέσματα της εφαρμογής των προγραμμάτων δράσης του 1976 κατατέθηκαν στην Κοιν τητα και αποτέλεσαν το υλικ της έκθεσης που υπέβαλε η Επιτροπή Παιδείας τον Ιο νιο του 1980 προς το Συμβο λιο και τους Yπουργο ς Παιδείας 110. Η έκθεση εγκρίθηκε κατά τη σ νοδο της 27ης Ιουνίου 1980 και αποτελείται απ επτά εν τητες. Το μεγαλ τερο μέρος της έκθεσης που καλ πτουν οι έξι πρώτες εν τητες (Ι-VI) αναφέρεται στους τομείς δραστηρι τητας του Α Προγράμματος Δράσης για την εκπαίδευση (ψήφισμα της 9.2.1976) 111. Η έβδομη (VII) εν τητα αναφέρεται στις δράσεις του προγράμματος για την επαγγελματική εκπαίδευση (ψήφισμα της 13.12.1976) 112. 107. Βλ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΕΚ, Ψήφισμα του Συμβουλίου της 18.12.1976, σχετικά με την εναλλασσ μενη κατάρτιση των νέων, στο ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ EK, Κείμενα για την ΕΕΠ, 1987,.π., σσ. 41-43. 108. Βλ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΕΚ, Ψήφισμα του Συμβουλίου της 15.1.1980 για τη βελτίωση της προετοιμασίας των νέων στην άσκηση επαγγελματικής δραστηρι τητας και για τη διευκ λυνση της μετάβασής τους απ την εκπαίδευση στην ενεργ ζωή, στο ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ EK, Κείμενα για την ΕΕΠ, 1987,.π., σ. 47. 109. Βλ. MULCACHY, G., In search of the European Dimension in Education, European Journal of Teacher Education, Vol. 14, No 3, 1991, p. 214. 110. Βλ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΕΚ, Γενική έκθεση της Επιτροπής Παιδείας (εγκρίθηκε ως προς την ουσία της απ το Συμβο λιο και τους Υπουργο ς Παιδείας που συνέρχονται στα πλαίσια του Συμβουλίου κατά τη σ νοδο της 27ης Ιουνίου 1980), στο ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ EK, Κείμενα για την ΕΕΠ, 1987, σσ. 51-78. 111..π., σσ. 51-72. 112..π., σσ. 72-78. [ 270 ]
H EKΠAIΔEYΣH ΠPIN TO MAAΣTPIXT (1957-1992) Σε αυτ το σημείο πρέπει να επισημανθεί τι στα τέλη της δεκαετίας του 1970, κατά την περίοδο 1978-1980, η συνεργασία σε υπουργικ επίπεδο παρουσίασε μια βραδυπορία και αρκετές συναντήσεις των Yπουργών Παιδείας ακυρώθηκαν. Η αιτία αφορο σε την ασυμφωνία των κρατών-μελών για την προώθηση της Ευρωπαϊκής Διάστασης στην Εκπαίδευση, η οποία θα σηματοδοτο σε και την ανάληψη πρωτοβουλιών για την εφαρμογή κοινών πολιτικών 113. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικ το γεγον ς τι οι Yπουργοί Παιδείας ενέκριναν την έκθεση της Επιτροπής Παιδείας «ως προς την ουσία της» και «μ νον για τα μέτρα που αναλήφθηκαν στην πράξη, κατ εφαρμογήν ορισμένων σημείων των ψηφισμάτων του 1976» 114. Οι διαφωνίες που ανέκυψαν σε υπουργικ επίπεδο δεν είχαν ευρ τερες συνέπειες στη συγκρ τηση και τη λειτουργία των θεσμικών οργάνων της Κοιν τητας. Κατά τη διάρκεια αυτής της περι δου, πως προκ πτει απ την αναλυτική περιγραφή της Έκθεσης, τ σο οι κανονικές εργασίες της Επιτροπής Παιδείας, σο και αρκετές άλλες δραστηρι τητες που είχαν ανατεθεί σε ομάδες εργασίας, σε εμπειρογνώμονες και σε διάφορα ιδρ ματα ( πως μελέτες, διεξαγωγή πρ τυπων σχεδίων, επισκέψεις στελεχών, κινητικ τητα μαθητών, συλλογή στοιχείων κ.ά.) και στ χευαν στην εφαρμογή του προγράμματος δράσης συνεχίσθηκαν χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα 115. Η έκθεση της Επιτροπής Παιδείας ακολουθεί την ταξιν μηση των έξι σημείων του πρώτου προγράμματος δράσης και αναφέρεται κατά τομέα δραστηρι τητας στα ακ λουθα: Ι. Ως προς την εκπαίδευση του παιδιο των ξένων υπηκ ων, τα μέτρα που ανέπτυξαν τα κράτη-μέλη συμπληρώθηκαν σε κοινοτικ επίπεδο με την ανάληψη μιας σειράς πρ τυπων σχεδίων μελετών απ εμπειρογνώμονες, με τη διεξαγωγή συνεδρίων και με απαλλαγές πληροφοριών που αφορο σαν 116 : την ένταξη των παιδιών στο σχολείο και την αποτελεσματικ τητα της μάθησης, τη διδασκαλία της μητρικής γλώσσας και του πολιτισμο της χώρας καταγωγής, τη συγκριτική αξιολ γηση των συστημάτων υποδοχής των μαθητών με βάση πειραματικά σχέδια που εκπονήθηκαν σε διάφορες ευρωπαϊκές π λεις. Παράλληλα, η Επιτροπή των ΕΚ παρακολο θησε την αντίστοιχη δραστηρι τητα και τα προγράμματα του Συμβουλίου της Ευρώπης και της UNESCO γ ρω 113. Βλ. BEUKEL, E., Education,.π., p. 161. 114. Βλ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΕΚ, Γενική έκθεση της Επιτροπής Παιδείας...,.π., σ. 51. 115. Βλ..π., σσ. 51-60. 116. Βλ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΕΚ, Κείμενα για την ΕΕΠ, 1987, σσ. 52-54. [ 271 ]
KEΦAΛAIO 4 απ τα θέματα της πολ γλωσσης εκπαίδευσης και της διπλής πολιτιστικής αγωγής των παιδιών των μεταναστών 117. ΙΙ. Οι δραστηρι τητες του σημείου Ζ, που αφορο σαν τη βελτίωση της αντιστοιχίας μεταξ των εκπαιδευτικών συστημάτων, περιορίσθηκαν στις συναντήσεις και τις ανταλλαγές απ ψεων μεταξ των υπευθ νων σχεδιασμο της εκπαιδευτικής πολιτικής στα διάφορα κράτη-μέλη και σε εκπαιδευτικές επισκέψεις διοικητικών υπευθ νων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε θέματα σχετικά με την κινητικ τητα μαθητών και εκπαιδευτικών 118. Ειδικ τερα για την κινητικ τητα των εκπαιδευτικών λειτουργιών και τη δυνατ τητα να διαν σουν μέρος της σταδιοδρομίας τους σε άλλο κράτος-μέλος της Κοιν τητας, πως και για την καθιέρωση σχολικο βιβλιαρίου ενιαίου τ που που θα διευκ λυνε τη συνέχιση των σπουδών σε άλλο κράτος-μέλος, τα αποτελέσματα των επαφών δεν ήταν καθ λου ενθαρρυντικά 119. Τέλος, ως προς τα πολ γλωσσα ιδρ ματα ευρωπαϊκο ή διεθνο ς τ που, η Επιτροπή αποφάσισε «αντί να συστήσει τη δημιουργία νέων σχολείων, να προτείνει ενέργεια για την ενίσχυση των υπαρχ ντων σχολείων πολ γλωσσης εκπαίδευσης» 120. ΙΙΙ. Τον Ιανουάριο του 1979 η Επιτροπή Παιδείας αποφάσισε την ίδρυση εν ς δικτ ου πληροφοριών για την εκπαίδευση με την ονομασία Ευρυδίκη και με σκοπ τη συγκέντρωση, ανάλυση και αξιοποίηση στατιστικο και άλλου υλικο στο χώρο της Ευρωπαϊκής Κοιν τητας. Οι δραστηρι τητες του δικτ ου θα κάλυπταν τους ακ λουθους εξειδικευμένους τομείς 121 : τη διδασκαλία των ξένων γλωσσών, την εκπαίδευση των διακινο μενων εργαζομένων και των οικογενειών τους, τη μετάβαση απ τον σχολικ στον επαγγελματικ βίο και τους ρους εισαγωγής και φοίτησης στα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρ ματα. Η λειτουργία του δικτ ου Eυριδίκη άρχισε το 1980 και ανέπτυξε στενή συνεργασία με τα υπουργεία Παιδείας των κρατών-μελών για τη συγκέντρωση αρχειακο υλικο που αφορο σε την εκπαιδευτική πολιτική και τα εκπαιδευτικά συστήματα των κρατών-μελών 122. Μελέτες και έρευνες που αφορο ν τα εκπαιδευτικά συστήματα και τις κοινοτικές δράσεις έχουν δημοσιευθεί στις περιοδι- 117..π., σ. 55. 118..π., σ. 56. 119..π., σσ. 58-59. 120..π., σ. 59. 121..π., σ. 59. 122. Βλ. ΕΥΡΥΔΙΚΗ, Δίκτυο εκπαιδευτικών πληροφοριών στην Ευρωπαϊκή Κοιν τητα, Task Force/Ευρυδίκη, Ευρωπαϊκή Μονάδα, Βρυξέλλες, 1992. [ 272 ]
H EKΠAIΔEYΣH ΠPIN TO MAAΣTPIXT (1957-1992) κές εκδ σεις του δικτ ου 123. Αξίζει να σημειωθεί τι δέκα χρ νια αργ τερα, με δ ο αποφάσεις του Συμβουλίου των Yπουργών, το 1990 και το 1992, θα αναγνωριστεί ο σημαντικ ς ρ λος του δικτ ου για την ανάπτυξη των πληροφοριών για τα εκπαιδευτικά συστήματα των κρατών-μελών και θα αποφασισθεί μια σειρά ενεργειών για τη βελτίωση και περαιτέρω εξέλιξη των δραστηριοτήτων του δικτ ου στη δεκαετία του 1990 124. IV. Στα πιο σημαντικά αποτελέσματα της περι δου συγκαταλέγεται η βελτίωση των σχέσεων και η ανάπτυξη των επαφών μεταξ των οργανώσεων που εκπροσωπο ν τα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρ ματα, τις οποίες προώθησε η Επιτροπή της Συν δου των Πρυτάνεων των κρατών-μελών 125. Τα κ ρια χαρακτηριστικά της συνεργασίας που εγκαινιάσθηκε το 1977 ήταν η εφαρμογή εν ς προγράμματος υποτροφιών και επιχορηγήσεων για την ανταλλαγή πληροφοριών και εμπειριών και τη διεξαγωγή σ ντομων εκπαιδευτικών ταξιδιών για το διδακτικ, διοικητικ και ερευνητικ προσωπικ των πανεπιστημίων με σκοπ τη διερε νηση 126 : της δημιουργίας κοινών προγραμμάτων σπουδών και ερευνών στα πανεπιστήμια, της δυνατ τητας φοίτησης στα ιδρ ματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης άλλου κράτους-μέλους και των προοπτικών της ακαδημαϊκής αναγνώρισης των τίτλων σπουδών. V. Η έκθεση επιβεβαιώνει τη σημασία που αποδίδουν η Επιτροπή, η ΟΚΕ και το Ευρωπαϊκ Κοινοβο λιο στην ισοτιμία των γλωσσών ως μέσων επικοινωνίας και πολιτισμικής έκφρασης, καθώς και στην αξία της γνώσης των κοινοτικών γλωσσών ως στοιχείων που 127 : βοηθο ν στην άσκηση του δικαιώματος της ελε θερης κυκλοφορίας και εγκατάστασης, 123. Βλ. τις εκδ σεις της Επιτροπής: COMMISSION OF THE EC, Structures of the Education and Initial Training Systems in the Member States of the European Community, Eurydice, CEDEFOR, Luxembourg, 1990. COMMISSION OF THE EC, Economics as an area in general education in the member states of the EC, Eurydice, Luxembourg, 1990. COMMISSION OF THE EC, Regulation concerning compulsory schooling in the member states of the EC, Eurydice, Luxembourg, 1991. COMMISSION OF THE EC, Measures to combat failure at school:a challenge for the construction of Europe, Eurydice, Luxembourg, 1994. 124. Βλ. EUROPEAN COMMISSION, Cooperation in Education in the European Union, 1976-1994, Luxembourg, 1994, pp. 37-38. 125. βλ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΕΚ, Κείμενα για την ΕΕΠ, 1987,.π., σσ. 60-65. 126..π., σσ. 61-63. 127..π., σσ. 65-66. 18 [ 273 ]
KEΦAΛAIO 4 διευκολ νουν την εφαρμογή ενιαίας πολιτικής επαγγελματικής εκπαίδευσης και ενισχ ουν την επικοινωνία και την καταν ηση μεταξ των μελών της Κοιν τητας. Έτσι, προτείνεται να συνεχιστο ν και να ενισχυθο ν τα μέτρα που έχουν ληφθεί και τα οποία αποβλέπουν 128 : (α) στην εξασφάλιση περισσ τερων ευκαιριών εκμάθησης των κοινοτικών γλωσσών για τους νέους, (β) στην προώθηση της διδασκαλίας των ξένων γλωσσών στους ενήλικες και τους επαγγελματίες, (γ) στην εφαρμογή του 5ετο ς προγράμματος (1981-1985) για τη βελτίωση της βασικής εκπαίδευσης των καθηγητών ξένων γλωσσών και (δ) την ενίσχυση των πολ γλωσσων ιδρυμάτων εκπαίδευσης στα κράτη-μέλη. VI. Στον τομέα την εξίσωσης των δυνατοτήτων πρ σβασης σε λες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, η Επιτροπή είχε αναθέσει την εκπ νηση μελετών και ερευνών που αφορο σαν την οργάνωση της προσχολικής ζωής, την ειδική εκπαίδευση που παρέχεται στα παιδιά με ειδικές ανάγκες, τα δικαιώματα των γονέων να συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία, την προετοιμασία των κοριτσιών για τον επαγγελματικ βίο και την κοινωνική εξίσωση κοριτσιών και αγοριών 129. Η Επιτροπή Παιδείας θεωρώντας ως ιδιαίτερης σημασίας το ζήτημα της ισ τητας των ευκαιριών στην εκπαίδευση, πρ τεινε τη συνέχιση και ανάπτυξη της συνεργασίας μεταξ των κρατών-μελών στα παραπάνω θέματα την περίοδο 1981-1983 και ειδικ τερα σε,τι αφορο σε: (α) την ανάπτυξη καινοτομιών και προγραμμάτων αντισταθμιστικής αγωγής για τα μειονεκτο ντα άτομα και (β) τη συγκριτική εκτίμηση για την προώθηση της ισ τητας των δ ο φ λων στα εκπαιδευτικά συστήματα λων των βαθμίδων εκπαίδευσης των κρατών-μελών 130. πως προκ πτει απ τα προαναφερθέντα, οι τομείς στους οποίους παρουσιάστηκαν σημαντικές δραστηρι τητες στο κοινοτικ επίπεδο ήταν αυτοί που αφορο σαν την εκπαίδευση των παιδιών των μεταναστών, τη διδασκαλία των ξένων γλωσσών και τη συνεργασία των ιδρυμάτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Και οι τρεις αυτοί τομείς σχετίζονται άμεσα με την προώθηση των ευρωπαϊκών σπουδών και της ευρωπαϊκής διάστασης στην εκπαιδευτική διαδικασία, 128..π., σσ. 66-68. 129..π., σσ. 69-72. 130..π., σσ. 70-71. [ 274 ]
H EKΠAIΔEYΣH ΠPIN TO MAAΣTPIXT (1957-1992) θέματα που αποτελο σαν χωριστή εν τητα στην έκδοση του 1977 για την εφαρμογή των προγραμμάτων δράσης της Κοιν τητας. Η εν τητα για τις ευρωπαϊκές σπουδές αναφερ ταν στην προώθηση της διδασκαλίας για την Κοιν τητα και την Ευρώπη για την απ κτηση μιας γνώσης που θα ήταν απαραίτητη για την ανάπτυξη της συνεργασίας και της αντιστοιχίας των εκπαιδευτικών συστημάτων των κρατών-μελών και για τη διαμ ρφωση της ευρωπαϊκής συνείδησης εντ ς του ευρωπαϊκο -κοινοτικο χώρου 131. Ειδικ τερα, στον τομέα των ευρωπαϊκών σπουδών διατυπώνονται μια σειρά απ ενέργειες που αφορο ν τη διάδοση της ευρωπαϊκής διάστασης με σκοπ την ανάπτυξη της μεγαλ τερης καταν ησης και επικοινωνίας μεταξ των λαών της Ευρώπης, στις οποίες περιλαμβάνονται 132 : (α) Η εισαγωγή των ευρωπαϊκών σπουδών στα σχολικά προγράμματα μαθημάτων των κρατών-μελών, η οποία αναμένεται να οδηγήσει στην ευρ τερη και πιο αποτελεσματική συνεργασία μεταξ των κοινοτικών ιδρυμάτων. (β) Η ανταλλαγή σπουδαστών με σκοπ την έκφραση και την ενθάρρυνση των ευρωπαϊκών σπουδών και τη γνώση ξένων γλωσσών. (γ) Η υποστήριξη συστηματικής και ενημερωμένης καταγραφής των εκθέσεων και διατριβών, γ ρω απ τις εκατοντάδες μελέτες και διδακτορικές διατριβές που εκπονο νται κάθε χρ νο, σε θέματα σχετικά με την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Η προσδοκία αυτή εκφράστηκε συγκεκριμένα με την ίδρυση του European University Institute στη Φλωρεντία της Ιταλίας το Φθιν πωρο του 1976, με πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκο Κοινοβουλίου βάσει ειδικής συμφωνίας σε επίπεδο κυβερνήσεων. Σκοπ ς του ινστιτο του ήταν «να συμβάλλει στην ανάπτυξη της πολιτιστικής και επιστημονικής κληρονομιάς στην εν τητα και την πολυμορφία της με διάφορες πρωτοβουλίες στους τομείς της διδασκαλίας και της έρευνας. Οι σπουδές αφορο ν επίσης τις μεγάλες ριζικές μεταβολές και τους θεσμο ς που χαρακτηρίζουν την Ευρώπη στην ιστορία και την εξέλιξή της, καθώς και τις σχέσεις της με τους εξωευρωπαϊκο ς πολιτισμο ς» 133. Παράλληλα, με αρκετή μάλιστα αισιοδοξία, η Κοιν τητα προσέδωσε ειδική έμφαση σε εγχειρήματα πως η δημιουργία της ημέρας των ευρωπαϊκών σχολείων (European Schools Day), ο θεσμ ς των ευρωπαϊκών σχολείων, καθώς και στην έναρξη της καμπάνιας για μια πολιτική ευρωπαϊκής εκπαίδευσης μεταξ των ευρωπαϊκών ενώσεων των δασκάλων 134. 131. Βλ. MULCACHY, G.,.π., p. 214. 132..π., σ. 215. 133. Bλ. ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΚ, Μια εκπαιδευτική πολιτική για την Ευρώπη, σειρά: Ευρωπαϊκά Κείμενα, περιοδική έκδοση, Νο 4, Υπηρεσία των επίσημων εκδ σεων, Λουξεμβο ργο, 1982, σ. 23. 134. Βλ. MULCACHY, G.,.π., p. 215. [ 275 ]
KEΦAΛAIO 4 Η λειτουργία των ευρωπαϊκών σχολείων διέπεται απ διακυβερνητικ πρωτ κολλο που ισχ ει ως Καταστατικ του Ευρωπαϊκο Σχολείου και υπογράφτηκε στο Λουξεμβο ργο στις 12.4.1957 με σκοπ τη φιλοδοξία και την εκπαίδευση των παιδιών των υπαλλήλων των ευρωπαϊκών ιδρυμάτων σε ένα πλαίσιο αμοιβαι τητας και καταν ησης των γλωσσικών και πολιτισμικών διαφορών των μαθητών 135. Ειδικά για το ρ λο των ευρωπαϊκών σχολείων και τη συμβολή τους στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής ιδέας θεωρήθηκε τι μπορεί να δημιουργηθεί ένα πρ γραμμα μαθημάτων που θα είναι παράλληλο και αντίστοιχο με τα ισχ οντα στα κράτη-μέλη, στο οποίο θα διδάσκονται λογοτεχνία, ιστορία και γεωγραφία απ ιστορική σκοπιά. Ταυτ χρονα, τα ευρωπαϊκά σχολεία αντιπροσωπε ουν μια εξαιρετική βάση για την εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας, με βάση τη διδασκαλία ορισμένων μαθημάτων σε γλώσσα άλλη απ τη μητρική των μαθητών 136. Απ τα παραπάνω, γίνεται φανερ τι κεντρικ σημείο στο σχεδιασμ της Κοιν τητας για το ευρωπαϊκ εκπαιδευτικ ψηφιδωτ αποτέλεσε η μεγαλ τερη δυνατή εστίαση γ ρω απ τη διδασκαλία για την Ευρώπη και την Κοιν τητα. Η εφαρμογή μως των σχετικών μέτρων και δράσεων για την προώθηση των ευρωπαϊκών σπουδών στα προγράμματα της γενικής εκπαίδευσης των κρατών-μελών αποδείχθηκε τι ήταν πολ δ σκολο να πραγματοποιηθεί, εξαιτίας των αντιρρήσεων που εκφράστηκαν απ τους κοινοτικο ς εταίρους. Το 1977 η Επιτροπή προσκάλεσε τα κράτη-μέλη να υποβάλουν εκθέσεις γ ρω απ τη μορφή, το περιεχ μενο και τους τρ πους της διδασκαλίας στα σχολεία της γενικής εκπαίδευσης της Ευρώπης. Στις 19 Ιουνίου 1978 η Επιτροπή παρουσίασε τα συμπεράσματα των εθνικών εκθέσεων και αναφορών προς το Συμβο λιο, σε μια έκθεση με τίτλο: Educational activities with a European content: the study of the European Community in schools 137. Στην έκθεση, η Επιτροπή επισημαίνει τι υφίστανται σημαντικές αποκλίσεις μεταξ των διαφ ρων κρατών, κυρίως ως προς το θεματικ περιεχ μενο των γνωστικών περιοχών που αναφέρονται στη μελέτη της Ευρώπης. Πιο συγκεκριμένα, διαπιστώνει τι ενώ σε λα τα κράτη-μέλη αφιερώνεται ορισμένος χρ νος στη διδασκαλία ορισμένων πλευρών της ευρωπαϊκής ιστορίας, ιδίως στο μάθημα της αγωγής του πολίτη, της γεωγραφίας, της οικονομίας και της ιστορίας, η προσέγγιση είναι αναποτελεσματική καθώς δεν πραγματοποιείται με τρ πο συστηματικά ευρωπαϊκ. 135. Βλ. ΝΟΥΛΑΣ, B., Άξονες της ευρωπαϊκής εκπαιδευτικής πολιτικής. Μια εμπειρία απ τα ευρωπαϊκά σχολεία, στο Η ελληνική εκπαίδευση στο κοινοτικ πλαίσιο, Ινστιτο το Παιδαγωγικών Ερευνών του Λυκείου Βάσκα, Αθήνα, 1990, σσ. 53-60. 136. Βλ. MULCACHY, G.,.π., σ. 216. 137. Βλ. NEAVE, G., The EEC and Education,Trentham Books, 1984, p. 124. [ 276 ]
H EKΠAIΔEYΣH ΠPIN TO MAAΣTPIXT (1957-1992) Επίσης, το διδακτικ προσωπικ των σχολείων δεν βοηθιέται κατά την παροχή αυτής της διδασκαλίας, αφεν ς γιατί έχει ανεπαρκή σχετική κατάρτιση και αφετέρου επειδή δεν διαθέτει το κατάλληλο διδακτικ υλικ 138. Η έκθεση της Επιτροπής καταλήγει με την πρ ταση προς τα κράτη-μέλη να δώσουν προτεραι τητα στην ανάπτυξη της ευρωπαϊκής διάστασης με έμφαση στο ρ λο και στη σημασία της Ευρωπαϊκής Κοιν τητας, επειδή «η γνώση για την Κοιν τητα κρίνεται ως απαραίτητη για τη δημιουργία πολιτών που θα είναι σε θέση να οικοδομήσουν μια στεν τερη ένωση μεταξ των λαών της Ευρώπης» 139. Η άποψη αυτή θα ενισχυθεί λίγους μήνες αργ τερα με ψήφισμα του Ευρωπαϊκο Κοινοβουλίου στις 16 Νοεμβρίου 1978 για τα προβλήματα της εκπαίδευσης στην Ευρώπη, που επισημαίνεται τι: «οι πολίτες μιας κοιν τητας με ένα απευθείας εκλεγμένο Κοινοβο λιο, χρειάζεται να είναι καλ τερα ενημερωμένοι για την Ευρωπαϊκή Κοιν τητα και, επομένως, οι κοινοτικές σπουδές θα έπρεπε να αποτελο ν αναπ σπαστο μέρος των προγραμμάτων διδασκαλίας σε λα τα σχολεία» 140. Ως αποτέλεσμα των πρωτοβουλιών της Επιτροπής και του Ευρωπαϊκο Κοινοβουλίου υπήρξε η επιχορήγηση δραστηριοτήτων που αφορο σαν την επεξεργασία διδακτικο υλικο για την Ευρώπη, οι ανταλλαγές εκπαιδευτικών, η διαμ ρφωση περι δων επιμ ρφωσης των εκπαιδευτικών και η δημιουργία προγραμμάτων ειδικής ενημέρωσης της νεολαίας σχετικά με ευρωπαϊκά θέματα 141. Στα επ μενα δ ο χρ νια το θέμα της ευρωπαϊκής διάστασης στην εκπαίδευση αποτέλεσε ζήτημα έντονων διαφωνιών με άμεσα επακ λουθα για την περαιτέρω ανάπτυξη της κοινοτικής εκπαιδευτικής πολιτικής, καθώς η συνεργασία μεταξ των κρατών-μελών εμφάνισε μια βραδυπορία και αρκετές συναντήσεις των Yπουργών Παιδείας ακυρώθηκαν 142. Σε γενικές γραμμές το φλέγον θέμα ήταν αν η Κοιν τητα ήταν αρμ δια να αναλάβει πρωτοβουλίες σε περιοχές που δεν αναφέρονταν στη Συμφωνία της Ρώμης, ή αν σε τέτοιες περιπτώσεις έπρεπε να περιορισθεί σε ένα ρ λο συμπληρωματικ και ενθαρρυντικ των δραστηριοτήτων των κρατών-μελών. Πίσω, μως, απ αυτ το θέμα βρισκ ταν ένας πιο σοβαρ ς προβληματισμ ς που αφορο σε το αν οι εξουσίες που είχαν παραχωρηθεί απ τα κράτη-μέλη στην Κοιν τητα για να ενεργεί στο οικονομικ επίπεδο μπορο σαν να επεκταθο ν και ως προς τις πολιτιστικές και κοινωνικές διαστά- 138. Βλ. ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΚ, Μια εκπαιδευτική πολιτική για την Ευρώπη,.π., σ. 11. 139. Βλ. NEAVE, G.,.π., p. 124. 140. Βλ. ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, Ψήφισμα της 16.11.1978 σχετικά με τα προβλήματα της εκπαίδευσης στην Ευρώπη, ΕΕ C 296 της 11.12.78, σ. 49. 141. Βλ. MULCACHY, G.,.π., pp. 216-217. 142. Βλ. BEUKEL, Ε.,.π., p. 161. [ 277 ]
KEΦAΛAIO 4 σεις 143, σε μια περίοδο έντονων διαφωνιών και αμφισβητήσεων της κοινοτικής συνοχής λ γω του βρετανικο προβλήματος, κατά την οποία δοκιμαζ ταν η εμπιστοσ νη των κρατών-μελών στο εγχείρημα της υπερεθνικής ολοκλήρωσης της Κοιν τητας 144. Αυτ ς ο προβληματισμ ς επηρέασε αρνητικά την Κοιν τητα και οδήγησε το Συμβο λιο στην απ φαση να εγκαταλείψει το προτειν μενο πρ γραμμα για τη διδασκαλία της Ευρώπης στα σχολεία. Παράλληλα, η Επιτροπή Παιδείας προχώρησε στην απ δοση μιας νέας ερμηνείας για την ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα την κατάργησή της ως μια νέα εκπαιδευτική περιοχή στο ήδη καθιερωμένο πρ γραμμα δράσης του 1976. Στη γενική έκθεση της Επιτροπής Παιδείας της 27.6.1980, η ευρωπαϊκή διάσταση αποτελεί ένα μικρ μ λις τμήμα του δε τερου κεφαλαίου που αναφέρεται στη βελτίωση της αντιστοιχίας μεταξ των εκπαιδευτικών συστημάτων των κρατών-μελών. Στην τέταρτη απ τις επτά εν τητες του κεφαλαίου, με τίτλο Διδασκαλία της Ευρωπαϊκής Κοιν τητας και της Ευρώπης στα σχολεία, αναφέρονται τα ακ λουθα 145 : (α) Η Επιτροπή Παιδείας έχει εξετάσει την ιδιαίτερη ευθ νη που βαρ νει τα εκπαιδευτικά συστήματα, ώστε να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές την πραγματικ τητα της Ευρώπης και να αποκτήσουν ικανοποιητική γνώση και αντίληψη της Ευρωπαϊκής Κοιν τητας στη γεωγραφική, ιστορική και πολιτική της μορφή. Η Επιτροπή Παιδείας αναγνωρίζει τι ο στ χος αυτ ς είναι δυνατ ν να επιτευχθεί ποικιλοτρ πως στα πλαίσια των προγραμμάτων σπουδών ανάλογα με την κατάσταση και τις ανάγκες που επικρατο ν στα διάφορα κράτη-μέλη. (β) Η Επιτροπή Παιδείας αναγνωρίζει επίσης τι εν γένει η ευρωπαϊκή διάσταση δεν πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο νέου μαθήματος του σχολικο προγράμματος διδασκαλίας, αλλά πρέπει να ενσωματωθεί στα διεπιστημονικά μαθήματα ή προγράμματα που ήδη υπάρχουν. 143. Βλ. ΣΤΑΡΙΔΑ, Μ., Η εκπαιδευτική πολιτική της Ευρωπαϊκής Κοιν τητας: Άξονες-στ χοιπροοπτικές, Ρέθυμνο, 1992, σ. 67-68. 144. Το βρετανικ πρ βλημα αφορο σε τη δυσανάλογη συμμετοχή της Μ. Βρετανίας στον κοινοτικ προϋπολογισμ και αποτέλεσε κεντρικ ζήτημα κατά τα έτη 1979-1980 στα πλαίσια των συζητήσεων για τη σ σταση του Ευρωπαϊκο Νομισματικο Συστήματος. Ως άμεση συνέπεια είχε τον εγκλωβισμ της Κοιν τητας σε μια άγονη εσωτερική διαπραγμάτευση, αποτρέποντας την ενεργητικ τητα των κρατών-μελών απ βασικά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα και επηρεάζοντας τις διαδικασίες της οικονομικής και πολιτικής σ γκλισης τα επ μενα χρ νια. Βλ. ΙΩΑΚΕΙΜΙΔΗΣ, Π.K., Ο μετασχηματισμ ς της ΕΟΚ. Απ την Εντολή στην Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, εκδ. Παπαζήσης, 1988, Αθήνα. Ειδικά το κεφ. 2, Το Βρετανικ πρ βλημα. Η ιστορική εμπειρία και τρα ματα, σσ. 71-93. 145. Βλ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΕΚ, Κείμενα για την ΕΕΠ, 1987,.π., σ. 57. [ 278 ]