ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΟΥ ΕΚΛΕΓΕΣΘΑΙ

ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΟΥ ΕΚΛΕΓΕΣΘΑΙ Βιβλιογραφία Ευάγ. Βενιζέλου, Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου, Αναθεωρημένη Έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2008 Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Ερμηνεία κατ άρθρο, Πρόλογος: Χρήστος Ροζάκης, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2013 Ελ. Κουτσιμπού, Έλεγχος για τη συνδρομή κωλύματος εκλογιμότητας υποψηφίου βουλευτή από το αρμόδιο για την ανακήρυξη δικαστήριο, ΤοΣ 4 (2007), σ. 998 επ. Αρ. Μάνεση, Αι εγγυήσεις τηρήσεως του Συντάγματος ΙΙ, Εκδοτικός Οίκος Αφοί Π. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη-Αθήνα 1961-1965, στην επανέκδοση στη σειρά: Κλασική Νομική Βιβλιοθήκη -21, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1991 Αλ. Μαντζούτσου, Πολιτικά δικαιώματα και Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Προλογικό σημείωμα: Λ.-Αλ. Σισιλιάνος, Πρόλογος: David Szymczak, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή 2009 Κ. Μαυριά, Συνταγματικό Δίκαιο, 5 η Έκδοση, Δίκαιο και Οικονομία, Π. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα 2014 Ν. Μαυρίκα, Προσόντα-Κωλύματα εκλογιμότητας-ασυμβίβαστα κατά τις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2008, σ. 17 επ. Σ. Μηναΐδη, Ο θεσμός των Βουλευτών Επικρατείας, η ένταξη στο σύστημα της άνευ σταυροδοσίας εκλογής βουλευτών και η αρχή της άμεσης ψηφοφορίας (άρθρ. 54 παρ. 3, 51 παρ. 3 Συντ.), Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2012, σ. 207 επ. Θ. Ξηρού, Ζητήματα εκλογικού δικαίου, Διοίκηση και Πολιτεία, Μελέτες -38, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2007 του ιδίου, Το πολιτικό χρήμα στην τέταρτη αναθεώρηση του Συντάγματος, ΕφημΔΔ 3(2007), σ. 405 επ. του ιδίου, Κωλύματα εκλογιμότητας και ασυμβίβαστα στην τοπική αυτοδιοίκηση, ΘΠΔΔ 6 (2014), σ. 504 επ. του ιδίου, Ο αναιρετικός έλεγχος των αυτοδιοικητικών εκλογών. Εξαιρετικός, προβλέψιμος, κατά κανόνα ατελέσφορος και σύντομα ανενεργός, στον τόμο: Β. Τζέμου (επιμ.), Το Δημόσιο Δίκαιο μέσα από τις αποφάσεις των Δικαστηρίων. 3 ο Επιστημονικό Συνέδριο της Ένωσης Ελλήνων Δημοσιολόγων (ΕΕΔ), Αθήνα, 1 και 2 Δεκεμβρίου 2015, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2016, σ. 54 επ. Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Ερμηνεία κατ άρθρο, Επιστημονική επιμέλεια: Β. Τζέμου, Νομική Βιβλιοθήκη 2015 Αθ. Ράϊκου, Συνταγματικό Δίκαιο. Γενική Πολιτειολογία-Εισαγωγή στο Συνταγματικό Δίκαιο και Οργανωτικό Μέρος Ι, 4 η Έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2011 Γ. Σωτηρέλη, Κωλύματα εκλογιμότητας και ασυμβίβαστα βουλευτών στο μεταίχμιο δύο συνταγματικών αναθεωρήσεων, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2006 και Κ. Χρυσόγονου, Συνταγματικό Δίκαιο, Δεύτερη αναθεωρημένη έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2014. 1

Περιεχόμενα Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις: 1 ΙΙ. Νομικές βάσεις: 2-6 Α. Το Σύνταγμα Β. Δίκαιο ΕΕ Γ. Διεθνές Δίκαιο Δ. Εκτελεστικοί νόμοι ΙΙΙ. Φορείς: 7-8 IV. Αποδέκτες: 9-12 V. Πεδίο προστασίας: 13-19 VI. Συρροή: 20 VII. Περιορισμοί-Στέρηση: 21-40 Πλαγιάριθμοι Ασυμβίβαστα: 34-37 Βουλευτές: Ανακήρυξη: 18 Ανάληψη καθηκόντων: 19 Διεθνές Δίκαιο: 4 Δίκαιο ΕΕ: 3 Δικαστικοί λειτουργοί: 12 Δικαστικός έλεγχος: 39-40 Διοίκηση: 11 Εκτελεστικός νόμος: 5-6 Έννοια 21, 22 Έλληνες πολίτες: 7 Επαγγελματικό ασυμβίβαστο: 38 Ευρωπαίοι πολίτες: 8 Θητεία: 14 Κοινός νομοθέτης: 10 Κωλύματα εκλογιμότητας: 23-33 Σύνταγμα: 2 Υποψήφιοι: Ανακήρυξη: 16 Δικαιώματα: 17 Πρόταση: 13, 15 Το δικαίωμα: 1 2

Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 1. Πολιτικό δικαίωμα, δεύτερη, ισότιμη, συνιστώσα της πολιτικής συμμετοχής και μέσο πραγμάτωσης της λαϊκής κυριαρχίας. Διασφαλίζει την «ισότητα εν τω άρχειν» 1, δηλαδή την πολιτική ισότητα ως στοιχείο και συστατικό της δημοκρατικής αρχής. Κάθε εκλόγιμος, ενεργός πολίτης, μπορεί, καταρχήν, να διεκδικήσει την ανάδειξη σε αντιπροσωπευτικό σώμα και να παραμείνει στη σύνθεσή του καθόλη τη, συνταγματικά ή νομοθετικά, καθορισμένη διάρκεια της θητείας του. Η καθολικότητα διακρίνει, λοιπόν, την άσκηση του δικαιώματος του εκλέγεσθαι. Είναι γνωστό και ως παθητικό εκλογικό δικαίωμα, δίχως στην προκειμένη περίπτωση να αμφισβητείται, όπως με το ομόλογο δικαίωμα του εκλέγειν, η ακρίβεια του όρου. ΙΙ. Νομικές βάσεις Α. Το Σύνταγμα 2. Η σύνδεση του δικαιώματος με τη δημοκρατική αρχή και την πολιτική ισότητα, ως στοιχείο και, αντίστοιχα, συστατικό της, επιβάλλει την κατοχύρωση σε διάταξη με αυξημένη τυπική ισχύ των προϋποθέσεων τόσο για την απόκτηση όσο και για την απώλεια της ιδιότητας του εκλόγιμου. Στο δεύτερο κεφάλαιο του τρίτου τμήματος του ισχύοντος Συντάγματος υπό τον τίτλο: «Βουλή» καθορίζονται τα θετικά προσόντα (εκλογιμότητας) (άρθρο 55 παρ. 1) και η συνέπεια-κύρωση της στέρησής τους, δηλαδή η αυτοδίκαιη έκπτωση από το βουλευτικό αξίωμα (άρθρο 55 παρ. 2), τα κωλύματα (εκλογιμότητας) (άρθρο 56) και τα ασυμβίβαστα με το βουλευτικό αξίωμα (άρθρο 57), ενώ ανατίθεται στο Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο ο έλεγχος και η εκδίκαση των βουλευτικών εκλογών, κατά του κύρους των οποίων υποβλήθηκαν ενστάσεις, μεταξύ άλλων, και για την έλλειψη των νομίμων προσόντων από τους εκλεγέντες (άρθρο 58). Τέλος, ο ίδιος δικαστικός σχηματισμός επιλαμβάνεται για να κρίνει τη 1 Βλ. Αρ. Μάνεση, Αι εγγυήσεις τηρήσεως του Συντάγματος ΙΙ, Εκδοτικός Οίκος Αφοί Π. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη-Αθήνα 1961-1965, στην επανέκδοση στη σειρά: Κλασική Νομική Βιβλιοθήκη -21, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1991, σ. 180. 3

συνδρομή κοινοβουλευτικού ασυμβιβάστου ή να επιβάλει την έκπτωση από το βουλευτικό αξίωμα (άρθρο 100 παρ. 1 περίπτ. γ ). Β. Δίκαιο ΕΕ 3. Στο πρωτογενές δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως περιέχεται στη Συνθήκη για τη Λειτουργία της (ΣΛΕΕ), απαντώνται ρυθμίσεις για το δικαίωμα του εκλέγεσθαι στις Ευρωπαϊκές και στις αυτοδιοικητικές εκλογές. Αναγνωρίζεται υπέρ των πολιτών της στο κράτος μέλος, όπου αυτοί κατοικούν, υπό τους ίδιους όρους με τους πολίτες του (άρθρα 20 παρ. 2 περίπτ. β ). Η άσκηση του δικαιώματος τελεί υπό την επιφύλαξη λεπτομερέστερων διατάξεων που θεσπίζει, διαβουλευόμενο με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και με απαίτηση ομοφωνίας, στο πλαίσιο ειδικής νομοθετικής διαδικασίας, επιτρεπομένων παρεκκλίσεων, όταν τις δικαιολογούν ειδικά εθνικά προβλήματα (άρθρο 22 παρ. 1) 2. Ρυθμίσεις με το ίδιο, κατά βάση, περιεχόμενο περιέχονται στα άρθρα 39, για τις Ευρωπαϊκές, και 40, για τις αυτοδιοικητικές εκλογές, του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, ο οποίος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του πρωτογενούς δικαίου 3. Γ. Διεθνές Δίκαιο 4. Με το άρθρο 3 του Πρώτου Προσθέτου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), η οποία από την κύρωσή της διαθέτει υπερνομοθετική ισχύ, επιβάλλεται στα συμβαλλόμενα μέρη η υποχρέωση να διοργανώνουν σε λογικά διαστήματα ελεύθερες και μυστικές εκλογές που επιτρέπουν την ελεύθερη έκφραση της λαϊκής θέλησης. Η ρύθμιση καταλαμβάνει, όπως γίνεται δεκτό στη νομολογία του Δικαστηρίου του Στρασβούργου, την ανάδειξη κάθε νομοθετικού σώματος, εθνικού, καταρχήν, αλλά και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου 4. 2 Σχετικές ρυθμίσεις περιλαμβάνονται και στο παράγωγο δίκαιο, συγκεκριμένα στην απόφαση 2002/772/ΕΚ και τις Οδηγίες 93/109/ΕΚ, 94/80/ΕΚ και 96/30/ΕΚ, όπως τροποποιήθηκαν με την όμοια 2013/1/ΕΕ, και έχουν ενσωματωθεί στην έννομη τάξη μας. 3 Βλ. Ιωάν. Χαρχαλάκη, στον τόμο: Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Ερμηνεία κατ άρθρο, Επιστημονική επιμέλεια: Β. Τζέμου, Νομική Βιβλιοθήκη 2015, σ. 444 επ. και, αντίστοιχα, 454 επ. 4 Βλ. Αλ. Μαντζούτσου, Πολιτικά δικαιώματα και Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Προλογικό σημείωμα: Λ.-Αλ. Σισιλιάνος, Πρόλογος: David Szymczak, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2009, σ. 74 επ. και Ηλ. Καστανά, στον τόμο: Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του 4

Τα συμβαλλόμενα μέλη διατηρούν πάντως ευρεία διακριτική ευχέρεια, όταν θεσπίζουν τους κανόνες στους οποίους υπόκειται το δικαίωμα του εκλέγεσθαι. Αυξημένη, δηλαδή υπερνομοθετική, τυπική ισχύ απολαμβάνουν και άλλα διεθνή κείμενα. Η Οικουμενική Διακήρυξη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου αναγνωρίζει σε όλους το δικαίωμα να συμμετέχουν στην κυβέρνηση της χώρας είτε άμεσα είτε δια εκλεγμένων αντιπροσώπων (άρθρο 21 παρ. 1). Το Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα κατοχυρώνει, επίσης, το δικαίωμα και τη δυνατότητα κάθε πολίτη, χωρίς καμία διάκριση και δίχως υπέρμετρους περιορισμούς, να εκλέγεται κατά τη διάρκεια εκλογών περιοδικών, τίμιων, με καθολική, ίση και μυστική ψηφοφορία που εξασφαλίζουν την ελεύθερη έκφραση της βούλησης των εκλογέων (άρθρο 5 παρ. 1 περίπτ. β ). Στη Σύμβαση για την κατάργηση κάθε μορφής φυλετικών διακρίσεων τα κράτη μέλη αναλαμβάνουν την υποχρέωση, μεταξύ άλλων, να εγγυώνται στον καθένα και χωρίς διάκριση, την απόλαυση πολιτικών δικαιωμάτων και, ιδίως, του δικαιώματος του εκλέγεσθαι με καθολική και ίση ψηφοφορία (άρθρο 25 περίπτ. γ ). Τέλος, στη Σύμβαση για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων σε βάρος των γυναικών επιβάλλεται η λήψη των κατάλληλων μέτρων, ιδίως, για να τους εξασφαλίζεται, στις ίδιες συνθήκες με τους άνδρες, το δικαίωμα να είναι εκλέξιμες σε όλους τους οργανισμούς που εκλέγονται δημόσια (άρθρο 7 περίπτ. α ). Δ. Εκτελεστικοί νόμοι 5. Στις βουλευτικές εκλογές τα προσόντα και τα κωλύματα εκλογιμότητας καθορίζονται συνταγματικά, ενώ για την, εν γένει, οργάνωση της άσκησης του δικαιώματος του εκλέγεσθαι, ως δεύτερη όψη της πολιτικής συμμετοχής, παρέχεται εξουσιοδότηση στον κοινό νομοθέτη. Η εκλογή σε κάθε αντιπροσωπευτικό σώμα αποτελεί πάντως μέσο πραγμάτωσης της δημοκρατικής αρχής και εκφράζει τη λαϊκή κυριαρχία. Γι αυτό, τις λοιπές στιγμές ενεργοποίησης του εκλογικού σώματος, δηλαδή στις Ευρωπαϊκές και τις αυτοδιοικητικές εκλογές, η θέσπιση κωλυμάτων ή/και ασυμβιβάστων βρίσκει το αναζητούμενο έρεισμα στην αρχή της ελεύθερης και, ιδίως, της ανόθευτης εκδήλωσης της θέλησης (άρθρο 52 Συντ.). Εξάλλου, στο μέτρο που σχετικοί κανόνες περιέχονται σε πράξεις του παράγωγου δικαίου της Ευρωπαϊκής Ανθρώπου. Ερμηνεία κατ άρθρο, Πρόλογος: Χρήστος Ροζάκης, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2013, σ. 707 επ. 5

Ένωσης, η ενσωμάτωσή τους στην έννομη μας ανάγεται στην παρ. 2 του άρθρου 28 Συντ. και ανατίθεται, κατά περίπτωση, στον κοινό ή στον κανονιστικό νομοθέτη. 6. Το δικαίωμα του εκλέγεσθαι στις, γενικές ή αναπληρωματικές, βουλευτικές εκλογές οργανώνεται στον εκλογικό νόμο, ο οποίος έχει κωδικοποιηθεί στο π.δ. 26/2012 5, στις Ευρωπαϊκές στον ν. 4255/2014 6 και τις αυτοδιοικητικές εκλογές στον ν. 3852/2010 7. Εξάλλου, διατάξεις για την εκλογή των πολιτών των λοιπών κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Κοινοβούλιό της περιέχονται στον 4244/2014 8. Δικαιούνται, επίσης, να διεκδικήσουν την ανάδειξή τους στις αρχές των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αποκλειστικά του πρώτου βαθμού, και οι σχετικές ρυθμίσεις συναντώνται στο π.δ. 133/1997 9. ΙΙΙ. Φορείς 7. Εκλόγιμοι στις βουλευτικές εκλογές είναι όσοι διαθέτουν την ημέρα διεξαγωγής της ψηφοφορίας, τα θετικά προσόντα, όπως καθορίζονται στο Σύνταγμα 10 και τον εκλογικό νόμο 11. Πρέπει, επίσης, να τα διατηρούν καθόλη τη διάρκεια της θητείας για την οποία εκλέχθηκαν. Σε αντίθετη περίπτωση εκπίπτουν του αξιώματός τους. Ως φορείς του δικαιώματος του εκλέγεσθαι, καταρχήν, αναγνωρίζονται: 5 «Κωδικοποίηση σ ενιαίο κείμενο των διατάξεων της νομοθεσίας για την εκλογή βουλευτών» (ΕτΚ Α, φ. 57 της 15 ης Μαρτίου 2012). 6 «Εκλογή μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και άλλες διατάξεις» (ΕτΚ Α, φ. 89 της 11 ης Απριλίου 2014). 7 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης-Πρόγραμμα «Καλλικράτης» (ΕτΚ Α, φ. 87 της 7 ης Ιουνίου 2010). 8 «Ενσωμάτωση της Οδηγίας 2013/1/ΕΕ του Συμβουλίου της 20 ής Δεκεμβρίου 2012 για την τροποποίηση της Οδηγίας 93/109/ΕΚ σχετικά με τις λεπτομέρειες άσκησης του δικαιώματος του εκλέγεσθαι κ.λπ.» (ΕτΚ Α, φ. 60 της 11 ης Μαρτίου 2014). 9 «Άσκηση του δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι κατά τις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές από πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που κατοικούν στην Ελλάδα και δεν είναι Έλληνες πολίτες σε συμμόρφωση προς την 94/80/ΕΚ Οδηγία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης» (ΕτΚ Α, φ. 121 της 12 ης Ιουνίου 1997), όπως τροποποιήθηκε με τα π.δ. 164/1997 (ΕτΚ Α, φ. 145 της 8 ης Ιουλίου 1997), 320/1999 (ΕτΚ Α, φ. 305 της 31 ης Δεκεμβρίου 1999) και 130/2002 (ΕτΚ Α, φ. 107 της 15 ης Μαΐου 2002). 10 Άρθρο 55 παρ. 1 Συντ. 11 Άρθρο 29 του π.δ. 26/2012. 6

α) οι Έλληνες και οι Ελληνίδες, δηλαδή όσοι διατηρούν ενεργό νομικό δεσμό με την Ελληνική Πολιτεία μέσω της ιθαγένειάς της και ανεξαρτήτως του τρόπου ή της διαδικασίας απόκτησής της, οι οποίοι β) έχουν τη νόμιμη ικανότητα να εκλέγουν, ακριβέστερα να ψηφίζουν, δηλαδή όσοι ανήκουν στις τάξεις του εκλογικού σώματος, και γ) έχουν συμπληρώσει την ημέρα της ψηφοφορίας το εικοστό πέμπτο έτος της ηλικίας τους 12, 13. Τα ίδια ακριβώς θετικά προσόντα πρέπει να διαθέτουν και εκείνοι που επιθυμούν να διεκδικήσουν την εκλογή τους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 14. Αντιθέτως, στις αυτοδιοικητικές εκλογές διαφοροποιήσεις παρατηρούνται στην ηλικία του εκλόγιμου. Συγκεκριμένα, απαιτείται η συμπλήρωση του εικοστού πρώτου έτους για τις θέσεις του Δημάρχου, του Περιφερειάρχη ή του αντιπεριφερειάρχη περιφερειακής ενότητας 15, ενώ του δεκάτου ογδόου έτους για εκείνες του συμβούλου σε δημοτικό ή περιφερειακό συμβούλιο και σε συμβούλιο δημοτικής ή τοπικής κοινότητας 16, 17. 8. Φορείς του δικαιώματος του εκλέγεσθαι είναι και οι πολίτες των λοιπών κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που κατοικούν στην Ελλάδα. Την εκλογή τους διεκδικούν στις Ευρωπαϊκές 18 και τις αυτοδιοικητικές εκλογές 19 υπό τους ίδιους 12 Βλ. Ευάγ. Βενιζέλου, Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου, Αναθεωρημένη Έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2008, σ. 501 Κ. Μαυριά, Συνταγματικό Δίκαιο, 5 η Έκδοση, Δίκαιο και Οικονομία, Π.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα 2014, σ. 635 επ. Αθ. Ράϊκου, Συνταγματικό Δίκαιο. Γενική Πολιτειολογία-Εισαγωγή στο Συνταγματικό Δίκαιο και Οργανωτικό Μέρος, 4 η Έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2011, σ. 527 επ. και Κ. Χρυσόγονου, Συνταγματικό Δίκαιο, Δεύτερη αναθεωρημένη έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2014, σ. 439-440. 13 Η ηλικία αποδεικνύεται με την εγγραφή στο μητρώο αρρένων ή στο δημοτολόγιο, ενώ η βεβαίωση της ημερομηνίας γέννησης, όταν απαιτείται, προκύπτει αποκλειστικά από τη σχετική ληξιαρχική πράξη (άρθρο 29 παρ. 2 του π.δ. 26/2012). 14 Άρθρο 2 παρ. 1 του ν. 4255/2014 15 Άρθρα 13 παρ. 1 πρότ. 1, για του Δήμους, και 116 παρ. 2 πρότ. 1, για τις Περιφέρειες, του ν. 3852/2010. 16 Άρθρα 13 παρ. 1 πρότ. 2, για του Δήμους, και 116 παρ. 2 πρότ. 2, για τις Περιφέρειες, του ν. 3852/2010. 17 Για την εκλογιμότητα στην τοπική αυτοδιοίκηση, βλ. Ν. Μαυρίκα, Προσόντα-Κωλύματα εκλογιμότητας-ασυμβίβαστα κατά τις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2008, σ. 17 επ. 18 Άρθρο 2 του ν. 4244/2014. 19 Άρθρο 13 παρ. 2 του ν. 3852/2010. 7

ακριβώς όρους με τους Έλληνες και τις Ελληνίδες. Δεν τους επιτρέπεται πάντως να είναι υποψήφιοι για τη θέση του Δημάρχου, του Περιφερειάρχη, του αντιπεριφερειάρχη περιφερειακής ενότητας ή του μέλους περιφερειακού συμβουλίου. Ευρωπαίος πολίτης είναι εκλόγιμος 20, εφόσον διαθέτει την ιθαγένεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή διατηρεί ενεργό νομικό δεσμό με κράτος μέλος της. Πρέπει, επίσης, να έχει τη νόμιμη ικανότητα να εκλέγει τόσο στη χώρα προέλευσης όσο και στην Ελλάδα, απαιτείται, επιπλέον, εγγραφή στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους 21. Επιβάλλεται, τέλος, να έχει συμπληρώσει την ημέρα της ψηφοφορίας το καθορισμένο, κατά περίπτωση, όριο ηλικίας, δηλαδή τα είκοσι πέντε έτη για την εκλογή στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα δέκα οκτώ για τη συμμετοχή στο δημοτικό συμβούλιο και στο συμβούλιο της δημοτικής ή περιφερειακής κοινότητας 22. IV. Αποδέκτες 9. Το δικαίωμα του εκλέγεσθαι, ως πολιτικό δικαίωμα και ειδικότερη έκφανση της πολιτικής συμμετοχής, θεμελιώνει αξίωση του πολίτη-φορέα έναντι του κράτους να οργανώσει την, εκ μέρους του, διεκδίκηση της προτίμησης του εκλογικού σώματος σε συνθήκες ελευθερίας και γνησιότητας. Δηλαδή, υπό όρους που δεν θα περιορίζουν, παρά μόνο κατ εξαίρεση και κατά τρόπο αντικειμενικό, την υποψηφιότητα για την εκλογή σε αντιπροσωπευτικό σώμα, θα διευκολύνουν διοικητικά την υποβολή της και θα επιτρέπουν την επικράτηση συνθηκών ισότητας μεταξύ των συνδυασμών και των υποψηφίων τους. Η αξίωση εντοπίζεται, προνομιακά, στον εκλογικό αγώνα. Ωστόσο, καταλαμβάνει, εξίσου, την περίοδο μετά τις εκλογές 20 Βλ. Θ. Ξηρού, Το εκλογικό δικαίωμα των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές, στον τόμο: του ιδίου, Ζητήματα εκλογικού δικαίου, Διοίκηση και Πολιτεία, Μελέτες -38, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2007, σ. 109 επ. και Ν. Μαυρίκα, όπ.π. (σημ. 17), σ. 27 επ. 21 Άρθρο 10 παρ. 2 του ν. 3852/2010. 22 Την εκλογή τους σε αιρετές θέσεις του πρώτου βαθμού της τοπικής αυτοδιοίκησης διεκδίκησαν για πρώτη και τελευταία φορά οι ομογενείς και οι νομίμως διαμένοντες αλλοδαποί υπήκοοι τρίτων χωρών στην αναμέτρηση του Οκτωβρίου του 2010. Η σχετική δυνατότητα προβλέφθηκε στην παρ. 2 του άρθρου 13 του ν. 3852/2010, καταργήθηκε όμως με την παρ. 2 του άρθρου 4 του ν. 4244/2014 σε συμμόρφωση στις αποφάσεις 350/2011 της Επταμελούς Σύνθεσης του Δ Τμήματος και 460/2013 της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας. Για το ζήτημα, βλ. παραπάνω στο δικαίωμα της ψήφου, IV, 9 και τις εκεί σημ.. 8

κατά τη διάρκεια της Βουλευτικής και της δημοτικής ή της περιφερειακής Περιόδου. Τότε πρέπει να θωρακιστεί το κύρος της αιρετής θέσης, να αντιμετωπιστεί κάθε απόπειρα οικονομικής εξάρτησης από ιδιωτικά και άλλα συμφέροντα και όσοι πέτυχαν την εκλογή να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους. Αποδέκτες του δικαιώματος είναι, λοιπόν, οι λειτουργοί της Πολιτείας, όχι στο σύνολό τους αλλά όποιοι εμπλέκονται με την οργάνωση και την άσκησή του, καθένας κατά το λόγο και το μέρος των αρμοδιοτήτων του. 10. Δεδομένου ότι εκλόγιμοι είναι ή, ορθότερα, πρέπει να είναι, καταρχήν, όλοι όσοι διαθέτουν τα συνταγματικά καθορισμένα προσόντα, οι περιορισμοί στην άσκηση του δικαιώματος επιβάλλεται να ερείδονται σε ισοδύναμες και ισόκυρες διατάξεις, δηλαδή σε ρυθμίσεις με αυξημένη και υπερνομοθετική τυπική ισχύ. Πρέπει, γι αυτό, να θεσπίζονται από τον συντακτικό νομοθέτη και με κριτήριο τη χρονική στιγμή που καταλαμβάνουν παίρνουν τη μορφή του κωλύματος εκλογιμότητας ή του κοινοβουλευτικού ασυμβίβαστου. Έτσι, η νομοθετική κατοχύρωσή τους στην τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει, προβαλλόμενη στις συνέπειες της συνδρομής τους στο πρόσωπο υποψηφίου ή αιρετού, να θεωρηθεί αμφίβολης, τουλάχιστον, συνταγματικότητας, το ίδιο και η εξειδίκευση του επαγγελματικού ασυμβιβάστου με την εισαγωγή συμβατών δραστηριοτήτων. Αντιθέτως, η παραπομπή με διάταξη τυπικού νόμου στα συνταγματικά καθορισμένα κωλύματα και ασυμβίβαστα, όπως συμβαίνει στις Ευρωπαϊκές εκλογές, αποδεικνύεται στην πράξη άνευ ουσιαστικής σημασίας. Κανένα ζήτημα δεν τίθεται, τέλος, όταν η εξουσιοδότηση έχει ως αντικείμενο την οργάνωση της άσκησης του δικαιώματος, εκκινώντας με την πρόταση των υποψηφίων. Και υπό τις δύο εκδοχές αποδέκτης του δικαιώματος είναι ο κοινός νομοθέτης. 11. Η διοίκηση -κεντρική, αποκεντρωμένη και κανονιστικώς δρώσα- και η τοπική αυτοδιοίκηση δεν επωμίζονται απλώς σημαντικό βάρος στην προπαρασκευή και την εξέλιξη της εκλογικής διαδικασίας, αλλά ενεργώντας, διά των λειτουργών και των υπαλλήλων της, εξασφαλίζουν την εύρυθμη εξέλιξη και την ομαλή ολοκλήρωσή της, τούτη τη φορά από την πλευρά του εκλόγιμου και υποψήφιου. Υποχρεούνται, επίσης, να εγγυώνται την πολιτική ουδετερότητα των υπηρεσιών τους, ώστε να μην αμφισβητείται η αντικειμενικότητα στη δράση τους και να μην πλήττεται η εμπιστοσύνη των πολιτών. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να αποτρέπεται η εκμετάλλευση της θέσης για την προπαρασκευή πολιτικής σταδιοδρομίας. Υπό όλες τις παραλλαγές, διοίκηση, στις επιμέρους εκφάνσεις της, και τοπική αυτοδιοίκηση είναι αποδέκτες του δικαιώματος του εκλέγεσθαι. 9

12. Οι δικαστικοί λειτουργοί, τέλος, επιφορτίζονται με διττή κρίσιμη αποστολή. Αναλαμβάνουν, εν πρώτοις, διοικητικής φύσης καθήκοντα, όπως η ανακήρυξη των συνδυασμών ή των υποψηφίων, η επίλυση διαφωνιών ως προς το όνομα και το έμβλημά τους, η συμμετοχή στην Ανωτάτη Εφορευτική Επιτροπή και η ανακήρυξη των βουλευτών ή των μελών των δημοτικών και περιφερειακών συμβουλίων και των αναπληρωματικών τους. Επωμίζονται, επίσης, κρίσιμο δικαιοδοτικό έργο, ελέγχοντας το κύρος κάθε εκλογής ή τη συνδρομή ασυμβιβάστου στο πρόσωπο μελών των αντιπροσωπευτικών σωμάτων. Στις βουλευτικές ή στις Ευρωπαϊκές εκλογές επιλαμβάνεται το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο για να κρίνει τη συνδρομή κωλύματος εκλογιμότητας ή κοινοβουλευτικού ασυμβιβάστου και να επιβάλει την έκπτωση από το βουλευτικό αξίωμα, ενώ στις εκλογές για την ανάδειξη των αρχών στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης τα τακτικά διοικητικά δικαστήρια σε ένα βαθμό δικαιοδοσίας και κατ αναίρεση το Συμβούλιο της Επικρατείας. V. Πεδίο προστασίας 13. Στην αφετηρία της άσκησης του δικαιώματος του εκλέγεσθαι βρίσκεται, συνήθως, η πρωτοβουλία αριθμού εκλογέων να προτείνουν σε φορέα του να είναι υποψήφιος και να διεκδικήσει την εκλογή στη Βουλή, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ή στις αρχές των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Η έγγραφη αποδοχή της πρότασης από τον ίδιο ή πληρεξούσιό του, εναλλακτικά δε αλλά σπανιότερα η αυτοπρότασή του, περικλείει βούληση με διττό περιεχόμενο. Ο εκλόγιμος δηλώνει ότι θα συμμετάσχει στον εκλογικό αγώνα, διεκδικώντας την αιρετή θέση, και, εάν πετύχει την εκλογή, ότι θα ασκήσει τα καθήκοντά του καθόλη τη διάρκεια της, συνταγματικά ή νομοθετικά, καθορισμένης θητείας του οικείου οργάνου. 14. Έτσι, η απόφαση για την αποδοχή της υποψηφιότητας ή για την αυτοπρόταση καταλαμβάνει χρονικά το διάστημα έως την προκήρυξη της επόμενης αντίστοιχης εκλογικής αναμέτρησης. Η εν λόγω περίοδος συντίθεται από δύο διακριτές και άνισες μεταξύ τους φάσεις. Η πρώτη είναι συγκριτικά η μικρότερη, αποτελείται από επιμέρους στιγμές στη διάρκεια της εκλογικής διαδικασίας και ολοκληρώνεται με την ανακήρυξη των μελών της Βουλής, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ή των αρχών των δύο βαθμών της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η δεύτερη και χρονικά ευρύτερη (φάση) εκκινεί με την ανάληψη καθηκόντων από τον αιρετό. Η λήξη της, εάν συντελεστεί 10

πρόωρα και για λόγους που τον αφορούν, επέρχεται είτε εκούσια, με την παραίτηση, είτε δικαστικά, όταν ο αρμόδιος σχηματισμός κρίνει τη συνδρομή στο πρόσωπό του κωλύματος εκλογιμότητας ή κοινοβουλευτικού ασυμβιβάστου. 15. Η πρώτη στιγμή της πρώτης φάσης περιλαμβάνει την πρόταση των υποψηφίων. Στις βουλευτικές εκλογές 23 προτείνονται -εγγράφως, ενυπογράφως και με επισυναπτόμενο γραμμάτιο Δημόσιας Οικονομικής Υπηρεσίας σε συγκεκριμένο ύψος ποσού, όλα επί ποινή απαραδέκτου- από δώδεκα (12) τουλάχιστον ψηφοφόρους της ίδιας βασικής εκλογικής περιφέρειας 24. Την πρωτοβουλία αποδέχεται, εγγράφως, ο προτεινόμενος ή ο πληρεξούσιός του. Πρόκειται για τον κανόνα, ο οποίος γνωρίζει εξαίρεση στην περίπτωση της αυτοπρότασης. Στις Ευρωπαϊκές εκλογές δικαίωμα να προτείνουν υποψηφίους έχουν μόνον τα πολιτικά κόμματα ή οι συνασπισμοί συνεργαζομένων κομμάτων, στους τελευταίους συμμετέχουν και πολιτικές κινήσεις 25, επιλογή αμφίβολης συνταγματικότητας, αφού συνιστά περιορισμό του δικαιώματος του εκλέγεσθαι, καθώς αποκλείει τις μεμονωμένες υποψηφιότητες. Τέλος, στις αυτοδιοικητικές εκλογές οι υποψήφιοι περιλαμβάνονται στη δήλωση του συνδυασμού, τον οποίο καταρτίζουν οι ίδιοι γραπτώς και ενυπογράφως 26. Όμοια διαδικασία ακολουθείται, κατά βάση, για την υποψηφιότητα πολιτών κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προηγείται όμως η ενημέρωση του Υπουργείου Εσωτερικών και η διαπίστωση από τις υπηρεσίες του της συνδρομής στο πρόσωπο των προτεινόμενων των προσόντων εκλογιμότητας στη χώρα προέλευσης 27 ή η υποβολή υπεύθυνης δήλωσης από τον υποψήφιο και, σε περίπτωση αμφιβολιών, σχετικής βεβαίωσης των αρμόδιων διοικητικών αρχών του κράτους προέλευσης 28. 16. Οι υποψήφιοι ανακηρύσσονται από το, κατά τόπο, αρμόδιο πολιτικό δικαστήριο δέκα ημέρες μετά την έναρξη της προεκλογικής περιόδου και παίρνουν μέρος στις, γενικές ή αναπληρωματικές, εκλογές είτε σε συνδυασμό -ενός ή 23 Άρθρο 32 του π.δ. 26/2012. 24 Κανείς δεν μπορεί να είναι υποψήφιος σε περισσότερες της μίας βασικές εκλογικές περιφέρειες, κατ εξαίρεση δε δικαιούται να υποβάλει υποψηφιότητα σε δύο μόνον ο Αρχηγός ή ο Πρόεδρος πολιτικού κόμματος ή συνασπισμού (άρθρο 32 παρ. 2 του π.δ. 26/2012). Στις Ευρωπαϊκές εκλογές η χώρα αποτελεί μία και ενιαία εκλογική περιφέρεια (άρθρο 1 παρ. 2 του ν. 4255/2014). 25 Άρθρο 3 του ν. 4255/2014. 26 Άρθρα 19, για τους Δήμους, και 121, για τις Περιφέρειες, του ν. 3852/2010. 27 Άρθρο 3 του ν. 4244/2014, για τις Ευρωπαϊκές εκλογές. 28 Άρθρο 3 του π.δ. 133/1997, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. 11

περισσοτέρων κομμάτων, με τη μορφή συνασπισμού, ή ανεξαρτήτων- είτε ως μεμονωμένοι 29. Ο συνδυασμός καταρτίζεται με δήλωση του καταστατικού οργάνου, στην οποία αναγράφονται το όνομα και το έμβλημά του και οι υποψήφιοι που τον απαρτίζουν σε κάθε βασική εκλογική περιφέρεια και στην επικράτεια. Ο αριθμός τους από κάθε φύλλο πρέπει, επί ποινή ακυρότητας, να ανέρχεται σε ποσοστό τουλάχιστον ίσο με το ένα τρίτο (1/3) του αντίστοιχου συνολικού 30. Οι συνδυασμοί ανακηρύσσονται από το Α Τμήμα του Αρείου Πάγου σε δημόσια συνεδρίαση τη δέκατη τέταρτη ημέρα μετά την έναρξη της προεκλογικής περιόδου 31. Ο ίδιος σχηματισμός επιλύει και τις διαφωνίες που ανακύπτουν για τη χρήση του ονόματος ή του εμβλήματος 32. Οι ρυθμίσεις ισχύουν, κατά βάση, τόσο στις Ευρωπαϊκές 33 όσο και, με τις αναγκαίες από τη φύση τους προσαρμογές, στις αυτοδιοικητικές εκλογές 34. Οι αρμόδιοι για την ανακήρυξη σχηματισμοί δεν ελέγχουν, κατά την κρατούσα άποψη 35, την έλλειψη θετικού προσόντος ή τη συνδρομή κωλύματος εκλογιμότητας στο πρόσωπο των προτεινόμενων προς ανακήρυξη. Ο κανόνας έχει γνωρίσει πάντως περιορισμένες εξαιρέσεις 36. 17. Οι συνδυασμοί και οι υποψήφιοι από την ανακήρυξή τους απολαμβάνουν σειράς δικαιωμάτων κατά την οργάνωση της εκλογικής διαδικασίας, τη διεξαγωγή της 29 Άρθρο 33 του π.δ. 26/2012. 30 Άρθρο 34 του π.δ. 26/2012. 31 Άρθρο 35 του π.δ. 26/2012. 32 Άρθρα 37 και 38 του π.δ. 26/2012. 33 Άρθρο 3 του ν. 4255/2014. 34 Άρθρα 20, για τους Δήμους, και 122, για τις Περιφέρειες, του ν. 3852/2010. 35 Βλ. Κ. Μαυριά, όπ.π. (σημ. 12), σ. 645 επ. και Κ. Χρυσόγονου, όπ.π. (σημ. 12), σ. 454. Contra Θ. Ξηρού, Ο έλεγχος των κωλυμάτων εκλογιμότητας κατά την ανακήρυξη στις βασικές εκλογικές περιφέρειες, στον τόμο: του ιδίου, όπ.π. (σημ. 20), σ. 87 επ. 36 Βλ. Σ. Μηναΐδη, Ο θεσμός των Βουλευτών Επικρατείας, η ένταξη στο σύστημα της άνευ σταυροδοσίας εκλογής βουλευτών και η αρχή της άμεσης ψηφοφορίας (άρθρ. 54 παρ. 3, 51 παρ. 3 Συντ.), Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2012, σ. 207 επ. Σημαντικότερη υπήρξε εκείνη του 2007, όταν το Α Τμήμα του Αρείου Πάγου δεν ανακήρυξε υποψήφια με τον συνδυασμό Επικρατείας, η οποία είχε παραιτηθεί ενόψει των εκλογών από τη θέση της Πρόεδρου της Διευρυμένης Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αθηνών-Πειραιώς (βλ. Ελ. Κουτσιμπού, Έλεγχος για τη συνδρομή κωλύματος εκλογιμότητας υποψηφίου βουλευτή από το αρμόδιο για την ανακήρυξη δικαστήριο, ΤοΣ 4 (2007), σ. 998 επ. και Κ. Χρυσόγονου, όπ.π., σ. 454). 12

ψηφοφορίας και τη διαλογή των ψηφοδελτίων 37. Τους επιβάλλονται όμως και απαγορεύσεις στη δημόσια προβολή 38 και όριο εκλογικών δαπανών 39. Η παραβίασή τους επισύρει, συνήθως, την ποινή της διοικητικής κύρωσης με τη μορφή του προστίμου και, κατ εξαίρεση, την έκπτωση από το βουλευτικό αξίωμα. 18. Το οικείο Πρωτοδικείο συγκεντρώνει τα αποτελέσματα κάθε εκλογικού τμήματος εντός των ορίων της χωρικής του αρμοδιότητας και συντάσσει πίνακές τους για τους συνδυασμούς και τους υποψηφίους 40. Οι πίνακες αποστέλλονται στην Ανωτάτη Εφορευτική Επιτροπή 41, η οποία αποτελείται, κατά πλειονότητα, από δικαστικούς λειτουργούς, για να καταρτίσει τους οριστικούς πίνακες αποτελεσμάτων και να κατανείμει τις έδρες στους εκλογικούς σχηματισμούς 42. Οι βουλευτές και οι αναπληρωματικοί ανακηρύσσονται σε δημόσια συνεδρίαση του Πρωτοδικείου στην έδρα της βασικής τους εκλογικής περιφέρειας 43, 44. 37 Άρθρα 50 επ. του π.δ. 26/2012, τα οποία εφαρμόζονται ανάλογα στις Ευρωπαϊκές εκλογές (άρθρο 5 παρ. 3 του ν. 4255/2014), ενώ στις αυτοδιοικητικές εκλογές τα δικαιώματα των συνδυασμών καθορίζονται στα άρθρα 22, για τους Δήμους, και 124, για τις Περιφέρειες, του ν. 3852/2010. 38 Άρθρα 46, 47 και 48 του π.δ. 26/2012, για τις βουλευτικές εκλογές, 13 του ν. 4255/2014 για τις Ευρωπαϊκές εκλογές και 6 του ν. 3870/2010 [«Εκλογικές δαπάνες συνδυασμών και υποψηφίων και έλεγχος αυτών, κατά τις περιφερειακές και δημοτικές εκλογές» (ΕτΚ Α, φ. 138 της 9 ης Αυγούστου 2010)]. 39 Άρθρα 13 και 14 του ν. 3023/2002 [«Χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων από το κράτος. Έσοδα και δαπάνες, προβολή, δημοσιότητα και έλεγχος των οικονομικών των πολιτικών κομμάτων και των υποψηφίων βουλευτών» (ΕτΚ Α, φ. 146 της 25 ης Ιουνίου 2002)] για τις βουλευτικές εκλογές. Εξάλλου, στην παρ. 3 του άρθρου 1 του ν. 3216/2003 [«Κύρωση της απόφασης του Συμβουλίου της 25 ης Ιουνίου και της 23 ης Σεπτεμβρίου 2002, για την τροποποίηση της πράξης εκλογής των αντιπροσώπων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με άμεση, καθολική ψηφοφορία, η οποία είναι προσαρτημένη στην απόφαση 76/787/ΕΚΑΧ, ΕΟΚ, ΕΥΡΑΤΟΜ» (ΕτΚ Α, φ. 312 της 31 ης Δεκεμβρίου 2003)], με την οποία εισάγεται νέο άρθρο 2 Β στην κυρούμενη απόφαση, παρέχεται η δυνατότητα σε κάθε κράτος μέλος να καθορίσει ανώτατο όριο στις δαπάνες της προεκλογικής εκστρατείας των υποψηφίων στις Ευρωπαϊκές εκλογές. Τούτο ορίστηκε στις εκατόν τριάντα πέντε χιλιάδες (135.000) ευρώ (άρθρο 14 του ν. 4255/2014, με το οποίο αντικαταστάθηκε η παρ. 4 του άρθρου 14 του ν. 3023/2002). Τέλος, στο άρθρο 7 του ν. 3870/2010 θεσπίζεται όριο δαπανών για τους συνδυασμούς και τους υποψηφίους στις αυτοδιοικητικές εκλογές. 40 Άρθρο 94 του π.δ. 26/2012. 41 Άρθρο 98 του π.δ. 26/2012. 42 Άρθρο 101 του π.δ. 26/2012. 43 Άρθρο 103 του π.δ. 26/2012. 13

19. Οι βουλευτές αναλαμβάνουν τα καθήκοντά τους, δίνοντας σε δημόσια συνεδρίαση τον οριζόμενο, θρησκευτικό ή πολιτικό, όρκο 45, ενώ όσοι δεν είναι ορθόδοξοι, δηλαδή οι αλλόθρησκοι και οι ετερόδοξοι, ορκίζονται σύμφωνα με τον τύπο της θρησκείας ή του δόγματός τους, χωρίς να μπορούν να αρνηθούν ή να διατυπώσουν αντιρρήσεις 46. Από εκείνη τη στιγμή απολαμβάνουν των δικαιωμάτων 47 και των εγγυήσεων που τους διασφαλίζουν την ανεξαρτησία και τους διευκολύνουν στην επιτέλεση του έργου τους. Πρόκειται, συγκεκριμένα, για: α) την ελευθερία γνώμης και ψήφου κατά συνείδηση 48, β) το ανεύθυνο, το ακαταδίωκτο και το δικαίωμα άρνησης μαρτυρίας, ή όπως έχει επικρατήσει να αποκαλείται τη βουλευτική ασυλία 49, και γ) την αποζημίωση, καθώς επίσης τις λοιπές ατέλειες 50, 51. Οφείλουν, επίσης, να μην αναλαμβάνουν θέσεις ή να αποκτούν ιδιότητες που συνιστούν κοινοβουλευτικό ασυμβίβαστο 52. Οι εκλεγέντες παραμένουν στη θέση τους καθόλη τη διάρκεια της, συνταγματικά ή νομοθετικά, καθορισμένης θητείας. Πρόωρη λήξη της επέρχεται με απόφαση του αρμόδιου δικαστηρίου ή με την παραίτηση. V. Συρροή 20. Ασκώντας το δικαίωμα του εκλέγεσθαι, οι φορείς του συμμετέχουν στην πολιτική ζωή της χώρας, δηλαδή πραγματώνουν μία από τις βασικές όψεις του γενικού δικαιώματος της προσωπικής ελευθερίας, το οποίο κατοχυρώνεται στην παρ. 1 του 44 Τα επιμέρους ζητήματα στις Ευρωπαϊκές εκλογές ρυθμίζονται στα άρθρα 5-7 του ν. 4255/2014 και για τις αυτοδιοικητικές εκλογές στα άρθρα 32 επ., για τους Δήμους, και 136 επ., για τις Περιφέρειες, του ν. 3852/2010. 45 Άρθρο 59 παρ. 1 Συντ. 46 Άρθρο 59 παρ. 2 Συντ. 47 Για τα μέλη των αρχών στην τοπική αυτοδιοίκηση, βλ. τα άρθρα 52 και 53, για τους Δήμους, καθώς επίσης 154 και 155, για τις Περιφέρειες, του ν. 3852/2010. 48 Άρθρο 60 παρ. 1 Συντ. 49 Άρθρο 61 Συντ. 50 Άρθρο 63 παρ. 1 και 2 Συντ. 51 Για τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, βλ. το άρθρο 10 του ν. 4255/2014. 52 Βλ. παρακάτω VII, Γ, 36 επ. 14

άρθρου 5 Συντ. Οι υποψήφιοι συμμετέχουν, κατά κανόνα, στις, γενικές ή αναπληρωματικές, βουλευτικές, καθώς επίσης στις Ευρωπαϊκές εκλογές σε συνδυασμούς ενός ή περισσότερων πολιτικών κομμάτων, δηλαδή ενώσεων προσώπων του άρθρου 29 παρ. 1 Συντ. Ο έλεγχος της συνδρομής κωλύματος εκλογιμότητας ή κοινοβουλευτικού ασυμβιβάστου και, γενικότερα, του κύρους των εκλογών είναι δικαστικός και η διενέργειά του συνιστά ειδικότερη εκδήλωση του δικαιώματος στην παροχή έννομης (δικαστικής) προστασίας, το οποίο κατοχυρώνεται στην παρ. 1 του άρθρου 20 Συντ. VIΙ. Περιορισμοί-Στέρηση Α. Γενικά 21. Περιορισμοί του δικαιώματος του εκλέγεσθαι εισάγονται με τα κωλύματα εκλογιμότητας και τα κοινοβουλευτικά ασυμβίβαστα. Η θέσπισή τους ανάγεται ή, ορθότερα, πρέπει να ανάγεται, ενόψει των έννομων συνεπειών της συνδρομής τους, σε διάταξη αυξημένης τυπικής ισχύος και, για τον ίδιο λόγο, να ερμηνεύονται στενά. Αν και καταλαμβάνουν διαφορετική στιγμή της πολιτικής ζωής, η διάκριση θεωρείται, μάλλον, ορολογικά ξεπερασμένη και συστηματικά ατελής 53. Φαίνεται να έχουν, πλέον, ωριμάσει οι συνθήκες για την, εν γένει, οριοθέτησή τους ως ασυμβιβάστων και την εσωτερική τους διάκριση με τον επιθετικό προσδιορισμό, κατά περίπτωση, εκλογικό και, αντίστοιχα, κοινοβουλευτικό (ασυμβίβαστο) 54. 22. Καθορίζοντας, εντέλει, τα όρια και τα περιθώρια της συμμετοχής κατά τη συγκρότηση και την άσκηση της κρατικής εξουσίας στο πλαίσιο ενός δημοκρατικού πολιτεύματος, κωλύματα και ασυμβίβαστα, με τη συγκεκριμένη κάθε φορά μορφή τους, πρέπει να επιτυγχάνουν τη λειτουργική εξισορρόπηση των επιμέρους εκφάνσεων της πολιτικής συμμετοχής, ως δικαιώματα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι, να εγγυώνται το αντιπροσωπευτικό σύστημα και να διασφαλίζουν τη διαφάνεια στο δημόσιο βίο, να προστατεύουν το κύρος του βουλευτικού αξιώματος, να μην καταλείπουν περιθώρια 53 Βλ. Για το ζήτημα με αναφορές στη θεωρία και τη νομολογία, βλ., αντί άλλων, Γ. Σωτηρέλη, Κωλύματα εκλογιμότητας και ασυμβίβαστα βουλευτών στο μεταίχμιο δύο συνταγματικών αναθεωρήσεων, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2006, σ. 4 επ. 54 Όπως ήδη ισχύει στις αυτοδιοικητικές εκλογές. 15

για την εκμετάλλευσή του σε βάρος του δημοσίου και να αποτρέπουν τις, ιδίως οικονομικές, εξαρτήσεις από ιδιωτικά συμφέροντα. Πρόκειται για απαιτητικές προδιαγραφές, η πλήρωση των οποίων προϋποθέτει τη διαρκή προσαρμογή του δέοντος στην αενάως μεταβαλλόμενη κοινωνικοπολιτική και οικονομική πραγματικότητα. Τις εγγενείς δυσκολίες του εγχειρήματος επιτείνει, στην περίπτωση των, γενικών ή αναπληρωματικών, βουλευτικών και των Ευρωπαϊκών εκλογών, ο αυστηρός χαρακτήρα του Συντάγματός μας. Ωστόσο, διαφοροποιήσεις δεν παρατηρούνται ούτε στις αυτοδιοικητικές εκλογές, παρά το γεγονός ότι ο καθορισμός των κωλυμάτων και των ασυμβιβάστων αφήνεται στην αποκλειστική αρμοδιότητα και, εν εντέλει, στη διακριτική ευχέρεια του κοινού νομοθέτη. Είναι αλήθεια ότι η περιπτωσιολογική παράθεση και η αναλυτική διατύπωση, ιδίως στο Σύνταγμα, των κωλυμάτων και των ασυμβιβάστων δεν καταλείπουν ικανά και πάντως επαρκή περιθώρια προσαρμογής του περιεχόμενου τους στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες. Απομένει, λοιπόν, η νομολογιακή τους εξειδίκευση κατά την εκδίκαση σχετικών διαφορών, η οποία υπόκειται στον κανόνα της στενής ερμηνείας. Ωστόσο, οι καρποί της παραμένουν, μάλλον, απογοητευτικοί. Πρέπει, γι αυτό, να απασχολήσει την επόμενη συνταγματική αναθεώρηση η επιλογή της, όσο το δυνατόν, περιορισμένης κατάστρωσής τους και η πρόβλεψη γενικών αρχών που θα κατευθύνουν τον κοινό νομοθέτη, ενεργώντας στο πλαίσιο ειδικής εξουσιοδότησης, κατά τη διαμόρφωση του αντίστοιχου καταλόγου 55. Β. Τα κωλύματα εκλογιμότητας 23. Κωλύματα εκλογιμότητας είναι περιορισμοί του δικαιώματος του εκλέγεσθαι, ευθέως συνδεδεμένοι με ιδιότητα ή θέση, η κατοχή των οποίων δεν επιτρέπει την ανακήρυξη υποψηφίου και, ιδίως, την εκλογή του, εάν, κατά κανόνα, δεν προηγηθεί η παραίτηση και σε ορισμένες περιπτώσεις ανεξαρτήτως της υποβολής της. Στις βουλευτικές εκλογές καταστρώνονται στο άρθρο 56 Συντ., η ισχύς του οποίου 55 Βλ. και τις ενδιαφέρουσες προτάσεις συνταγματικής πολιτικής που διατυπώνει ο Γ. Σωτηρέλης (όπ.π., σ. 220 επ.). 16

επεκτείνεται νομοθετικά και στις Ευρωπαϊκές εκλογές 56, ενώ στις αυτοδιοικητικές προβλέπονται νομοθετικά 57. Τα κωλύματα διακρίνονται σε σχετικά, απόλυτα και τοπικά. 24. Με την κατοχύρωσή τους επιδιώκεται η διενέργεια των εκλογών κατά τρόπο που να διασφαλίζει αφενός την ισότητα στον ανταγωνισμό, αφετέρου δε την ελεύθερη και, ιδίως, την ανόθευτη εκδήλωση της βούλησης των εκλογέων ως έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας. Ο αποκλεισμός από τη διεκδίκηση της προτίμησης του εκλογικού σώματος όσων στο πρόσωπό τους συντρέχει κώλυμα αποβλέπει στην αποτροπή προπαρασκευής της πολιτικής τους σταδιοδρομίας με την εκμετάλλευση της ιδιότητας ή της θέσης που κατέχουν. Έτσι, εξασφαλίζεται, επίσης, η πολιτική ουδετερότητα του προσωπικού των δημοσίων υπηρεσιών, προκειμένου να αποφευχθεί η διατάραξη της οφειλόμενης αντικειμενικότητας και αμεροληψίας του 58. 25. Στα σχετικά κωλύματα εκλογιμότητας ανήκουν όσα για την ανακήρυξη υποψηφίου απαιτείται να προηγηθεί η παραίτησή του από τη θέση ή την ιδιότητα που κατέχει. Υποβάλλεται γραπτώς, επιδίδεται με δικαστικό επιμελητή στον Πρόεδρο του, κατά τόπο, αρμόδιου για την ανακήρυξη δικαστηρίου, δεν ανακαλείται και θεωρείται ότι έγινε αυτοδικαίως δεκτή με την επίδοσή της 59. Όλοι όσοι παραιτήθηκαν για να είναι υποψήφιοι, αλλά τελικά δεν πέτυχαν να εκλεγούν, μπορούν να επανέλθουν στην υπηρεσία τους χωρίς χρονικό περιορισμό. Οι αξιωματικοί ανακαλούνται, οποτεδήποτε, στην ενέργεια ως έφεδροι, το ίδιο και έφεδροι. 26. Στο σχετικό κώλυμα εκλογιμότητας 60 των βουλευτικών και των Ευρωπαϊκών εκλογών εμπίπτουν: α) οι έμμισθοι δημόσιοι υπάλληλοι, δηλαδή οι υπάλληλοι του κράτους που διορίζονται σε οργανική θέση και διέπονται από κανόνες δημοσίου δικαίου, β) οι έμμισθοι δημόσιοι λειτουργοί, όπως είναι οι δικαστές, όχι όμως οι πανεπιστημιακοί, 56 Με τη ρητή πρόβλεψη της πρότ. 1 της παρ. 2 του άρθρου 2 του ν. 4255/2014. 57 Άρθρα 14, για τους Δήμους, και 117, για τις Περιφέρειες, του ν. 3852/2010. Βλ. Ν. Μαυρίκα, όπ.π. (σημ. 17), σ. 42 επ. και Θ. Ξηρού, Κωλύματα εκλογιμότητας και ασυμβίβαστα στην τοπική αυτοδιοίκηση, ΘΠΔΔ 6 (2014), σ. 504 επ. 58 Βλ. Γ. Σωτηρέλη, όπ.π. (σημ. 53), σ. 7 επ. και Κ. Χρυσόγονου, όπ.π. (σημ. 12), σ. 440 επ. 59 Άρθρο 30 του π.δ. 26/2012, το οποίο καταλαμβάνει, δυνάμει της πρότ. 1 της παρ. 2 του άρθρου 2 του ν. 4255/2014, και στις Ευρωπαϊκές εκλογές. Ανάλογες ρυθμίσεις ισχύουν και για τις αυτοδιοικητικές εκλογές (άρθρα 14 παρ. 7, για τους Δήμους, και 117 παρ. 7, για τις Περιφέρειες, του ν. 3852/2010). 60 Και με αναφορές στη νομολογία, βλ. Γ. Σωτηρέλη, όπ.π. (σημ. 53), ιδίως σ. 83 επ. Αθ. Ράϊκου, όπ.π. (σημ. 12), σ. 532 επ. και Κ. Χρυσόγονου, όπ.π. (σημ. 12), σ. 442 επ. 17

γ) οι υπάλληλοι του δημοσίου που απασχολούνται με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου, δ) οι υπηρετούντες στις Ένοπλες Δυνάμεις και τα σώματα ασφαλείας, ε) οι υπάλληλοι των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των δύο βαθμών, καθώς επίσης άλλων νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, στ) όλα τα αιρετά μονοπρόσωπα όργανα των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, και ζ) οι διοικητές, οι υποδιοικητές, οι πρόεδροι διοικητικών συμβουλίων, οι διευθύνοντες ή οι εντεταλμένοι σύμβουλοι νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου ή κρατικών νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου ή δημοσίων επιχειρήσεων ή επιχειρήσεων, τη διοίκηση των οποίων ορίζει, άμεσα ή έμμεσα, το δημόσιο με διοικητική πράξη ή ως μέτοχος, ή επιχειρήσεων των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Οι βουλευτές για να ανακηρυχθούν υποψήφιοι ή να εκλεγούν μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου πρέπει να παραιτηθούν από το αξίωμά τους πριν από την ανακήρυξη 61. 27. Στα σχετικά κωλύματα εκλογιμότητας των αυτοδιοικητικών εκλογών εμπίπτουν: α) οι δικαστικοί λειτουργοί, οι αξιωματικοί των Ενόπλων Δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας, καθώς επίσης οι θρησκευτικοί λειτουργοί των γνωστών θρησκειών, β) οι γενικοί γραμματείς και οι υπάλληλοι Δήμων, με όποια ιδιότητα υπηρετούν, οι δημοτικοί συμπαραστάτες, στους Δήμους όπου υπηρετούν, οι εκτελεστικοί γραμματείς των Περιφερειών και οι περιφερειακοί συμπαραστάτες, στις περιφέρεις όπου υπηρετούν, γ) οι πρόεδροι διοικητικών συμβουλίων δημοτικών νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, εξαιρουμένων των ιδρυμάτων, οι οποίοι δεν είναι αιρετοί, οι υπάλληλοι με οποιαδήποτε σχέση εργασίας δημοτικών νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου και ιδρυμάτων, καθώς επίσης οι διευθύνοντες και οι εντεταλμένοι σύμβουλοι και υπάλληλοι νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου, εξαιρουμένων των αστικών εταιρειών μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που έχουν συστήσει ή στα οποία συμμετέχουν οι Δήμοι ή οι Περιφέρειες, όπου υποβάλλουν υποψηφιότητα, και 61 Άρθρο 2 παρ. 2 πρότ. 2 του ν. 4255/2014. 18

δ) οι υπάλληλοι, με οποιαδήποτε σχέση εργασίας, των Δήμων που συνενώνονται στο νέο Δήμο. 28. Στην περίπτωση του απόλυτου κωλύματος οι περιορισμοί στην εκλογιμότητα δεν αίρονται με την υποβολή παραίτησης από τη συγκεκριμένη ιδιότητα ή θέση. Όσοι τις κατέχουν και καθόλη τη διάρκεια της θητείας τους, δεν επιτρέπεται, γι αυτό, να ανακηρυχθούν υποψήφιοι ούτε να εκλεγούν βουλευτές. Επειδή αποκλείονται από τον κύκλο των εκλόγιμων, το κώλυμα αυτής της μορφής θα μπορούσε να θεωρηθεί και μορφή στέρησης με προσωρινό χαρακτήρα του δικαιώματος του εκλέγεσθαι. 29. Στο απόλυτο κώλυμα εκλογιμότητας 62 των βουλευτικών και των Ευρωπαϊκών εκλογών εμπίπτουν: α) τα ανώτερα μονοπρόσωπα όργανα των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης του δεύτερου βαθμού, δηλαδή οι Περιφερειάρχες και, κατά την ορθότερη άποψη, οι αιρετοί αντιπεριφερειάρχες περιφερειακών ενοτήτων, καθόλη τη διάρκεια της θητείας για την οποία εκλέχθηκαν, επιλογή πάντως αμφίβολης συνταγματικότητας καθώς συνιστά αδικαιολόγητη δυσμενή μεταχείριση σε βάρος των αιρετών του ενός βαθμού 63, και β) οι πολιτικοί υπάλληλοι και, εν γένει, οι στρατιωτικοί που έχουν αναλάβει την υποχρέωση να παραμείνουν στην υπηρεσία τους ορισμένο χρόνο και για όσο χρόνο διαρκεί αυτή η υποχρέωση. 30. Στα απόλυτα κωλύματα εκλογιμότητας της τοπικής αυτοδιοίκησης εμπίπτουν και δεν μπορούν να εκλεγούν Δήμαρχοι, σύμβουλοι, Περιφερειάρχες, αντιπεριφερειάρχες ή περιφερειακοί σύμβουλοι: α) όσοι έχουν εκπέσει από αιρετό αξίωμα, συνεπεία αμετάκλητης ποινικής καταδίκης σύμφωνα με τα οριζόμενα στην περίπτ. γ της παρ. 1 του άρθρου 236 του ν. 3852/2010, όπως ισχύει, β) όποιοι συνδέονται με τον Δήμο, την Περιφέρεια ή τα νομικά τους πρόσωπα, με εξαίρεση τους συνδέσμους, με σύμβαση προμήθειας, εκτέλεσης δημοτικού έργου, παροχής υπηρεσιών, παραχώρησης δικαιώματος εκμετάλλευσης δημοτικού έργου ή 62 Και με αναφορές στη νομολογία, βλ. Γ. Σωτηρέλη, όπ.π. (σημ. 53), σ. 109 επ. Ευάγ. Βενιζέλου, όπ.π. (σημ. 12), σ. 503 επ. Αθ. Ράϊκου, όπ.π. (σημ. 12), σ. 530 επ. και Κ. Χρυσόγονου, όπ.π. (σημ. 12), σ. 446 επ. 63 Βλ. Γ. Σωτηρέλη, όπ.π., σ. 94 επ. 19

δημοτικής επιχείρησης με ετήσιο αντικείμενο μεγαλύτερο των πέντε χιλιάδων (5.000) ευρώ, και γ) οι γενικοί διευθυντές, οι πρόεδροι και τα μέλη των διοικητικών συμβουλίων, οι διαχειριστές, οι μέτοχοι και οι εταίροι κεφαλαιουχικών εταιρειών που έχουν συμβληθεί με τον Δήμο ή την Περιφέρεια, εφόσον το ποσοστό συμμετοχής τους στις εταιρείες υπερβαίνει το πέντε τοις εκατό (5%) το συνολικού κεφαλαίου, καθώς επίσης εταίροι προσωπικών εταιρειών και κοινοπρακτούντα πρόσωπα, που έχουν συμβληθεί με τον Δήμο, με ετήσιο αντικείμενο μεγαλύτερο των πέντε χιλιάδων (5.000) ευρώ. 31. Όσοι στο πρόσωπό τους συντρέχει τοπικό κώλυμα εκλογιμότητας δεν μπορούν να ανακηρυχθούν υποψήφιοι ούτε να εκλεγούν βουλευτές σε όποια εκλογική περιφέρεια υπηρέτησαν ή σε όποια εκλογική περιφέρεια εκτείνονταν η τοπική τους αρμοδιότητα τους τελευταίους δεκαοκτώ μήνες της τετραετούς Βουλευτικής και της πενταετούς δημοτικής ή περιφερειακής Περιόδου. Για να είναι, λοιπόν, υποψήφιοι και να εκλεγούν πρέπει να παραιτηθούν από τη θέση τους πριν από τη συμπλήρωση της προθεσμίας. Ειδικά για τις βουλευτικές εκλογές το κώλυμα δεν υφίσταται, εάν η Βουλευτική Περίοδος διαρκέσει λιγότερο από το συνταγματικά καθορισμένο χρόνο. Το τοπικό κώλυμα δεν καταλαμβάνει τους υποψήφιους βουλευτές Επικρατείας. 32. Στο τοπικό κώλυμα εκλογιμότητας 64 των βουλευτικών και των Ευρωπαϊκών εκλογών εμπίπτουν: α) οι διοικητές, οι υποδιοικητές, οι πρόεδροι διοικητικών συμβουλίων, οι διευθύνοντες και οι εντεταλμένοι σύμβουλοι των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, πλην των σωματειακών, των κρατικών νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου και των δημοσίων επιχειρήσεων ή άλλων επιχειρήσεων, τη διοίκηση των οποίων ορίζει, άμεσα ή έμμεσα, το δημόσιο με διοικητική πράξη ή ως μέτοχος, β) τα μέλη των συνταγματικά κατοχυρωμένων Ανεξαρτήτων Αρχών, καθώς επίσης εκείνων που χαρακτηρίζονται με νόμο ως ανεξάρτητες ή ρυθμιστικές, γ) οι ανώτεροι και ανώτατοι αξιωματικοί των Ενόπλων Δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας, 64 Και με αναφορές στη νομολογία, βλ. Γ. Σωτηρέλη, όπ.π., σ. 109 επ. Ευάγ. Βενιζέλου, όπ.π. (σημ. 12), σ. 504 επ. Αθ. Ράϊκου, όπ.π. (σημ. 12), σ. 552 επ. Κ. Μαυριά, όπ.π. (σημ. 12), σ. 639 επ. και Κ. Χρυσόγονου, όπ.π. (σημ. 12), σ. 447 επ. 20

δ) οι γενικοί ή οι ειδικοί γραμματείς Υπουργείων ή αυτοτελών γενικών γραμματειών ή Περιφερειών, ήδη δε αποκεντρωμένων διοικήσεων, και όσοι εξομοιώνονται νομοθετικά με αυτούς, και ε) οι έμμισθοι υπάλληλοι του δημοσίου, των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των επιχειρήσεών τους, καθώς επίσης των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, πλην των σωματειακών, των κρατικών νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου και των δημοσίων επιχειρήσεων ή άλλων επιχειρήσεων, τη διοίκηση των οποίων ορίζει, άμεσα ή έμμεσα, το δημόσιο με διοικητική πράξη ή ως μέτοχος, που κατείχαν θέση προϊσταμένου οργανικής μονάδας επιπέδου διεύθυνσης ή άλλη αντίστοιχη, όπως νόμος ορίζει. Οι υπάλληλοι αυτοί, εφόσον είχαν ευρύτερη τοπική αρμοδιότητα υπάγονται στο κώλυμα και για άλλες εκλογικές περιφέρειες εκτός αυτής της έδρας της υπηρεσίας, αποκλειστικά στην περίπτωση που κατείχαν θέση προϊσταμένου οργανικής μονάδας επιπέδου γενικής διεύθυνσης ή άλλη αντίστοιχης. 33. Στο τοπικό κώλυμα εκλογιμότητας των αυτοδιοικητικών εκλογών εμπίπτουν: α) οι υπάλληλοι με οποιαδήποτε σχέση εργασίας, του δημοσίου, των Περιφερειών, των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, των κρατικών νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου, των δημοσίων επιχειρήσεων και των επιχειρήσεων τη διοίκηση των οποίων ορίζει, άμεσα ή έμμεσα, το δημόσιο, με διοικητική πράξη ή ως μέτοχος, στους Δήμους ή στις Περιφέρειες στα διοικητικά όρια των οποίων άσκησαν καθήκοντα προϊσταμένου οργανικής μονάδας επιπέδου γενικής διεύθυνσης ή διεύθυνσης (εξαιρουμένων των διευθυντών σχολικών μονάδων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης καθώς επίσης των διευθυντών τμημάτων, μονάδων, κλινικών και εργαστηρίων ιατρικής υπηρεσίας του ΕΣΥ), μέσα στο δεκαοκτάμηνο πριν από τη διενέργεια των εκλογών, και β) οι διοικητές, οι υποδιοικητές, οι πρόεδροι διοικητικών συμβουλίων, οι διευθύνοντες ή οι εντεταλμένοι σύμβουλοι των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, των κρατικών νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου, των δημοσίων επιχειρήσεων και των επιχειρήσεων, τη διοίκηση των οποίων ορίζει, άμεσα ή έμμεσα, το δημόσιο με διοικητική πράξη ή ως μέτοχος, στους Δήμους ή στις Περιφέρειες, όπου έχουν την έδρα τους τα παραπάνω νομικά πρόσωπα, μέσα στο δεκαοκτάμηνο πριν από τη διενέργεια των εκλογών. Ειδικά οι δικαστικοί λειτουργοί και οι αξιωματικοί των Ενόπλων Δυνάμεων ή των σωμάτων ασφαλείας, στο πρόσωπο των οποίων συντρέχει σχετικό κώλυμα 21

εκλογιμότητας, για να είναι εκλόγιμοι πρέπει, επιπλέον, να μην έχουν υπηρετήσει στα διοικητικά όρια του Δήμου ή της Περιφέρειας τους τελευταίους είκοσι τέσσερις (24) μήνες πριν από την ανακήρυξής τους. Γ. Τα κοινοβουλευτικά ασυμβίβαστα 34. Περιορισμούς στην άσκηση του δικαιώματος του εκλέγεσθαι, αυτή τη φορά σε βάρος των εκλεγμένων, εισάγονται με τα κοινοβουλευτικά ασυμβίβαστα. Πρόκειται, εν γένει, για θέσεις, ιδιότητες, έργα ή δραστηριότητες, κυρίως επιχειρηματικές, η ανάληψη των οποίων δεν επιτρέπει στον αιρετό να διατηρήσει και το αξίωμά του και τον υποχρεώνει, εντός τακτής προθεσμίας, να επιλέξει. Η διάκρισή τους από τα κωλύματα εκλογιμότητας είναι, μάλλον, τεχνητή, αφού η μετακίνηση στην προεκλογική περίοδο και η υπαγωγή τους στην εκλογική διαδικασία επιτρέπει, άνευ ετέρου, να θεωρηθούν και κωλύματα, ενώ στην τοπική αυτοδιοίκηση ταυτίζονται 65. Ειδική, νέα και διακριτή κατηγορία, καρπός των δύο τελευταίων συνταγματικών αναθεωρήσεων αποτελεί το επαγγελματικό ασυμβίβαστο. 35. Η ευθεία σύνδεση των ασυμβιβάστων με το αξίωμα και τα καθήκοντα του αιρετού σε αντιπροσωπευτικά σώματα καθορίζει και τους επιδιωκόμενους με την εισαγωγή τους σκοπούς 66. Αποβλέπουν, εν πρώτοις, στη διασφάλιση της ανεξαρτησίας και στην προστασία του κύρους της θέσης και του προσώπου. Αποτρέπουν, επίσης, οικονομικές εξαρτήσεις και αθέμιτες συναλλαγές με το δημόσιο, σε όλες τις επιμέρους μορφές του, περιλαμβανομένης και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Εξάλλου, δεν επιτρέπουν την εκμετάλλευση της αιρετής θέσης και της ισχύος που προσδίδει η άσκηση των καθηκόντων της, προκειμένου να δημιουργηθούν συνθήκες άνισου ανταγωνισμού στη διεκδίκηση της προτίμησης του εκλογικού σώματος, πλήττοντας, εντέλει, την ελεύθερη και ανόθευτη εκδήλωση της λαϊκής θέλησης ως έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας. 36. Τα ασυμβίβαστα με το βουλευτικό αξίωμα κατοχυρώνονται στο άρθρο 57 Συντ. 67 Τα καθήκοντα του μέλους της Βουλής δεν συμβιβάζονται με την ιδιότητα του 65 Βλ. Ν. Μαυρίκα, όπ.π. (σημ. 17), σ. 69 επ. και Θ. Ξηρού, όπ.π. (σημ. 57), σ. 504 επ. 66 Βλ. Γ. Σωτηρέλη, όπ.π. (σημ. 53), σ. 10 επ. Αθ. Ράϊκου, όπ.π. (σημ. 12), σ. 638 επ. και Κ. Χρυσόγονου, όπ.π. (σημ. 12), σ. 449 επ. 67 Και με νομολογιακές αναφορές, βλ. Αθ. Ράϊκου, όπ.π. (σημ. 12), σ. 644 επ. και Κ. Χρυσόγονου, όπ.π. (σημ. 12), σ. 449-450. 22

ιδιοκτήτη ή του εταίρου ή του μετόχου, σε ποσοστό μεγαλύτερο του ένα τοις εκατό (1%) του μετοχικού κεφαλαίου, ή του διοικητή ή του διαχειριστή ή του μέλους του διοικητικού συμβουλίου ή του γενικού διευθυντή ή των αναπληρωτών τους επιχείρησης, η οποία: α) αναλαμβάνει έργα ή μελέτες ή προμήθειες του δημοσίου ή την παροχή υπηρεσιών προς το δημόσιο ή συνάπτει με αυτό συναφείς συμβάσεις αναπτυξιακού ή επενδυτικού χαρακτήρα. Με το δημόσιο εξομοιώνονται οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης και οι επιχειρήσεις τους, τα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, τα κρατικά νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, οι δημόσιες επιχειρήσεις και οι επιχειρήσεις που τη διοίκησή τους ορίζει, άμεσα ή έμμεσα, το δημόσιο με διοικητική πράξη ή ως μέτοχος, β) απολαμβάνει ειδικών προνομίων, γ) κατέχει ή διαχειρίζεται ραδιοφωνικό ή τηλεοπτικό σταθμό ή εκδίδει εφημερίδα πανελλήνιας κυκλοφορίας, δ) ασκεί, κατά παραχώρηση, δημόσια υπηρεσία ή δημόσια επιχείρηση ή επιχείρηση κοινής ωφέλειας, και ε) μισθώνει ακίνητα του δημοσίου για εμπορικούς σκοπούς. 37. Τα καθήκοντα του μέλους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είναι ασυμβίβαστα με τα παραπάνω έργα και θέσεις, καθώς επίσης με την ιδιότητα του μέλους της Ελληνικής Κυβέρνησης, θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του εν ενεργεία υπαλλήλου τους 68. Τα κωλύματα εκλογιμότητας στην τοπική αυτοδιοίκηση, όταν μεταφερθούν στη δημοτική ή στην περιφερειακή περίοδο αναγορεύονται και αποκαλούνται ασυμβίβαστα, σε αυτά δε προστίθεται ως ειδική κατηγορία και οι οφειλές στον οικείο Οργανισμό 69. 38. Τα βουλευτικά καθήκοντα είναι, τέλος, ασυμβίβαστα με την άσκηση οποιουδήποτε επαγγέλματος 70. Με την αιφνίδια εισαγωγή του επαγγελματικού ασυμβιβάστου στην αναθεώρηση του 2001 71 επιδιώχθηκε να καταστούν οι βουλευτές 68 Άρθρο 2 παρ. 3 του ν. 4255/2014, το οποίο παραπέμπει, επίσης, στο άρθρο 6 της Πράξης, την προσαρτημένη στην Απόφαση του Συμβουλίου της 20 ής Σεπτεμβρίου 1976, όπως τροποποιήθηκε με τις όμοιες της 25 ης Ιουνίου και της 23 ης Σεπτεμβρίου 2002, και κυρώθηκαν με τον ν. 3216/2003 (Α 312). 69 Άρθρα 14 και 15, για τους Δήμους, καθώς επίσης 117 και 118, για τις Περιφέρειες, του ν. 3852/2010. 70 Άρθρο 57 παρ. 1 εδ. γ Συντ. 71 Βλ. Γ. Σωτηρέλη, όπ.π. (σημ. 53), σ. 139 επ. Ευάγ. Βενιζέλου, όπ.π. (σημ. 12), σ. 508 επ. Αθ. Ράϊκου, όπ.π. (σημ. 12), σ. 646 επ. και Κ. Χρυσόγονου, όπ.π. (σημ. 12), σ. 451 επ. 23