«Βιομηχανική Αρχαιολογία: Καταγραφή της Βιομηχανικής κληρονομιάς της πόλης της Θήβας»

3 ο Γ.Ε.Λ. ΘΗΒΑΣ Έκθεση Ερευνητικής Εργασίας Α Τετραμήνου - Β Λυκείου «Βιομηχανική Αρχαιολογία: Καταγραφή της Βιομηχανικής κληρονομιάς της πόλης της Θήβας» Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Αναστασίου Χ. Ειρήνη Σχολικό Έτος: 2015-2016

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος 3 Εισαγωγή 4 Μεθοδολογία 4 ΟΜΑΔΑ Α «Ιστορία της Βιομηχανίας στην Ελλάδα: 1840 1990» (συνοπτική) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΟΜΑΔΑΣ Α 17 8 ΟΜΑΔΑ Β «Βιομηχανική Ιστορία της Θήβας» 18 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΟΜΑΔΑΣ Β 33 ΟΜΑΔΑ Γ «Βιομηχανική Αρχαιολογία» 34 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΟΜΑΔΑΣ Γ 40 ΟΜΑΔΑ Δ «Βιομηχανική Κληρονομιά» 41 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΟΜΑΔΑΣ Δ 46 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 47 2

Πρόλογος Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε με την επίβλεψη της καθηγήτριας Αναστασίου Χ. Ειρήνης και εντάσσεται στο πλαίσιο του μαθήματος της Ερευνητικής Εργασίας της Β Τάξης Λυκείου, κατά τη χρονική περίοδο: Νοέμβριος 2015 έως Ιανουάριος 2016, του Σχολικού Έτους 2015 2016. Η παρούσα εργασία πραγματοποιήθηκε με σκοπό μια συνοπτική παρουσίαση της Βιομηχανικής Ιστορίας της Ελλάδας (1840 1990), με έμφαση στη Βιομηχανική ιστορία της πόλης των Θηβών. Επίσης, παρουσιάζεται η επιστήμη της Βιομηχανικής Αρχαιολογίας, με έμφαση στη Βιομηχανική Κληρονομιά της πόλης της Θήβας και την καταγραφή των κατάλοιπών της. Για τους παραπάνω σκοπούς αυτό αναζητήσαμε, αφενός πληροφορίες στο διαδίκτυο και σε σχολικά βιβλία Ιστορίας, και αφετέρου σε προφορικές μαρτυρίες πρώην εργαζόμενων στις βιομηχανίες καθώς και τους κατοίκους της πόλης. Επίσης, οι μαθητές αναζήτησαν και αποτύπωσαν φωτογραφικά τα ερειπωμένα και εγκαταλειμμένα εργοστάσια της πόλης μας. Τα αποτελέσματα της εργασίας έδειξαν ότι η βιομηχανία στην Ελλάδα δεν αναπτύχθηκε σε ευρεία κλίμακα λόγω, κυρίως της μικρής κλίμακας των ελληνικών βιομηχανιών. Η διαδικασία της Αποβιομηχάνισης παρακολούθησε τις εξελίξεις στην υπόλοιπη Ευρώπη, αρχίζοντας να παρουσιάζει πιο έντονα τα σημάδια της από τη δεκαετία του 1960, κορυφώθηκε τη δεκαετία του 1980 και συνεχίζει με διαφορετικούς ρυθμούς μέχρι και σήμερα. Σχετικά με την πόλη της Θήβας, τα σημάδια της αποβιομηχάνισης είναι εμφανή και στα πολλά ερειπωμένα πια εργοστάσια που βρίσκονται μέσα και κοντά στον αστικό ιστό. Η βιβλιογραφία όμως, (με εξαίρεση πολύ λίγα εργοστάσια) είναι ελλιπής ή και ανύπαρκτη. Η συστηματική καταγραφή της βιομηχανικής κληρονομιάς της Θήβας δεν έχει πραγματοποιηθεί από κανένα φορέα, και η παρούσα εργασία είναι η πρώτη προσπάθεια καταγραφής της που γίνεται. 3

Εισαγωγή Η Βιομηχανική Αρχαιολογία είναι μια νέα διεπιστημονική κατεύθυνση έρευνας, που επιγραμματικά θα μπορούσε να οριστεί ως η επιστήμη που ασχολείται με ό,τι απέμεινε από την ανθρώπινη εργασία μέσα στο χρόνο, με στόχο την διάσωση, διαφύλαξη, καταγραφή, αξιολόγηση, αποκατάσταση και επανάχρηση βιομηχανικών μνημείων, ιστορικών τόπων (βιομηχανικών ζωνών), εγκαταστάσεων και μηχανημάτων. Τα ιστορικά βιομηχανικά συγκροτήματα χωρίς καμία αμφιβολία αποτελούν μοναδικά δείγματα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, από αρχιτεκτονική, κατασκευαστική, τεχνολογική άποψη, και τμήμα της «συλλογικής μνήμης» των πόλεων. Η επανάχρηση της βιομηχανικής κληρονομιάς, είναι ένα από τα πιο επίκαιρα ζητήματα τόσο από τη σκοπιά της ισόρροπης ανάπτυξης των σύγχρονων πόλεων, όσο και από τη σκοπιά της σύγχρονης αρχιτεκτονικής δημιουργίας, σε παγκόσμια κλίμακα. Επίσης, το έτος 2015 είχε ανακηρυχθεί ως Ετος Βιομηχανικής και Τεχνολογικής Κληρονομιάς της Ευρώπης (www.industrialheritage2015.eu). Στόχοι και αναμενόμενα αποτελέσματα της παρούσας εργασίας είναι οι μαθητές, μέσα από τη συνεργατική μάθηση, τη διεπιστημονική και διερευνητική προσέγγιση να: - γνωρίσουν την επιστήμη της Βιομηχανικής Αρχαιολογίας, την υλική και άυλη πολιτισμική κληρονομιά που συνδέεται με τα βιομηχανικά κτίρια του 19ου και 20ου αιώνα της πόλης της Θήβας, και να συνειδητοποιήσουν την αξία τους ως πολιτισμικού προϊόντος, - συσχετίσουν τη βιομηχανική κληρονομιά με θέματα αξιοποίησης πολιτισμικών πόρων στην σύγχρονη επιχειρηματικότητα, σε συσχετισμό με την τουριστική και ευρύτερη οικονομική ανάπτυξη μιας τοπικής κοινωνίας που συνδέεται με τα νεότερα μνημεία και, ενδεχομένως, να προσανατολιστούν και επαγγελματικά σε θέματα επιχειρηματικότητας, - εξοικειωθούν με την αναζήτηση των πηγών (Γενικά Αρχεία του Κράτους, αρχεία βιομηχανικών επιχειρήσεων, φωτογραφικά αρχεία, μαρτυρίες, πηγές στο ίντερνετ κλπ) και της βιβλιογραφίας. Με τον τρόπο αυτό προσεγγίζουν βιωματικά τη νεότερη, αλλά και τη σύγχρονη τοπική ιστορία και αποκτούν κριτική σκέψη. - αποκτήσουν αισθητική παιδεία, εκτιμώντας την αρχιτεκτονική τυπολογία των βιομηχανικών κτιρίων του 19ου αι. 4

Ευελπιστούμε με την εργασία αυτή να συμβάλλουμε, αφενός στην ευαισθητοποίηση και γνωριμία της κοινής γνώμης της Θήβας με τη βιομηχανική κληρονομιά της πόλης μας μέσω της καταγραφής της (φωτογραφικής κυρίως), και αφετέρου στην ευαισθητοποίηση των δημόσιων, συλλογικών και ακαδημαϊκών φορέων για την «ανακάλυψη», παρουσίαση, ανάδειξη, αξιοποίηση και επαναχρησιμοποίηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς της πόλης της Θήβας. Μεθοδολογία Για την παρούσα ερευνητική εργασία χρησιμοποιήσαμε τα εξής εργαλεία: α. Βιβλιογραφική έρευνα, β. Αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο, γ. Συμπλήρωση Δελτίων Καταγραφής Βιομηχανικής Κληρονομιάς της Θήβας από πρώην εργαζόμενους σε εργοστάσια και κατοίκους της Θήβας. δ. Ερωτηματολόγια, για να διερευνήσουμε το αν, και πόσο καλά γνωρίζουν οι κάτοικοι της Θήβας τα αντικείμενα της Βιομηχανικής Αρχαιολογίας και της Βιομηχανικής Κληρονομιάς. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Διαδικασία δημιουργίας και διανομής του ερωτηματολογίου Για τη διαδικασία δημιουργίας του ερωτηματολογίου χωριστήκαμε σε ομάδες και κάθε ομάδα υπέβαλε από πέντε (5) περίπου ερωτήσεις με βάση το θέμα της κάθε ομάδας. Κατόπιν ολιγόλεπτης συζήτησης και καταιγισμό ιδεών αποφασίσαμε ομόφωνα για το ποιες ερωτήσεις θα πρέπει να συμπεριληφθούν στο ερωτηματολόγιο. Στη συνέχεια δημιουργήθηκαν τα ερωτηματολόγια σε επεξεργαστή κειμένου και τυπώθηκαν σε Α4 σελίδα με κάθετο προσανατολισμό. Συνολικά τυπώθηκαν πενήντα (50) ερωτηματολόγια. 5

Η μορφή του ερωτηματολογίου: ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΘΗΛΥΚΟ ΦΥΛΟ < 15 16-25 26-35 36-45 > 45 ΗΛΙΚΙΑ ΝΑΙ ΟΧΙ 1. Γνωρίζετε με τι ασχολείται η «Βιομηχανική Αρχαιολογία»; 2. Γνωρίζετε τι περιλαμβάνει ο όρος «Βιομηχανική Κληρονομιά»; ΑΝ απαντήσατε ΝΑΙ: ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΝΑΙ ΟΧΙ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΩ Α. Εργοστάσιο/βιομηχανικό κτίριο Β. Μηχανολογικός εξοπλισμός/μηχανήματα Γ. Ορυχεία/Μεταλλεία Δ. Παραδοσιακοί ανεμόμυλοι, νερόμυλοι, γεφύρια Ε. Παραδοσιακά βαγόνια/μηχανές τρένων Στ. Παραδοσιακά κτίρια σιδηροδρομικών σταθμών Ζ. Παραδοσιακά επαγγέλματα ή ειδικότητες Η. Παραδοσιακές τεχνικές και μέθοδοι παραγωγής Θ. Σύνολα κατοικιών εργαζομένων Ι. Άλλο 3. Στην πόλη της Θήβας γνωρίζετε αν υπάρχουν μνημεία Βιομηχανικής Κληρονομιάς; ΑΝ ΝΑΙ, ποια; 1. 2. 3. 4. 5. 4. Πόσο κατά τη γνώμη σας είναι ευαισθητοποιημένη η κοινή γνώμη για το θέμα διατήρησης της Βιομηχανικής Κληρονομιάς; ΚΑΘΟΛΟΥ ΜΕΤΡΙΑ ΑΡΚΕΤΑ ΑΡΚΕΤΑ ΚΑΛΑ ΠΟΛΥ Στη συνέχεια έγινε στατιστική επεξεργασία των συλλεχθέντων ερωτηματολογίων από την οποία βγάλαμε τα συμπεράσματά μας (Σελ. 24). Η ανάλυση των δεδομένων έγινε με το πρόγραμμα λογιστικών φύλλων excel, ενώ η παρουσίασή τους με το πρόγραμμα παρουσιάσεων power point. 6

ΔΕΛΤΙΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ Συμπληρώθηκαν είκοσι ένα (21) Δελτία Καταγραφής της Βιομηχανικής Κληρονομιάς της Θήβας από πρώην εργαζόμενους σε εργοστάσια και κατοίκους της Θήβας. 7

3 Ο Γ.Ε.Λ. ΘΗΒΑΣ Έκθεση Ερευνητικής Εργασίας Ομάδα Α «Ιστορία της Βιομηχανίας στην Ελλάδα: 1840 1990» (συνοπτική) Επιμέλεια Εργασίας: Αβράμπου Ιωάννα (Β1) Αργίτη Μαρία (Β1) Βρέκου Αικατερίνη (Β1) Κακάβας Αθανάσιος (Β1) Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Αναστασίου Χ. Ειρήνη Σχολικό Έτος: 2015 2016 8

Πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση (1760-1850) http://cx.aos.ask.com/question/aq/1400px-788px/interesting-industrial-revolution_cc5246e258a393ce.jpg Στα μέσα του 18ου αιώνα, στην Ευρώπη συντελέστηκε μια εκρηκτική πρόοδος στις βιομηχανικές τεχνικές, με την εφεύρεση μηχανών, κυρίως κλωστικών και υφαντικών, που βοήθησαν στην μηχανοποίηση πολλών χειρονακτικών εργασιών. Οι εφευρέσεις των νέων μηχανών έφεραν πρώτα στην Αγγλία την λεγόμενη πρώτη βιομηχανική επανάσταση, που χαρακτηριζόταν από την μαζική παραγωγή προϊόντων. {1} Στην Ελλάδα, τον 18ο αιώνα παρατηρήθηκε μια μικρή κίνηση σε ορισμένες βιοτεχνίες. Η Θεσσαλική κοινότητα των Αμπελακίων (1778 1812) παρήγαγε αξιόλογα προϊόντα κλωστοϋφαντουργικής βιοτεχνίας και εξήγαγε ποσότητες βαμμένων νημάτων στην Αυστρία και την Γερμανία. Θεωρείται δε ο πρώτος συνεταιρισμός παγκοσμίως. Τα κυριότερα προϊόντα των μικρών οικιακών βιοτεχνιών ήταν κυρίως είδη διατροφής, είδη κλωστοϋφαντουργίας, έπιπλα και εργαλεία κατά παραγγελία, δερμάτινα είδη, ξυλάνθρακες, σαπούνι, κ.α. Η κίνηση αυτή διακόπηκε απότομα κατά την διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης (1821-1828). {1} 9

Στις αρχές του 1837 δημοσιεύτηκε το διάταγμα «Περί συστάσεως επιτροπής επί της εμψυχώσεως της εθνικής βιομηχανίας». Οι βιοτεχνίες ωστόσο που ενισχύθηκαν βάσει αυτού του διατάγματος δεν ξεπερνούσαν τις δέκα. Μεταξύ αυτών ένα εργοστάσιο φεσιών, ένα μεταξουργείο, ένα εργοστάσιο κατασκευής ποτάσας και υαλουργείο. Εκτός των ναυπηγείων ιστιοφόρων σκαφών μόνο λίγες βιοτεχνίες κατασκευής εθνικών ενδυμάτων λειτουργούσαν ικανοποιητικά έχοντας φτάσει σε ένα υψηλό επίπεδο παραγωγής. {2} 1860-1900 https://karlovasi.wordpress.com/foto/tools/arxeio-dinou-kogia1/ Στην Ελλάδα, τα πρώτα πραγματικά εργοστάσια ιδρύθηκαν μετά το 1860. Σύμφωνα με τον τμηματάρχη της δημόσιας οικονομίας του υπουργείου Εσωτερικών Λ. Μανσόλα (1876), το 1867, η ελληνική βιομηχανία αντιπροσωπευόταν από 22 ατμοκίνητα εργοστάσια, ενώ το 1875 αντιπροσωπεύονταν από 89 ατμοκίνητα εργοστάσια που απασχολούσαν συνολικά γύρω στους 7.340 εργάτες. Τα κυριότερα εργοστάσια ήταν κλωστοϋφαντουργίες, μεταξουργεία, αλευρόμυλοι, βυρσοδεψεία, ναυπηγεία, ελαιουργία και εργοστάσια οινοποιίας, στα αστικά κέντρα της Καλαμάτας, Σύρου, Πειραιά, Αθήνας, Ναυπλίου, Πάτρας, Χαλκίδας, Κέρκυρας, Λειβαδιάς. {1} 10

Α' Παγκόσμιος Πόλεμος (1914 1918) Τα χρόνια πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο η Ελλάδα ήταν μια προβιομηχανική κοινωνία, όπου η οικονομία της στηριζόταν στο εμπόριο. Πριν ξεκινήσουν οι εχθροπραξίες του Μεγάλου Πολέμου στη χώρα μας, η βιομηχανία αντιπροσώπευε μόλις το 25% του εθνικού προϊόντος και απασχολούσε αναλογικά μικρό αριθμό του εργατικού δυναμικού της χώρας. {3} Η «Κύκνος» ξεκίνησε ως μεταποιητική βιομηχανία ντομάτας το 1915 http://www.gastronomos.gr/images/food/gastrologies/2015/kyknos2.jpg Μιλάμε πάντα για μια ελαφρά βιομηχανία που συγκροτούσαν απλές βιομηχανικές μονάδες, οι οποίες επί το πλείστον προμηθεύονταν από το εσωτερικό πρώτες ύλες, κυρίως για την παραγωγή τροφίμων. {3} 11

Με την έναρξη του Α παγκόσμιου πολέμου (1914 1918), ευνοήθηκαν κάποιοι τομείς της ελληνικής βιομηχανίας. Έτσι, ο πόλεμος υπήρξε η αφορμή να ασκηθεί μια προστατευτική πολιτική για τη βιομηχανία, που ευνόησε την ανάπτυξή της και αύξησε τα κέρδη της. {3} http://www.viokliron.gr/documents/vogiatzoglou.pdf Σύμφωνα με την πρώτη βιομηχανική απογραφή, η οποία έγινε το 1917, καταμετρήθηκαν 2.213 εργοστάσια, από τα οποία: - 1.182 ήταν μικρές επιχειρήσεις που απασχολούσαν από 1 έως 5 εργάτες η καθεμιά τους. - 743 χαρακτηρίστηκαν μεσαίου μεγέθους και απασχολούσαν από 6 έως 25 εργάτες. - Μόνο 282 ήταν μεγάλες μονάδες που απασχολούσαν από 26 άτομα και πάνω. Το 70% της συνολικής βιομηχανικής παραγωγής της χώρας κάλυπταν τα είδη διατροφής. {3} 12

1920 1939 Στην Ελλάδα, η ραγδαία ανάπτυξη της βιομηχανίας που άρχισε το 1915 συνεχίστηκε και την δεκαετία του 1920 με την εγκατάσταση 1.300.0000 προσφύγων το 1922, που έφερε φθηνά εργατικά χέρια στην βιομηχανία και διεύρυνε το πεδίο της εγχώριας κατανάλωσης. Πάντως, η ελληνική βιοτεχνία και βιομηχανία δεν αναπτύχθηκε σε ευρεία κλίμακα για πολλούς λόγους, ένας εκ των οποίων ήταν και η έλλειψη εργοδηγών και εργατών με τεχνική κατάρτιση. Για την ανάπτυξη και την προαγωγή της βιομηχανίας σημαντικό ρόλο έπαιξε και η ίδρυση, το 1923, του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΤΕΕ), που αποσκοπούσε στην προαγωγή της τεχνικής κίνησης στην χώρα Το 1933, λειτουργούσαν στην Ελλάδα 2.915 βιομηχανίες με κινητήρια δύναμη 247.637 ίππους και 191.129 εργάτες. {1} Σύμφωνα με στοιχεία της Κοινωνίας των Εθνών, η ελληνική βιομηχανική παραγωγή αυξάνεται στο διάστημα 1928-1938 κατά 68%, επιτυγχάνει δηλαδή τους ψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης στον κόσμο μετά τη Σοβιετική Ένωση (αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής στο ίδιο διάστημα κατά 87%) και την Ιαπωνία (73%) Απασχολούμενοι στη βιομηχανία: 154 χιλιάδες το 1920, 280 χιλιάδες το 1930 350 χιλιάδες το 1938 {4} Β Παγκόσμιος Πόλεμος 1939-1945 http://www.iefimerida.gr/news/195999/bloomberg-agapiti-ellada-o-v-pagkosmios-polemos-teleiose-prin-apo-70-hronia 13

Ο πόλεμος και η κατοχή είχαν δραματικές επιπτώσεις για την ελληνική οικονομία. Η παραγωγή συρρικνώθηκε στο μισό της προπολεμικής περιόδου, οι εξωτερικές συναλλαγές κατέρρευσαν, οι νομισματικές σχέσεις απορυθμίστηκαν πλήρως, μεγάλη μερίδα του πληθυσμού ωθήθηκε σε εσωτερική μετανάστευση για λόγους επιβίωσης. {4} Τέλη 20 ου αιώνα 1950-1990 ΕΛΕΥΣΙΝΑ http://www.eleusina.gr/images/istorika/ba/11a_1.jpg Η περίοδος της ταχύτερης εκβιομηχάνισης στην Ελλάδα πρέπει να θεωρηθεί η περίοδος 1955-1965. Όμως, το πρόβλημα της μικρής κλίμακας των ελληνικών βιομηχανιών εξακολουθούσε να μαστίζει την ελληνική βιομηχανία και μετά τον πόλεμο. {1} Στο τέλος του 20ου αιώνα, οι κύριοι βιομηχανικοί κλάδοι στην Ελλάδα ήταν αυτοί των ειδών διατροφής, ποτών, καπνού, κλωστοϋφαντουργίας, χημικές βιομηχανίες, βιομηχανίες βασικών μεταλλουργικών προϊόντων (αλουμίνιο, νικέλιο) και τσιμέντο. {3} 14

Η διαδικασία της Αποβιομηχάνισης παρακολουθεί τις εξελίξεις στην υπόλοιπη Ευρώπη. Άρχισε να παρουσιάζει πιο έντονα τα σημάδια της από τη δεκαετία του 1960, κορυφώθηκε τη δεκαετία του 1980 και συνεχίζει με διαφορετικούς ρυθμούς μέχρι και σήμερα. {5} Στις αρχές του 1992, η Ελλάδα είχε: - 2.843 μικρές βιομηχανικές επιχειρήσεις με προσωπικό κάτω των εκατό ατόμων, - 522 μεσαίες επιχειρήσεις με προσωπικό από 100 έως 499 άτομα, και - 83 μεγάλες επιχειρήσεις με προσωπικό 500 και άνω ατόμων. {3} 15

Εργάτριες σε συσκευαστήριο, 1966. Εργάτριες σε εργοστάσιο εσπεριδοειδών, 1963 http://argolikivivliothiki.gr/tag/%ce%b2%ce%b9%ce%bf%ce%bc%ce%b7%cf%87%ce%b1%ce%bd%ce%af%ce%b1/ 16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΟΜΑΔΑΣ Α {1} «Ιστορική Αναδρομή στην Εξέλιξη της Διοίκησης Παραγωγής - Γιώργος Λυμπερόπουλος» http://www.mie.uth.gr/ekp_yliko/%ce%99%cf%83%cf%84%ce%bf%cf%81%ce%b9%ce%ba%ce %AE%CE%91%CE%BD%CE%B1%CE%B4%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%AE.pdfΙ {2} «Η οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα την περίοδο 1830-1840» - Δημήτρης Λιθοξόος - http://www.lithoksou.net/p/i-oikonomiki-katastasi-stin-ellada-tin-periodo-1830-1840-1983-eisagogi-2010 {3} «Η ελληνική βιομηχανία στα χρόνια του Μεγάλου Πολέμου» 2.8.2011- http://www.topontiki.gr/article/19991/ - {4} «Η Ελληνική Οικονομία κατά τον 20 ο αιώνα» - Γιάννης Μηλιός - http://users.ntua.gr/jmilios/oikonomia_eikostos1ab.pdf {5} «Αποβιομηχάνιση & Πολιτιστική πολιτική η περίπτωση της πόλης του Πειραιά» Οικονομοπούλου Μάρθα, Μεταπτυχιακή εργασία, 2011 {6} https://el.wikipedia.org/wiki/αμπελάκια_λάρισας) 17

3 Ο Γ.Ε.Λ. ΘΗΒΑΣ Έκθεση Ερευνητικής Εργασίας «Βιομηχανική Αρχαιολογία: Καταγραφή της Βιομηχανικής κληρονομιάς της πόλης της Θήβας» Ομάδα Β «Βιομηχανική Ιστορία της Θήβας» Επιμέλεια Εργασίας: Βάλλιου Παγώνα (Β1) Κάστιζα Αλεξάνδρα (Β1) Καλαϊτζοπούλου Παναγιώτα (Β1) Καφέ Ελπίδα (Β1) Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Αναστασίου Χ. Ειρήνη Σχολικό Έτος: 2015 2016 18

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΘΗΒΑΣ Συμπληρώθηκαν είκοσι ένα (21) Δελτία Καταγραφής της Βιομηχανικής Κληρονομιάς της Θήβας από πρώην εργαζόμενους σε εργοστάσια και κατοίκους της Θήβας. Τα στοιχεία που συλλέχτηκαν ακολουθούν στον επόμενο πίνακα, αλλά οι πληροφορίες αυτές χρειάζονται μια πιο προσεκτική αξιολόγηση/επανεκτίμηση δεδομένου ότι οι μάρτυρες δεν ήταν απόλυτα ακριβείς με τις χρονολογίες, την επωνυμία των εργοστασίων και το ακριβές είδος χρήσης/ προϊόντων τους. Δυστυχώς, δεν βρέθηκαν πληροφορίες ή προηγούμενες αναφορές για τη βιομηχανική ιστορία της περιοχής της Θήβας στη βιβλιογραφία ή στο διαδίκτυο, παρεκτός για τα εργοστάσια «ΙΖΟΛΑ», «Μιχαηλίδης Α.Ε» και «Πετζετάκις». Περιοριστήκαμε συνεπώς στη φωτογραφική αποτύπωση των κτηρίων των βιομηχανιών. ΟΝΟΜΑ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ ΠΡΟΙΟΝ ΗΜΕΡ/ΝΙΑ. ΕΝΑΡΞΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΗΜΕΡ/ΝΙΑ ΛΗΞΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΠΕΤΣΕΤΑΚΗΣ ΠΛΑΣΤΙΚΕΣ ΣΩΛΗΝΕΣ 1974 2010 ΠΛΑΣΤΙΚΑ «ΑΘΗΝΑ» 1970 1988 ΝΙΚΟΣ ΔΟΥΡΙΔΑΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΡΟΥΧΙΣΜΟΣ ΚΛΩΣΤΟΥΦΑΝΤΟΥΡΓΙΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ 1973 1930 1973 1985 ΙΖΟΛΑ Α.Ε ΟΙΚΙΑΚΕΣ ΣΥΣΚΕΥΕΣ 1963 1991 AZINKO ABE ΠΛΑΣΤΙΚΑ ΕΞΑΡΤΗΜΑΤΑ 1970 1991 HALCOR ΚΑΛΩΔΙΑ 1937 - ASPHALTOP ΜΟΝΩΤΙΚΑ 2000 2010 ΑΣΦΑΛΤΟΠΑΝΑ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΣΠΙΤΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΠΙΠΛΟΥ 2000 2011 19

Η Μιχαηλίδης ΑΕ, που είχε τις εγκαταστάσεις της στη Θήβα, είχε δυναμικότητα 30.000 αδραχτιών και μαζί με τη θυγατρική της Textilia είναι ικανή να παράγει 5.700 τόνους νημάτων τον χρόνο σε εγκαταστάσεις συνολικής έκτασης 85 στρεμμάτων. {1} Η Α.Γ. Πετζετάκις Α.Ε., μητρική εταιρία του Ομίλου, ιδρύθηκε στην Ελλάδα το 1960 από τον Αριστόβουλο Πετζετάκι. Το 1961, ο ιδρυτής καθιέρωσε την Α.Γ. Πετζετάκις Α.Ε. ως μια παγκοσμίου φήμης καινοτόμο εταιρία στην βιομηχανία πλαστικών, κατοχυρώνοντας την πρωτοποριακή για τα χρονικά μέθοδο παραγωγής πλαστικών εύκαμπτων σωλήνων ενισχυμένων από σκληρό σπειροειδές PVC. Τα προϊόντα της εταιρίας έγιναν γνωστά παγκοσμίως με το εμπορικό σήμα HELIFLEX ενώ από τότε η τεχνολογία αγοράστηκε και χρησιμοποιείται από μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες όπως οι Goodyear, Pirelli, Dunlop & Toyo Rubbers. Την εποχή της ακμής του ο όμιλος διέθετε 9 εργοστάσια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και 15 θυγατρικές εταιρίες σε έξι χώρες. {2} Η «ΙΖΟΛΑ» κατασκευαστής οικιακών συσκευών ιδρύθηκε το 1930 από το Θηβαίο Παναγιώτη Γ. Δράκο και έκλεισε το 1986. {3} 20

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Συγκεντρώθηκαν σαράντα (40) ερωτηματολόγια. ΦΥΛΟ ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΘΗΛΥΚΟ 20 20 % 50 50 < 15 16-25 26-35 36-45 > 45 ΗΛΙΚΙΕΣ (%) 5 27.5 5 27.5 35 2 11 2 11 14 ΗΛΙΚΙΕΣ (%) 5 35 27.5 27.5 5 < 15 16-25 26-35 36-45 > 45 1. Γνωρίζετε με τι ασχολείται η «Βιομηχανική Αρχαιολογία»; (%) 55 45 ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ 1. Γνωρίζετε με τι ασχολείται η «Βιομηχανική Αρχαιολογία»; (%) 45 55 18 22 21

ΝΑΙ ΟΧΙ 2. Γνωρίζετε τι περιλαμβάνει ο όρος «Βιομηχανική 62.5 37.5 Κληρονομιά»; (%) Άτομα 25 15 Από τους 25 (ποσοστό 62.5%) που απάντησαν «Ναι» στην ερώτηση: Γνωρίζετε τι περιλαμβάνει ο όρος «Βιομηχανική Κληρονομιά»; οι παρακάτω κατηγορίες συγκέντρωσαν: ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ (%) 44 20 92 Α. Εργοστάσιο/βιομηχανικό κτίριο Β. Μηχανολογικός εξοπλισμός/μηχανήματα 64 44 88 Δ. Παραδοσιακοί ανεμόμυλοι, νερόμυλοι, γεφύρια Ε. Παραδοσιακά βαγόνια/μηχανές τρένων Στ. Παραδοσιακά κτίρια σιδηροδρομικών σταθμών Η. Παραδοσιακές τεχνικές και μέθοδοι παραγωγής Ζ. Παραδοσιακά επαγγέλματα ή ειδικότητες 68 48 Γ. Ορυχεία/Μεταλλεία 60 Θ. Σύνολα κατοικιών εργαζομένων 22

3. Στην πόλη της Θήβας γνωρίζετε αν υπάρχουν μνημεία Βιομηχανικής Κληρονομιάς; (%) 32.5 37.5 ΝΑΙ ΟΧΙ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΩ 30 ΝΑΙ ΟΧΙ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΩ 3. Στην πόλη της Θήβας γνωρίζετε αν υπάρχουν μνημεία Βιομηχανικής Κληρονομιάς; (%) 37.5 30 32.5 15 12 13 Από τους 15 (ποσοστό 37.5%) που απάντησαν «Ναι» στην ερώτηση: «Στην πόλη της Θήβας γνωρίζετε αν υπάρχουν μνημεία Βιομηχανικής Κληρονομιάς»; τα παρακάτω εργοστάσια συγκέντρωσαν: Θήβα - Μνημεία Βιομηχανικής Κληρονομιάς (%) ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ 47 7 ΠΕΤΖΕΤΑΚΙΣ 47 7 ΔΟΥΡΙΔΑΣ 33 5 ΙΖΟΛΑ 33 5 ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ 20 3 33 Θήβα - Μνημεία Βιομηχανικής Κληρονομιάς (%) 20 47 ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ ΠΕΤΖΕΤΑΚΙΣ ΔΟΥΡΙΔΑΣ ΙΖΟΛΑ 33 47 ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ 23

Από τους 40 ερωτηθέντες, στην ερώτηση: «Πόσο κατά τη γνώμη σας είναι ευαισθητοποιημένη η κοινή γνώμη για το θέμα διατήρησης της Βιομηχανικής Κληρονομιάς;» οι παρακάτω κατηγορίες συγκέντρωσαν: 4. Πόσο κατά τη γνώμη σας είναι ευαισθητοποιημένη η κοινή γνώμη για το θέμα διατήρησης της Βιομηχανικής Κληρονομιάς; (%) 2.5 2.5 40 55 ΚΑΘΟΛΟΥ ΜΕΤΡΙΑ ΑΡΚΕΤΑ ΠΟΛΥ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 1. Οι ερωτηθέντες ανήκουν και στα δύο φύλα (ποσοστό 50% το καθένα), οι οποίοι ανήκουν στις ηλικιακές ομάδες >15 25 (32.5%), 26 45 (32.5%) & άνω των 45 (35%). 2. Το 55% του δείγματος δήλωσε ότι δεν γνωρίζει με τι ασχολείται η «Βιομηχανική Αρχαιολογία». 3. Το 62.5% του δείγματος δήλωσε ότι γνωρίζει τι περιλαμβάνει ο όρος «Βιομηχανική Κληρονομιά». Από αυτούς, οι περισσότεροι συμπεριλαμβάνουν στη Βιομηχανική Κληρονομιά κυρίως τα: Εργοστάσιο/βιομηχανικό κτίριο (92%), Μηχανολογικός εξοπλισμός/μηχανήματα (88%), Παραδοσιακοί ανεμόμυλοι, νερόμυλοι, γεφύρια (60%), Παραδοσιακά βαγόνια/μηχανές τρένων & Παραδοσιακά κτίρια σιδηροδρομικών σταθμών (92%) 4. Όσον αφορά το αν γνωρίζουν αν υπάρχουν μνημεία Βιομηχανικής Κληρονομιάς στη Θήβα, μόνο το 37.5% απάντησε θετικά, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό (62.5%) δήλωσε ή ότι δεν υπάρχουν ή ότι δεν γνωρίζουν. 24

5. Από όσους απάντησαν ότι υπάρχουν μνημεία Βιομηχανικής Κληρονομιάς στη Θήβα, οι περισσότεροι συμπεριέλαβαν μόνο τα εργοστάσια των «Μιχαηλίδης» και «Πετζετάκις» σε ποσοστό 47%, και «Δουρίδας» και «ΙΖΟΛΑ» ΤΟ 33%. 6. Τέλος, οι περισσότεροι θεωρούν ότι η κοινή γνώμη για το θέμα διατήρησης της Βιομηχανικής Κληρονομιάς είναι: «Καθόλου» ευαισθητοποιημένη (55%) και «Μέτρια» ευαισθητοποιημένη (40%) Συνοπτικά, και μετά την εκπόνηση της παρούσας Ερευνητικής Εργασίας, εκτιμούμε ότι, παρότι: - Το 2015 ανακηρύχτηκε από την Ευρωπαική Ένωση: «Έτος Ευρωπαϊκής Κληρονομιάς Βιομηχανικής και Τεχνικής Κληρονομιάς», - Η περιοχή της Θήβας αποτέλεσε σημαντικό βιομηχανικό κέντρο, με πλούσια κληρονομιά σε μνημεία (εργοστάσια, μηχανολογικό υλικό κ.λπ), - Πολύ μεγάλο ποσοστό του τοπικού εργατικού δυναμικού απασχολήθηκε (και απασχολείται) σε εργοστάσια, Η τοπική κοινή γνώμη δεν γνωρίζει επαρκώς και δεν είναι αρκετά (ως και καθόλου) ευαισθητοποιημένη σε θέματα Βιομηχανικής Κληρονομιάς και δεν γνωρίζει το ότι η Θήβα διαθέτει μνημεία Βιομηχανικής Κληρονομιάς. Καταλήγοντας, θεωρούμε ότι είναι απαραίτητη η ευαισθητοποίηση των πολιτών της Θήβας, όπως επίσης και η ανάδειξη, αξιοποίηση και επαναχρησιμοποίηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς της πόλης της Θήβας, θα πρέπει να τύχει κατάλληλης επιστημονικής μελέτης καθώς και προσοχής και ενδιαφέροντος από την τοπική κοινωνία και τους θεσμούς της. 25

Η Μιχαηλίδης ΑΕ, που έχει τις εγκαταστάσεις της στη Θήβα, είχε δυναμικότητα 30.000 αδραχτιών και μαζί με τη θυγατρική της Textilia είναι ικανή να παράγει 5.700 τόνους νημάτων τον χρόνο σε εγκαταστάσεις συνολικής έκτασης 85 στρεμμάτων. http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:5qk0bqgiahkj:www.tovima.gr/finance/article/%3faid%3d93643+&cd=1&hl=el&ct=clnk&gl=gr Φωτ. Σπ. Στάβερης http://exeisminima.gr/blog/teleytaiesmeres-sto-klostirio-mixailidis-sti-thiva-maios-1990/ 26

«ΝΙΚΟΣ ΔΟΥΡΙΔΑΣ» - ΕΡΙΟΚΛΩΣΤΗΡΙΟ-ΠΛΕΚΤΗΡΙΟ-ΚΑΛΤΣΟΠΟΙΕΙΟ Εργοστάσια Σαρρή & Χουνδρή 27

Εργοστάσια Σαρρή & Χουνδρή Εργοστάσιο Φασουλόπουλου - Εκκοκκιστήριο 28

Εργοστάσιο Φασουλόπουλου - Εκκοκκιστήριο «Χρέμμος» Ελαιοτριβείο 29

Κοινοπραξία Συνεταιρισμών Αμπελουργών Επαρχίας Θηβών ΣΥΝ.Π.Ε. ΕΚΚΟΚΚΙΣΤΗΡΙΑ ΒΑΜΒΑΚΟΣ ΘΗΒΩΝ Α.Β.Ε.Ε. 30

Νερόμυλλος Βυλλιώτη - Αγ. Θεόδωροι Νερόμυλλος Βυλλιώτη - Αγ. Θεόδωροι 31

Η Α.Γ. Πετζετάκις Α.Ε. {2} Το εργοστάσιο της Izola, στη Θήβα - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΑΕΡΟΛΕΣΧΗ ΘΗΒΑΣ https://www.facebook.com/thiva.airport/photos/pb.460945680680266.- 2207520000.1453059707./461139160660918/?type=3&theater 32

Το εργοστάσιο της Izola, στη Θήβα Φωτογραφία: REUTERS / YANNIS BEHRAKIS Η Izola, κατασκευαστής οικιακών συσκευών στην Ελλάδα, ιδρύθηκε το 1930 και έκλεισε το 1986. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΟΜΑΔΑΣ Β {1} «ΚΕΡΔΗ 216 ΕΚΑΤ. ΔΡΧ. ΑΠΟ ΣΟΥΣΤΕΣ» - 30/11/1997 http://www.tovima.gr/finance/article/?aid=93643 {2} «Xρεοκόπης ε ο όμιλος «Πετζετάκις» - 16/12/2015 http://www.patrisnews.com/nea-enimerosi/oikonomia/xreokopise-o-omilos-petzetakis {3} Τάκη Κατσιμάρδου «ΙΖΟΛΑ: Ενα ελληνικό παραμύθι χωρίς happy end» ΗΜΕΡΗΣΙΑ - 24/5/2008 http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26510&subid=2&pubid=1953170 33

3 Ο Γ.Ε.Λ. ΘΗΒΑΣ Έκθεση Ερευνητικής Εργασίας «Βιομηχανική Αρχαιολογία: Καταγραφή της Βιομηχανικής κληρονομιάς της πόλης της Θήβας» Ομάδα Γ «Βιομηχανική Αρχαιολογία» Επιμέλεια Εργασίας: Μπότσης Χρήστος (Β2) Σταματέλος Σταμάτης (Β2) Παύλου Κων/νος (Β2) Παύλου Παντελής (Β2) Γαστουνιώτης Νικόλαος (Β2) Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Αναστασίου Χ. Ειρήνη Σχολικό Έτος: 2015 2016 34

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ http://www.fotoblur.com/images/202990 Η Βιομηχανική Αρχαιολογία είναι μια νέα διεπιστημονική κατεύθυνση έρευνας που ασχολείται με ό,τι απέμεινε από την ανθρώπινη εργασία μέσα στο χρόνο, με στόχο την διάσωση, διαφύλαξη, καταγραφή, αξιολόγηση, αποκατάσταση και επαναχρησιμοποίηση βιομηχανικών μνημείων, ιστορικών τόπων (βιομηχανικών ζωνών), εγκαταστάσεων και μηχανημάτων. {1} Πατρίδα της βιομηχανικής αρχαιολογίας θεωρείται η Μ. Βρετανία, που υπήρξε άλλωστε, και η κοιτίδα της βιομηχανικής επανάστασης μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα. Στα μέσα της δεκαετίας του 1950, όταν εμφανίστηκαν και τα πρώτα δείγματα αποβιομηχάνισης, εισήχθη ο όρος Βιομηχανική Αρχαιολογία, ως ο κλάδος που μελετά το βιομηχανικό πολιτισμό, θεωρώντας το βιομηχανικό ή τεχνικό μουσείο. {2} 35

http://dmilonas.blogspot.gr/2014/11/blog-post.html Η έναρξη της συστηματικής καταγραφής της Βιομηχανικής Κληρονομιάς στην Ελλάδα έχει πολύ μικρή ιστορία. Ξεκινάει μόλις το 1989-1992 που μια ομάδα σημαντικών επιστημόνων παρακολουθώντας την διεθνή εμπειρία μπολιάζει στην ελληνική πραγματικότητα το ενδιαφέρον για την βιομηχανική κληρονομιά του τόπου, ενώ το Υπουργείο Πολιτισμού με την διεύθυνση Λαϊκού Πολιτισμού πραγματοποιεί τις πρώτες επίσημες καρτέλες καταγραφής των μνημείων του τεχνικού μας πολιτισμού. {3} 36

http://www.ticcih.gr/index.php?timicat1=94758&timicat2=0 Το 1992 ιδρύεται το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Επιτροπής για την Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς, το γνωστό TICCIH, που σήμερα μαζί με άλλους φορείς, όπως το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών/ΕΙΕ, το Πολιτιστικό Ίδρυμα Πειραιώς, το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, κ.λ.π καθώς και μεμονωμένους επιστήμονες και εραστές της βιομηχανικής αρχαιολογίας ασχολείται με την καταγραφή, μελέτη, διατήρηση, ανάδειξη και προβολή των σωζόμενων βιομηχανικών εγκαταστάσεων στην χώρα μας. {3} Το TICCIH, από το 2005, ξεκίνησε τη συγκρότηση του ενιαίου «Μητρώου Ελληνικής Βιομηχανικής Κληρονομιάς». {3} 37

Βιομηχανικά κτίρια της Ελευσίνας - http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=449401&h1=true {5} Η Ελλάδα έχει την τύχη να διαθέτει ένα σημαντικό απόθεμα βιομηχανικών μνημείων και μπορεί πλέον να παρουσιάσει ένα σημαντικό απολογισμό εμπειριών και εφαρμογών στους τομείς της μελέτης, αποκατάστασης και επανάχρησης της βιομηχανικής κληρονομιάς. {1} ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ {4} Ενέργεια: - Υδροκίνητα εργοστάσια Νάουσας, - Υδροηλεκτρικός Σταθμός Γλαύκου στην Πάτρα, - Ατμοηλεκτρικός Σταθμός Νέου Φαλήρου, - Ηλεκτρικός Σταθμός Λαυρίου Μηχανουργία: - Μηχανουργεία ΟΣΕ σε Πειραιά και Βόλο, - Μηχανουργείο Νεωρίου Σύρου Μεταλλουργία: Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου 38

Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου - Φωτογραφία Γιάννη Ιακωβίδη - http://www.hps.gr/lavrion2009/gr/text_2.htm Κλωστοϋφαντουργία: - Μεταξουργεία Γουμένισσας, - Υφαντήριο Αχαϊκή στην Πάτρα Πλινθοκεραμοποιία: - Τσαλαπάτας στο Βόλο, - Δηλαβέρης στον Πειραιά Χημική βιομηχανία: - Συγκρότημα Λιπασμάτων στη Δραπετσώνα Συγκρότημα Λιπασμάτων στη Δραπετσώνα - http://periergaa.blogspot.gr/2015/02/blogpost_359.html 39

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΟΜΑΔΑΣ Γ {1} «Βιομηχανική Αρχαιολογία και Βιομηχανική κληρονομιά» - 14.4.2011 http://ecoprasino.blogspot.gr/2011/04/blog-post_14.html {2} Ανδρομάχη Άννα Δαλγίτση, αρχιτέκτονας «Βιομηχανική Κληρονομιά: Τόποι μνήμης ως τόποι πολιτισμού. Όταν το σήμερα σέβεται το χθες» http://www.monumenta.org/print.php?issueid=5&articleid=918&categoryid=3&lang=gr {3} Όλγα Δακουρά-Βογιατζόγλου, αρχαιολόγος Α ΕΠΚΑ «Η βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της αστικής εγκατάστασης» http://www.teepelop.gr/wpcontent/uploads/2010/05/%ce%92%ce%9f%ce%93%ce%99%ce%91%ce%a4%ce%96%ce%9f% CE%93%CE%9B%CE%9F%CE%A5.pdf {4} «Η Βιομηχανική Αρχαιολογία στην Ελλάδα» - Μαρία Μαυροειδή, 2013 http://eclass.gunet.gr/modules/document/file.php/netgu283/%ce%9c%ce%91%ce%a5%ce%a1%ce%9f%ce%9 5%CE%99%CE%94%CE%97_%CE%92%CE%99%CE%9F%CE%9C%CE%97%CE%A7%CE%91%CE%9D%CE%99%CE%9A %CE%97%20%CE%91%CE%A1%CE%A7%CE%91%CE%99%CE%9F%CE%9B%CE%9F%CE%93%CE%99%CE%91%20%C E%A3%CE%A4%CE%97%CE%9D%20%CE%95%CE%9B%CE%9B%CE%91%CE%94%CE%91.pdf {5} «Καταγραφή για τα βιομηχανικά κτίρια της Ελευσίνας» - Ολοκληρώθηκε η έρευνα υπό τον πανεπιστημιακό Νίκο Μπελαβίλα, 19/03/2012 http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=449401&h1=true 40

3 Ο Γ.Ε.Λ. ΘΗΒΑΣ Έκθεση Ερευνητικής Εργασίας «Βιομηχανική Αρχαιολογία: Καταγραφή της Βιομηχανικής κληρονομιάς της πόλης της Θήβας» Ομάδα Δ «Βιομηχανική Κληρονομιά» Επιμέλεια Εργασίας: Γαστουνιώτης Αλέξανδρος (Β1) Καβούρης Αλέξανδρος (Β1) Κομνηνός Θωμάς (Β1) Τουρίκη Αικατερίνη (Β2) Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Αναστασίου Χ. Ειρήνη Σχολικό Έτος: 2015 2016 41

Η ραγδαία ανάπτυξη των βιομηχανιών και οι απαιτήσεις για μαζικότερη παραγωγή προϊόντων είχε ως αποτέλεσμα τη Βιομηχανική Επανάσταση, που παρατηρείται στα τέλη του 18ου αιώνα, και ήταν η απαρχή ενός ιστορικού φαινομένου που επηρέασε ένα τεράστιο τμήμα του πληθυσμού. Τα κατάλοιπα του πολιτισμού αυτού αποτελούν τη Βιομηχανική Κληρονομιά. {1} Σύμφωνα με τη «Χάρτα του Nizhny Tagil» (υπογράφηκε στο Nizhny Tagil της Ρωσίας, το 2003) που υιοθετήθηκε από το TICCIH: «η βιομηχανική κληρονομιά είναι τα κατάλοιπα του βιομηχανικού πολιτισμού που έχουν ιστορική, τεχνολογική, κοινωνική, αρχιτεκτονική ή επιστημονική αξία και μπορεί να περιλαμβάνουν από κτίρια και μηχανήματα, μέχρι χώρους μεταποίησης και διύλισης, καθώς και χώρους κοινωνικών δραστηριοτήτων σχετικών με τη βιομηχανία». {2} Η Διεθνής Επιτροπή για τη Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς - TICCIH (The International Committee for the Conservation of Industrial Heritage) είναι ένας διεθνής κυβερνητικός οργανισμός, ο οποίος ιδρύθηκε τον Μάιο του 1973, στην ιστορική περιοχή των ορυχείων Ironbridge της Μεγάλης Βρετανίας. Μέλη του είναι ενώσεις και πρόσωπα από όλον τον κόσμο. Το TICCIH συνεργάζεται με το ICOMOS (Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων) και την UNESCO για την προστασία των καταλοίπων της βιομηχανίας σε όλο τον πλανήτη. Σε αυτά περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων μεταλλουργίες, κλωστοϋφαντουργίες, βυρσοδεψεία, ορυχεία, ατμόμυλοι, σιδηροδρομικά δίκτυα, γέφυρες και ενεργειακοί σταθμοί, ναυπηγεία, φάροι αλλά και εργατικοί οικισμοί ή λιμενικές εγκαταστάσεις. {3} Οι αξίες της βιομηχανικής κληρονομιάς Η βιομηχανική κληρονομιά είναι τα τεκμήρια δραστηριοτήτων που είχαν και συνεχίζουν να έχουν σοβαρές ιστορικές συνέπειες. - Οικουμενική αξία - Κοινωνική αξία ως τμήμα των καταλοίπων της καθημερινής ζωής συνηθισμένων ανδρών και γυναικών και, με αυτή την ιδιότητα, προσδίδει μια σημαντική αίσθηση ταυτότητας. 42

- Τεχνολογική και επιστημονική αξία στην ιστορία της μεταποίησης, της μηχανικής, των κατασκευών. - Αισθητική αξία για την ποιότητα της αρχιτεκτονικής, της μελέτης και του σχεδιασμού. {3} Η σημασία του εντοπισμού, της καταγραφής και της μελέτης Κάθε περιοχή πρέπει να εντοπιστεί, να καταγραφεί και να προστατευτούν τα βιομηχανικά κατάλοιπα που θέλει να διατηρήσει για τις επόμενες γενιές. Η καταγραφή αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της μελέτης της βιομηχανικής κληρονομιάς. Πρέπει να γίνεται μια πλήρης καταγραφή των φυσικών χαρακτηριστικών και της κατάστασης του χώρου και να καταχωρείται σε δημόσιο αρχείο πριν γίνουν οποιεσδήποτε παρεμβάσεις. Μπορούμε να κερδίσουμε πολλές πληροφορίες αν η καταγραφή γίνει πριν σταματήσει να λειτουργεί ένας χώρος ή μια διαδικασία. {3} Συντήρηση και διατήρηση Η συντήρηση της βιομηχανικής κληρονομιάς εξαρτάται από τη διατήρηση της λειτουργικής ακεραιότητάς της. Η αξία και η αυθεντικότητα ενός βιομηχανικού χώρου μπορεί να μειωθεί σημαντικά αν τα μηχανήματα ή τα εξαρτήματά τους απομακρυνθούν ή αν καταστραφούν βοηθητικά μηχανήματα τα οποία αποτελούν μέρος του γενικού χώρου. Το δημόσιο ενδιαφέρον και η στοργή για τη βιομηχανική κληρονομιά και η εκτίμηση της αξίας της είναι ο ασφαλέστερος τρόπος διατήρησής της. Οι δημόσιες αρχές πρέπει να εξηγούν ενεργά τον νόημα και την αξία των βιομηχανικών χώρων μέσω δημοσιεύσεων, εκθέσεων, της τηλεόρασης, του Διαδικτύου και άλλων μέσων επικοινωνίας, παρέχοντας μόνιμη πρόσβαση στους σημαντικούς χώρους και προάγοντας τον τουρισμό σε βιομηχανικές περιοχές. Ειδικά βιομηχανικά και τεχνικά μουσεία και διατηρητέοι βιομηχανικοί χώροι είναι σημαντικά μέσα προστασίας και ερμηνείας της βιομηχανικής κληρονομιάς. {3} 43

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΥ ΠΡΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΚΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΩΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Το βιομηχανικό συγκρότημα της ζυθοποιϊας ΦΙΞ στη Θεσσαλονίκη, κατασκευάστηκε το 1892. http://parallaximag.gr/parallax-view/photoblog/mia-volta-sto-fix Οι εγκαταστάσεις του πρώην εργοστασίου Φωταερίου Αθηνών στις οποίες πλέον λειτουργεί η Τεχνόπολις του Δήμου Αθηναίων http://www.tovima.gr/society/article/?aid=448386 44

Το Αθηναϊκό εργοστάσιο της Γαλλικής Εταιρείας Αεριόφωτος ιδρύθηκε το 1857 με βασιλικό διάταγμα του Όθωνα και έπειτα από ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Αθηναίων. Με αυτό παραχωρήθηκε στον Φραγκίσκο Φεράλδη Τον Αύγουστο του 1984 σταμάτησε η λειτουργία του εργοστασίου επειδή κρίθηκε αναχρονιστική (πια) η χρήση του αλλά και ακατάλληλη εξαιτίας της ρύπανσης που προκαλούσε και λόγω της καθεαυτής τοποθεσίας του στο κέντρο της Αθήνας, κοντά στην Ακρόπολη. {4} C.F.M.L.: τα παλιά πληντήρια - http://www.eranet.gr/lavrio/html/gindust.html Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρείου Το 1876 τα κυρίως βιομηχανικά της κτίρια και οι εγκαταστάσεις εμπλουτισμού και μεταλλουργίας κατασκευάστηκαν στη βόρεια πλευρά του Κυπριανού, αθέατα απ' τον ομώνυμο οικισμό λόγω του παρεμβαλλόμενου λόφου. Η έδρα της ήταν στο Παρίσι. {5} 45

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΟΜΑΔΑΣ Δ {1} ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ: ΤΟΠΟΙ ΜΝΗΜΗΣ ΩΣ ΤΟΠΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ - Δαλγίτση Ανδρομάχη Άννα, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ξάνθη 2013 http://www.greekarchitects.gr/site_parts/doc_files/69.13.06.pdf {2} Όλγα Δακουρά-Βογιατζόγλου, αρχαιολόγος Α ΕΠΚΑ «Η βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της αστικής εγκατάστασης» http://www.teepelop.gr/wpcontent/uploads/2010/05/%ce%92%ce%9f%ce%93%ce%99%ce%91%ce%a4%ce%96%ce%9f% CE%93%CE%9B%CE%9F%CE%A5.pdf {3} Διεθνής Επιτροπή για τη Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς - TICCIH (The International Committee for the Conservation of Industrial Heritage) http://www.ticcih.gr/index.php?timicat1=5249&timicat2=0 {4} «Κυριακάτικες εξερευνήσεις στο εργοστάσιο του Φωταερίου» - 14/03/2012 http://www.tovima.gr/society/article/?aid=448386 {5} «Το βιομηχανικό συγκρότημα της Γαλλικής Εταιρείας» http://www.eranet.gr/lavrio/html/gindust.html 46

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η παρούσα ερευνητική εργασία είχε σαν θέμα της: «Βιομηχανική Αρχαιολογία: Καταγραφή της Βιομηχανικής κληρονομιάς της πόλης της Θήβας», με στόχους: - Να γνωρίσουν οι μαθητές την επιστήμη της Βιομηχανικής Αρχαιολογίας, καθώς και τη διεπιστημονικότητά της (αρχαιολόγοι, ιστορικοί, αρχιτέκτονες, συντηρητές, κλπ). - Να γνωρίσουν οι μαθητές την υλική και άυλη πολιτισμική κληρονομιά που συνδέεται με τα βιομηχανικά κτίρια του 19ου και 20ου αιώνα της πόλης της Θήβας, και να συνειδητοποιήσουν την αξία τους ως πολιτισμικού προϊόντος. - Να συσχετίσουν τη βιομηχανική κληρονομιά με θέματα αξιοποίησης πολιτισμικών πόρων στην σύγχρονη επιχειρηματικότητα, σε συσχετισμό με την τουριστική και ευρύτερη οικονομική ανάπτυξη μιας τοπικής κοινωνίας που συνδέεται με τα νεότερα μνημεία και, ενδεχομένως, να προσανατολιστούν και επαγγελματικά σε θέματα επιχειρηματικότητας. - Να εξοικειωθούν με την αναζήτηση των πηγών (Γενικά Αρχεία του Κράτους, αρχεία βιομηχανικών επιχειρήσεων, φωτογραφικά αρχεία, μαρτυρίες, πηγές στο ίντερνετ κλπ) και της βιβλιογραφίας. Με τον τρόπο αυτό προσεγγίζουν βιωματικά τη νεότερη, αλλά και τη σύγχρονη τοπική ιστορία και αποκτούν κριτική σκέψη. - Να αποκτήσουν αισθητική παιδεία, εκτιμώντας την αρχιτεκτονική τυπολογία των βιομηχανικών κτιρίων του 19ου αι. Η έλλειψη βιβλιογραφίας, συστηματικά διατηρημένου αρχειακού υλικού και η σταδιακή μείωση των ηλικιωμένων εργαζόμενων στις βιομηχανίες, οι οποίοι θα αποτελούσαν σημαντικής αξίας πηγές πληροφοριών, καθιστά τη διερεύνηση του αντικειμένου δυσχερής. Η τοπική κοινή γνώμη δεν γνωρίζει επαρκώς και δεν είναι αρκετά (ως και καθόλου) ευαισθητοποιημένη σε θέματα Βιομηχανικής Κληρονομιάς και δεν γνωρίζει το ότι η Θήβα διαθέτει μνημεία Βιομηχανικής Κληρονομιάς. Καταλήγοντας, θεωρούμε ότι είναι απαραίτητη η ευαισθητοποίηση των πολιτών της Θήβας, όπως επίσης και η ανάδειξη, αξιοποίηση και επαναχρησιμοποίηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς της πόλης της Θήβας, θα πρέπει να τύχει κατάλληλης επιστημονικής μελέτης καθώς και προσοχής και ενδιαφέροντος από την τοπική κοινωνία και τους θεσμούς της. 47