ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΡΩΜΑΙΚΗΣ, ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΑΙ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΡΩΜΑΙΚΗΣ, ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΣΤΟΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟ ΠΟΛΕΜΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ της ΑΘΗΝΑΣ ΔΑΡΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010 1

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΡΩΜΑΙΚΗΣ, ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΣΤΟΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟ ΠΟΛΕΜΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ της ΑΘΗΝΑΣ ΔΑΡΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010 2

ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΧΡ. ΒΕΛΗΓΙΑΝΝΗ ΤΕΡΖΗ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΓΚΡΙΣΗΣ: Η έγκριση της Μεταπτυχιακής εργασίας από το τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α. Π. Θ. δεν υποδηλώνει αναγκαστικά ότι το Τμήμα αποδέχεται τις γνώμες του συγγραφέα. 3

Στην Οικογένειά μου 4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 6 Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 7 ΙΙ. ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ: ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑΙ (ΒΙΒΛΙΑ 2 8) ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΒΙΒΛΙΑ 1 2, 2, 1)... 13 III. ΑΤΤΙΚΑ ΤΙΜΗΤΙΚΑ ΨΗΦΙΣΜΑΤΑ... 755 IV. ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 100 ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ... 107 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 108 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚΩΝ ΠΗΓΩΝ... 113 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΚΥΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΟΡΩΝ... 1155 5

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε ως πρωτεύουσα Μεταπτυχιακή εργασία του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ. Με την ολοκλήρωσή της επιθυμώ να ευχαριστήσω τους φίλους μου, για την αμέριστη υποστήριξή τους. Η υπομονή και η αγάπη τους δημιούργησαν τις συνθήκες εκείνες οι οποίες κατέστησαν δυνατή την ολοκλήρωση της εργασίας μου. Ιδιαίτερα ευχαριστώ την Καθηγήτρια κ. Χρ. Βεληγιάννη - Τερζή, η οποία ανέλαβε την επίβλεψη της μεταπτυχιακής μου εργασίας, για την πολύτιμη βοήθεια που μου προσέφερε και την καθοδήγησή της. Χωρίς τη συμβολή και την εμπειρία της δεν θα ήταν δυνατή η εκπόνηση αυτού του έργου. Την ευχαριστία μου οφείλω στα μέλη της εξεταστικής επιτροπής τον αναπληρωτή καθηγητή κ. Π. Νίγδελη και τον επίκουρο καθηγητή κ. Ι. Ξυδόπουλο για τις χρήσιμες υποδείξεις τους. Ανεκτίμητη υπήρξε, τέλος, η συμπαράσταση της οικογένειας μου οι οποίοι στάθηκαν δίπλα μου ενισχύοντας με σε κάθε μου βήμα και στον αγώνα μου για την εκπόνηση αυτής της εργασίας. 6

Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Πελοποννησιακός πόλεμος, που διήρκεσε 27 χρόνια (431 404 π. Χ.) και αποτελεί το χρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινήθηκε η παρούσα μελέτη, δεν ανέδειξε μόνο τη στρατιωτική διάσταση της σύγκρουσης μεταξύ Αθήνας Σπάρτης, αλλά και άλλες πτυχές, ανάμεσα στις οποίες και τη σχέση μεταξύ του δήμου των Αθηναίων και των πολιτικών του φίλων. Τη σχέση αυτή πραγματεύεται η παρούσα μελέτη. Στόχος είναι να εντοπιστούν και να κατηγοριοποιηθούν οι πολιτικοί φίλοι, οι ευεργεσίες τους προς τον δήμο των Αθηναίων και τα προνόμια που τους απονεμήθηκαν χάρη σε αυτές. Ως πολιτικούς φίλους των Αθηναίων ορίζουμε τους μη Αθηναίους πολίτες, οι οποίοι προέρχονταν από πόλεις σύμμαχες ή μη των Αθηναίων και ευεργέτησαν τον δήμο των Αθηναίων κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου. Βέβαια, θα πρέπει να αναφέρουμε πως πολιτικοί φίλοι του δήμου των Αθηναίων προϋπήρχαν του Πελοποννησιακού πολέμου 1, ωστόσο λόγω των συνθηκών του πολέμου αυτά τα πρόσωπα δραστηριοποιήθηκαν περισσότερο. Οι πολιτικοί αυτοί φίλοι, είτε επρόκειτο για μεμονωμένα πρόσωπα (πρόξενοι, εθελοπρόξενος 2, ηγέτες δημοκρατικής παράταξης) είτε για ομάδες ατόμων, των οποίων τα μέλη έδρασαν από κοινού, υπερασπίζονταν τα συμφέροντα των Αθηναίων στην εκάστοτε περιοχή στην οποία διέμεναν. Σε όλες τις περιπτώσεις, πάντως, προσέβλεπαν και στην εξυπηρέτηση των δικών τους συμφερόντων που θα απέρρεε από τη συνεργασία τους με τους Αθηναίους. Ως κριτήρια κατάταξης των μη Αθηναίων αυτών πολιτών στους πολιτικούς φίλους του δήμου των Αθηναίων χρησιμοποιήθηκαν: α) Οι 1 Βλ. Wallace, Early Greek Proxenoi, σελ. 189 κεξ. 2 Εθελοπρόξενος ήταν ο πρόξενος που δεν ορίζονταν κληρονομικά. Βλ. αναλυτικά ΙΙ. 6. 7

ευεργεσίες των τιμωμένων προσώπων προς τον δήμο των Αθηναίων και β) τα προνόμια και οι τιμές, τα οποία απένειμε ο δήμος των Αθηναίων στους πολιτικούς φίλους. α) Ευεργεσίες Οι ευεργεσίες των πολιτικών φίλων των Αθηναίων προς τους Αθηναίους συνίσταντο στα εξής: α) Συνεργασίες των πολιτικών φίλων με τους Αθηναίους. Από τις συνεργασίες αυτές, οι Αθηναίοι προσδοκούσαν είτε την παράδοση της πόλεως στην οποία διέμεναν οι πολιτικοί φίλοι στους Αθηναίους 3 είτε την εγκαθίδρυση δημοκρατικού πολιτεύματος 4 είτε την επαναφορά στην Α Αθηναϊκή συμμαχία πόλεων, οι οποίες προηγουμένως είχαν αποστατήσει 5. Μέσα λοιπόν από τις ανωτέρω συνεργασίες, διαφαίνονται άμεσα οι ευεργεσίες των πολιτικών φίλων προς τον δήμο των Αθηναίων. Έμμεσα επωφελούνταν οι πολιτικοί φίλοι, εφόσον οι συνεργασίες αυτές είχαν αντίκτυπο στην περιοχή στην οποία διέμεναν 6. Υπήρξαν ωστόσο περιπτώσεις που οι συνεργασίες δεν ευοδώθηκαν διότι προδόθηκαν στους αντιπάλους του δήμου των Αθηναίων. Σε ορισμένες από αυτές τις περιπτώσεις οι πολιτικοί φίλοι αποχωρούσαν από τον τόπο τους και ακολουθούσαν τους Αθηναίους 7. β) Παρακώλυση της πορείας του αντιπάλου από τους πολιτικούς φίλους των Αθηναίων 8. γ) Συμμετοχή μη Αθηναίων σε πολεμικές εκστρατείες στο πλευρό του αθηναϊκού στρατού, σε δολοφονία πολιτικού αντιπάλου της 3 Βλ. ενδεικτικά ΙΙ. 10, 17, 21. 4 Βλ. ενδεικτικά ΙΙ. 11, 22. 5 Οι Ερυθρές, οι Κλαζομενές, η Χίος, το Βυζάντιο, η Ποτίδαια είναι κάποιες από τις σύμμαχες πόλεις των Αθηναίων που αποστάτησαν από την Α Αθηναϊκή συμμαχία βλ. ΙΙ. 28, 29, 30, 32, 7 σελ. 29. 6 Η συνεργασία των Αθηναίων με τους πολιτικούς τους φίλους στην Κέρκυρα βλ. ΙΙ. 8 είχε ως αποτέλεσμα την επικράτηση στο νησί των δημοκρατικών, της παράταξης την οποία υποστήριζαν οι πολιτικοί φίλοι των Αθηναίων. 7 Βλ. ενδεικτικά ΙΙ. 14. 8 Βλ. ενδεικτικά ΙΙ. 12. 8

Αθήνας 9 και σε διαπραγματεύσεις για τη σύναψη συνθήκης ειρήνης 10. δ) Ελευθερία πρόσβασης στον αθηναϊκό στρατό σε περιοχές στις οποίες διέμεναν οι φίλοι των Αθηναίων. Αυτές είναι κάποιες από τις ευεργεσίες που εντοπίστηκαν στην παρούσα μελέτη. Επιπροσθέτως, στις ευεργεσίες συγκαταλέγονται: Η προμήθεια κουπιών, ξυλείας και παραχώρηση χρηματικών ποσών 11 από τους πολιτικούς φίλους στον δήμο των Αθηναίων. Βασικό στοιχείο των ευεργεσιών είναι ο αμφίδρομος χαρακτήρας τους. Για τους Αθηναίους συνεπάγονταν την εξασφάλιση των προϋποθέσεων εκείνων που θα συνέβαλαν στη διατήρηση της κυριαρχίας τους σε πόλεις που υπήρξαν σύμμαχές τους 12. Ταυτόχρονα, άμεση ωφέλεια των ευεργεσιών για τους πολιτικούς φίλους, ήταν η απονομή προνομίων σε αυτούς από τον δήμο των Αθηναίων. β) Προνόμια και τιμές Τα προνόμια και οι τιμές τα οποία μνημονεύονται στα ψηφίσματα είναι ποικίλα και αναφέρονται σε μη Αθηναίους πολίτες συναντάμε το προνόμιο της ατέλειας, της πρόσβασης στη βουλή και στην εκκλησία του δήμου κ.ά. Το πιο σύνηθες προνόμιο είναι το προνόμιο απονομής της προξενίας, το οποίο εντοπίζεται στα αττικά τιμητικά ψηφίσματα και φανερώνει την επιθυμία του δήμου των Αθηναίων να έχουν κάποιον εκπρόσωπο των συμφερόντων τους σε μια άλλη πόλη σε περίοδο 9 Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της δολοφονίας του Φρύνιχου, από πολιτικούς φίλους των Αθηναίων βλ. ΙΙΙ. 25 10 Ο Ηρακλείδης ο Κλαζομένιος, πολιτικός φίλος των Αθηναίων, συνέβαλε στην προσπάθεια των πρέσβεων των Αθηναίων για τη σύναψη συνθήκης ειρήνης με τον Δαρείο Β το 425/4 βλ. ΙΙΙ. 14. 11 Βλ. ενδεικτικά IΙΙ. 32. 12 Χαρακτηριστικό παράδειγμα μέσα από το οποίο διαφαίνεται η συμβολή των φίλων των Αθηναίων στη διατήρηση της αθηναϊκής κυριαρχίας είναι η αποτροπή της αποστασίας της Μυτιλήνης από την Α Αθηναϊκή συμμαχία το 427, βλ. ΙΙ. 4. 9

πολέμου 13. Τέλος σε μια μόνο περίπτωση συναντήσαμε το προνόμιο απονομής πολιτείας. Οι κύριες πηγές στις οποίες βασίστηκε η συγγραφή της παρούσας μελέτης είναι: α) Οι γραμματειακές πηγές και β) τα αττικά τιμητικά ψηφίσματα που χρονολογούνται στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου. α) Οι γραμματειακές πηγές, οι οποίες αποτέλεσαν την κύρια πηγή άντλησης πληροφοριών για το θέμα που μελετά η παρούσα εργασία είναι οι εξής: i) Το ιστορικό έργο του Θουκυδίδη, Ιστορίαι, ξεκινώντας τη μελέτη από το 2 ο βιβλίο, από το οποίο αρχίζει και η εξιστόρηση του Πελοποννησιακού πολέμου, μέχρι και το 8 ο βιβλίο με το οποίο τελειώνει το 21 ο έτος αυτού του πολέμου. ii) Τα Ελληνικά του Ξενοφώντα. Από τα Ελληνικά του Ξενοφώντα τα βιβλία (1 2, 2, 1) χρησίμευσαν στην έρευνα για τους πολιτικούς φίλους των Αθηναίων, δεδομένου ότι ο Ξενοφών συνεχίζει στα δύο πρώτα αυτά βιβλία την εξιστόρηση των γεγονότων του Πελοποννησιακού πολέμου από το 411 π. Χ. μέχρι και την ήττα των αθηναϊκού στρατού στους Αιγός ποταμούς (τέλος 405 π. Χ.), δηλαδή από εκεί που την άφησε ο προκάτοχός του, ο Θουκυδίδης. β) Τα αττικά τιμητικά ψηφίσματα αναφέρονται στις δραστηριότητες των τιμώμενων προσώπων. Χρειάζεται να επισημανθεί πως στα Αττικά τιμητικά ψηφίσματα περιλαμβάνονται ορισμένα ψηφίσματα που σώζονται πολύ αποσπασματικά, με συνέπεια να μην είναι γνωστές οι ευεργεσίες των τιμώμενων προσώπων. Η ένταξη αυτών των ψηφισμάτων στην εργασία έγινε για δύο λόγους: Πρώτον, χρονολογούνται στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου δεύτερον, επειδή η απονομή 13 Βλ. γενική παρουσίαση του θεσμού των προξένων στον Gschnitzer, Proxenos, στ. 629-730. Hornblower, Ιστορίαι Α, σελ. 512, σχόλια στο χωρίο Θουκ. 2. 29. 1. Βλ. επίσης για την συνεργασία των προξένων με την Αθήνα Schuller, Herrschaft, σελ. 99 κεξ. 10

τιμών προνομίων στα πρόσωπα αυτά, καταδεικνύει την ευεργεσία τους προς την Αθήνα και κατ επέκταση την πολιτική τους φιλία. Η διάρθρωση του περιεχομένου της εργασίας υπαγορεύτηκε από τα δύο παραπάνω είδη πηγών (γραμματειακές πηγές, αττικά τιμητικά ψηφίσματα), και χωρίζεται σε τέσσερα μέρη: Ι) Εισαγωγή. ΙΙ) Ιστοριογραφία [Θουκυδίδου Ιστορίαι (βιβλία 2 8) Ξενοφώντος Ελληνικά (βιβλία 1 2, 2, 1)]. ΙΙΙ) Αττικά τιμητικά ψηφίσματα. ΙV) Συμπεράσματα. Η Ιστοριογραφία και τα Αττικά τιμητικά ψηφίσματα αποτελούν το κυρίως μέρος της εργασίας. Το έργο Ιστορίαι του Θουκυδίδη και τα Ελληνικά του Ξενοφώντα, προηγούνται των αττικών τιμητικών ψηφισμάτων εφόσον αποτελούν αφηγηματικές πηγές και προσφέρουν πλήρη συμφραζόμενα της δραστηριότητας των τιμώμενων προσώπων. Σε όλες τις γραμματειακές πηγές που εξετάστηκαν μαρτυρούνται 33 περιπτώσεις πολιτικών φίλων του δήμου των Αθηναίων, οι οποίες δομήθηκαν με βάση τη χρονική ακολουθία του πολέμου, δηλαδή από την έναρξη του το 431 π. Χ. μέχρι τα τέλη του το 405 π. Χ. Από τη μελέτη του έργου Ιστορίαι (βιβλία 2 8) του Θουκυδίδη εντοπίστηκαν 31 περιπτώσεις πολιτικών φίλων, ενώ από τη μελέτη των Ελληνικών (βιβλία 1 2) του Ξενοφώντα 2 περιπτώσεις. Οι πολιτικοί φίλοι στις γραμματειακές πηγές αναφέρονται από τους ιστορικούς (Θουκυδίδης Ξενοφών) ως επιτήδειοι, φίλος των Αθηναίων, οἱ τοῡ δήμου προστάται, αττικίζοντες, φυγάδες, οι προς τους Αθηναίους πράξαντες, τινων ἀνδρῶν βουλομένων μεταστῆσαι τὸν κόσμον καὶ ἐς δημοκρατίαν τρέψαι, οἱ ἐναντίοι τοῖς προδιδοῦσι, λόγω των δραστηριοτήτων τους. 11

Όσον αφορά τα αττικά τιμητικά ψηφίσματα κατανεμήθηκαν με χρονικά κριτήρια (από το αρχαιότερο στο νεότερο). Το πρώτο ψήφισμα χρονολογείται μεταξύ του 440 425 π. Χ. ενώ το τελευταίο το 405/4 π. Χ. Από την εξέταση των Αττικών τιμητικών ψηφισμάτων επιλέχθηκαν 34 επιγραφές, οι οποίες αναφέρονται στους πολιτικούς φίλους των Αθηναίων στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου. Μέσα σε αυτές τις 34 περιπτώσεις συγκαταλέγονται δεκατέσσερα τιμητικά ψηφίσματα που απευθύνονται σε πολιτικούς φίλους των Αθηναίων, δεκαέξι ψηφίσματα απονομής προξενίας, ένα ψήφισμα για τους δημοκρατικούς Σαμίους, ένα για τους φιλοαθηναίους Κολοφωνίους και τέλος μια συνθήκη μεταξύ Αθηναίων στρατηγών και Κλαζομενίων του Δαφνούντος και ένα ψήφισμα απονομής πολιτείας στον Θρασύβουλο και προνομίων στους συνεργάτες του. Στα αττικά τιμητικά ψηφίσματα οι πολιτικοί φίλοι των Αθηναίων χαρακτηρίζονται ως επί το πλείστον ἀνδράσι ἀγαθοῖς, λόγω των ευεργεσιών τους προς τον δήμο των Αθηναίων. Σε κάθε κεφάλαιο του κυρίως μέρους δίνονται τα χωρία εκείνα των γραμματειακών πηγών και των επιγραφών, στα οποία εντοπίζονται οι δραστηριότητες των πολιτικών φίλων. Τα αρχαία ελληνικά χωρία των γραμματειακών πηγών και των ψηφισμάτων συνοδεύονται από ιστορικό σχολιασμό, ώστε να είναι σαφή τα συμφραζόμενα, που αφορούν τις δραστηριότητες των πολιτικών φίλων της Αθήνας. 12

ΙΙ. ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ: Θουκυδίδου Ιστορίαι (βιβλία 2 8) Ξενοφώντος Ελληνικά (βιβλία 1 2, 2, 1) 1. Νυμφόδωρος Πύθεω Αβδηρίτης, πρόξενος των Αθηναίων (θέρος 431) 14. (1) Το ίδιο καλοκαίρι οι Αθηναίοι, θέλοντας να κερδίσουν τη συμμαχία του βασιλιά των Θρακών Σιτάλκη, του γιου του Τήρεω, έκαναν πρόξενό τους τον Αβδηρίτη Νυμφόδωρο, τον γιο του Πύθεω, τον οποίο θεωρούσαν προηγουμένως εχθρό, και τον προσκάλεσαν στην Αθήνα, επειδή ήταν αδερφός της γυναίκας του Σιτάλκη, στον οποίο ασκούσε μεγάλη επιρροή. (5) Έτσι ο Νυμφόδωρος ήρθε στην Αθήνα, διαπραγματεύτηκε τη συμμαχία με τον Σιτάλκη και πέτυχε να πολιτογραφήσει τον γιο του Σιτάλκη, Σάδοκο, Αθηναίο και τέλος υποσχέθηκε να σταματήσει τον πόλεμο στη Θράκη διότι θα έπειθε τον Σιτάλκη να στείλει προς τους εκεί Αθηναίους στράτευμα από Θράκες ιππείς και πελταστές. (6) Συμφιλίωσε και τον Περδίκκα με τους Αθηναίους, τους οποίους έπεισε να επιστρέψουν τη Θέρμη στον Περδίκκα και πράγματι αμέσως ο Περδίκκας έλαβε μέρος στην εκστρατεία από κοινού με τους Αθηναίους υπό την αρχηγία του Φορμίωνος εναντίον των Χαλκιδέων. (Θουκ. 2, 29, 1. και 2, 29, 5-6). Το θέρος 431 (431/0, πρώτο έτος του πολέμου), ενώ ο Αρχιδάμειος πόλεμος είχε ήδη αρχίσει, οι Αθηναίοι βρίσκονταν σε δύσκολη θέση: Είχαν εχθρικές σχέσεις με τον βασιλιά της Μακεδονίας Περδίκκα Β και παράλληλα συνεχιζόταν η εξέγερση σύμμαχων πόλεων στη Χαλκιδική και η πολιορκία της Ποτίδαιας. Προτεραιότητα για την Αθήνα ήταν η επανα- 14 Όλες οι χρονολογίες είναι προ Χριστού. 13

φορά των πόλεων της Χαλκιδικής στη συμμαχία και σε αυτό αποσκοπούσε η συμμαχία με τον βασιλιά των Οδρυσών, Σιτάλκη Α 15. Σε αυτήν ακριβώς τη συμμαχία αναφέρονται τα παραπάνω χωρία του Θουκυδίδη. Με στόχο την επίτευξη της συμμαχίας οι Αθηναίοι όρισαν πρόξενό τους τον Νυμφόδωρο, ο οποίος είχε μεγάλη επιρροή στον Σιτάλκη Α, καθώς η αδερφή του ήταν γυναίκα του βασιλιά των Οδρυσών. Πράγματι, ο Νυμφόδωρος με την ιδιότητα του προξένου βοήθησε τους Αθηναίους 16. Σχετικά με το προξενικό αξίωμα που απονεμήθηκε στον Νυμφόδωρο γνωρίζουμε τα εξής: Οι Αθηναίοι, έχοντας υπόψη τους τις υποχρεώσεις που έχει ένας πρόξενος, πρώτα απένειμαν στον Νυμφόδωρο την ιδιότητα του προξένου και μετά τον κάλεσαν στην Αθήνα για τη σύναψη συμμαχίας 17. Η ενέργεια αυτή των Αθηναίων δείχνει την επιθυμία τους να έχουν κάποιον εκπρόσωπο των συμφερόντων τους στη Θράκη, για να συνυποτάξουν μαζί με τον Σιτάλκη Α τα επί Θράκης χωρία 18. Επιπρόσθετα, η παραχώρηση του προξενικού αξιώματος στον Νυμφόδωρο τον οποίο θεωρούσαν προηγουμένως εχθρό τους 19 είχε έναν 15 Βλ. αναλυτικά Βεληγιάννη-Τερζή, Το βασίλειο των Οδρυσών, σελ. 118 κεξ. (ανάλυση του ανωτέρω χωρίου του Θουκυδίδη). 16 Για τη διπλωματική σχέση Αθηναίων Νυμφοδώρου βλ. Kagan, Archidamian War, σελ. 63. 17 Βλ. αναλυτικά για την απονομή του προνομίου της προξενίας στον Νυμφόδωρο και τον ερχομό του στην Αθήνα Βεληγιάννη -Τερζή, Το βασίλειο των Οδρυσών, σελ. 123. 18 Πριν γίνει η συμμαχία μεταξύ Σιτάλκου Α και Αθηναίων, οι Αθηναίοι αφενός δεν διατηρούσαν διπλωματικές σχέσεις με τον Σιτάλκη Α αφετέρου έκριναν πρόσφορη τη µεσολάβηση του Νυµφοδώρου για την επίτευξη συµµαχίας µε τον Σιτάλκη Α και την από κοινού συνυποταγή των επί Θράκης χωρίων και του Περδίκκα. Ο Νυμφόδωρος ήταν επιφανής πολίτης της συμμάχου πόλεως των Αβδήρων και κατείχε υψηλή θέση παρά τον συγγενή του Σιτάλκη. Βλ. σχετικά με τους λόγους που οι Αθηναίοι ήθελαν εκπρόσωπο των συμφερόντων τους τον Νυμφόδωρο Βεληγιάννη -Τερζή, Το βασίλειο των Οδρυσών, σελ. 120 κεξ. 19 Για την προηγούμενη εχθρότητα της Αθήνας προς τον Νυμφόδωρο βλ. Βεληγιάννη - Τερζή, Το βασίλειο των Οδρυσών, σελ. 123, η οποία υποστηρίζει ότι οι υποθέσεις σύμφωνα με τις οποίες οι Αθηναίοι θεωρούσαν έως το 431 τον Νυμφόδωρο εχθρό τους, διότι ίσως ο Νυμφόδωρος ήταν δυνάστης στα Άβδηρα ή διότι ο Νυμφόδωρος εκπροσωπούσε τα συμφέροντα των Οδρυσών στα Άβδηρα λόγω του γάμου της αδερφής του με τον 14

σαφή στόχο, που δεν είναι άλλος από τη συμμαχία με τον βασιλιά των Οδρυσών, Σιτάλκη Α. 2. Φίλοι των Αθηναίων στη Σπάρτωλο (θέρος 429) Αφού έφτασαν στη Σπάρτωλο, η οποία ανήκε στη Βοττική, άρχισαν να καταστρέφουν τα σιτηρά αυτών. Οι Αθηναίοι είχαν την εντύπωση ότι η πόλη θα πήγαινε με το μέρος τους χάρη στη βοήθεια εσωτερικών συνεργατών. Αυτοί οι οποίοι δεν επιθυμούσαν αυτό, έστειλαν στην Όλυνθο να μεταφέρουν την είδηση και ως αποτέλεσμα αυτού έφτασαν στη Σπάρτωλο προς φρούρησή της οπλίτες και άλλος στρατός. Όταν το στράτευμα αυτό αναχώρησε από τη Σπάρτωλο, οι Αθηναίοι άρχισαν μάχη πλησίον αυτής της πόλεως. (Θουκ. 2, 79, 2). Η εκστρατεία των Αθηναίων στη Χαλκιδική και η επίθεση τους στη Σπάρτωλο εντάσσεται στις προσπάθειες της Αθήνας να επαναφέρει στη συμμαχία πόλεις της Χαλκιδικής, οι οποίες είχαν αποστατήσει 20. Στη Σπάρτωλο υπήρχαν φιλοαθηναίοι, οι οποίοι υποστήριζαν την επανένταξη της πόλης τους στην αθηναϊκή συμμαχία 21, αλλά ήταν λίγοι, όπως προκύπτει από τη φράση ὑπό τινων ἔνδοθεν πρασσόντων. Αυτοί που επικράτησαν ήταν οι αντίπαλοι της Αθήνας, οι οποίοι ζήτησαν στρατιωτική βοήθεια από την Όλυνθο. Ακολούθησε η ήττα των Αθηναίων στη Σπάρτωλο (αναλυτική αφήγηση των γεγονότων των σχετικών με τη Σπάρτωλο: Θουκ. 2, 79). Σιτάλκη, δεν είναι πιθανές, καθώς η πρώτη προεξοφλεί το άγνωστο αυτήν την εποχή πολίτευμα των Αβδήρων, ενώ η δεύτερη ανάγει μια ιδιωτική υπόθεση σε δημόσια. 20 Για την εκστρατεία στη Χαλκιδική και την επίθεση των Αθηναίων στη Σπάρτωλο βλ. Meiggs, Athenian Empire, σελ. 333. 21 Βλ. Gehrke, Stasis, σελ. 152. 15

3. Νικίας Κρης Γορτύνιος, πρόξενος των Αθηναίων (θέρος 429) Οι Αθηναίοι απέστειλαν είκοσι ακόμη πλοία (στον Φορμίωνα), αλλά έδωσαν εντολή σε αυτόν που θα τα μετέφερε να μεταβεί πρώτα στην Κρήτη. Ο Νικίας, ένας Κρης από τη Γόρτυνα πρόξενος, έπεισε τους Αθηναίους να πλεύσουν εναντίον της Κυδωνίας, λέγοντας ότι θα τη φέρει με το μέρος του, διότι ήταν εχθρική. (Θουκ. 2, 85, 5). Το θέρος 429 οι Αθηναίοι αναμείχθηκαν στις εσωτερικές υποθέσεις της Κρήτης. Έστειλαν πλοία στον πρόξενο Νικία, ο οποίος ήθελε να πλεύσει εναντίον της Κυδωνίας και να τη φέρει με το μέρος των Αθηναίων. Τα πλοία αυτά προορίζονταν για την ενίσχυση του στόλου του Φορμίωνα, ο οποίος επιχειρούσε στον Κορινθιακό κόλπο 22. Η Κυδωνία ήταν το σημαντικότερο λιμάνι της Κρήτης στη διαδρομή προς την Αίγυπτο και τη Λιβύη: μια διαδρομή ιδιαίτερα σημαντική για τους Πελοποννησίους. Στην περίπτωση που οι Αθηναίοι κατάφερναν να αποκτήσουν μια ναυτική βάση στην Κυδωνία, τα πλοία τους θα αποτελούσαν διαρκή απειλή για τους Πελοποννησίους εμπόρους. Από αυτήν την άποψη, η πρωτοβουλία και η επιχείρηση του Νικία εναντίον της Κυδωνίας ήταν στρατιωτικά ορθή, αν και τελικά οδηγήθηκε σε αποτυχία. 23 Στο χωρίο αυτό ο πρόξενος ζήτησε βοήθεια από τους Αθηναίους και όχι το αντίστροφο. Η πράξη αυτή δεν αμφισβητεί τη δράση του Νικία ως πρόξενου των Αθηναίων στην Κρήτη και την πρόθεση του να υπερασπίζεται τα συμφέροντα του δήμου των Αθηναίων στο νησί αυτό, 22 Βλ. τη συζήτηση στην έρευνα σχετικά με την καταγωγή και την ταυτότητα του Νικία και άλλα ζητήματα τα οποία προκύπτουν πάνω στο συγκεκριμένο χωρίο του Θουκυδίδη Walbank, Proxenies, 32, σελ. 174. Βλ. επίσης Herman, Nikias, Epimenides, σελ. 86 κεξ, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι Αθηναίοι έστειλαν στόλο σε μη Αθηναίο πολίτη με παρακίνηση του Νικία του στρατηγού των Αθηναίων, διότι τον τελευταίο τον συνέδεε ξενία με τον Νικία τον Γορτύνιο. 23 Βλ. Meiggs, Athenian Empire, σελ. 217. 16

αλλά αντιθέτως, η βεβιασμένη πρωτοβουλία των Αθηναίων υποδεικνύει τη μεγάλη σημασία που αποδιδόταν, σε αρκετές περιπτώσεις, στις πληροφορίες των προξένων. 4. Μυτιληναίοι, πρόξενοι των Αθηναίων (θέρος 428) (1) Αμέσως μετά την εισβολή των Πελοποννησίων στην Αττική αποστάτησε από τους Αθηναίους η Λέσβος, εξαιρουμένης της Μηθύμνης, κάτι το οποίο ήθελαν (οι Λέσβιοι) να κάνουν και πριν αρχίσει ο πόλεμος, αλλά οι Σπαρτιάτες δεν τους δέχτηκαν, αλλά και αυτή τη φορά αναγκάστηκαν να αποστατήσουν νωρίτερα απ ό, τι σχεδίαζαν να το πράξουν. (2) Διότι ήθελαν να αναμείνουν, ώστε να ολοκληρωθεί η επιχωμάτωση των λιμένων, η οικοδόμηση των τειχών και η ναυπήγηση των πλοίων, και από τον Εύξεινο Πόντο οι τοξότες, το σιτάρι, και τα άλλα εφόδια τα οποία είχαν στείλει να φέρουν. (3) Αλλά οι κάτοικοι της Τενέδου, που δεν διατηρούσαν φιλικές σχέσεις μαζί τους, και οι Μηθυμναίοι καθώς και οι ιδιώτες Μυτιληναίοι που ανήκαν στην αντίθετη παράταξη και ήταν πρόξενοι της Αθήνας κατήγγειλαν στους Αθηναίους ότι οι Μυτιληναίοι επιχειρούσαν δια της βίας να κάνουν τη Μυτιλήνη το πολιτικό κέντρο ολόκληρης της Λέσβου και επισπεύδουν κατόπιν συνεννοήσεως με τους Λακεδαιμονίους και με τους Βοιωτούς, που ήταν ομόφυλοι με τους Λέσβιους, όλη γενικά την προετοιμασία για να αποστατήσουν. Αν δεν τους προλάβουν οι Αθηναίοι, θα στερηθούν τη Λέσβο. (Θουκ. 3, 2, 1 3). Οι πόλεις της Λέσβου ήταν η Μυτιλήνη (η οποία, παρά τη συμμαχία με τους Αθηναίους, είχε ολιγαρχικό πολίτευμα), η Μήθυμνα (της οποίας 17

το πολίτευμα ήταν δημοκρατικό), η Άντισσα, η Πύρρα και η Ερεσός 24. Ο Θουκυδίδης (3, 2, 2) εξιστορεί τις προετοιμασίες των ολιγαρχικών της Μυτιλήνης να αποστατήσουν από την Α Αθηναϊκή συμμαχία. Οι ενέργειες στις οποίες προέβησαν οι ολιγαρχικοί της Μυτιλήνης µε σκοπό να αποστατήσουν από την Α Αθηναϊκή συμμαχία στηρίζονταν στο ακόλουθο σχέδιο: Στην επιχωμάτωση των λιμένων, στην οικοδόμηση των τειχών, στη ναυπήγηση πλοίων και στη συγκέντρωση από τον Εύξεινο Πόντο βοηθητικού στρατού, σίτου και άλλων εφοδίων, τα οποία θα τους ήταν απαραίτητα για να αποστατήσουν. Οι παραπάνω προετοιμασίες χρονολογούνται θέρος 428 25. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, και πριν οι ολιγαρχικοί της Μυτιλήνης προετοιμάσουν το έδαφος για αποστασία, η Λέσβος, όπως και η Χίος και η Σάμος, ήταν οι μεγαλύτεροι σύμμαχοι της Αθήνας 26. Διέθεταν δικό τους στόλο και διατηρούσαν την πλήρη αυτονομία τους 27. H Αθήνα, όμως, μονοπωλούσε την εισαγωγή σιτηρών από τον Εύξεινο Πόντο και εξελισσόταν στην πρώτη οικονομική δύναμη της Ελλάδας, σε βάρος των συμμάχων της. Οι σύμμαχοι δεν μετείχαν ικανοποιητικά στα οφέλη της συμμαχίας, την περίοδο της Αθηναϊκής ηγεμονίας ή τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου, και γι αυτό δεν είχαν πολλά κοινά συμφέροντα με την Αθήνα. Ωστόσο, η ελευθερία στη 24 Βλ. από ποιες πόλεις αποτελούνταν η Λέσβος το θέρος 428 Gomme, Commentary ΙΙ, σελ. 252, σχόλια στο χωρίο Θουκ. 3, 2, 1. 25 Για τις ενέργειες στις οποίες προέβησαν οι ολιγαρχικοί της Μυτιλήνης το 428 βλ. Legon, Megara and Mytilene, σελ. 203. Gehrke, Stasis, σελ. 118. Και οι δύο (Legon Gehrke) ταυτίζονται με την άποψη του Θουκυδίδη (3, 2, 1), ότι δηλαδή οι ολιγαρχικοί σχεδίαζαν την αποστασία της Μυτιλήνης από την Α Αθηναϊκή συµµαχία, πριν την έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου. 26 Η Χίος, η Λέσβος και η Σάμος ήταν οι μεγαλύτεροι σύμμαχοι της Αθήνας βλ. Meiggs, Athenian Empire, σελ. 191. 27 Για τη διατήρηση της πλήρους αυτονομίας των μεγάλων συμμάχων της Αθήνας βλ. Gomme Commentary ΙΙ, σελ. 252, σχόλια στο χωρίο Θουκ. 3, 2, 1. 18

θάλασσα και η προστασία του εμπορίου που εγγυόταν ο ισχυρός αθηναϊκός στόλος ωφελούσε και τους συμμάχους 28. Όπως προκύπτει από το ανωτέρω χωρίο, οι Μυτιληναίοι ήδη από τον 5 ο αιώνα εισήγαγαν δημητριακά από τον Κιμμέριο Βόσπορο, επωφελούμενοι από τη συμμαχία τους με τους Αθηναίους, επειδή όμως γνώριζαν ότι οι Αθηναίοι μπορούσαν να εμποδίσουν τέτοιες εισαγωγές να περάσουν από το Βυζάντιο, οι Λέσβιοι περίμεναν να φτάσουν τα εφόδια πριν αποστατήσουν 29. Η επόμενη σχετική μαρτυρία προέρχεται από μια επιγραφή, η οποία χρονολογείται περίπου στο 350 και στην οποία αναφέρεται ότι οι Μυτιληναίοι εισήγαγαν σιτηρά από το βασίλειο του Κιμμερίου Βοσπόρου 30. Το σχέδιο των ολιγαρχικών της Μυτιλήνης περιελάμβανε και τις άλλες πόλεις εκτός από τη Μήθυμνα. Έτσι, στην αποστασία συμμετείχαν η Άντισσα, η Ερεσός και η Πύρρα, οι οποίες ήταν ανεξάρτητες πόλεις. Όλες αυτές, σε συνεννόηση με τη Μυτιλήνη, σχεδίασαν την αποστασία τους από την Α Αθηναϊκή συμμαχία 31. Ο κύριος λόγος για τον οποίο ο ολιγαρχικοί της Μυτιλήνης επεδίωκαν την αποστασία είχε σχέση με τη διαφορά πολιτευμάτων 32. Μάλιστα, η διαφορά του πολιτεύματος ως αιτία της αποστασίας συνάγεται και εξ αντιδιαστολής. Είναι ιδιαίτερης σημασίας η πληροφορία 28 Βλ. Meiggs, Athenian Empire, σελ. 206. Garnsey, Famine and food in the Graeco Roman world, σελ. 120 κεξ. 29 Βλ. Hornblower, Ιστορίαι A, σελ. 631, σχόλια στο χωρίο Θουκ. 3, 2, 2. 30 Βλ. Tod, GHI II, 163. 31 Βλ. Gomme, Commentary II, σελ. 277, σχόλια στο χωρίο Θουκ. 3, 18, 1. 32 Μία άλλη εκδοχή για την αποστασία της Μυτιλήνης, η οποία έχει σχέση με τη διαμάχη μεταξύ δύο κληρονόμων παραθέτει ο Hornblower, Ιστορίαι A, σελ. 632, σχόλια στο χωρίο Θουκ. 3, 2, 3: Σύμφωνα με τον Hornblower, ο Θουκυδίδης δεν συμπεριέλαβε αυτή την ιστορία για τη διαμάχη των δύο κληρονόμων, ίσως διότι αυτή η ιστορία έχει μια γυναικεία πτυχή και μια τέτοια εκδοχή ως αίτια της αποστασίας της Μυτιλήνης θα φαινόταν στον Θουκυδίδη ως επιστροφή στο ύφος των πρώτων κεφαλαίων του Ηροδότου. 19

που αναφέρει ο Θουκυδίδης, ότι το σχέδιο των ολιγαρχικών το κατήγγειλαν στους Αθηναίους άτομα που δρούσαν μέσα στην πόλη, δηλαδή ιδιώτες Μυτιληναίοι οι οποίοι ανήκαν σε αντίθετη παράταξη και ήταν πρόξενοι της Αθήνας (αὐτῶν Μυτιληναίων ἰδία ἄνδρες κατὰ στάσιν, πρόξενοι Ἀθηναίων). Επίσης εκτός των παραπάνω προσώπων στην καταγγελία προς τους Αθηναίους συμμετείχαν και οι Τενέδιοι και οι Μηθυμναίοι. Οι Τενέδιοι είχαν δημοκρατικό πολίτευμα και ανήκαν στην A Αθηναϊκή συμμαχία: Οι Τενέδιοι ήταν σταθεροί σύμμαχοι της Αθήνας για το μεγαλύτερο μέρος του 5 ου και του 4 ου αιώνα 33. Τελικά, η απόπειρα αποστασίας της Μυτιλήνης το θέρος του 427 απέτυχε, διότι οι Αθηναίοι αντέδρασαν άμεσα, ενώ η στρατιωτική βοήθεια που έστειλαν οι Σπαρτιάτες δεν έφτασε εγκαίρως. Τα γεγονότα που μεσολάβησαν από την αποστασία της Λέσβου μέχρι την καταληψή της από τους Αθηναίους έλαβαν χώρα ως εξής: Οι Αθηναίοι μόλις πληροφορήθηκαν τις κινήσεις των Μυτιληναίων απαίτησαν να σταματήσουν αμέσως οι προετοιμασίες. Μετά την άρνηση των Μυτιληναίων, οι Αθηναίοι έστειλαν αιφνιδιαστικά στόλο με αρχηγό τον στρατηγό Κλεϊππίδη, αλλά η πόλη, που είχε ήδη προετοιμαστεί για πόλεμο, απέρριψε τις διαταγές των Αθηναίων στρατηγών οι οποίες συνίσταντο στα εξής: Να παραδώσουν οι Μυτιληναίοι τα πλοία και να γκρεμίσουν τα τείχη. Ωστόσο, οι εχθροπραξίες δεν άρχισαν αμέσως, διότι ο Κλεϊππίδης επέτρεψε στους Μυτιληναίους να στείλουν πρεσβεία στην Αθήνα για διαπραγματεύσεις. Παράλληλα, οι Μυτιληναίοι είχαν στείλει πρέσβεις και στη Σπάρτη για να ζητήσουν βοήθεια. Αλλά στα μέσα του θέρους οι Μυτιληναίοι μετά την ανεπιτυχή προσπάθεια των πρέσβεων τους στην Αθήνα άρχισαν τον πόλεμο. Στο συνέδριο της Πελοποννησιακής συμμαχίας αποφασίστηκε η είσοδος της Μυτιλήνης 33 Βλ. Hornblower, Ιστορίαι A, σελ. 632, σχόλια στο χωρίο Θουκ. 3, 2, 3. 20

στη συμμαχία, καθώς και η άμεση επίθεση εναντίον της Αττικής με στρατό και στόλο. Οι Αθηναίοι μπροστά στον άμεσο κίνδυνο αντέδρασαν με αποφασιστικότητα και ο στόλος επιχείρησε γενική επίθεση εναντίον των ακτών της Πελοποννήσου. Αυτό ανάγκασε τους Πελοποννησίους να ματαιώσουν τη μεγάλη εισβολή στην Αττική που ετοίμαζαν. Σχεδόν συγχρόνως οι Αθηναίοι στράφηκαν και εναντίον της Μυτιλήνης. Ανακάλεσαν τον Κλεϊππίδη και τον αντικατέστησαν με τον Πάχητα. Ο νέος στρατηγός έφτασε στη Λέσβο και αμέσως πολιόρκησε την πόλη, η οποία αντιστάθηκε όλο τον χειμώνα. Την άνοιξη 427 ο πληθυσμός εξαντλημένος ήταν έτοιμος να παραδοθεί, αλλά στην κρίσιμη στιγμή έφτασε ο Σπαρτιάτης Σάλαιθος που αναδιοργάνωσε την άμυνα και εμψύχωσε τους πολιορκημένους με την υπόσχεση σπαρτιατικής βοήθειας. Στην αρχή του θέρους οι Σπαρτιάτες εισέβαλαν και πάλι στην Αττική και έστειλαν στη Μυτιλήνη βοήθεια με ναύαρχο τον Αλκίδα. Ο στόλος όμως αυτός καθυστέρησε στις Κυκλάδες και η Μυτιλήνη παραδόθηκε τελικά στους Αθηναίους. Ο λαός της πόλεως, οπλισμένος από την ολιγαρχική κυβερνησή του για να επιχειρήσει την έξοδο από την πολιορκημένη πόλη, έστρεψε τα όπλα κατά των αρχόντων του και συνθηκολόγησε με τους Αθηναίους το θέρος 427 34. 34 Για τα γεγονότα τα σχετικά με την κατάληψη της Μυτιλήνης βλ αναλυτικά: Θουκ. 3, 3 18, 25 31 και 36. Legon, Megara and Mytilene, σελ. 205 κεξ. Gehrke, Stasis, σελ. 11. Lewis, Archidamian War, σελ. 401 κεξ. 21

5. Φίλοι των Αθηναίων στο Νότιο (θέρος 427) (1) Κατά τον παράκτιο πλού της επιστροφής, ο Πάχης προσορμίσθηκε και στο Νότιο, λιμάνι των Κολοφωνίων, όπου είχαν εγκατασταθεί οι Κολοφώνιοι, αφού η άνω πόλη είχε κυριευθεί από τον Ιταμάνη και τους βαρβάρους, τους οποίους είχε προσκαλέσει μία από τις φατρίες, διότι είχε προκληθεί στάση μεταξύ των φατριών που ήδη υπήρχαν. Η άλωση του Νοτίου είχε γίνει την εποχή περίπου της δεύτερης εισβολής των Πελοποννησίων στην Αττική. (2) Αυτοί που κατέφυγαν στο Νότιο και κατοίκησαν εκεί στασίασαν και πάλι και οι μεν απ αυτούς εισάγοντας Αρκάδες ή βάρβαρους μισθοφόρους που είχαν παραλάβει από τον Πισσούθνη, πίσω από ένα διατείχισμα, και μαζί με αυτούς ήρθαν εκεί και οι μηδίσαντες από την άνω πόλη των Κολοφωνίων και αποτέλεσαν όλοι μαζί μια κοινότητα αυτοί οι οποίοι ξέφυγαν κρύφτηκαν απ αυτούς και, όντας εξόριστοι, κάλεσαν τον Πάχητα. (3) Ο Πάχης, αφού κάλεσε για συζήτηση τον Ιππία τον αρχηγό των Αρκάδων, οι οποίοι βρίσκονταν πίσω από ένα διατείχισμα, έτσι ώστε αν ο Πάχης δε πει τίποτα αρεστό, ο Πάχης να οδηγήσει τον Ιππία πάλι στο τείχος σώο και υγιή ο μεν Ιππίας επήλθε από το τείχος προς τον Πάχητα, ο δε Πάχης κράτησε εκείνον στη φυλακή χωρίς δεσμά αφού έριξε το τείχος ξαφνικά και χωρίς να το αναμένουν αυτοί που βρίσκονταν εκεί το κυρίευσε και σκότωσε τους Αρκάδες και όσους από τους βάρβαρους βρίσκονταν μέσα και τον Ιππία ύστερα τον οδήγησε μέσα, όπως ακριβώς όριζαν οι σπονδές που είχαν συναφθεί, και όταν αυτός βρισκόταν ήδη μέσα τον συνέλαβε και τον φόνευσε με τόξο. Παρέδωσε ο Πάχης το Νότιο στους Κολοφωνίους εκτός από τους μηδίσαντες Κολοφωνίους. (4) Έπειτα οι Αθηναίοι εποίκισαν την πόλη για την οποία θέσπισαν νόμους όμοιους με τους δικούς τους, με νέους οικιστές που έστειλαν από την Αθήνα, αφού επανέφεραν όλους τους Κολοφωνίους από τις πόλεις στις οποίες βρίσκονταν. (Θουκ. 3, 34, 1-4). 22

Το Νότιο είναι λιμάνι της Κολοφώνας, η οποία αποκαλείται άνω πόλις, σε αντίθεση προς το Νότιο. Η Κολοφών είχε διαιρεθεί στις αρχές του Πελοποννησιακού πολέμου σε δύο μερίδες, η μια από τις οποίες προσκάλεσε τους βαρβάρους 35, οι οποίοι την κυρίευσαν. Έτσι σε αυτήν παρέμειναν μόνο οι μηδίσαντες, οι οποίοι ήταν φιλικοί προς τους Πέρσες. Οι υπόλοιποι κάτοικοι οἱ δὲ ὑπεξελθόντες τούτους καί ὄντες φυγάδες κατέφυγαν στην κάτω πόλη, στο Νότιο. Και εκεί όμως επήλθε νέος διχασμός. Η πρώτη άλωση του Νοτίου έγινε περίπου την εποχή της δεύτερης εισβολής των Πελοποννησίων στην Αττική, όπως αναφέρει ο Θουκυδίδης, δηλαδή το 430 36, πριν ο Πάχης προσορμισθεί στο Νότιο. Στη δεύτερη εσωτερική διαμάχη, η μια μερίδα του Νοτίου, προσκείμενη στους Πέρσες, κλείστηκε σε ένα μέρος της πόλεως, το οποίο είχε χωρισθεί από την υπόλοιπη πόλη δια μέσου ενός τείχους, ώστε να αποτελέσει φρούριο. Μέσα σε αυτό συγκεντρώθηκαν εκείνοι από τους μηδίσαντες που βρίσκονταν στο Νότιο, ενώ στην υπόλοιπη πόλη έμειναν οι αντίπαλοί τους. Οι δύο αντίθετες ομάδες του Νοτίου κάλεσαν οι μεν μηδίσαντες τους βαρβάρους και Αρκάδες μισθοφόρους, οι δε άλλοι τον Πάχητα 37. Κερδισμένη της δεύτερης αυτής εσωτερικής διένεξης βγήκε η παράταξη που ζήτησε τη βοήθεια του Πάχητος. Η παράταξη αυτή προσδιορίζεται στο αρχαίο κείμενο με τη φράση οἱ δὲ ὑπεξελθόντες καί ὄντες φυγάδες. Η βοήθεια του Πάχητος συνίστατο στο εξής: Εκκένωσε το 35 Οι βάρβαροι μισθοφόροι ίσως ήταν Πέρσες ή Κάρες βλ. Hornblower, Ιστορίαι A, σελ. 672. 36 Για τη χρονολογία της πρώτης άλωσης του Νοτίου βλ. Hornblower, Ιστορίαι A, σελ. 671, σχόλια στο χωρίο Θουκ. 3, 34, 1. 37 Βλ. αναλυτική αφήγηση των ανωτέρω γεγονότων: Θουκ. 3, 34, 2. Βλ. επίσης Kagan, Archidamian War, σελ. 151 σ. 13, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι Πέρσες προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι Αθηναίοι στην περιοχή αυτή. 23

Νότιο από τα μισθοφορικά στρατεύματα του Ιταμάνη, σκότωσε τον αρχηγό των Αρκάδων Ιππία και παρέδωσε το Νότιο στους Κολοφωνίους. Μετά την παραχώρηση του Νοτίου από τον Πάχητα στους Κολοφωνίους, το θέρος 427, στο Νότιο εισήχθη αθηναϊκή νομοθεσία και εγκαθιδρύθηκε δημοκρατικό πολίτευμα. Ο νέος αυτός τρόπος διακυβέρνησης του Νοτίου φανερώνει την επιτυχή έκβαση που είχαν οι προσπάθειες των φίλων των Αθηναίων στο Νότιο, οι οποίοι επικαλέστηκαν τη βοήθεια του Πάχητος, σε αντίθεση με αυτούς που είχαν αυτομολήσει στους Πέρσες και είχαν φιλικές σχέσεις με τον Πισσούθνη, σατράπη των Σάρδεων 38. 6. Πειθίας, εθελοπρόξενος των Αθηναίων στην Κέρκυρα (θέρος 427) (1) Η Κέρκυρα βρισκόταν σε κατάσταση εμφύλιας διαμάχης από τότε που επέστρεψαν οι αιχμάλωτοι, οι οποίοι πήραν μέρος στη ναυμαχία γύρω από την Επίδαμνο, αφού είχαν αφεθεί ελεύθεροι από τους Κορινθίους, στα λόγια κάτω από την εγγύηση των προξένων για ποσό οχτακόσιων ταλάντων, στην πραγματικότητα όμως επειδή είχαν πεισθεί από τους ίδιους τους Κορινθίους να φέρουν την Κέρκυρα με το μέρος των Κορινθίων. Αυτοί πλησιάζοντας τους πολίτες τον έναν μετά τον άλλον, ενεργούσαν με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να προκαλέσουν την αποστασία της πόλεως από τους Αθηναίους. (2) Αφού έφτασε εκεί ένα πλοίο από την Αττική και ένα από την Κόρινθο μεταφέροντας πρέσβεις, με τους οποίους οι Κερκυραίοι ήρθαν σε συνεννοήσεις, αποφάσισαν οι Κερκυραίοι να μείνουν σύμμαχοι με τους Αθηναίους σύμφωνα με τις συνθήκες και με τους Πελοποννησίους να παραμείνουν φίλοι όπως προηγουμένως. (3) Υπήρχε και κάποιος Πειθίας, ο οποίος ήταν εθελοπρόξενος των Αθηναίων και ηγέτης της δημοκρατικής παράτα- 38 Βλ. για τον Πισσούθνη ως σατράπης των Σάρδεων Schottky, Pissuthnes, 297. 24

ξης. Αυτοί οι άνδρες τον εισήγαγαν σε δίκη καταγγελλοντάς τον ότι προσπαθεί να υποδουλώσει την Κέρκυρα στους Αθηναίους. (4) Αυτός όμως, αφού απέφυγε τις κατηγορίες, οδήγησε σε δίκη πέντε άνδρες από αυτούς τους πιο πλούσιους, λέγοντας ότι συνήθιζαν να κόβουν τα υποστηρίγματα από τα αμπέλια του Διός και του Αλκινόου. Η ποινή για κάθε υποστήριγμα ήταν καθορισμένη: Ένας στατήρας. (5) Αυτοί αφού καταδικάστηκαν και κάθισαν ικέτες στα ιερά εξαιτίας του υψηλού προστίμου με σκοπό να καταβάλουν τα χρήματα σε δόσεις, ο Πειθίας, που ήταν μέλος της βουλής, πείθει να επιβάλουν τη νόμιμη ποινή. (6) Αυτοί επειδή εμποδίζονταν από τον νόμο και συγχρόνως είχαν την πληροφορία ότι ο Πειθίας, για όσο διάστημα παρέμενε μέλος της βουλής, έχει την πρόθεση να μεταπείσει το σύνολο του πληθυσμού, ώστε οι Κερκυραίοι να έχουν με τους Αθηναίους τους ίδιους εχθρούς και φίλους, ήρθαν σε συνεννόηση μεταξύ τους και παίρνοντας εγχειρίδια μαζί τους ήρθαν αιφνιδίως στη βουλή και σκότωσαν τον Πειθία και άλλους εξήντα ιδιώτες και βουλευτές. Οι δε ολίγοι ομόφρονες με τον Πειθία κατέφευγαν στην Αττική με τριήρη, η οποία παρευρίσκονταν ακόμα εκεί. (Θουκ. 3, 70, 1 6). Στην Κέρκυρα έφτασαν οι αιχμάλωτοι που είχαν πάρει μέρος στις ναυμαχίες γύρω από την Επίδαμνο, αφού είχαν αφεθεί ελεύθεροι από τους Κορινθίους. Ο βασικός λόγος για τον οποίο αφέθηκαν ελεύθεροι ήταν η καθοδηγούμενη από πλευράς των Κορινθίων ενέργεια να στρέψουν την Κέρκυρα εναντίον της Αθήνας. Αυτό δεν το κατάφεραν, αφού, μετά την προσέλευση πρέσβεων από την Αθήνα και την Κόρινθο στην Κέρκυρα, οι Κερκυραίοι αποφάσισαν να μείνουν φίλοι με τους Πελοποννησίους, αλλά και με τους Αθηναίους να ισχύσει η συμμαχία, όπως είχε συμφωνηθεί στο παρελθόν (αναλυτική αφήγηση αυτών των γεγονότων: Θουκ. 3, 70, 1 3). 25

Οι ναυμαχίες γύρω από την Επίδαμνο άρχισαν εξαιτίας μιας διαμάχης στην Επίδαμνο το 436/5 μεταξύ δημοκρατικών και ολιγαρχικών 39. Η Επίδαμνος ήταν αποικία της Κέρκυρας και οι πρώτοι της οικιστές προήλθαν από την Κόρινθο 40. Η παρέμβαση της Κορίνθου στις εσωτερικές υποθέσεις της Επιδάμνου ώθησε την Κέρκυρα να επιτεθεί στην Επίδαμνο. Μετά τη ναυμαχία της Λευκίμμης (θέρος 435), οι Κορίνθιοι ήθελαν να εκδικηθούν για την ταπείνωση τους και έτσι το θέρος 433 οι στόλοι Κορινθίων και Κερκυραίων συγκρούστηκαν στα Σύβοτα, ανοιχτά της θεσπρωτικής ακτής, κοντά στην Κέρκυρα. Οι Κορίνθιοι νίκησαν στη ναυμαχία 41. Κατά την διάρκεια των προετοιμασιών για τη σύγκρουση (θέρος 427), η Κέρκυρα, ενώ προηγουμένως τηρούσε ουδέτερη στάση (τακτική στην οποία επανήλθε και αργότερα, μετά την επιστροφή των αιχμαλώτων στο νησί) και δεν ανήκε σε κανένα από τους δύο μεγάλους συνασπισμούς, αναζήτησε συμμάχους απευθυνόμενη στην Αθήνα 42. Οι Αθηναίοι, για να μην παραβιάσουν τις τριακονταετείς σπονδές, συνήψαν με τους Κερκυραίους μια επιμαχία (αμυντική συμμαχία) και όχι πλήρη συμμαχία, το 433. Πιθανόν στην απόφασή τους βάρυνε το γεγονός ότι, αφενός η Κέρκυρα είχε ισχυρό στόλο, που δεν ήθελαν να τον δουν να περιέρχεται στα χέρια των Κορινθίων και κατ επέκταση των Σπαρτιατών και αφετέρου η Κέρκυρα βρισκόταν σε κομβικό δρόμο προς τη δύση 43. 39 Για τη διαμάχη δημοκρατικών ολιγαρχικών στην Κέρκυρα, οι οποίες οδήγησαν στη ναυμαχία της Επιδάμνου βλ. Legon, Demos and Stasis, σελ. 5 κεξ. Lewis, Archidamian War, σελ. 373 κεξ. 40 Βλ. για την ίδρυση της Επιδάμνου ως αποικίας της Κέρκυρας Legon, Demos and Stasis, σελ. 5. 41 Για τις συγκρούσεις Κερκυραίων Κορινθίων στη Λευκίμμη (435) και στα Σύβοτα (θέρος 433) βλ. Legon, Demos and Stasis, σελ. 13 17. Lewis, Archidamian War, σελ. 373 κεξ. Βλ. επίσης Meiggs Lewis, GHI, αρ. 61, σελ. 168, ο οποίος χρονολογεί τη μάχη στα Σύβοτα τον Αύγουστο του 433. 42 Η Κέρκυρα μέχρι το 433 δεν διατηρούσε επίσημους δεσμούς με κανέναν από τους δύο μεγάλους συνασπισμούς βλ. Lewis, Archidamian War, σελ. 374. 43 Για τη σημασία του κερκυραϊκού στόλου βλ. Lewis, Archidamian War, σελ. 374. 26

Η στάση στην Κέρκυρα (427-425) 44 άρχισε την άνοιξη του 427 45. Στις δύο πρώτες παραγράφους του χωρίου ο Θουκυδίδης αρκέστηκε να περιγράψει μόνο τα γεγονότα που προηγήθηκαν, αλλά και οδήγησαν στη διένεξη των αιχμαλώτων με τον Πειθία. Ο Θουκυδίδης (3, 70, 3) αναφέρει ότι η στάση στην Κέρκυρα ξέσπασε κατά κάποιο τρόπο με την επιστροφή των αιχμαλώτων 46. Στα σχέδιά τους να παραδώσουν την Κέρκυρα στην Κόρινθο, οι αιχμάλωτοι έβρισκαν αντιμέτωπο κάποιον Πειθία, που δρούσε στη Κέρκυρα ως εθελοπρόξενος των Αθηναίων και ηγέτης της δημοκρατικής παράταξης δεν γίνεται αναφορά στον Θουκυδίδη για το πολίτευμα στην Κέρκυρα πριν ξεσπάσει η στάση (άνοιξη 427) 47. Ο Πειθίας σύμφωνα με την άποψη των αιχμαλώτων προσπαθούσε να υποδουλώσει την Κέρκυρα στους Αθηναίους. Μεταξύ αιχμαλώτων και Πειθία υπήρξαν κατά καιρούς πολλές αντιδικίες, από τις οποίες ο Πειθίας ήταν εκείνος που έβγαινε κερδισμένος, αφού ήταν και μέλος της βουλής. Τελικά όμως η διαμάχη για το ποιά από τις δύο αντίπαλες παρατάξεις που είχαν διαμορφωθεί θα επικρατήσει, οδήγησε στον θάνατο του Πειθία (αναλυτική αφήγηση αυτών των γεγονότων: Θουκ. 3, 70, 3 6). Η όλη δράση του Πειθία ως εθελοπρόξενου, δηλαδή ενός προξένου που δεν οριζόταν κληρονομικά 48, συνέβαλε στο άδοξο τέλος του και φανέρωσε τους κινδύνους που διέτρεχε ένας άνθρωπος σε παρόμοια θέση, ο 44 Για τη χρονική διάρκεια της στάσης στην Κέρκυρα βλ. Gehrke, Stasis, σελ. 88. 45 Για τη χρονολογία της στάσης στην Κέρκυρα βλ. Gomme, Commentary II, σελ. 359, σχόλια στο χωρίο Θουκ. 3, 70, 1. Gehrke, Stasis, σελ. 89 κεξ. Μανωλόπουλος, Στάσις, σελ. 63. 46 Βλ. τη συζήτηση στην έρευνα σχετικά με το αν η στάση προηγήθηκε ή όχι της επιστροφής των αιχμαλώτων Hornblower, Ιστορίαι A, σελ. 735 κεξ., σχόλια στο χωρίο Θουκ. 3, 70, 2, όπου προηγούμενη βιβλιογραφία. 47 Για τη μορφή του πολιτεύματος στην Κέρκυρα το πρώτο μισό του 5 ου αιώνα βλ. Legon, Demos and Stasis, σελ. 8 κεξ. (δημοκρατικό). Gehrke, Stasis, σελ. 89 κεξ. (μετριοπαθές ολιγαρχικό και μάλιστα οπλιτική πολιτεία). Μανωλόπουλος, Στάσις, σελ. 62 κεξ. (δημοκρατικό). 48 Βλ. για τη σημασία του εθελοπρόξενου Hornblower, Ιστορίαι A, σελ. 736, σχόλια στο χωρίο Θουκ. 3, 70, 2. 27

οποίος δρούσε κατεξοχήν με βάση τα φιλικά του αισθήματα απέναντι στην Αθήνα. Από την άλλη, ωστόσο, βοήθησε στο να ενισχυθεί η αθηναϊκή επιρροή στην Κέρκυρα και, ίσως η δράση αυτού και της δημοκρατικής παράταξης που ηγούνταν, να συνέβαλαν στην απόφαση των Κερκυραίων να διατηρήσουν την αμυντική συμμαχία με τους Αθηναίους και να μην στραφούν εναντίον τους, όπως ήθελαν οι αιχμάλωτοι Κερκυραίοι. Με τον θάνατο του Πειθία αλλάζει και το σκηνικό στην Κέρκυρα 49. Οι λιγοστοί δημοκρατικοί προσπάθησαν να σωθούν από τα φονικά χέρια των αιχμαλώτων, βρίσκοντας καταφύγιο σε αθηναϊκή τριήρη, που έτυχε να βρίσκεται στην Κέρκυρα. Η τριήρης όπου κατέφυγαν οι ομόφρονες του Πειθία ίσως ήταν εκείνη με την οποία είχαν μεταφερθεί οι πρέσβεις των Αθηναίων για συνομιλίες με τους Κερκυραίους. Τα γεγονότα αυτά χρονολογούνται θέρος 427. 7. Φίλοι των Αθηναίων στην Ηιόνα της Χαλκιδικής (θέρος 425) Κατά τον ίδιο χρόνο, ο Σιμωνίδης, ο στρατηγός των Αθηναίων, κατέλαβε κατόπιν προδοσίας την Ηιόνα στην περιοχή της Χαλκιδικής, αποικία της Μένδης, αλλά εχθρική πλέον απέναντι στους Αθηναίους, αφού συγκέντρωσε λίγους Αθηναίους από τα φρούρια και πολλούς από τους συμμάχους της περιοχής αυτής, αλλά αμέσως, μόλις Χαλκιδείς και Βοττιαίοι έσπευσαν να βοηθήσουν, εκδιώχθηκε και από αυτή τη σύγκρουση έχασε πολλούς από τους στρατιώτες του. (Θουκ. 4, 7). 49 Για την εξέλιξη της στάσης στην Κέρκυρα μετά τον θάνατο του Πειθία βλ. Legon, Demos and Stasis, σελ. 21 κεξ. Gehrke, Stasis, σελ. 89 κεξ. Μανωλόπουλος, Στάσις, σελ. 63 κεξ. Βλ. επίσης Fuks, Thucydides and stasis in Corcyra, σελ. 49 κεξ., ο οποίος ασχολείται με τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται στον Θουκυδίδη η εξέλιξη της στάσης στην Κέρκυρα. 28

Σε αυτό το χωρίο ο Θουκυδίδης αφηγείται μια στρατιωτική επιχείρηση του Αθηναίου στρατηγού Σιμωνίδη στη Χαλκιδική. Ο Σιμωνίδης ήταν στρατηγός το έτος 426/5 50. Αλλά εντός του έτους στρατηγίας του Σιμωνίδη ο Θουκυδίδης προσδιορίζει πιο συγκεκριμένα τον χρόνο της στρατιωτικής επιχείρησης του Σιμωνίδη, διότι η αφήγηση των γεγονότων εισάγεται με τη φράση κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν χρόνον. Με τη φράση αυτή, ο Θουκυδίδης συγχρονίζει τη στρατιωτική επιχείρηση του Σιμωνίδη στη Χαλκιδική με τα γεγονότα τα οποία αφηγείται αμέσως προηγουμένως, δηλαδή την οχύρωση της Πύλου από τους Αθηναίους και την εσπευσμένη αποχώρηση του Πελοποννησιακού στρατού υπό τον Άγι, τον βασιλιά των Λακεδαιμονίων, από την Αττική, καθώς ο Άγις είχε πληροφορηθεί την κατάληψη της Πύλου από τους Αθηναίους (θέρος 425) 51. Η Αθήνα είχε χάσει πολλές σύμμαχες πόλεις στη Χαλκιδική μετά την αποστασία της Ποτίδαιας (αρχές του 432) 52 και εξής. Η στρατιωτική επιχείρηση του Σιμωνίδη εντάσσεται στις γενικότερες προσπάθειες των Αθηναίων να ανακαταλάβουν τις πόλεις και να τις επαναφέρουν στη συμμαχία. Η Ηιόνα, η οποία ήταν αποικία της Μένδης, ήταν εχθρική (πoλεμία) προς τους Αθηναίους 53. Ο Σιμωνίδης αρχικά την κατέλαβε, αλλά αργότερα απεκρούσθη από Χαλκιδείς και Βοττιαίους, οι οποίοι έσπευσαν αμέσως να βοηθήσουν την Ηιόνα. Έτσι η προσπάθεια του Σιμωνίδη δεν είχε αποτέλεσμα. 50 Για το έτος στρατηγίας του Σιμωνίδη βλ. Develin, Athenian Officials, σελ. 127. 51 Για τη χρονολογία κατάληψης της Πύλου από τους Αθηναίους βλ. Gomme, Commentary ΙII, σελ. 441, σχόλια στο χωρίο Θουκ. 4, 6, 1. 52 Για τη χρονολογία αποστασίας της Ποτίδαιας βλ. Meiggs, Athenian Empire, σελ. 252. Βλ. επίσης West, The chronology of the years 432 and 431 B.C, σελ. 35 κεξ., ο οποίος χρονολογεί την αποστασία της Ποτίδαιας λίγο πριν τα μεγάλα Διονύσια, στα τέλη Μαρτίου του 432. 53 Για την Ηιόνα ως αποικία της Μένδης βλ. Zahrnt, Olynth und die Chalkidier, σελ. 187. 29

Ενδιαφέρον για το θέμα μας παρουσιάζει ο τρόπος με τον οποίο ο Σιμωνίδης κατέλαβε αρχικά την Ηιόνα. Χρησιμοποίησε τη στρατιωτική βοήθεια λίγων Αθηναίων από τις αθηναϊκές φρουρές σε πόλεις της Χαλκιδικής και συμμάχων της Αθήνας στη Χαλκιδική. Αλλά αποφασιστικής σημασίας ήταν η εσωτερική προδοσία, δηλαδή η συνεργασία κατοίκων της Ηιόνας με τον Σιμωνίδη. Επομένως, σε αυτήν την εχθρικά διακείμενη προς τους Αθηναίους πόλη υπήρχε ένας πυρήνας φιλοαθηναίων, οι οποίοι επιθυμούσαν την προσχώρηση της πόλης τους στους Αθηναίους. 8. Φίλοι των Αθηναίων στην Κέρκυρα (θέρος 425) (1) Κατά τον ίδιο χρόνο, καθόσον συνέβαιναν αυτά, ο Ευρυμέδων και ο Σοφοκλής αφού αναχώρησαν από την Πύλο με τη συνοδεία αθηναϊκών πλοίων με κατεύθυνση προς τη Σικελία, μόλις έφτασαν στην Κέρκυρα εξεστράτευσαν με τα αθηναϊκά πλοία στην πόλη αυτή εναντίον των Κερκυραίων εκείνων οι οποίοι είχαν τοποθετηθεί στο όρος Ιστώνη αυτοί τότε [μετά τη στάση (427)] πέρασαν απέναντι και καθώς έγιναν κύριοι της υπαίθρου, προξενούσαν μεγάλες ζημιές στους Κερκυραίους. (2) Αφού οι Αθηναίοι επιτέθηκαν στο τείχος το κυρίευσαν, οι δε άνδρες (οι οποίοι είχαν καταφύγει μετά τη στάση στο όρος Ιστώνη) βρήκαν καταφύγιο όλοι μαζί σε κάποιο ύψωμα, συνθηκολόγησαν υπό τον όρο να παραδώσουν τους μισθοφόρους τους, σχετικά με αυτούς τους ίδιους, αφού παραδώσουν τα όπλα τους, να αποφασίσει ο δήμος των Αθηναίων. (3) Και οι μεν στρατηγοί τους μετέφεραν κατόπιν ανακωχής στη νήσο Πτυχία ως κρατούμενους μέχρι να σταλούν στην Αθήνα, ώστε αν κάποιος από αυτούς συλληφθεί προσπαθώντας να δραπετεύσει, η ανακωχή να ακυρωθεί για όλους. (4) Οι αρχηγοί της δημοκρατικής παράταξης των Κερκυραίων, επειδή φοβήθηκαν μήπως οι Αθηναίοι δεν τους σκοτώσουν, όταν φτάσουν στην Αθήνα, μηχανεύτηκαν τα 30

εξής. (5) Οι αρχηγοί της δημοκρατικής παράταξης έστειλαν κρυφά για εξαπάτηση μερικούς φίλους και δήθεν από ενδιαφέρον τούς είπαν ότι το καλύτερο γι αυτούς είναι να αποδράσουν όσο γίνεται πιο γρήγορα με πλοίο, το οποίο θα ετοιμάζουν αυτοί. Πρέπει να φροντίσουν γι αυτό ειδάλλως οι στρατηγοί των Αθηναίων θα τους παραδώσουν στο πλήθος των Κερκυραίων. (Θουκ. 4. 46, 1-5). Αυτά τα γεγονότα αποτελούν συνέχεια της στάσης, η οποία είχε προκληθεί στην Κέρκυρα θέρος 427 54. Τα επεισόδια αυτά (του θέρους 427) έλαβαν δυσάρεστη τροπή, έχοντας ως συνέπεια τον εμφύλιο σπαραγμό και την εγκατάσταση στο όρος Ιστώνη των εκδιωκόμενων από τους δημοκρατικούς Κερκυραίων μετά τη δολοφονία του Πειθία. Η αφήγηση των γεγονότων αυτών εκτείνεται στα κεφάλαια 3, 70-85 και συνεχίζεται στα κεφάλαια 4, 46-48. Στο ανωτέρω χωρίο (4, 46, 1-5) τα κύρια γεγονότα είναι τα εξής: Οι Αθηναίοι στρατηγοί Ευρυμέδων και Σοφοκλής, μετά από τις επιχειρήσεις στην Πύλο, εξεστράτευσαν εναντίον της Κέρκυρας, και συγκεκριμένα εναντίον εκείνων των Κερκυραίων που είχαν εγκατασταθεί στο όρος Ιστώνη και προκαλούσαν ζημίες στην ύπαιθρο χώρα. Τα αποτελέσματα της εκστρατείας αυτής ήταν η σύλληψη αιχμαλώτων, η συνθηκολόγηση μαζί τους και η εγκατάσταση τους στη νήσο Πτυχία, μέχρι να αποφασίσουν οι Αθηναίοι για την τύχη των αιχμαλώτων. Η εξέλιξη αυτή των πραγμάτων δεν φάνηκε να βρίσκει σύμφωνους τους δημοκρατικούς της Κέρκυρας, οι οποίοι μηχανεύτηκαν ένα σχέδιο για να εξοντώσουν τους συλληφθέντες. Το σχέδιο το οποίο μηχανεύτηκαν οι προστάται του δήμου των Κερκυραίων 55, με σκοπό να εξοντώσουν τους αντιπάλους τους, 54 Για τη χρονολογία βλ. ΙΙ. 6, σελ. 27. 55 Προστάτες του δήμου είναι οι αρχηγοί της δημοκρατικής παράταξης. Βλ. για τους προστάτες του δήμου Connor, The New Politicians of Fifth Century Athens, σελ. 111 115. 31

παρουσιάζεται από τον Θουκυδίδη στο χωρίο 4, 46, 5 και εξής, με την επικράτηση των δημοκρατικών (τέλος κεφαλαίου 48). Σύμφωνα με αυτό το σχέδιο, που τελικά πέτυχε, οι αρχηγοί της δημοκρατικής παράταξης έστειλαν μερικούς δικούς τους άνδρες στους συλληφθέντες από τους Αθηναίους Κερκυραίους, παριστάνοντας τους φίλους και προτρέποντάς τους να αποδράσουν, διότι, δήθεν, οι Αθηναίοι σκόπευαν να τους τιμωρήσουν παραδίνοντας τους στο πλήθος των Κερκυραίων 56. Η Κέρκυρα, όπως περιγράφεται από τον Θουκυδίδη, ήταν χωρισμένη σε δύο πολιτικές ομάδες. Από την μια σε εκείνους που βρίσκονταν εξόριστοι στο όρος Ιστώνη και από την άλλη στον δήμο τους δημοκρατικούς της Κέρκυρας. Σε αυτό το πλαίσιο ο δήμος συνεργάστηκε με τους Αθηναίους, για να τον βοηθήσουν να απαλλαγεί από τις λεηλασίες που επέφεραν οι εξόριστοι του όρους Ιστώνη. Ο δήμος των Κερκυραίων οι δημοκρατικοί δηλαδή δεν ενοχλούνταν από τους εξόριστους μόνον επειδή επέφεραν την καταστροφή στο τόπο τους, αλλά και με την ίδια την ύπαρξη των εξόριστων, ως πολιτικών αντιπάλων του δήμου των Κερκυραίων των δημοκρατικών. Πιθανόν για τον λόγο αυτό οι Κερκυραίοι σχεδίασαν την παραπάνω μηχανορραφία, για να τους εξοντώσουν και να μείνουν οι δημοκρατικοί (ο δήμος) ως οι μόνοι κύριοι του νησιού. Η εξέλιξη αυτή θα ευνοούσε όχι μόνο τους δημοκρατικούς, οι οποίοι με την εξόντωση των αντιπάλων τους θα διοικούσαν μόνοι τους την πόλη, αλλά και τους ίδιους τους Αθηναίους, διότι, εφόσον θα κυριαρχούσαν οι δημοκρατικοί, η Κέρκυρα θα ήταν φιλική προς τις δραστηριότητες των Αθηναίων στην περιοχή. Ίσως το παραπάνω γεγονός να ήταν και ένας λόγος για τον οποίο οι στρατηγοί των Αθηναίων δεν φάνηκε να ήθελαν να δώσουν τέλος στην αιματοχυσία, αν και είχαν τη 56 Για τα γεγονότα αυτά βλ. Legon, Demos and Stasis, σελ. 30 κεξ. Gehrke, Stasis, σελ. 92 κεξ. Μανωλόπουλος, Στάσις, σελ. 65 κεξ. 32

δυνατότητα να την διακόψουν 57. Τα παραπάνω γεγονότα χρονολογούνται στο θέρος 425 58. Η στάση της Κέρκυρας είναι μια πολύ χαρακτηριστική περίπτωση εσωτερικών πολιτικών αντιπαραθέσεων, κατά τις οποίες οι φιλοαθηναίοι δημοκρατικοί υποστήριζαν και επεδίωκαν τη συνεργασία με την Αθήνα. 9. Φίλοι των Αθηναίων στο Ανακτόριο (τέλος θέρους 425) Τέλος θέρους οι Αθηναίοι που βρίσκονταν στη Ναύπακτο και οι Ακαρνάνες εξεστράτευσαν και κατέλαβαν με προδοσία το Ανακτόριο, πόλη των Κορινθίων, η οποία βρίσκεται στην είσοδο του Αμβρακικού κόλπου, και οι Ακαρνάνες απομάκρυναν τους Κορινθίους. Η περιοχή κατοικήθηκε από αποίκους προερχόμενους από όλες τις περιοχές της Ακαρνανίας. Και το θέρος τελείωσε. (Θουκ. 4, 49). Οι ευρισκόμενοι στη Ναύπακτο Αθηναίοι μαζί με τους Ακαρνάνες κατέλαβαν το Ανακτόριο τέλος θέρους 425. Το Ανακτόριο ήταν μια από τις τρείς σημαντικές αποικίες που ίδρυσαν οι Κορίνθιοι στο Ακαρνανικό έδαφος τον 7 ο αιώνα π. Χ 59. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον και σημασία έχει ο τρόπος με τον οποίο καταλήφθηκε το Ανακτόριο. Αυτό επιτεύχθηκε με εσωτερική συνεργασία προδοσία, ενέργεια η οποία φανερώνει πως, παρά το γεγονός ότι το Ανακτόριο ήταν αποικία και υπό την επιρροή της Κορίνθου, υπήρχαν φιλοαθηναίοι. Αυτοί υποστήριζαν και επεδίωκαν τη συνεργασία με την Αθήνα, 57 Βλ. Gomme, Commentary III, σελ. 496, σχόλια στο χωρίο Θουκ. 4, 47, 2. 58 Για τη χρονολογία βλ. Gomme, Commentary III, σελ. 495. 59 Για την ίδρυση του Ανακτόριου ως αποικία της Κορίνθου βλ. Hirschfeld, Anactorion, 2051-2052. Σταυροπούλου Γάτση, Αλεξοπούλου, Ανακτόριο Άκτιο Ακαρνανίας, σελ. 75 76. 33

για να εκδιώξουν τους Κορινθίους αποίκους και να εποικίσουν το Ανακτόριο αυτοί με κατοίκους από άλλες πόλεις της Ακαρνανίας, όπως και έγινε. Η περίπτωση αυτή εντάσσεται στην κατηγορία εκείνων των πόλεων - συμμάχων των Πελοποννησίων, οι οποίες είχαν στο εσωτερικό τους πολίτες φίλους των Αθηναίων και οι οποίοι βοηθούσαν τους Αθηναίους να καταλάβουν τις πόλεις. 10. Φίλοι των Αθηναίων στα Μέγαρα (θέρος 424) (1) Το ίδιο θέρος οι Μεγαρείς μέσα στην πόλη των Μεγάρων πιέζονταν έντονα από τους Αθηναίους, οι οποίοι πάντοτε εισέβαλλαν στην περιοχή δύο φορές κάθε χρόνο με όλες τους τις δυνάμεις, καθώς και από τους δικούς τους εξόριστους στις Πηγές, οι οποίοι είχαν εκδιωχθεί από τους δημοκρατικούς κατά τη διάρκεια μιας στάσης και τους ταλαιπωρούσαν με ληστείες, ήρθαν μεταξύ τους σε συνεννοήσεις με σκοπό να δεχθούν την επάνοδο των εξόριστων και έτσι η πόλη να μην υφίσταται φθορά και από τις δύο μεριές. (2) Οι φίλοι των εξόριστων αντιλήφθηκαν την αναταραχή, απαίτησαν και αυτοί κατά τρόπο περισσότερο έκδηλο απ ό, τι προηγουμένως να πραγματοποιηθεί η σκέψη αυτή. (3) Καταλάβαιναν οι αρχηγοί της δημοκρατικής μερίδας ότι οι δημοκρατικοί βρίσκονταν σε κακή κατάσταση και επειδή δεν μπορούσαν να τους εμπιστευθούν, αν θα συνέχιζαν να τους υποστηρίζουν για πολύ καιρό ακόμη, έκαναν από φόβο προτάσεις στους στρατηγούς των Αθηναίων, τον Ιπποκράτη τον γιο του Αρίφρονος και τον Δημοσθένη τον γιο του Αλκισθένους, θέλοντας να τους παραδώσουν την πόλη, νομίζοντας ότι έτσι θα διέτρεχαν μικρότερο κίνδυνο απ ό, τι με την επάνοδο αυτών οι οποίοι είχαν εξοριστεί. Συμφώνησαν, λοιπόν, ότι οι Αθηναίοι θα καταλάβουν πρώτα τα μακρά τείχη (τα οποία είχαν μήκος περίπου οκτώ στάδια και εκτείνονταν από την πόλη μέχρι το λιμάνι τους, τη Νίσαια), για να μην 34