Παράλληλα κείμενα στον Κρητικό του Σολωμού 1. Να εξετάσετε την επίδραση της φύσης στον ψυχισμό του ανθρώπου, όπως αυτή διαφαίνεται στον «Κρητικό» μέσω του «ήχου» και στο Σχεδίασμα Β, 2 των «Ελεύθερων Πολιορκημένων». Δ. ΣΟΛΩΜΟΥ «ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ» (Απόσπασμα από το: Σχεδίασμα Β, 2) Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε, Κι όσ άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ άρματα σε κλειούνε. Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει, Και μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι, Κι ολόλευκο εσύσμιξε με τ ουρανού τα κάλλη. Και μες στης λίμνης τα νερά, όπ έφθασε μ ασπούδα, Έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα, Που ευώδιασε τον ύπνο της μέσα στον άγριο κρίνο Το σκουληκάκι βρίσκεται σ ώρα γλυκιά κι εκείνο. Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη, Η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κραίνει- Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει. Τρέμ η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της. 2. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο και τη δομή τον όρκο στην παραλογή «Του νεκρού αδελφού» και στον Κρητικό (απ. 2, στ. 2-4) Μάνα με τους εννιά σου γιους, και με τη μια σου κόρη, την κόρη τη μονάκριβη την πολυαγαπημένη. την είχες δώδεκα χρονώ κι ήλιος δε σου την είδε! Στα σκοτεινά την έλουζε, στ άφεγγα τη χτενίζει, στ άστρι και τον αυγερινό έπλεκε τα μαλλιά της. Προξενητάδες ήρθανε από τη Βαβυλώνα, να πάρουνε την Αρετή πολύ μακριά στα ξένα. Οι οχτώ αδερφοί δε θέλουνε κι ο Κωσταντίνος θέλει «Μάνα μου. κι ας τη δώσουμε την Αρετή στα ξένα, στα ξένα κει που περπατώ, στα ξένα που πηγαίνω, αν πάμ εμείς στην ξενιτιά, ξένοι να μην περνούμε. - Φρόνιμος είσαι. Κωσταντή, μ άσκημα απιλογήθης, Κι α μόρτει, γιε μου, θάνατος, κι α μόρτει, γιε μου, αρρώστια, κι αν τύχει πίκρα γή χαρά. ποιος πάει να μου τη φέρει; - Βάλλω τον ουρανό κριτή και τους άγιους μαρτύρους, 1
αν τύχει κι έρτει θάνατος, αν τύχει κι έρτει αρρώστια αν τύχει πίκρα γή χαρά, εγώ να σου τη φέρω». Και σαν την επαντρέψανε την Αρετή στα ξένα, κι εμπήκε χρόνος δίσεχτος και μήνες οργισμένοι κι έπεσε το θανατικό, κι οι εννιά αδερφοί πεθάναν, βρέθηκε η μάνα μοναχή σαν καλαμιά στον κάμπο. Σ όλα τα μνήματα έκλαιγε, σ όλα μοιρολογιόταν. στου Κωσταντίνου το μνημειό ανέσπα τα μαλλιά της. «Ανάθεμά σε, Κωσταντή, και μυριανάθεμά σε, όπου μου την εξόριζες την Αρετή στα ξένα! το τάξιμο που μου ταξες, πότε θα μου το κάμεις; Τον ουρανό έβαλες κριτή και τους αγιούς μαρτύρους αν τύχει πίκρα γή χαρά, να πας να μου τη φέρεις». Από το μυριανάθεμα και τη βαριά κατάρα, η γης αναταράχτηκε κι ο Κωσταντής εβγήκε. Κάνει το σύγνεφο άλογο και τ άστρο χαλινάρι. και το φεγγάρι συντροφιά και πάει να της τη φέρει. 3. Στο παρακάτω ποίημα του Μάνου Ελευθερίου το κεντρικό θέμα είναι η πορεία ενός πλοίου στη θάλασσα. Να εντοπίσετε τα χαρακτηριστικά αυτής της πορείας και να επισημάνετε το διαφορετικό τρόπο με τον οποίο εμφανίζεται ο αφηγητής στα δύο έργα. Το πλοίο Ναυτοκρατούσα Το πλοίο αυτό που ταξιδεύει χρόνια μες στις θάλασσες δίχως σημαία και πλήρωμα και δίχως σκοπό ξενυχτώντας σε λιμάνια που σαν αγάπες αγκάλιασες με φύλλα πορείας αόρατα, σαν ανθισμένο βουνό, το πλοίο που ονειρεύτηκες για μυστικές διαδρομές χωρίς ελέγχους στα δρομολόγια και εξακριβώσεις σέρνοντας κήπους από χιόνι και μουσική από βροχές και σε τρυπάει ο πόνος του όπως οι πόνοι στις αρθρώσεις το πλοίο αυτό που ταξιδεύει μες την καταχνιά μόνο του σκέφτεται και μόνο του παίρνει αποφάσεις. Δεν είν εκείνο που θα πάρουμε για να σκορπίσει η σκοτεινιά καινά βρει ο θάνατος επάνω μας προφάσεις. 3. Α. Σικελιανός: Μήτηρ Θεού. Να εντοπίσετε αναλογίες στη μορφή και στο περιεχόμενο με τον Κρητικό Άνεμος φύσαγε γλυκός, από μακρά φτασμένος, µε τη γαλήνια ευωδιά των κάμπων φορτωμένος. Τα μύρα πλέαν ανάερα αντίκριζε η ψυχή µου, όθε κι αν γύριζε, γοργή, τη μυστική άθλησή µου. Και ιδές Ανθοί ανεπάντεχοι, δαφνόδεντρα και βάγια στης γης αν ευωδάγανε τα ευλογημένα πλάγια στα χρυσοπράσινα έλατα αν ο ήλιος, σε μια στάλα, φλόγα γαλάζια ανάβρυζε, πήδαε πυρρή διχάλα, Και μιαν ακοίμητη δροσιά κινούσαν, να µε ζώνει, τ άγια φαράγγια που κρατούν ολοχρονίς το χιόνι α, πώς σπαρτάρισε η καρδιά σαν ένιωσε τα µάγια τα γλυκανάπνοα, σε σφιχτά να την κρατούν αρπάγια! Πώς το ρουμπίνει πύρινο ζώνει ψηλά το στέμμα, όμοια στο νου µου ολόγυρα μαζώχτη ξάφνου το αίμα 2
Και πάλι πισωδρόμισε γοργό, σα για να πάρει χλωμάδα μεγαλύτερην απ το μαργαριτάρι Ψυχή! Και ξάφνου, σκίζοντας το φοβερό σκοτάδι η αχτίδα της το δάκρυ µου το βρήκε ωσάν πετράδι! 4. Να συσχετίσετε αυτό το ποιητικό απόσπασμα του Σεφέρη με τους στίχους 35 42 του αποσπάσματος 5 απ τον «Κρητικό» του Σολωμού ως προς το περιεχόμενο. Γ. Σεφέρης, Μυθιστόρημα, ΙΒ, «Μποτίλια στο πέλαγο», στ. 1-9. Τρεις βράχοι λίγα καμένα πεύκα κι ένα ρημοκλήσι και παραπάνω το ίδιο τοπίο αντιγραμμένο ξαναρχίζει τρεις βράχοι σε σχήμα πύλης, σκουριασμένοι λίγα καμένα πεύκα, μαύρα και κίτρινα κι ένα τετράγωνο σπιτάκι θαμμένο στον ασβέστη και παραπάνω ακόμη πολλές φορές το ίδιο ξαναρχίζει κλιμακωτά ως τον ορίζοντα ως τον ουρανό που βασιλεύει. 5. Να εντοπίσετε τις αναλογίες ως προς το περιεχόμενο ανάμεσα στα αποσπάσματα 3-4 του «Κρητικού» και στο απόσπασμα από το «Όνειρο στο κύμα» (Την ανεγνώρισα πάραυτα εις το φως της σελήνης Είχα μείνει χάσκων, εν εκστάσει, και δεν εσκεπτόμην πλέον τα επίγεια). 6. Στον Ψαρά του Γκαίτε, όπως και στον Κρητικό, το πνεύμα ενώνεται με τη φύση. Να σχολιάσετε πώς αναδεικνύεται αυτή η σύζευξη και στα δυο ποιήματα. Γκαίτε, Ο ψαράς Κύμα κυλάει, το κύμα σπάει Δε σε τραβάει μεσ στη δροσιά ψαράς στην αμμουδιά το διάφανο νερό; τ αγκίστρι σκύβει και κυττάει Κύμα κυλάει, το σώμα σπάει με ατάραχη καρδιά. τα πόδια του φιλεί Μα εκεί που κάθεται και ακούει, Πόθο του ανάβει και θαρρεί, στα δυο το κύμα σκάει η αγάπη του μιλεί. και έξαφνα μέσ απ τους αφρούς Του τραγουδεί και όλο του λέει Νεράιδα ξεπηδάει και χάνει την καρδιά Του τραγουδεί και του μιλεί Τραβάει και αυτή, πέφτει κι αυτός, Μου σέρνεις τα παιδιά δεν τον ξανάειδαν πια. με πονηριά και δόλωμα στου Χάρου τη φωτιά; Μα αν ήξερες πώς χαίρονται τα ψάρια στα νερά, θα πεφτες τώρα στο βυθό να νιώσεις τη χαρά. Δεν παίρνει ο ήλιος από εδώ τη χάρη, τη δροσιά και το φεγγάρια τ αργυρό την τόση του ομορφιά; Δε σε μαγεύει τα ουρανού το χρώμα το φαιδρό; 6. Ποιες αναλογίες θεματικές και μορφολογικές- ανιχνεύετε ανάμεσα στο απόσπασμα από τον Όρκο και το Κρητικό; 3
Γ. Μαρκοράς, Ο Όρκος Πλέει το καράβι αδιάκοπα, κι η Πούλια ωστόσο δείχτει, Στον ουρανό αρμενίζοντας, πως είναι μεσονύχτι. Όλα σιγούν. Στη θάλασσα γλυκοκοιμούντ οι ανέμοι, και κάθε αστέρι, που ψηλά φεγγοβολάει και τρέμει, φαίνετ αγγέλου σπλαχνικού προσηλωμένο βλέμμα στον κόσμο, που ποτίζεται πάντα με δάκρυα κι αίμα. Κάποιο, στα βάθη της νυχτός, Πνεύμα καλό και θείο μ ελεημοσύνη θα γυρε τα μάτια και στο πλοίο, αν ένα κούρασμα γλυκό κι ύπνος αγάλια εχύθη σε τόσα εκεί, που λάχτιζαν, απελπισμένα στήθη. Όλοι κοιμούνται μοναχά δεν είναι σφαλισμένα δυο μάτια ουρανογάλαζα, δυο μάτια ερωτεμένα. Ο στοχασμός, που γλήγορα θ αράξει στ ακρογιάλι, όπου φαντάζεται να ιδεί τον ακριβό της πάλι, Ως έχει χρεία, της Ευδοκιάς ανάσασα δε δίνει, μήτε να κλείσει βλέφαρο καθόλου την αφήνει Πλην στον αγώνα, που ξυπνή την εβαστούσε ακόμα, το τρυφερό της έπεσε παραδαρμένο σώμα, κι εκεί που η μαύρη καταγής ακίνητη απομένει, στη χλόη θαρρεί του τόπου της πως είναι πλαγιασμένη. Αν στο ροδάτο μάγουλο σιγά-σιγά τα αέρι μιαν άκρη από τα ξέπλεκα σγουρά μαλλιά της φέρει τ αγαπημένου το φιλί πως αγρικάει παντέχει, και νέα σε κάθε φλέβα της γλυκάδα ουράνια τρέχει. 7. Ο Πόρφυρας: αναλογίες με τον Κρητικό σε μορφή και περιεχόμενο Kοντά ναι το χρυσόφτερο και κατά δω γυρμένο, π άφησε ξάφνου το κλαδί για του γιαλού την πέτρα κι εκεί γρικά της θάλασσας και τ ουρανού τα κάλλη κι εκεί τραβά τον ήχο του μ όλα τα μάγια πόχει. Γλυκά δεσε τη θάλασσα και την ερμιά του βράχου 5 κι α δεν είν ώρα για τ αστρί θε να συρθεί και νά βγει. (Xιλιάδες άστρα στο λουτρό μ εμέ να στείλ η νύχτα!). Πουλί πουλάκι που λαλείς μ όλα τα μάγια πόχεις, ευτυχισμός α δέν ειναι το θαύμα της φωνής σου, καλό δεν άνθισε στη γη, στον ουρανό, κανένα. 10 Δεν το λπιζα να ν η ζωή μέγα καλό και πρώτο! Aλλ αχ, αλλ αχ, να μπόρουνα σαν αστραπή να τρέξω, ακόμ, αφρέ μου, να βαστάς και να μαι γυρισμένος με δυο φιλιά της μάνας μου, με φούχτα γη της γης μου!. Kι η φύσις όλη τού γελά και γένεται δική του. Eλπίδα, τον αγκάλιασες και του κρυφομιλούσες και του σφιχτόδεσες το νου μ όλα τα μάγια πόχεις. Nιος κόσμος όμορφος παντού χαράς και καλοσύνης. Aλλ απαντούν τα μάτια του τρανό θεριό πελάγου κι αλιά, μακριά ναι το σπαθί, μακριά ναι το τουφέκι! Kοντά ν εκεί στο νιον ομπρός ο τίγρης του πελάγου αλλ όπως έσκισ εύκολα βαθιά νερά κι εβγήκε κατά τον κάτασπρο λαιμό που λάμπει ωσάν τον κύκνο, κατά το στήθος το πλατύ και το ξανθό κεφάλι, 4
έτσι κι ο νιος ελεύτερος, μ όλες τες δύναμές του, της φύσης από τσ όμορφες και δυνατές αγκάλες, οπού τον εγλυκόσφιγγε και του γλυκομιλούσε, ευτύς ενώνει στο λευκό γυμνό κορμί π αστράφτει, την τέχνη του κολυμπιστή και την ορμή της μάχης. Πριν πάψ η μεγαλόψυχη πνοή χαρά γεμίζει: 30 Άστραψε φως κι εγνώρισεν ο νιος τον εαυτό του. Aπομεινάρι θαυμαστό ερμιάς και μεγαλείου, όμορφε ξένε και καλέ και στον ανθό της νιότης, άμε και δέξου στο γιαλό του δυνατού την κλάψα. 5