ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Εισαγωγή... 2 ΜΕΡΟΣ Α : ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ...4 1. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΓΕΝΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΚΛΑΔΟΥ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΣΕΡΡΩΝ...5 1.1 Γενικά Στοιχεία Δραστηριότητας Κλάδου στο Νομό...5 1.2. Γενικά Στοιχεία Επιχειρήσεων του Κλάδου Ειδών Διατροφής... 8 1.3. Οικονομικά Στοιχεία Επιχειρήσεων... 14 1.4. Αναπτυξιακές Δυνατότητες...21 1.5. Αναπτυξιακά Δεδομένα Προβλήματα... 23 ΜΕΡΟΣ Β : ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΕΡΕΥΝΑ ΣΕ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΕΛΗ ΤΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ ΣΕΡΡΩΝ... 26 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ - ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ...27 2. ΔΙΕΥΡΕΥΝΗΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ...28 2.1 Οικονομικά Στοιχεία Επιχειρήσεων Έρευνας...28 2.2. Απασχόληση... 30 2.3. Επενδύσεις... 31 3. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΙΔΩΝ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ... 34 3.1. Προμηθευτές... 34 3.2. Πωλήσεις...40 4. ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ...46 4.1. Πλεονεκτήματα... 46 4.3. Ευκαιρίες...50 4.4. Κίνδυνοι...53 4.5. Αξιολόγηση Ανταγωνισμού...55 4.6. Ανάλυση Πλεονεκτημάτων Μειονεκτημάτων Σχετικών με το Περιβάλλον του Ν. Σερρών... 58 5. ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ...63 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 65 1
Εισαγωγή Η εκπόνηση της παρούσας μελέτης αποτελεί τη δεύτερη φάση του έργου το οποίο ανατέθηκε από το Επιμελητήριο Σερρών στην ICAP AE και έχει ως στόχο: Α )την αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης στο Νομό Σερρών Β )την καταγραφή και ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης, των δυνατοτήτων ανάπτυξης, των προβλημάτων αλλά και προοπτικών, συγκεκριμένων κλάδων του Νομού Σερρών. Ειδικότερα, στην παρούσα μελέτη περιλαμβάνεται η καταγραφή και αξιολόγηση των οικονομικών στοιχείων και συνθηκών λειτουργίας των επιχειρήσεων του κλάδου ειδών διατροφής, την ανάλυση των πλεονεκτημάτων, μειονεκτημάτων, ευκαιριών και κινδύνων των επιχειρήσεων και την εξέταση των ωφελειών και μειονεκτημάτων που σχετίζονται με την εντοπιότητα των επιχειρήσεων, δηλαδή τη λειτουργία τους στα όρια του Νομού Σερρών. Η μεθοδολογία εκπόνησης βασίζεται τόσο στην ανάλυση χρονολογικών σειρών δευτερογενών στοιχείων της οικονομικής δραστηριότητας και της λειτουργίας των επιχειρήσεων, όσο και στην διεξαγωγή πρωτογενούς δειγματοληπτικής έρευνας μεταξύ των επιχειρήσεων μελών, στόχος της οποίας ήταν η διερεύνηση και καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης, των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις αυτές, καθώς και των προοπτικών που διαγράφονται για τις επιχειρήσεις του Νομού. Στο πρώτο μέρος της μελέτης παρουσιάζονται γενικά στατιστικά στοιχεία για την δραστηριότητα του ευρύτερου κλάδου ειδών διατροφής στο Νομό Σερρών, όπως στοιχεία σχετικά με την πρωτογενή παραγωγή στο Νομό, γενικά στοιχεία της επιχειρηματικότητας του Νομού (πλήθος επιχειρήσεων, νομική μορφή, ετήσιος κύκλος εργασιών) και τέλος διερευνώνται οι χρηματοδοτικές δυνατότητες από τους εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους και οι αναπτυξιακές δυνατότητες και προβλήματα των επιχειρήσεων του κλάδου. 2
Στο δεύτερο μέρος αναλύονται τα πορίσματα της πρωτογενούς έρευνας που διεξήχθη μεταξύ των επιχειρήσεων μελών του Επιμελητηρίου Σερρών. Συγκεκριμένα εξετάζονται οικονομικά στοιχεία, η εξέλιξη της απασχόλησης, η τυχόν πραγματοποίηση επενδύσεων και το ύψος των κεφαλαίων που δαπανήθηκαν για επενδύσεις. Επίσης, παρουσιάζονται ποιοτικά κριτήρια πλεονεκτημάτων, μειονεκτημάτων, ευκαιριών και κινδύνων όπως αξιολογούνται και κατατάσσονται κατά σειρά σπουδαιότητας από τις επιχειρήσεις, γεωγραφικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα και τέλος, παρατίθενται οι μελλοντικές προοπτικές. Στο τέλος της μελέτης παρατίθενται τα συμπεράσματα από τη συνθετική ανάλυση των στοιχείων της πρωτογενούς και δευτερογενούς έρευνας. 3
ΜΕΡΟΣ Α : ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 4
1. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΓΕΝΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΚΛΑΔΟΥ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΣΕΡΡΩΝ 1.1 Γενικά Στοιχεία Δραστηριότητας Κλάδου στο Νομό Ο Νομός Σερρών έχει ιδιαίτερα ανεπτυγμένο αγροτικό τομέα παραγωγής, με σημαίνουσα θέση στην εθνική και περιφερειακή αγροτική παραγωγή. Η βαρύνουσα υψηλή σημασία του αγροτικού τομέα σε περιφερειακό επίπεδο, τεκμηριώνεται από την έκταση και γεωγραφική διάρθρωση των καλλιεργούμενων εκτάσεων κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Συγκεκριμένα, ο Νομός Σερρών καλύπτει σταθερά ποσοστό μεγαλύτερο του 20% των συνολικών καλλιεργούμενων εκτάσεων της περιφέρειας για την περίοδο 1997-2002, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό της καλλιεργούμενης γης καταλαμβάνουν οι αροτραίες καλλιέργειες, με ποσοστό που κυμάνθηκε σε υψηλά σχετικά επίπεδα κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης περιόδου (1997-2002). Πίνακας 1.1.1. Συνολική Αγροτική Παραγωγή Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (1997-2003) (σε τόνους) 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Ημαθία 1.214.240 970.319 1.064.673 1.078.349 1.079.710 915.598 577.094 Θεσσαλονίκη 997.545 965.858 1.032.003 930.904 943.532 870.438 793.651 Κιλκίς 358.842 366.677 360.862 336.114 354.447 318.643 269.441 Πέλλα 602.727 758.485 911.493 915.923 911.422 890.929 543.188 Πιερία 317.437 296.391 294.675 293.345 258.901 274.575 255.128 Χαλκιδική 238.305 239.123 254.122 240.396 247.654 226.106 222.586 Σέρρες 1.150.379 873.477 829.184 1.046.315 1.019.693 1.000.928 904.930 % Νομού στην Περιφέρεια 23,7% 19,5% 17,5% 21,6% 21,2% 22,3% 25,4% Σύνολο Κεντρ. Μακεδονίας 4.862.872 4.470.330 4.747.012 4.841.346 4.815.359 4.497.217 3.566.018 Σύνολο Χώρας 20.594.307 18.585.096 21.167.838 21.920.758 21.255.810 20.988.285 25.686.532 Πηγή: ΕΣΥΕ Ο πίνακας 1.1.1. παρουσιάζει την εξέλιξη της αγροτικής παραγωγής στην περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας για την περίοδο 1997-2003. Από τα στοιχεία του πίνακα, προκύπτει το συμπέρασμα ότι ο Νομός Σερρών κατείχε υψηλό μερίδιο σε όλη την εξεταζόμενη περίοδο, ενώ το 2003, κάλυψε ποσοστό 25,4% της συνολικής αγροτικής παραγωγής της περιφέρειας (ενώ και τα προηγούμενα 3 έτη είχε υπερβεί το 20%), 5
καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση μεταξύ των υπόλοιπων νομών. Το υψηλό ποσοστό του Νομού το 2003 οφείλεται εκτός των άλλων και στην μείωση της αγροτικής παραγωγής συγκεκριμένων προϊόντων (ροδάκινα κλπ) σε άλλους σημαντικούς Νομούς (Ημαθία Πέλλα) εξαιτίας των άσχημων καιρικών συνθηκών του έτους αυτού. Από την άποψη της κατανομής της αγροτικής παραγωγής μεταξύ των διαφόρων ευρύτερων κατηγοριών αγροτικών προϊόντων, η μεγάλη πλειοψηφία της παραγωγής προέρχεται από τις αροτραίες καλλιέργειες (αραβόσιτος, βαμβάκι, ζαχαρότευτλα), και ακολουθείται από τα λαχανικά (κυρίως βιομηχανική ντομάτα). Όσον αφορά το επίπεδο παραγωγής των επιμέρους κατηγοριών αγροτικών προϊόντων, στον πίνακα 1.1.2. παρουσιάζεται η εξέλιξη της παραγωγής αρoτραίων καλλιεργειών για την περίοδο 1996-2003, στον Νομό Σερρών, σε σχέση με αυτήν του συνόλου της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και του συνόλου της Χώρας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα, ο Νομός Σερρών το 2003 συμμετείχε στην εγχώρια παραγωγή με ποσοστό της τάξεως του 7%, και στην περιφερειακή παραγωγή με αντίστοιχο ποσοστό της τάξης του 28%. Πίνακας 1.1.2 Εξέλιξη Παραγωγής Αροτραίων Καλλιεργειών (σε τόνους) Περιοχές 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Νομός Σερρών 785.707 951.805 691.222 713.336 904.438 889.596 881.950 777.370 Κεντρ. Μακεδονία 2.847.329 3.346.942 3.024.786 3.052.639 3.148.621 3.187.224 3.108.220 2.598.368 Σύνολο Ελλάδας 11.686.144 12.434.686 10.648.229 12.140.002 12.935.341 12.627.506 12.555.401 9.827.324 Ποσοστό % Νομού Σερρών στην εγχώρια 6,72 7,65 6,49 5,88 6,99 7,04 7,02 7,91 παραγωγή Ποσοστό % Νομού Σερρών στην παραγωγή της 27,59 28,44 22,85 23,37 28,72 27,91 28,37 29,92 Κ.Μακεδονίας Πηγή: ΕΣΥΕ Ο Νομός Σερρών παρουσιάζει επίσης αξιόλογη παραγωγή λαχανικών, όπως προκύπτει από τα σχετικά δεδομένα. Το μεγαλύτερο μέρος όμως της παραγωγής 6
αυτής αφορά τη βιομηχανική ντομάτα, προϊόν στο οποίο οι παραγόμενες ποσότητες καθορίζουν το μερίδιο του Νομού, στα περιφερειακά ή εθνικά μεγέθη. Σε περιφερειακό επίπεδο μάλιστα η παραγωγή του Νομού Σερρών καλύπτει (κατά μ.ο.) ποσοστό της τάξης του 40% επί της συνολικής παραγωγής της Κεντρικής Μακεδονίας (πίνακας 1.1.3). Πίνακας 1.1.3 Εξέλιξη Παραγωγής Βιομηχανικής Ντομάτας (σε τόνους) Περιοχές 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Νομός Σερρών 164.060 160.000 145.100 76.000 103.642 89.034 91.340 70.326 Κεντρική Μακεδονία 389.291 365.172 328.672 253.489 266.545 238.518 226.904 204.267 Σύνολο Ελλάδας 1.295.606 1.269.595 1.343.422 1.336.944 1.332.058 1.140.410 974.667 1.093.335 Ποσοστό % Νομού Σερρών στην εγχώρια 12,66 12,60 10,80 5,68 7,78 7,81 9,37 6,43 παραγωγή Ποσοστό % Νομού Σερρών στην παραγωγή της Κ.Μακεδονίας 42,14 43,81 44,15 29,98 38,88 37,33 40,25 34,43 Πηγή: ΕΣΥΕ Σχετικά με την κτηνοτροφική παραγωγή, σημειώνεται ότι ο Νομός Σερρών παράγει σε αξιόλογες ποσότητες δύο κτηνοτροφικά προϊόντα: γάλα και κρέας. Ο Νομός έχει μέση ετήσια παραγωγή γάλακτος 70.000 τόνων περίπου, ποσότητα που συνεισφέρει το 3,6% της συνολικής εγχώριας παραγωγής και το 14,4% της περιφερειακής παραγωγής. Πίνακας 1.1.4 Εξέλιξη Παραγωγής Γάλακτος 7 (σε τόνους) Περιοχές 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Νομός Σερρών 69.200 65.200 65.000 65.000 66.800 68.950 77.837 82.707 Κεντρ. Μακεδονία 478.389 489.131 490.632 481.913 483.409 473.255 495.165 496.585 Σύνολο Ελλάδας 1.881.853 1.892.608 1.913.934 1.909.614 1.958.688 1.941.774 1.990.538 1.986.492 Ποσοστό % Νομού Σερρών στην εγχώρια 3,68 3,44 3,40 3,40 3,41 3,55 3,91 4,16 παραγωγή Ποσοστό % Νομού Σερρών στην παραγωγή της 14,47 13,33 13,25 13,49 13,82 14,57 15,72 16,66 Κ.Μακεδονίας Πηγή: ΕΣΥΕ
Η παραγωγή κρέατος ζώων και πουλερικών επίσης χαρακτηρίζεται από σταθερότητα στο επίπεδο του Νομού και της χώρας, με κάποιες διακυμάνσεις σε επίπεδο περιφέρειας. Η μέση ετήσια παραγωγή του Νομού είναι 12.156 τόνοι και συμμετέχει στη συνολική εγχώρια παραγωγή κρέατος με 2,58% και στην περιφερειακή παραγωγή με 14,80%. Πίνακας 1.1.5 Εξέλιξη Παραγωγής Κρέατος Ζώων και Πουλερικών (σε τόνους) Περιοχές 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Νομός Σερρών 12.345 11.505 11.750 11.750 11.750 12.350 12.579 13.224 Κεντρική Μακεδονία 78.999 82.298 79.155 83.564 83.564 82.608 86.095 80.876 Σύνολο Ελλάδας 466.768 481.316 482.148 471.671 471.671 473.938 465.930 454.208 Ποσοστό % Νομού Σερρών στην εγχώρια παραγωγή 2,64 2,39 2,44 2,49 2,49 2,61 2,70 2,91 Ποσοστό % Νομού Σερρών στην παραγωγή της Κ.Μακεδονίας 15,63 13,98 14,84 14,06 14,06 14,95 14,61 16,35 Πηγή: ΕΣΥΕ 1.2. Γενικά Στοιχεία Επιχειρήσεων του Κλάδου Ειδών Διατροφής Στις επόμενες παραγράφους παρουσιάζονται στοιχεία σχετικά με την διάρθρωση των επιχειρηματικών μονάδων του εξεταζόμενου κλάδου, στο Νομό Σερρών. Συγκεκριμένα, αναλύεται το πλήθος των επιχειρήσεων, η νομική μορφή, η χωροταξική και κλαδική κατανομή. Στον πίνακα 1.2.1 παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη του συνολικού πλήθους των επιχειρήσεων, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ε.Σ.Υ.Ε. και για την χρονική περίοδο 2000 2002. Πίνακας 1.2.1. Εξέλιξη Πλήθους Επιχειρήσεων Έτος 2000 2001 2002 Αριθμός Επιχειρήσεων Αριθμός Επιχειρήσεων % ποσοστό μεταβολής Αριθμός Επιχειρήσεων % ποσοστό μεταβολής Παραγωγικές 278 291 4,7% 319 9,6% Εμπορικές 1.113 1.094-1,7% 1.185 8,3% Σύνολο 1.391 1.385-0,4% 1.504 8,6% Πηγή: ΕΣΥΕ Μητρώο Επιχειρήσεων 8
Επισημαίνεται ότι τα σχετικά μεγέθη αφορούν τις επιχειρήσεις που έχουν την έδρα τους στο Νομό Σερρών και δεν περιλαμβάνουν εκείνες που πιθανά λειτουργούν στο Νομό, αλλά εδρεύουν αλλού. Από τα στοιχεία του πίνακα, συμπεραίνεται ότι το πλήθος των επιχειρήσεων του κλάδου, παρουσίασε αύξηση το 2002 και διαμορφώθηκε σε 1.504 μονάδες, ενώ τα προηγούμενα έτη (2000-2001) παρέμεινε σε σταθερά επίπεδα. Οι επιχειρήσεις του παραγωγικού τομέα σημείωσαν αύξηση και τα δύο εξεταζόμενα έτη, ενώ οι εμπορικές επιχειρήσεις εμφάνισαν μικρή κάμψη το 2001 και σημαντική αύξηση το 2002. Επιπλέον οι εμπορικές επιχειρήσεις υπερτερούν σημαντικά των αντίστοιχων παραγωγικών σε όλο το εξεταζόμενο διάστημα. Ειδικότερα, οι εμπορικές επιχειρήσεις καλύπτουν ποσοστό της τάξης του 80% περίπου επί του συνολικού αριθμού επιχειρήσεων του κλάδου στα όρια του Νομού Σερρών. Διάγραμμα 1. 2.1. Κατανομή Πλήθους Επιχειρήσεων του Κλάδου 100% 80% 60% 40% 20% 0% 80,0% 79,0% 78,8% 20,0% 21,0% 21,2% 2000 2001 2002 Εμπορικές Παραγωγικές Ιδιαίτερη σημασία έχει επίσης η κατανομή των επιχειρήσεων στους επιμέρους υποκλάδους και η διαχρονική εξέλιξη της για το χρονικό διάστημα 2000 2002, όπως παρουσιάζεται στον πίνακα 1.2.2. 9
Πίνακας 1.2.2 Κλαδική Κατανομή Επιχειρήσεων Ειδών Διατροφής Κλάδοι βάσει ΣΤΑΚΟΔ 2000 2001 2002 Παραγωγή και συντήρηση κρέατος 1 3 4 Παραγωγή προϊόντων από κρέας ζώων και πουλερικών 6 5 6 Επεξεργασία και συντήρηση πατατών 2 1 1 Επεξεργασία ντομάτας 1 1 2 Παρασκευή διατηρούμενων φρούτων και λαχανικών μ.α.κ. 10 10 13 Ελαιοτριβεία 1 2 5 Παραγωγή άλλων μη επεξεργασμένων ελαίων και λιπών 5 5 4 Παραγωγή εξευγενισμένων ελαίων και λιπών 3 3 3 Λειτουργία γαλακτοκομείων και τυροκομία 7 10 9 Παρασκευή παγωτών 1 1 2 Παραγωγή προϊόντων αλευρόμυλων 6 10 8 Παραγωγή παρασκευασμένων ζωοτροφών για ζώα που εκτρέφονται σε αγροκτήματα 0 2 1 Αρτοποιία:παραγωγή νωπών ειδών ζαχαροπλαστικής 172 182 205 Παραγωγή φρυγανιών και μπισκότων: παραγωγή διατηρούμενων ειδών ζαχαροπλαστικής 26 22 16 Παραγωγή κακάο, σοκολάτας και ζαχαρωτών 6 3 4 Παραγωγή μακαρονιών, λαζανιών, κουσκούς και παρόμοιων αλευρωδών προϊόντων 3 3 4 Επεξεργασία τσαγιού και καφέ 1 1 1 Παραγωγή αρτυμάτων και καρυκευμάτων 3 2 5 Παραγωγή άλλων ειδών διατροφής μ.α.κ. 5 7 8 Παραγωγή αποσταγμένων αλκοολούχων ποτών 11 9 10 Παραγωγή κρασιού 1 2 2 Παραγωγή μεταλλικών νερών και αναψυκτικών 7 7 6 Σύνολο Μεταποιητικών Επιχειρήσεων 278 291 319 Χονδρικό εμπόριο φρούτων και λαχανικών 8 14 19 Χονδρικό εμπόριο κρέατος και προϊόντων κρέατος 20 22 32 Χονδρικό εμπόριο γαλακτοκομικών προϊόντων, αβγών και βρώσιμων ελαίων και λιπών 12 13 18 Χονδρικό εμπόριο αλκοολούχων και λοιπών ποτών 19 22 25 Χονδρικό εμπόριο προϊόντων καπνού 3 3 4 Χονδρικό εμπόριο ζάχαρης, σοκολάτας και ειδών ζαχαροπλαστικής 14 14 28 Χονδρικό εμπόριο καφέ, τσαγιού, κακάο και μπαχαρικών 4 4 9 Χονδρικό εμπόριο άλλων τροφίμων, συμπεριλαμβανομένων των ψαριών 40 37 47 και των θαλασσινών (οστρακοειδή, μαλάκια) Μη ειδικευμένο χονδρικό εμπόριο τροφίμων, ποτών και καπνού 27 24 15 Σύνολο Επιχειρήσεων Χονδρικού Εμπορίου 147 153 197 Παντοπωλεία 138 139 206 Λιανικό εμπόριο φρούτων και λαχανικών 39 42 86 Λιανικό εμπόριο κρέατος και προϊόντων κρέατος 64 82 163 Λιανικό εμπόριο ψαριών και θαλασσινών (οστρακοειδή, μαλάκια) 18 17 27 Λιανικό εμπόριο ψωμιού, λοιπών ειδών αρτοποιίας και ζαχαροπλαστικής εν γένει 182 188 214 10
Κλάδοι βάσει ΣΤΑΚΟΔ 2000 2001 2002 Λιανικό εμπόριο οινοπνευματωδών και λοιπών ποτών 17 19 11 Λιανικό εμπόριο προϊόντων καπνού 59 56 42 Λιανικό εμπόριο γαλακτοκομικών προϊόντων 35 40 61 Λιανικό εμπόριο, τροφίμων, ποτών και καπνού σε ειδικευμένα καταστήματα μ.α.κ. 93 89 62 Τροφοδοσία με τρόφιμα (κέτερινγκ) 321 269 116 Σύνολο Επιχειρήσεων Λιανικού Εμπορίου 966 941 988 ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΙΔΩΝ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ 1391 1385 1504 Πηγή: ΕΣΥΕ Μητρώο Επιχειρήσεων Αναφορικά με τις εμπορικές επιχειρήσεις, σημειώνεται ότι οι επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου κατέχουν φυσικά υψηλότερο μερίδιο, συγκριτικά με τις αντίστοιχες χονδρικού εμπορίου. Στον ευρύτερο κλάδο του λιανικού εμπορίου ξεχωρίζει ο κλάδος των αρτοποιείων, ο οποίος και κατατάσσεται πρώτος για το 2004, με μερίδιο συμμετοχής 13-14% επί του συνολικού αριθμού των επιχειρηματικών μονάδων των τροφίμων. Σημειώνεται δε διαχρονική αύξηση, τόσο στο απόλυτο μέγεθος, όσο και στο μερίδιο επί του συνόλου των επιχειρήσεων των τροφίμων. Γενικότερα, σε συγκεκριμένους κλάδους του λιανικού εμπορίου των τροφίμων, σημειώνονται σημαντικές ανακατατάξεις κατά τη διάρκεια των ετών 2000-2002, στοιχείο ενδεικτικό της υψηλής κινητικότητας των τοπικών επιχειρηματιών στους διάφορους κλάδους, ανάλογα με τη συγκυρία. Είναι ωστόσο πιθανό, η διαφοροποίηση αυτή ως ένα βαθμό να οφείλεται σε αλλαγές στην κατάταξη των επιχειρήσεων χωρίς να αλλάζουν το αντικείμενο δραστηριότητας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο κλάδος του λιανικού εμπορίου κρεάτων και προϊόντων κρέατος με σημαντική αύξηση (διπλασιασμός του ποσοστού σε δύο μόλις έτη) και αντίστοιχα η δραστική συρρίκνωση των επιχειρήσεων τροφοδοσίας (catering) στο ίδιο χρονικό διάστημα (μείωση επιχειρήσεων κατά 64% περίπου). Σημαντικό επίσης μερίδιο καταλαμβάνουν τα παντοπωλεία με αυξανόμενο ποσοστό στον ευρύτερο κλάδο των τροφίμων τα τελευταία έτη. Από τις μεταποιητικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα των τροφίμων, σημειώνεται το ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό των αρτοποιείων (περιλαμβάνουν και παραγωγή ειδών ζαχαροπλαστικής) με μερίδιο 12,4-13,6% επί του συνόλου των επιχειρήσεων του κλάδου κατά τη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου. Ο συνολικός 11
τομέας των αρτοποιείων (λιανικού εμπορίου και παραγωγής) κατέχει ποσοστό μεγαλύτερο από το 25% του συνολικού αριθμού των επιχειρήσεων τροφίμων, κατέχοντας ηγετική θέση στον ευρύτερο κλάδο τροφίμων. Η διάρθρωση αυτή είναι ενδεικτική της περιορισμένης ανάπτυξης του δευτερογενή τομέα παρότι ο Νομός διαθέτει σημαντική αγροτική παραγωγή, γεγονός που ενδεχομένως οφείλεται και στην γενικότερη κατανομή της οικονομικής δραστηριότητας στα όρια της περιφέρειας (ή και χώρας ακόμη) και της συγκέντρωσης της στα μεγάλα αστικά κέντρα, όπως η Θεσσαλονίκη στη δεδομένη περίσταση. Επίσης ο κυρίαρχος ρόλος των επιχειρήσεων του λιανικού εμπορίου, σε συνδυασμό με τον αυξημένο αριθμό των αρτοποιείων δείχνει επίσης την κατεύθυνση του ευρύτερου κλάδου στην τοπική αγορά. Πίνακας 1.2.3. Κατανομή Επιχειρήσεων Κατά Νομική Μορφή Νομική Μορφή 2000 2001 2002 ΑΕ 15 20 22 ΕΠΕ 8 7 8 ΕΕ 6 5 5 ΟΕ 121 136 138 Κοινοπραξίες 0 0 0 Προσωπικές 1.239 1.214 1.327 Λοιπές 2 3 4 Σύνολο 1.391 1.385 1.504 Πηγή: ΕΣΥΕ Μητρώο Επιχειρήσεων 12
Διάγραμμα 1.2.2 Νομική Μορφή Επιχειρήσεων Ειδών Διατροφής 2002 2001 2000 0 200 400 600 800 1.000 1.200 1.400 ΑΕ - ΕΠΕ ΕΕ - ΟΕ Προσωπικές Λοιπές Επίσης, ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάλυση της νομικής μορφής των επιχειρήσεων του κλάδου στα όρια του Νομού Σερρών. Στον πίνακα 1.2.3. παρουσιάζεται η κατανομή των επιχειρήσεων στον ευρύτερο κλάδο των ειδών διατροφής, ανάλογα με τη νομική τους μορφή, για την περίοδο 2000 2002. Από την εξέταση του πίνακα συμπεραίνεται ότι οι ατομικές επιχειρήσεις κυριαρχούν στον εξεταζόμενο κλάδο, προσεγγίζοντας ποσοστό 90% σε όλη τη διάρκεια της περιόδου. Συγκριτικά δε με άλλους κλάδους (κατασκευών, ξύλου κλπ), ο εξεταζόμενος κλάδος παρουσιάζει μεγαλύτερο ποσοστό ατομικών επιχειρήσεων, γεγονός που οφείλεται στα χαμηλά εμπόδια εισόδου που χαρακτηρίζουν τις συγκεκριμένες δραστηριότητες. Σημαντικό μερίδιο (9-10%) κατέχουν επίσης και οι ομόρρυθμες εταιρίες, ενώ πρέπει να επισημανθεί το ιδιαίτερα χαμηλό ποσοστό των κεφαλαιουχικών επιχειρήσεων (ΑΕ και ΕΠΕ), γεγονός που συνδέεται με το χαμηλό μέσο μέγεθος των επιχειρηματικών μονάδων στον εξεταζόμενο κλάδο στα όρια του Νομού Σερρών. Τέλος, ιδιαίτερη σημασία έχει επίσης και η χωροταξική κατανομή των επιχειρήσεων, σύμφωνα με τα στοιχεία του Επιμελητηρίου Σερρών. Στον πίνακα 1.2.4 13
παρουσιάζονται στοιχεία σχετικά με την κατανομή των επιχειρήσεων του κλάδου μεταξύ της πρωτεύουσας και του υπόλοιπου Νομού. Νομική Μορφή Πίνακας 1.2.4 Γεωγραφική Κατανομή Επιχειρήσεων Σέρρες Παραγωγικές Υπόλοιπο Νομού Σέρρες Εμπορικές Υπόλοιπο Νομού Σύνολο Ατομικές Επιχειρήσεις 69 192 65 87 413 Ομόρρυθμες Εταιρίες 30 36 23 24 113 Ετερόρρυθμες Εταιρίες 1 2 1 2 6 ΕΠΕ 2 6 2 7 17 ΑΕ 18 9 9 1 37 Συνεταιρισμοί 0 1 1 7 9 Δημοτικές Επιχειρήσεις 1 1 ΣΥΝΟΛΟ 120 246 102 128 596 Πηγή: Επιμελητήριο Σερρών Όπως προκύπτει, η πλειοψηφία των επιχειρήσεων δραστηριοποιείται σε περιοχές που ανήκουν στο υπόλοιπο του Νομού. Η υπεροχή των επιχειρήσεων εκτός πρωτεύουσας είναι περισσότερο έντονη στον μεταποιητικό τομέα, κατανομή φυσιολογική αφού οι επιχειρήσεις τροφίμων χωροθετούνται σε περιοχές κοντινές προς τις πρώτες ύλες. Αντίστοιχα οι επιχειρήσεις του εμπορικού τομέα παρουσιάζουν περισσότερο ισορροπημένη κατανομή, αν και η πλειοψηφία των επιχειρήσεων είναι εγκατεστημένη στο υπόλοιπο του Νομού. 1.3. Οικονομικά Στοιχεία Επιχειρήσεων Στις επόμενες παραγράφους παρατίθενται στοιχεία σχετικά με τα ετήσια έσοδα των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον ευρύτερο κλάδο των τροφίμων. Συγκεκριμένα παρατίθενται οι συνολικές πωλήσεις των επιχειρήσεων σύμφωνα με τα στοιχεία του σχετικού μητρώου επιχειρήσεων της ΕΣΥΕ, για την περίοδο 2000 2002 (τελευταία διαθέσιμα στοιχεία). 14
Πίνακας 1.3.1. Εξέλιξη Πωλήσεων Επιχειρήσεων Ειδών Διατροφής (σε εκ. ) Κλάδος 2000 2001 2001 Μεταποιητικές 30,86 53,00 43,94 Εμπορικές 121,20 135,56 184,19 Σύνολο 152,07 188,56 228,13 Πηγή: ΕΣΥΕ Μητρώο Επιχειρήσεων Το έτος 2002 το συνολικό ύψος πωλήσεων των επιχειρήσεων τροφίμων και ποτών του Νομού Σερρών ανήλθε σε 228,13 εκ., σημειώνοντας αύξηση 21% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, ενώ και το έτος 2001 είχε καταγραφεί επίσης σημαντική αύξηση (24%). Το μερίδιο των εμπορικών επιχειρήσεων κυριαρχεί φυσικά σε όλη τη διάρκεια της περιόδου 2000-2002, παρουσιάζει ωστόσο ορισμένες διακυμάνσεις. Συγκεκριμένα, το 2002 οι εμπορικές επιχειρήσεις τροφίμων συνεισέφεραν το 80,7% των ετήσιων πωλήσεων του κλάδου, ενώ τα έτη 2001 και 2000 το μερίδιο των εμπορικών επιχειρήσεων είχε διαμορφωθεί σε 71,9% και 79,7% αντίστοιχα. Οι μέσες πωλήσεις των επιχειρήσεων ανέρχονται σε 151,7 χιλ. για το 2002 σημειώνοντας αύξηση σε σχέση με τα προηγούμενα έτη. Οι μέσες πωλήσεις των μεταποιητικών επιχειρήσεων παρουσίασαν σημαντικές διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια της τριετίας (αύξηση το 2001 και μείωση το 2002), ενώ στις εμπορικές σημειώθηκε συνεχής αυξητική τάση. Το τελευταίο έτος (2002) για μεν τις μεταποιητικές επιχειρήσεις τροφίμων οι μέσες πωλήσεις ανά επιχείρηση ανήλθαν σε 137,7 χιλ. ενώ για τις εμπορικές σε 155,4 χιλ. 15
Διάγραμμα 1.3.1. Μέσο Μέγεθος Επιχειρήσεων Ειδών Διατροφής 0,20 0,18 0,16 0,14 0,12 0,10 0,08 0,06 Παραγωγικές Εμπορικές Σύνολο 0,04 0,02 0,00 2.000 2.001 2.002 Ιδιαίτερη σημασία παρουσιάζει και η κλαδική κατανομή των ετήσιων εσόδων των επιχειρήσεων του κλάδου στο Νομό, όπως αποτυπώνεται στον πίνακα 1.3. 2. Κατ αρχήν παρατηρείται ότι (με βάση τα στοιχεία του 2002) οι μεταποιητικές επιχειρήσεις κάλυψαν το 19,3%, ενώ οι επιχειρήσεις χονδρικού και λιανικού εμπορίου το 47,0% και το 33,7% αντίστοιχα, των συνολικών πωλήσεων του κλάδου. 16
Πίνακας 1.3.2. Κλαδική Κατανομή Πωλήσεων Επιχειρήσεων του Κλάδου (2000-2002) (σε χιλ. ) Κλάδοι 2000 2001 2002 Παραγωγή και συντήρηση κρέατος 0,00 0,00 1.026,67 Παραγωγή προϊόντων από κρέας ζώων και πουλερικών 1.816,36 1.659,11 1.786,45 Επεξεργασία και συντήρηση πατατών 0,00 0,00 0,00 Επεξεργασία ντομάτας 0,00 0,00 0,00 Παρασκευή διατηρούμενων φρούτων και λαχανικών μ.α.κ. 843,35 812,39 1.240,42 Ελαιοτριβεία 0,00 0,00 31,48 Παραγωγή άλλων μη επεξεργασμένων ελαίων και λιπών 2.474,86 2.366,60 2.115,73 Παραγωγή εξευγενισμένων ελαίων και λιπών 0,00 0,00 0,00 Λειτουργία γαλακτοκομείων και τυροκομία 191,45 12.497,72 1.261,00 Παρασκευή παγωτών 0,00 0,00 0,00 Παραγωγή προϊόντων αλευρόμυλων 5.974,77 9.401,25 7.224,44 Παραγωγή παρασκευασμένων ζωοτροφών για ζώα που εκτρέφονται σε αγροκτήματα 0,00 0,00 0,00 Αρτοποιία:παραγωγή νωπών ειδών ζαχαροπλαστικής 11.057,23 14.064,11 16.574,48 Παραγωγή φρυγανιών και μπισκότων: παραγωγή διατηρούμενων ειδών ζαχαροπλαστικής 1.132,71 992,45 721,15 Παραγωγή κακάο, σοκολάτας και ζαχαρωτών 127,83 0,00 118,95 Παραγωγή μακαρονιών, λαζανιών, κουσκούς και παρόμοιων αλευρωδών προϊόντων 0,00 0,00 106,14 Επεξεργασία τσαγιού και καφέ 0,00 0,00 0,00 Παραγωγή αρτυμάτων και καρυκευμάτων 0,00 0,00 1.009,77 Παραγωγή άλλων ειδών διατροφής μ.α.κ. 630,87 2.468,91 3.132,60 Παραγωγή αποσταγμένων αλκοολούχων ποτών 2.220,37 2.289,45 2.275,58 Παραγωγή κρασιού 0,00 0,00 0,00 Παραγωγή μεταλλικών νερών και αναψυκτικών 4.391,99 6.452,06 5.312,97 Σύνολο Μεταποιητικών Μονάδων 30.861,79 53.004,05 43.937,83 Χονδρικό εμπόριο φρούτων και λαχανικών 1.370,84 1.918,15 3.035,81 Χονδρικό εμπόριο κρέατος και προϊόντων κρέατος 14.050,48 15.473,00 17.499,75 Χονδρικό εμπόριο γαλακτοκομικών προϊόντων, αβγών και βρώσιμων ελαίων και λιπών 3.907,09 9.643,05 18.315,06 Χονδρικό εμπόριο αλκοολούχων και λοιπών ποτών 15.834,14 16.355,02 20.760,10 Χονδρικό εμπόριο προϊόντων καπνού 0,00 0,00 16.256,64 Χονδρικό εμπόριο ζάχαρης, σοκολάτας και ειδών ζαχαροπλαστικής 1.765,74 1.680,50 7.039,54 Χονδρικό εμπόριο καφέ, τσαγιού, κακάο και μπαχαρικών 1.198,82 1.375,23 2.224,33 Χονδρικό εμπόριο άλλων τροφίμων, συμπεριλαμβανομένων των ψαριών και των θαλασσινών (οστρακοειδή, μαλάκια) 9.082,81 7.598,04 9.613,40 Μη ειδικευμένο χονδρικό εμπόριο τροφίμων, ποτών και καπνού 17.204,13 17.591,49 12.468,38 Σύνολο Μονάδων Χονδρικού Εμπορίου 64.414,05 71.634,48 107.213,01 Παντοπωλεία 9.607,51 10.728,48 17.699,03 Λιανικό εμπόριο φρούτων και λαχανικών 1.169,00 1.327,84 3.232,56 Λιανικό εμπόριο κρέατος και προϊόντων κρέατος 5.942,17 8.417,38 14.651,40 17
Κλάδοι 2000 2001 2002 Λιανικό εμπόριο ψαριών και θαλασσινών (οστρακοειδή, μαλάκια) 844,91 827,77 2.522,99 Λιανικό εμπόριο ψωμιού, λοιπών ειδών αρτοποιίας και ζαχαροπλαστικής εν γένει 9.752,28 13.813,18 21.149,47 Λιανικό εμπόριο οινοπνευματωδών και λοιπών ποτών 3.266,94 3.706,47 2.310,37 Λιανικό εμπόριο προϊόντων καπνού 6.066,08 5.549,29 4.718,59 Λιανικό εμπόριο γαλακτοκομικών προϊόντων 2.147,75 2.312,93 4.012,64 Λιανικό εμπόριο, τροφίμων, ποτών και καπνού σε ειδικευμένα καταστήματα μ.α.κ. 8.107,92 8.789,87 4.177,08 Τροφοδοσία με τρόφιμα (κέτερινγκ) 9.886,38 8.451,66 2.506,05 Σύνολο Μονάδων Λιανικού Εμπορίου 56.790,94 63.924,87 76.980,18 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 152.066,78 188.563,40 228.131,02 Πηγή : ΕΣΥΕ Μητρώο Επιχειρήσεων Από την εξέταση του πίνακα, ξεχωρίζει στον εμπορικό τομέα ο κλάδος του λιανικού εμπορίου αρτοποιημάτων με μερίδιο 9,3% για το 2002, καταγράφοντας σημαντική αύξηση κατά τη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου. Επίσης, το χονδρικό εμπόριο ποτών με μερίδιο 9,1% και σταθερά υψηλό ποσοστό σε όλη τη διάρκεια της τριετίας καθώς και το χονδρικό εμπόριο γαλακτοκομικών προϊόντων (μερίδιο 8% και σημαντική αύξηση την εξεταζόμενη περίοδο). Συνολικά οι επιχειρήσεις χονδρικού εμπορίου συνεισφέρουν με μεγαλύτερο μερίδιο στο σύνολο των εσόδων των επιχειρήσεων ειδών διατροφής στο Νομό Σερρών. Από τις μεταποιητικές επιχειρήσεις υψηλά ποσοστά απορροφά και πάλι ο κλάδος της αρτοποιίας και της παραγωγής νωπών ειδών ζαχαροπλαστικής (7,3% στο σύνολο των πωλήσεων του κλάδου τροφίμων) και η παραγωγή προϊόντων αλευροποιίας (3,2%). Σημειώνεται επίσης ότι σε μερικούς κλάδους δεν καταγράφονται έσοδα εξαιτίας του μικρού αριθμού εταιριών (μικρότερες από 3 εταιρίες). Ενοποιημένοι ισολογισμοί ICAP Στα πλαίσια της μελέτης, παρατίθενται ενδεικτικά τα ενοποιημένα οικονομικά στοιχεία για ένα δείγμα των εταιρειών του κλάδου ειδών διατροφής που έχουν έδρα στο Νομό Σερρών βάσει δημοσιευμένων ισολογισμών. Επισημαίνεται ότι τα σχετικά στοιχεία δεν μπορούν να θεωρηθούν ως αντιπροσωπευτικά, δεδομένου ότι ήταν πολύ μικρός ο 18
αριθμός των εγγεγραμμένων εταιρειών (στην ICAP DATABANK) με νομική μορφή ΑΕ και ΕΠΕ, οι οποίες να εδρεύουν στο Νομό Σερρών και να έχουν δημοσιεύσει ισολογισμούς. Όπως φαίνεται από τα στοιχεία του πίνακα, το σύνολο του ενεργητικού των (5) εταιριών του δείγματος ανήλθε σε 25,1 εκ. το 2004 από 18,0 εκ. το 2003, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 39,7%, η οποία οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αντίστοιχη μεταβολή των αποθεμάτων και, εν συνεχεία, της αξίας των καθαρών παγίων. Το σύνολο των ιδίων κεφαλαίων ανήλθε σε 7,8 εκ. το 2004 από 6,6 εκ. το 2003. Σημαντική αύξηση κατά (64,45%) παρουσίασαν οι βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις την περίοδο 2004/2003, ενώ οι μακρο & μεσοπρόθεσμες υποχρεώσεις & προβλέψεις σημείωσαν αύξηση 4,1%. Το σύνολο των πωλήσεων των επιχειρήσεων του δείγματος ανήλθε σε 12,8 εκ. το 2004, παρουσιάζοντας σημαντική αύξηση (33,5%) έναντι του προηγούμενου έτους, ενώ με πολύ εντονότερο ρυθμό (+76,2%) αυξήθηκε το μικτό περιθώριο. Το λειτουργικό περιθώριο και το καθαρό αποτέλεσμα (προ φόρου) είναι αρνητικά και τα δύο έτη εξαιτίας των πολύ υψηλών λοιπών λειτουργικών εξόδων που επιβαρύνουν τα αποτελέσματα χρήσης. Όσον αφορά τους κυριότερους δείκτες οικονομικής δραστηριότητας, αναφέρονται τα εξής: Η αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων ήταν αρνητική. Η σχέση ξένων προς ίδια κεφάλαια επιδεινώθηκε, διαμορφούμενη σε 2,23 το 2004 από 1,73 το προηγούμενο έτος. Η κυκλοφοριακή ταχύτητα των αποθεμάτων επίσης επιδεινώθηκε, ενώ η σχέση του μέσου όρου προθεσμίας εξόφλησης των προμηθευτών έναντι του μέσου όρου προθεσμίας είσπραξης των απαιτήσεων παρουσιάζει σημαντική βελτίωση το 2004. 19
Λογαριασμός 2004 2003 Διαφορά Ποσοστό% ΚΑΘΑΡΑ ΠΑΓΙΑ 8.128.032 5.240.172 2.887.860 55,11 ΣΥΣΣΩΡΕΥΜΕΝΕΣ ΑΠΟΣΒΕΣΕΙΣ 3.420.033 2.810.891 609.142 21,67 ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ 11.676.261 7.528.090 4.148.171 55,1 ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ 4.827.028 4.755.851 71.177 1,5 ΤΑΜΕΙΟ & ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ 514.884 475.541 39.343 8,27 ΣΥΝΟΛΟ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ 25.146.204 17.999.652 7.146.552 39,7 ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ 7.787.202 6.595.930 1.191.272 18,6 ΜΕΤΟΧΙΚΟ/ΕΤΑΙΡΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6.883.550 6.865.550 18.000 0,26 ΜΑΚΡΟ. & ΜΕΣΟ. ΥΠΟΧ. ΣΥΝ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ 2.405.411 2.310.713 94.698 4,1 ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΕΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ 14.953.592 9.093.009 5.860.583 64,45 ΜΕΡΙΣΜΑΤΑ ΠΛΗΡΩΤ./ ΚΕΡΔΗ ΠΡΟΣ ΔΙΑΝΟΜΗ 36.000 30.000 6.000 20 ΠΩΛΗΣΕΙΣ 12.766.656 9.595.378 3.171.278 33,5 ΚΟΣΤΟΣ ΠΩΛΗΘΕΝΤΩΝ 11.315.093 8.771.787 2.543.306 28,99 ΜΙΚΤΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ 1.451.565 823.591 627.974 76,25 ΠΡΟΜΗΘΕΙΕΣ & ΛΟΙΠΑ ΛΕΙΤ.ΕΣΟΔΑ 40.317 41.870-1.553-3,71 ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ 550.959 596.258-45.299-7,6 ΛΟΙΠΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΕΞΟΔΑ 1.421.067 1.133.029 288.038 25,42 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ -480.144-863.827 383.683-44,42 ΜΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΕΣΟΔΑ 426.241 785.403-359.162-45,73 ΜΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΕΞΟΔΑ 26.491 22.806 3.685 16,16 ΣΥΝΟΛΟ ΑΠΟΣΒΕΣΕΩΝ 533.735 555.988-22.253-4 ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΘΕΙΣΕΣ ΑΠΟΣΒΕΣΕΙΣ 533.735 514.948 18.787 3,65 ΜΗ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΘΕΙΣΕΣ ΑΠΟΣΒΕΣΕΙΣ 0 41.040-41.040-100 ΚΕΡΔΟΣ ΠΡΟ ΦΟΡΟΥ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ -80.395-142.271 61.876-43,49 ΚΑΘΑΡΑ ΜΕΡΙΣΜΑΤΑ 27.954 30.000-2.046-6,82 ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΙΔΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ (1) -1,3-2,16 ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΜΙΚΤΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ 11,37 8,58 ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ -3,75-8,96 ΣΧΕΣΗ ΞΕΝΩΝ ΠΡΟΣ ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ 2,23 1,73 ΓΕΝΙΚΗ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ 1,14 1,4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΙΝΗΣΗΣ ΣΕ 000 EURO 2.064 3.666 ΑΠΑΣΧΟΛ.ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΕ 000 EURO 10.192 8.906 Μ.Ο.ΠΡΟΘ.ΕΙΣΠΡΑΞ.ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ 138 181 Μ.Ο.ΠΡΟΘ.ΕΞΩΦΛ.ΠΡΟΜΗΘ./ΠΙΣΤΩΤ. 142 97 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗ ΤΑΧΥΤΗΣ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ 377 313 *** ΔΕΙΓΜΑ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ *** 5 5 20
1.4. Αναπτυξιακές Δυνατότητες Στην ενότητα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι αναπτυξιακές δυνατότητες για τις επιχειρήσεις του εξεταζόμενου κλάδου, όπως προκύπτουν από τα τομεακά προγράμματα του Γ ΚΠΣ και τον νέο αναπτυξιακό νόμο 3229/04. Α. Αναπτυξιακός Νόμος Μεταποιητικές Επιχειρήσεις Ο αναπτυξιακός νόμος παρέχει σημαντικές ενισχύσεις στις μεταποιητικές βιομηχανίες τροφίμων. Το ύψος της ενίσχυσης, το ποσοστό και οι λοιποί όροι καθορίζονται από την γεωγραφική περιοχή στην οποία πραγματοποιείται η επένδυση. Ο Νομός Σερρών ανήκει στην Γ ζώνη κινήτρων, ενώ η παραμεθόρια ζώνη του σε απόσταση 20 χλμ. από τα σύνορα υπάγεται στη Δ ζώνη κινήτρων. Επιπλέον, για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις όπως αυτές καθορίζονται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία, αυξάνεται το ποσοστό ενίσχυσης κατά 15 ποσοστιαίες μονάδες, χωρίς ωστόσο να υπερβαίνει το 55% της ενισχυόμενης δαπάνης. Στον εξεταζόμενο κλάδο οι μεταποιητικές επιχειρήσεις τροφίμων και ποτών μπορούν να ενισχυθούν στα πλαίσια του αναπτυξιακού νόμου, και οι παρεχόμενες ενισχύσεις έχουν ως εξής: ΠΑΡΑΜΕΘΟΡΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΥΠΟΛΟΙΠΟ ΝΟΜΟΥ ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΣΗ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΗΣ ΜΙΣΘΩΣΗΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΑΛΛΑΓΗ ΕΠΙΔΟΤΗΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΜΕΝΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ 35% 35% 100% 40% 30% 30% 100% 35,1% Επιπλέον, στα πλαίσια του τομεακού προγράμματος για την αγροτική ανάπτυξη επιχορηγούνται επενδύσεις στην μεταποίηση και εμπορία αγροτικών προϊόντων. Το ανώτατο ύψος επιχορήγησης ανέρχεται σε 45% και επιχορηγούνται επιχειρήσεις που ανήκουν στους εξής τομείς : 21
(i) Ενότητα τομέων προϊόντων ζωικής παραγωγής, που περιλαμβάνει τους τομείς Κρέατος, Γάλακτος, Αυγών-Πουλερικών, Διαφόρων ζώων (Μέλι Σηροτροφία), και Ζωοτροφών. (ii) Ενότητα τομέων προϊόντων φυτικής παραγωγής, που περιλαμβάνει τους τομείς Δημητριακών, Οπωροκηπευτικών, Οίνου, Ελαιούχων προϊόντων, Φαρμακευτικών & Αρωματικών φυτών, Ανθέων και Καλλωπιστικών, και Σπόρων και Πολλαπλασιαστικού Υλικού. Β. Εμπορικές επιχειρήσεις Πρόσφατα, δόθηκε η δυνατότητα στις εμπορικές επιχειρήσεις να ενταχθούν στο Γ ΚΠΣ στα πλαίσια του τομεακού προγράμματος ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ. Η ενίσχυση τους περιλαμβάνει την υλοποίηση επιχειρηματικών σχεδίων με στόχο την αναβάθμιση / ανακαίνιση του χώρου που ασκείται η εμπορική δραστηριότητα ή/και τον τεχνολογικό, οργανωτικό κλπ. εκσυγχρονισμό των εμπορικών επιχειρήσεων, στον οποίο είναι δυνατόν να περιλαμβάνεται και η ένταξη μίας μεμονωμένης εμπορικής επιχείρησης σε δίκτυα συνεργαζομένων επιχειρήσεων, με τη μορφή της δικαιόχρησης (franchising). Επίσης παρέχεται ενίσχυση για την προώθηση των συνεργασιών των επιχειρήσεων σε κλαδικό επίπεδο, που μπορούν να στοχεύουν είτε στην από κοινού πραγματοποίηση των αγορών από τους προμηθευτές (centrales d achat), είτε στην από κοινού εκμετάλλευση αποθηκευτικών χώρων, ή/και κοινού χώρου εκθέσεων-πωλήσεων, ή /και δημιουργία κοινών δικτύων διανομής, κλπ. Το ανώτατο όριο των επενδυτικών σχεδίων ανέρχεται σε 100.000 για τις μεμονωμένες επιχειρήσεις και σε 150.000 για τις συνεργαζόμενες, ενώ το χρηματοδοτικό σχήμα έχει ως εξής: Ίδια συμμετοχή τουλάχιστον 25% Τραπεζική συμμετοχή το πολύ 35% Δημόσια Χρηματοδότηση 40% Στα πλαίσια του εξεταζόμενου κλάδου ενισχύονται οι εξής δραστηριότητες: 22
ΣΤΑΚΟΔ Περιγραφή δραστηριότητας 513.4 Χονδρικό εμπόριο αλκοολούχων και λοιπών ποτών (εξαιρουμένου του οίνου) Περιλαμβάνονται: -χονδρικό εμπόριο αλκοολούχων και άλλων ποτών (εξαιρουμένου του οίνου) -χονδρικό εμπόριο αναψυκτικών και εμφιαλωμένων νερών -χονδρικό εμπόριο -μετά από εισαγωγή- ποτών (εξαιρουμένου του οίνου) -χονδρικό εμπόριο δυνατών οινοπνευματωδών, ηδύποτων, άλλων οινοπνευματωδών ποτών, σύνθετων αλκοολούχων παρασκευασμάτων για την παραγωγή ποτών (εξαιρουμένου του οίνου) 513.6 Xονδρικό εμπόριο μόνο σοκολάτας και ειδών ζαχαροπλαστικής 522.4 Λιανικό εμπόριο ψωμιού, λοιπών ειδών αρτοποιίας και ζαχαροπλαστικής εν γένει 1.5. Αναπτυξιακά Δεδομένα Προβλήματα Οι επόμενες παράγραφοι οριοθετούν τις αναπτυξιακές προοπτικές του ευρύτερου κλάδου των τροφίμων σε εθνικό επίπεδο για τα επόμενα έτη, και αντίστοιχα επισημαίνονται τα βασικά προβλήματα που προκύπτουν από την παρουσία των επιχειρήσεων στην εγχώρια αγορά. Ο ευρύτερος κλάδος των τροφίμων παρουσιάζει σημαντικό βαθμό ανομοιογένειας τόσο μεταξύ των διαφόρων επιμέρους κλάδων όσο και ανάμεσα στις επιχειρήσεις του ίδιου κλάδου. Το κυριότερο χαρακτηριστικό είναι η διάκριση των επιχειρήσεων σε δύο βασικές κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία τοποθετείται μικρός αριθμός μεγάλων σε μέγεθος (βάσει προσωπικού και πωλήσεων) παραγωγικών επιχειρήσεων, οι οποίες διαθέτουν σύγχρονη τεχνολογική υποδομή και εφαρμόζουν καινοτόμες πρακτικές διοίκησης. Στη δεύτερη κατηγορία υπάγεται μεγάλο πλήθος μικρών επιχειρήσεων, με μάλλον παρωχημένο μηχανολογικό εξοπλισμό και παραδοσιακές μεθόδους διοίκησης. Η διάκριση αυτή παρατηρείται σε όλο το εύρος των επιμέρους κλάδων και αποτελεί κοινή συνιστώσα, όχι μόνο στον κλάδο των τροφίμων αλλά στο σύνολο των παραγωγικών τομέων της Ελλάδας. Ιδιαίτερα σημαντική τάση που αφορά τον παραγωγικό τομέα, είναι η σταδιακή ανάπτυξη της αγοράς τυποποιημένων τροφίμων σε προϊόντα που μέχρι σήμερα διατίθεντο μη τυποποιημένα (π.χ. τυροκομικά προϊόντα, αρτοπαρασκευάσματα, κρέατα 23
κλπ). Με την επέκταση της τυποποίησης, η οποία πραγματοποιείται κυρίως από τις μεγάλες οργανωμένες επιχειρήσεις, παρέχεται η δυνατότητα για την προώθηση των τροφίμων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, η μείωση του μέσου κόστους παραγωγής, η διευρυμένη διείσδυση στα μεγάλα δίκτυα λιανικής πώλησης (σούπερ- μάρκετ). Με αυτό τον τρόπο ωστόσο, πλήττεται η παραγωγική βάση των μικρών επιχειρήσεων που παράγουν μη τυποποιημένα τρόφιμα και εξυπηρετούν κυρίως τις τοπικές αγορές. Από την πλευρά των επιμέρους κλάδων, σημειώνεται η σημαντική ανάπτυξη του κλάδου των τυποποιημένων αρτοπαρασκευασμάτων, ο οποίος λειτουργεί ανταγωνιστικά προς τον κλάδο των παραδοσιακών αρτοποιείων (παραγωγικά και εμπορικά), ενώ τα προσφερόμενα τυποποιημένα αρτοπαρασκευάσματα αποτελούν σημαντική εναλλακτική λύση για μεγάλο αριθμό καταναλωτών ιδίως σε αστικές περιοχές και στις μεγάλες πόλεις (Αθήνα, Θεσσαλονίκη κλπ). Στο συγκεκριμένο κλάδο των τυποποιημένων αρτοπαρασκευασμάτων λειτουργεί μικρός αριθμός οργανωμένων επιχειρήσεων με πωλήσεις σε εθνικό επίπεδο. Στον εμπορικό τομέα, σημειώνονται σημαντικές ανακατατάξεις με τη συνεχή επέκταση μεγάλων αλυσίδων super market (υπεραγορών) που διαθέτουν το σύνολο σχεδόν των άμεσων καταναλωτικών ειδών (τρόφιμα, απορρυπαντικά κλπ), και κυριαρχούν στον τομέα του λιανικού εμπορίου. Αντίστοιχα, ο αριθμός των μικρότερων καταστημάτων λιανικού εμπορίου τροφίμων έχει συρρικνωθεί σημαντικά ιδίως στα μεγάλα αστικά κέντρα (Αθήνα, Θεσσαλονίκη κλπ). Βέβαια, τα τελευταία έτη και παρά τους όποιους περιορισμούς που τίθενται από την εθνική νομοθεσία παρατηρείται σημαντική επέκταση των αλυσίδων και στα υπόλοιπα αστικά κέντρα, αλλά και σε μεσαίες και μικρότερες επαρχιακές πόλεις σε όλη την ελληνική επικράτεια. Η τάση αυτή είναι φυσικό να ασκεί πίεση στις μικρές επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου και στις περιοχές της υπαίθρου, αφού οι μεγάλες μονάδες διαθέτουν ποικιλία προϊόντων και χαμηλότερες τιμές. 24
Συμπερασματικά, ο κλάδος των ειδών διατροφής χαρακτηρίζεται από σημαντικές διαρθρωτικές μεταβολές, οι οποίες στο μεν μεταποιητικό τομέα αφορούν την ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων και την εφαρμογή νέων διοικητικών πρακτικών, στο δε εμπορικό τομέα την αύξηση της ποικιλίας των προσφερομένων ειδών, την επέκταση των δικτύων πώλησης και τη συμπίεση των τιμών. Ωστόσο, οι διαρθρωτικές αυτές μεταβολές εφαρμόζονται από ιδιαίτερα χαμηλό ποσοστό επιχειρήσεων, με αποτέλεσμα να διευρύνεται το χάσμα μεταξύ μεγάλων και μικρών επιχειρήσεων. 25
ΜΕΡΟΣ Β : ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΕΡΕΥΝΑ ΣΕ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΕΛΗ ΤΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ ΣΕΡΡΩΝ 26
1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ - ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Στα πλαίσια του ευρύτερου έργου διεξήχθη πρωτογενής έρευνα μεταξύ των επιχειρήσεων μελών του Επιμελητηρίου Σερρών, στόχος της οποίας ήταν η διερεύνηση και καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης, των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις αυτές, καθώς και των προοπτικών που διαγράφονται για τις επιχειρήσεις του Νομού Σερρών. Η έρευνα ήταν δειγματοληπτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο των τηλεφωνικών συνεντεύξεων, η υλοποίηση των οποίων έγινε με τον υπεύθυνο κάθε επιχείρησης. Το δείγμα της έρευνας αποτελείτο από 250 επιχειρήσεις συνολικά, εδρεύουσες στο Νομό Σερρών. Κοινό χαρακτηριστικό όλων των επιχειρήσεων ήταν το γεγονός ότι όλες ήταν μέλη του Επιμελητηρίου Σερρών, η δε επιλογή του δείγματος έγινε κατά τέτοιο τρόπο ώστε αυτό να είναι αντιπροσωπευτικό. Ειδικότερα, το συνολικό δείγμα των επιχειρήσεων που συμμετείχαν στην έρευνα ήταν αντιπροσωπευτικό ως προς τη συμμετοχή των επιλεγμένων κλάδων στο μητρώο επιχειρήσεων του Επιμελητηρίου, τη γεωγραφική τους διασπορά στο Νομό Σερρών, τη νομική τους μορφή και το είδος δραστηριότητας (παραγωγική εμπορική). Η μέθοδος δειγματοληψίας που ακολουθήθηκε ήταν στρωματοποιημένη δειγματοληψία ανά κατηγορία δραστηριότητας (είδη διατροφής, ξύλο/έπιπλα, κατασκευές, δομικά υλικά). Ειδικά για τον Κλάδο Ειδών Διατροφής, το δείγμα περιελάμβανε 71 επιχειρήσεις, εκ των οποίων το 18% αφορούσε εταιρίες νομικής μορφής ΑΕ και ΕΠΕ, ενώ το 82% τις λοιπές νομικές μορφές (ΟΕ, ΕΕ, Ατομικές). Από τις επιχειρήσεις αυτές το 62% ήταν παραγωγικές και το υπόλοιπο εμπορικές. Τα ευρήματα της έρευνας για το συγκεκριμένο κλάδο παρατίθενται στη συνέχεια. 27
2. ΔΙΕΥΡΕΥΝΗΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ 2.1 Οικονομικά Στοιχεία Επιχειρήσεων Έρευνας Στον πίνακα 2.1.1. παρουσιάζεται η κατανομή των επιχειρήσεων του κλάδου ειδών διατροφής ανάλογα με το ύψος των πωλήσεων για το χρονικό διάστημα 2002-2005. Πίνακας 2.1.1. Κατανομή Πωλήσεων Επιχειρήσεων Ειδών Διατροφής (σε %) Κλίμακα Πωλήσεων 2002 2003 2004 2005* 1-50.000 43,7% 40,8% 40,8% 47,3% 50.001-100.000 14,1% 16,9% 16,9% 23,6% 100.001-200.000 4,2% 4,2% 5,6% 3,6% 200.001-500.000 8,5% 9,9% 8,5% 7,3% 500.001-1.000.000 7,0% 7,0% 9,9% 7,3% 1.000.001 και άνω 11,3% 11,3% 9,9% 5,5% ΔΓ-ΔΑ 4,2% 5,6% 4,2% 5,5% Δεν λειτουργούσε 7,0% 4,2% 4,2% Πηγή: TNS - ICAP *Πρόβλεψη από 55 επιχειρήσεις Από την ανάλυση των στοιχείων προκύπτει το συμπέρασμα ότι το μεγαλύτερο μερίδιο παρουσιάζει η κατηγορία των πολύ μικρών επιχειρήσεων, με έσοδα 0-50.000 κατέχοντας σταθερά την πρώτη θέση και σε μεγάλη απόσταση από την επόμενη κατηγορία. Συγκεκριμένα, περισσότερο από 40% των επιχειρήσεων δήλωσε έσοδα μεταξύ 0-50.000 για όλη τη διάρκεια της περιόδου 2002-2004. Στη δεύτερη θέση ( με ποσοστό που κυμαίνεται στη διάρκεια της περιόδου μεταξύ 14-17%) ακολουθεί η κατηγορία επιχειρήσεων με έσοδα 50 100.000. Συνολικά, ποσοστό μεγαλύτερο από το 50% του συνολικού αριθμού του δείγματος των επιχειρήσεων αναφέρει μέγεθος πωλήσεων μικρότερο από 100.000 σε όλη τη διάρκεια της περιόδου 2002-2005. Αξιοσημείωτο αναφοράς είναι το ποσοστό επιχειρήσεων με έσοδα μεγαλύτερα από 28
1.000.000. Συγκεκριμένα η αναφερόμενη κατηγορία έλαβε ποσοστό 10% το 2004, ενώ στις προηγούμενες περιόδους το ποσοστό ήταν ελάχιστα μεγαλύτερο. Η διαχρονική εξέλιξη των πωλήσεων δείχνει σχετική αύξηση του μέσου μεγέθους των επιχειρήσεων για τα έτη 2002-2003. Ειδικότερα, το 2003 σημειώνεται αύξηση του ποσοστού των επιχειρήσεων στις κατηγορίες 50-100.000 και 200.000-500.000 και αντίστοιχα μείωση των μεριδίων της μικρότερης κατηγορίας 1-50.000, γεγονός που υποδηλώνει σχετική αύξηση του μέσου μεγέθους των πολύ μικρών επιχειρήσεων. Πρέπει βέβαια να επισημανθεί ότι μέρος της αύξησης ενδεχομένως είναι πλασματικό αφού διαχρονικά μειώνεται το ποσοστό των επιχειρήσεων που δεν απαντούν ή δεν λειτουργούν, με αποτέλεσμα να αυξάνεται το συνολικό ποσοστό των επιχειρήσεων που αναφέρουν ύψος πωλήσεων. Οι προβλέψεις των επιχειρήσεων τροφίμων που συμμετείχαν στην έρευνα για το 2005, καταγράφουν την αύξηση των ποσοστών των μικρότερων κατηγοριών εσόδων. Συγκεκριμένα οι επιχειρήσεις που δήλωσαν ότι προβλέπουν έσοδα μικρότερα από 100.000 αποτέλεσαν το 74,9% του συνόλου των εταιριών του δείγματος παρουσιάζοντας σημαντική αύξηση σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Αντίστοιχα, μείωση των μεριδίων έλαβαν οι υπόλοιπες κατηγορίες. Πίνακας 2.1.2. Κατανομή Κερδοφόρων Ζημιογόνων Επιχειρήσεων Ειδών Διατροφής Κέρδη / Ζημιές 2002 2003 2004 2005 (σε %) Κέρδη 74,6% 80,3% 81,7% 80,0% Ζημίες 14,1% 12,7% 11,3% 16,4% ΔΓ-ΔΑ 4,2% 2,8% 2,8% 3,6% Δεν λειτουργούσε 7,0% 4,2% 4,2% - Πηγή: TNS - ICAP Στον πίνακα 2.1.2, παρουσιάζεται η διάρθρωση κερδοφόρων ζημιογόνων επιχειρήσεων του δείγματος, για την περίοδο 2002 2005. Από τα στοιχεία του πίνακα προκύπτει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των επιχειρήσεων του δείγματος δηλώνει 29
κερδοφορία. Συγκεκριμένα οι κερδοφόρες επιχειρήσεις αποτέλεσαν το 82% του συνόλου των επιχειρήσεων του δείγματος για το 2004, ενώ και τα προηγούμενα έτη οι κερδοφόρες επιχειρήσεις αποτελούν την πλειοψηφία. Σημειώνεται δε η διαχρονική αύξηση του ποσοστού των επιχειρήσεων που ανέφεραν κερδοφορία την εξεταζόμενη περίοδο. Από τις επιχειρήσεις που δήλωσαν ύψος κερδών, η πλειοψηφία εντάσσεται στην κατηγορία 0-20.000, με ποσοστό 66-69%, ενώ στην κατηγορία 20-50.000 κατατάσσεται 20% των επιχειρήσεων. 2.2. Απασχόληση Ο πίνακας 2.2.1 και το αντίστοιχο διάγραμμα παρουσιάζουν την κατανομή των επιχειρήσεων του δείγματος, ανάλογα με την απασχόληση που διατηρούν. Πίνακας 2.2.1. Κατανομή Επιχειρήσεων Ειδών Διατροφής Βάσει Απασχόλησης (σε %) Άτομα Απασχόλησης 2002 2003 2004 1 14,1% 14,1% 18,2% 2 19,7% 21,1% 25,5% 3 21,1% 22,5% 18,2% 4 9,9% 12,7% 12,7% 5+ 25,4% 22,5% 20,0% ΔΓ-ΔΑ 2,8% 2,8% Δε λειτουργούσε 7,0% 4,2% 5,5% Πηγή: TNS - ICAP Από την ανάλυση του πίνακα, προκύπτει το συμπέρασμα ότι η μεγάλη πλειοψηφία των επιχειρήσεων που συμμετείχαν στην έρευνα αφορά στις πολύ μικρές επιχειρήσεις με αριθμό εργαζομένων μικρότερο από 5 άτομα. Συγκεκριμένα, οι επιχειρήσεις με απασχόληση μικρότερη των 5 ατόμων αποτελούν 75% περίπου των επιχειρήσεων το 2004. Αντίστοιχα οι επιχειρήσεις με προσωπικό από 5 άτομα και άνω αποτελούν το 20% του συνόλου. Στις επιμέρους κατηγορίες αριθμού εργαζομένων, η κατηγορία επιχειρήσεων με 2 άτομα προσωπικό κατέχει την πρώτη θέση, με ποσοστό 25,5% και 30
ακολουθείται από τις επιχειρήσεις που διατηρούν είτε 1 είτε 3 άτομα προσωπικό, με αντίστοιχο ποσοστό 18,2% για την κάθε κατηγορία. Από την εξέταση της διαχρονικής πορείας της απασχόλησης, προκύπτει συνεχής μείωση της μέσης απασχόλησης σε όλη τη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου. Συγκεκριμένα, το 2003, αναφέρεται μείωση του μεριδίου της κατηγορίας επιχειρήσεων με περισσότερα από 5 άτομα προσωπικό και αύξηση των υπόλοιπων κατηγοριών. Αντίστοιχα, το 2004 σημειώνεται μείωση στα ποσοστά των κατηγοριών επιχειρήσεων με περισσότερα από 3 άτομα προσωπικό, και αύξηση των κατηγοριών με 1-2 άτομα προσωπικό. Επισημαίνεται τέλος, ότι η μείωση του προσωπικού είναι περισσότερο έντονη στις παραγωγικές έναντι των εμπορικών επιχειρήσεων. 2.3. Επενδύσεις Στον πίνακα 2.3.1. παρουσιάζονται στοιχεία σχετικά με την πραγματοποίηση επενδύσεων από τις επιχειρήσεις της έρευνας. Πίνακας 2.3.1 Κατανομή Επιχειρήσεων Ειδών Διατροφής Βάσει Επενδύσεων (σε %) Ύψος Επένδυσης 2002 2003 2004 2005* 0 33,8% 38,0% 38,0% 50,9% 1-15000 22,5% 22,5% 22,5% 23,6% 15.001++ 19,7% 16,9% 19,7% 14,5% ΔΓ-ΔΑ 16,9% 18,3% 15,5% 10,9% Δεν λειτουργούσε 7,0% 4,2% 4,2% - Πηγή: TNS - ICAP Όπως προκύπτει από τα στοιχεία σημαντικό ποσοστό των επιχειρήσεων του κλάδου που συμμετείχαν στην έρευνα δήλωσε ότι δεν υλοποίησε επενδύσεις κατά το εξεταζόμενο διάστημα. Συγκεκριμένα ποσοστό μεταξύ 34-38% (1 στις 3 επιχειρήσεις) ανέφερε μηδενικό ύψος επενδύσεων, ενώ είναι χαρακτηριστική η αύξηση του ποσοστού αυτών των επιχειρήσεων το 2003-2004. Από την πλευρά της νομικής 31
μορφής, οι μη κεφαλαιουχικές επιχειρήσεις (ΟΕ, ΕΕ ατομικές) εμφάνισαν πολύ αυξημένο ποσοστό μη πραγματοποίησης επενδύσεων σε σχέση με το μέσο όρο. Αντίθετα, στις ΑΕ και ΕΠΕ δεν υπήρξε αναφορά μη επένδυσης, τόσο για το 2003 όσο και το 2004. Οι επιχειρήσεις που πραγματοποίησαν επένδυση μέχρι 15.000 αποτελούν ποσοστό 22,5% το οποίο είναι σταθερό σε όλη τη διάρκεια της περιόδου 2002-2004. Τέλος υψηλό είναι και το ποσοστό των επιχειρήσεων που δεν απάντησαν στη συγκεκριμένη ερώτηση επηρεάζοντας τη συνολική κατανομή των απαντήσεων. Αναφορικά με τις προβλέψεις για το 2005, σημειώνεται ιδιαίτερη αύξηση του μεριδίου των επιχειρήσεων που αναφέρουν ότι δε θα πραγματοποιήσουν επενδύσεις (51%), ενώ αντίθετα μείωση σημειώνεται στο ποσοστό που καταλαμβάνει η κατηγορία των επιχειρήσεων με επενδύσεις μεγαλύτερες των 15.000. Στον πίνακα 2.3.2 παρουσιάζονται τα ευρήματα της έρευνας σχετικά με τη μη πραγματοποίηση επενδύσεων μέσω του αναπτυξιακού νόμου και των προγραμμάτων της ΕΕ. Τη μεγαλύτερη συχνότητα αναφοράς συγκέντρωσε το πρόβλημα των γραφειοκρατικών διαδικασιών (50,7%) και ακολουθείται από την έλλειψη πληροφόρησης (40,8%) και την έλλειψη εξειδικευμένων συμβούλων (35,2%). Πίνακας 2.3.2 Ανασταλτικοί Παράγοντες για τη μη Πραγματοποίηση Επενδύσεων Παράγοντες Σύνολο 1 ο 2 ο 3 Ο Απουσία κινήτρων για επενδύσεις 21,1 4,2 8,5 4,2 Χαμηλά κίνητρα επενδύσεων 28,2 14,1 5,6 1,4 Έλλειψη πληροφόρησης 40,8 19,7 9,9 5,6 Έλλειψη εξειδικευμένων συμβούλων 35,2 9,9 11,3 8,5 Πολλές γραφειοκρατικές διαδικασίες 50,7 21,1 14,1 11,3 Δύσκολοι όροι και προϋποθέσεις 26,8 2,8 2,8 8,5 Απουσία διαφανών διαδικασιών αξιολόγησης 14,1 1,4 8,5 Υψηλό κόστος σύνταξης επιχειρηματικού σχεδίου 25,4 5,6 8,5 2,8 Δυσκολίες κάλυψης ίδιας συμμετοχής 19,7 1,4 5,6 4,2 Άλλο 8,5 7,0 1,4 Κανένα 1,4 1,4 1,4 1,4 Δε κατέταξε 11,3 11,3 31,0 43,7 Σύνολο 283,2 100 100 100 Πηγή: TNS- ICAP 32
Αντίστοιχα, ως πρώτος σημαντικότερος ανασταλτικός παράγοντας αναφέρονται οι γραφειοκρατικές διαδικασίες (από το 21,1% των επιχειρήσεων) και ακολουθεί η έλλειψη πληροφόρησης (από το 19,7%). Επιπλέον, 14% των επιχειρήσεων αναφέρει τα χαμηλά κίνητρα επενδύσεων. Οι ΑΕ/ΕΠΕ αναφέρουν με μεγαλύτερη συχνότητα το πρόβλημα της έλλειψης πληροφόρησης και την απουσία κινήτρων (15,4% συχνότητα αναφοράς), ενώ οι λοιπές τις πολλές γραφειοκρατικές διαδικασίες. Αντίστοιχα, οι εμπορικές επιχειρήσεις αξιολογούν ως σημαντικότερη την έλλειψη πληροφόρησης (22,2%) και το υψηλό κόστος σύνταξης επιχειρηματικού σχεδίου (14,8%). Οι πολλές γραφειοκρατικές διαδικασίες αναφέρονται και ως δεύτερος σημαντικότερος αρνητικός παράγοντας, από το 14,1% των επιχειρήσεων, ενώ η έλλειψη εξειδικευμένων συμβούλων από το 11,3%. Τέλος σημειώνεται ότι το 31% των επιχειρήσεων δεν αναφέρει δεύτερο αρνητικό παράγοντα, ποσοστό που είναι μεγαλύτερο στις ΑΕ και ΕΠΕ (53,8%). Διάγραμμα 2.4.1. Παράγοντες μη πραγματοποίησης Επενδύσεων Πολλές γραφειοκρατικές διαδικασίες Έλλειψη πληροφόρησης για τα ισχύοντα επενδυτικά κίνητρα Έλλειψη εξειδικευμένων συμβούλων για σύνταξη επιχειρηματικών σχεδίων για υποβολή πρότασης Χαμηλά Κίνητρα Επενδύσεων (χαμηλό ποσοστό επιχορήγησης) Δύσκολοι όροι και προϋποθέσεις συμμετοχής Υψηλό κόστος σύνταξης επιχειρηματικού σχεδίου Απουσία κινήτρων για επενδύσεις Δυσκολίες κάλυψης ίδιας συμμετοχής Απουσία διαφανών διαδικασιών αξιολόγησης Άλλο Kανένας 1 1 3 1 4 6 9 7 10 14 14 21 20 21 20 28 27 25 35 41 51 Σύνολο αναφορών 1ο πιο σημαντικό 33
3. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΙΔΩΝ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Στις επόμενες παραγράφους, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας σχετικά με τη λειτουργία των επιχειρήσεων. Συγκεκριμένα, παρουσιάζεται η χωροταξική κατανομή των προμηθευτών, τα κριτήρια επιλογής τους και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις, η γεωγραφική κατανομή των πωλήσεων και τα δίκτυα διανομής καθώς και τα μέσα προβολής των επιχειρήσεων. 3.1. Προμηθευτές Προέλευση Προμηθευτών Στον πίνακα 3.1.1. και στο σχετικό διάγραμμα παρουσιάζεται η χωροταξική κατανομή των προμηθειών των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον ευρύτερο κλάδο των τροφίμων. Πίνακας 3.1.1. Γεωγραφική Προέλευση Προμηθευτών 34 (σε %) Ποσοστό του συνόλου των Νομός Υπόλοιπη Εξωτερικό Προμηθευτών Σερρών Ελλάδα 0 19,7 16,9 91,5 1-25 18,3 18,3 5,6 25-50 12,6 21,0 2,8 50-75 16,9 8,4 0,0 75-99 15,5 18,2 0,0 100 16,9 16,9 0,0 Μέσος όρος 47,8 50,5 1,7 ΣΥΝΟΛΟ 100,0 100,0 100,0 Πηγή: TNS ICAP Όπως προκύπτει από τον πίνακα και το σχετικό διάγραμμα, οι επιχειρήσεις της έρευνας προμηθεύονται σχεδόν στο ίδιο ποσοστό τόσο από επιχειρήσεις του Νομού, όσο και από επιχειρήσεις της υπόλοιπης Ελλάδας. Συγκεκριμένα, σχεδόν η μία στις δύο επιχειρήσεις της έρευνας ανέφερε ότι η πλειοψηφία των προμηθειών (σε ποσοστό άνω του 50%) προέρχεται από επιχειρήσεις του Νομού. Επισημαίνεται ωστόσο ότι
19,7% των επιχειρήσεων ανέφερε μηδενικό ποσοστό προμηθειών από την περιοχή του Νομού Σερρών, ενώ αντίθετα το 16,9% των επιχειρήσεων του δείγματος ανέφεραν ότι το σύνολο των ετήσιων προμηθειών τους προέρχεται αποκλειστικά από το Νομό Σερρών. Διάγραμμα 3.3.1. Κατανομή Προμηθευτών Επιχειρήσεων Ειδών Διατροφής Υπόλοιπη Ελλάδα 50% Αλλες Χώρες 2% Νομό Σερρών 48% Από την άλλη πλευρά, ποσοστό 43,5% των επιχειρήσεων ειδών διατροφής που συμμετείχαν στην έρευνα ανέφερε ότι η πλειοψηφία των προμηθειών τους (σε ποσοστό άνω του 50%) προέρχεται από επιχειρήσεις που έχουν έδρα σε περιοχές από την Υπόλοιπη Ελλάδα, ενώ 17% των επιχειρήσεων ανέφερε ότι το σύνολο των προμηθειών τους προέρχεται από την υπόλοιπη Ελλάδα. Τέλος, οι αγορές από άλλες χώρες είναι σχεδόν αμελητέες, τόσο σε συχνότητα όσο και σε όγκο, αφού μόλις το 8,5% των επιχειρήσεων πραγματοποιεί προμήθειες από γειτονικές χώρες. Οι ΑΕ/ΕΠΕ παρουσιάζουν μικρότερη συχνότητα προμηθειών από τοπικούς προμηθευτές (38,5% των επιχειρήσεων ΑΕ και ΕΠΕ ανέφεραν μηδενικές προμήθειες από το Νομό Σερρών), όπως επίσης και οι εμπορικές επιχειρήσεις έναντι των 35