QUICK AND RELIABLE HYPER-INTENSIVE PRODUCTION OF ROTIFERS BRACHIONUS PLICATILIS WITH PHYTOPLANKTON FROM SOLAR PHOTO-BIOREACTOR. APPLICATIONS FOR MARINE FINFISH LARVICULTURE Sterioti A.*, Papapetrou M., Vera-Catalan T., Anastasiadis. P., Divanach P. Institute of Marine Biology of Crete (IMBC), P.O. Box 2214, GR 71003, Heraklion, Crete. e-mails: aspasia@imbc.gr, casper@imbc.gr, divanach@imbc.gr,imbc@imbc.gr Intensive classical (continous) cultures of rotifers Brachionus plicatilis with artificial food are frequently subject to non previsible abrupt and total mortalities, causes for grave problems of food management during fish larviculture. Cultures of rotifers (Kentouri et al. 1993, Bengoa-Ruigomez et al. 1995, Bengoa- Ruigomez et al. 1997) by bloom on phytoplankton do not suffer such problem and the quality of this food chain for larvae is generally excellent. But both the productivity (maximum concentration 60-150 rotifers/ml) and the time of production (9-12 days) may be a limiting factor for cost effectiveness of the technology in farms. The objective of this paper is to describe an innovative technology of B. plicatilis culture with pure microalgae (Chlorella minutissima) from solar photobioreactor which produces 800 l of culture with 600 rotifers/ml in less than 11 days, without any addition of artificial food. The mechanism and the conditions of production are discussed in relation to reliability, maximum production, minimum cost and duration of bloom. Modalities of multiplication of the final volume and densities by 2-4 in 2-3 days by co-feeding with artificial food are also discussed. Key words: rotifers, Brachionus plicatilis, Chlorella minutissima, solar photobioreactor, rotifers' hyperintensive production. ΓPHΓOPH KAI AΞIOΠIΣTH YΠEP-ENTATIKH ΠAPAΓΩΓH TPOXOZΩΩN BRACHIONUS PLICATILIS ME XPHΣH ΦYTOΠΛAΓKTOY AΠO HΛIAKO ΦΩTO-BIOANTI PAΣTHPA. EΦAPMOΓEΣ ΓIA NYMΦIKH EKTPOΦH ΘAΛAΣΣINΩN ΨAPIΩN Στεριώτη A., Παπαπέτρου M., Vera-Catalan T., Aναστασιάδης Π., Divanach P. Iνστιτούτο Θαλάσσιας Bιολογίας Kρήτης (I.ΘA.BI.K.), T.Θ. 2214, T.K. 71003, Hράκλειο, Kρήτη. e-mails: aspasia@imbc.gr, casper@imbc.gr, divanach@imbc.gr,imbc@imbc.gr Οι κλασσικές εντατικές (συνεχείς) καλλιέργειες τροχοζώων Brachionus plicatilis που χρησιµοποιούν ως θρεπτικό µέσο βιοµηχανική τροφή υφίστανται συχνά µη προβλέψιµες, βίαιες και ολικές θνησιµότητες. Oι θνησιµότητες αυτές, αλυσιδωτά προκαλούν σοβαρά προβλήµατα στην διαχείριση της θρέψης των ιχθυονυµφών. Kαλλιέργειες τροχοζώων (Kentouri et al. 1993, Bengoa-Ruigomez et al. 1995, Bengoa- Ruigomez et al. 1997) σε συνθήκες "άνθισης" φυτοπλαγκτού δεν υφίστανται τέτοιου είδους προβλήµατα ενώ η ποιότητα αυτής της τροφικής αλυσίδας θεωρείται άριστη για τις νύµφες. Όµως, τόσο η παραγωγή (µέγιστη συγκέντρωση 60-150 τροχόζωα/ml) όσο και ο χρόνος που απαιτείται (9-12 ηµέρες) µπορούν να αποτελέσουν περιοριστικό παράγοντα στην οικονοµική αποτελεσµατικότητα των µονάδων εκτροφής. Aντικείµενο της παρούσας εργασίας είναι να περιγράψει µια καινοτόµα τεχνολογία καλλιέργειας του B. plicatilis βασισµένη αποκλειστικά σε µικροφύκη (Chlorella minutissima), προερχόµενα από ηλιακό φωτοβιοαντιδραστήρα, η οποία παράγει 800 l καλλιέργειας, συγκέντρωσης 600 τροχοζώων/ml σε χρόνο µικρότερο των 11 ηµερών, χωρίς ουδεµία προσθήκη τεχνητής τροφής. O µηχανισµός και οι συνθήκες παραγωγής των τροχοζώων περιγράφονται και συζητιούνται σε σχέση µε την αξιοπιστία, την µέγιστη παραγωγή, το ελάχιστο κόστος και την διάρκεια της "άνθισης". Tέλος, συζητιούνται οι δυνατότητες πολλαπλασσιασµού του τελικού όγκου και των πυκνοτήτων 2-4 φορές σε 2-3 ηµέρες υπό συνθήκες συνδυασµένης θρέψης µε τεχνητή τροφή. Λέξεις κλειδιά: τροχόζωα, Brachionus plicatilis, Chlorella minutissima, ηλιακός φωτοβιοαντιδραστήρας, υπερ-εντατική παραγωγή τροχοζώων. 1
Eισαγωγή H επιτυχία της εντατικής νυµφικής εκτροφής των περισσότερων θαλασσινών ειδών ψαριών εξαρτάται αποκλειστικά από το τροχόζωο Brachionus plicatilis (B. plicatilis) δεδοµένου ότι αποτελεί την πρώτη κύρια ζωντανή τροφή των ψαριών κατά την ετερότροφη φάση της ζωής τους. Tόσο οι κλασσικές, εντατικές, συνεχείς µέθοδοι µαζικής παραγωγής του είδους που στηρίζονται στη τεχνητή τροφή (Lavens et al., 1995, Dhert et al. 2001), όσο και οι ηµι-συνεχείς µέθοδοι που στηρίζονται στον σακχαροµύκητα S. cerevisae παρουσιάζουν µια σειρά από µειονεκτήµατα (Dhert et al. 2001). H αστάθεια της παραγωγής του τροχοχώου (B. plicatilis), που οφείλεται σε µη ελεγχόµενους παράγοντες (Bengoa-Ruigomez et al., 1997), αποτελεί το σηµαντικότερο µειονέκτηµα µε καταστροφικές για τον ιχθυοκαλλιεργητή συνέπειες. Έχει αποδειχθεί ότι, η εφαρµογή της τεχνολογίας του "Bloom", δηλαδή καλλιέργεια τροχοζώων παρουσία φυτοπλαγκτού και συγκοµιδή τους την στιγµή της ολικής κατανάλωσης του φυτοπλαγκτού, θα µπορούσε να λύσει τέτοιου είδους προβλήµατα (Kentouri et al. 1993, Bengoa- Ruigomez et al., 1995). Όµως τόσο η παραγωγή (µέγιστη συγκέντρωση 60-150 τροχόζωα/ml) όσο και ο χρόνος που απαιτείται (9-12 ηµέρες) για την επίτευξη της µέγιστης συγκέντρωσης µπορούν να αποτελέσουν περιοριστικoύς παράγοντες. H ανάπτυξη νέων τεχνολογιών όπως αυτής της παραγωγής φυτοπλαγκτού σε ηλιακούς φωτοβιοαντιδραστήρες (Bengoa-Ruigomez et al., 1999, Xατζηαθανασίου κ.συν. 2001), η οποία συνδυάζει την υπερεντατική παραγωγή (πυκνότητα κυττάρων δεκαπλάσια αυτής που επιτυγχάνεται µε τις κλασσικές µεθόδους) του χλωροφύκους Chlorella minutissima (C. minutissima) και την σηµαντική µείωση του κόστους παραγωγής του, φέρει στο προσκήνιο νέα δεδοµένα για την γρήγορη και µαζική παραγωγή τροχοζώων (B. plicatilis) υψηλής ποιότητας. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να περιγράψει µια µέθοδο παραγωγής (τύπου "Bloom") τροχοζώων B. plicatilis βασισµένη αποκλειστικά σε µικροφύκη (C. minutissima) προερχόµενα από έναν κλειστού τύπου ηλιακό φωτοβιοαντιδραστήρα στην Kρήτη (Aνατολική Mεσόγειος) κατά την εαρινή περίοδο του έτους. Πιο συγκεκριµένα µελετήθηκε ο ρόλος της συγκέντρωσης του φυτοπλαγκτού στην ανάπτυξη των τροχοζώων κατά την χρήση της µεθόδου. Yλικά και Mέθοδοι Πραγµατοποιήθηκαν δύο πειράµατα καλλιέργειας τροχοζώων B. plicatilis σε πολυεστερικές ηµιδιαφανείς κυλινδροκωνικές δεξαµενές χωρητικότητας 800 λίτρων, σε φυσικές συνθήκες κατά την εαρινή εποχή του έτους. H καλλιέργεια των τροχοζώων διακρίνεται σε δύο φάσεις: α) την φάση της σταδιακής αύξησης του όγκου της καλλιέργειας έως την πλήρωση του όγκου της δεξαµενής και β) την σύντοµη φάση (2ήµερης διάρκειας) της διατήρησης του σταθερού όγκου. H θρέψη των τροχοζώων κατά την πρώτη φάση, στηρίχτηκε αποκλειστικά και µόνο στο φυτοπλαγκτονικό είδος C. minutissima προερχόµενο από ηλιακό φωτοβιοαντιδραστήρα (µε την µέθοδο που περιγράφεται παρακάτω) ενώ κατά την δεύτερη φάση, αποτελούνταν από έναν συνδυασµό φυτοπλαγκτού και τεχνητής τροφής (Culture Selco, INVE HELLAS A.E.). H αρχική συγκέντρωση της καλλιέργειας τροχοζώων ήταν 15 και 20 άτοµα/ml, η αρχική συγκέντρωση του φυτολπαγκτού ήταν 30x10 6 και 60x10 6 κύτταρα/ml ενώ ο αρχικός όγκος 500 και 250 λίτρα για την κάθε καλλιέργεια αντίστοιχα. Kατά την έναρξη της καλλιέργειας, προκειµένου να επιτευχθεί η προαναφερθείσα συγκέντρωση κυττάρων, απαιτήθηκε η αραίωση του φυτοπλαγκτού (50 λίτρα) που προήλθε από τον φωτοβιοαντιδραστήρα λόγω της υψηλής του συγκέντρωσης (242x10 6 κύτταρα/ml). 2
Για την αραίωση αυτή χρησιµοποιήθηκε νερό αλατότητας 25 (µίξη νερού γεώτρησης µε γλυκό νερό) το οποίο πριν από την χρήση του αποστειρώθηκε µε χλωρίνη (0.02 ml/l για 12h) και εξουδετερώθηκε µε κανονικό διάλυµα θειοθειικού νατρίου (Nα 2 S 2 O 3.5H 2 O) (1.4 ml διαλύµατος/ml χλωρίου για 5h) παρουσία δυνατού αερισµού. Kαθηµερινά σε κάθε καλλιέργεια προστίθετο όγκος φυτοπλαγκτού κατά τρόπο ώστε να διατηρείται σταθερή η συγκέντρωση των 30±10x10 6 και 60±10x10 6 κυττάρων/ml αντίστοιχα. Kατά την φάση της διατήρησης του όγκου της καλλιέργειας σε σταθερά επίπεδα (δεύτερη φάση), χορηγείτο η ποσότητα των 0.3 g Culture Selco/10 6 τρoχοζώα σε 3 γεύµατα ηµερησίως. Kαθηµερινά καταγράφονταν οι φυσικοχηµικές και οι βιοτικές παράµετροι της καλλιέργειας. Πιο συγκεκριµένα, οι φυσικοχηµικές παράµετροι που µετρώνταν ήταν η θερµοκρασία ( C), το ph και το διαλυµµένο οξυγόνο (mg/l). Eπιπλέον αυτών, κάθε 2-3 ηµέρες καταγράφονταν τα επίπεδα αµµωνίας στο µέσο καλλιέργειας. H συγκέντρωση των τροχοζώων καθώς και ο αριθµός των αυγών που έφεραν, µετρώνταν σε υποδείγµατα του ενός ml από δείγµα της κάθε καλλιέργειας. H περίσσεια των κυττάρων φυτοπλαγκτού (κύτταρα/ml) µετρώνταν µε την βοήθεια ειδικής πλάκας µέτρησης (malassez) σε οπτικό µικροσκόπιο σε απ'ευθείας δείγµα (χωρίς αραίωση) που λαµβάνονταν από την καλλιέργεια πριν από κάθε χειρισµό. Tέλος υπολογίζονταν ο όγκος φυτοπλαγκτού που έπρεπε να προστεθεί στην καλλιέργεια ώστε να διατηρηθεί η συγκέντρωση των 30±10x10 6 και 60±10x10 6 κύτταρων/ml. O έλεγχος της εξέλιξης της καλλιέργειας των τροχοζώων γινόταν µε κριτήρια, τον χρόνο που απαιτείται για να φτάσει τη µέγιστη συγκέντρωση (άτοµα/ml), τα επίπεδα της µέγιστης συγκέντρωσης, την διάρκεια της φάσης "plateau", και τον ηµερήσιο ρυθµό ανάπτυξης. Παραγωγή του φύκους C. minutissima σε ηλιακό φωτοβιοαντιδραστήρα Tο µικροφύκος που χρησιµοποιήθηκε για την θρέψη των τροχοζώων ήταν το ενδηµικό της Kρήτης θαλασσινό είδος C. minutissima. Tο χλωροφύκος αυτό καλλιεργήθηκε σε κάθετο φωτοβιοαντιδραστήρα κλειστού τύπου χωρητικότητας 1200 λίτρων (400 λίτρα φωτόφασης) χρησιµοποιώντας ως πηγή ενέργειας τον ήλιο. O φωτοαντιδραστήρας αποτελείτο από 9 διπλούς διαφανείς σωλήνες, διαµέτρου 110 mm και ύψους 2.5 µ. περίπου. H καλλιέργεια πραγµατοποιήθηκε σε νερό αλατότητας 25 (µίξη νερού γεώτρησης και γλυκού νερού) το οποίο πριν την χρήση του αποστειρώθηκε µε χλωρίνη (0.02 ml/l για 12h) και εξουδετερώθηκε µε κανονικό διάλυµα θειοθειικού νατρίου (Nα 2 S 2 O 3.5H 2 O) (1.4 ml διαλύµατος/ml χλωρίου για 5h) παρουσία δυνατού αερισµού. Tο θρεπτικό µέσο που χρησιµοποιήθηκε για την ανάπτυξη της καλλιέργειας ήταν το New F Media Algal Salt Type II (M &M Suppliers) σε αναλογία 0.25g/l. H καταγραφή των βασικών παραµέτρων (θερµοκρασίας, ph) γίνονταν µέσω ηλεκτρονικών οργάνων αυτόµατα καθόλη την διάρκεια του 24ώρου καθώς επίσης αυτόµατα γίνονταν και η προσθήκη CO 2 διατηρώντας την τιµή του ph σε σταθερά επίπεδα (7.2±0.6). H παρακολούθηση της καλλιέργειας γίνονταν µε καθηµερινή µέτρηση του αριθµού των κυττάρων σε οπτικό µικροσκόπιο (OLYMPUS), µε ειδική πλάκα µέτρησης (malassez) µετά από αραίωση (1:9) (λόγω των υψηλών συγκεντρώσεων που επιτυγχάνονται µε την παρούσα µέθοδο) ώστε στην συνέχεια να υπολογιστεί ο όγκος (σε λίτρα) που θα χρησιµοποιούνταν για την θρέψη των τροχοζώων. Tα επίπεδα αµµωνίας της καλλιέργειας καταγράφονταν κάθε 2-3 ηµέρες. 3
Aποτελέσµατα Tα δύο πειράµατα καλλιέργειας τροχοζώων διήρκησαν 9 και 16 ηµέρες αντίστοιχα. Tα αποτελέσµατα παρουσιάζονται στην Eικόνα 1. H θερµοκρασία του µέσου καλλιέργειας, καθόλη την διάρκεια του 24ώρου, κυµάνθηκε µεταξύ 14.9 και 26.0 C µε την χαµηλότερη τιµή να σηµειώνεται την νυχτερινή περίοδο της ηµέρας και την υψηλότερη τιµή αργά το απόγευµα. H µέση θερµοκρασία το πρωί (πριν από κάθε χειρισµό/ επέµβαση) ήταν 19.8±2.4 C µε ακραίες τιµές 15.9 και 23.4 C. H µέση τιµή του ph ήταν 8.0±0.2 µε ακραίες τιµές 7.7 και 8.3. H µέση τιµή του οξυγόνου ήταν 6.7±1.9 mg/l µε ακραίες τιµές 3.6 και 8.8 mg/l, όπου η χαµηλότερη τιµή σηµειώθηκε στην περίοδο χορήγησης της τεχνητής τροφής για την θρέψη των τροχοζώων ενώ η υψηλότερη τιµή σηµειώθηκε τις πρώτες ηµέρες της καλλιέργειας που χαρακτηρίζονταν από χαµηλή συγκέντρωση τροχοζώων και υψηλή συγκέντρωση φυτοπλαγκτού. H µέγιστη τιµή αµµωνίας που καταγράφηκε ήταν 1.4 mg/l (την 14η ηµέρα) και συµπίπτει µε τον µέγιστο όγκο φυτοπλαγκτού που προστέθηκε στην καλλιέργεια ενώ δεν θεωρείται ότι αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την καλλιέργεια (Suantika et al. 2000). H πλήρωση του όγκου των 800 λίτρων (φάση 1) επιτεύχθει στις 6 και 15 ηµέρες για την κάθε καλλιέργεια και η µέγιστη συγκέντρωση των τροχοζώων που καταγράφηκε ήταν 170 (7η ηµέρα) και 603 άτοµα/ml (12η ηµέρα) αντίστοιχα. Στο πρώτο πείραµα παρατηρήθηκε µια σταδιακή προοδευτική αύξηση της συγκέντρωσης των τροχοζώων καθόλη την διάρκεια της καλλιέργειας (φάση 1 και 2). Αντίθετα, στο δεύτερο πείραµα διακρίνονται 3 ευκρινείς φάσεις. Aρχικά παρατηρήθηκε µια υστέρηση της ανάπτυξης των τροχοζώων, διάρκειας 5 ηµερών, ακολούθησε µια έντονη "άνθηση" τους ("Bloom") από την 6η έως την 13η ηµέρα (αύξηση της συγκέντρωσης από 143 έως 601 άτοµα/ml) την οποία διαδέχτηκε η φάση της µείωσης της συγκέντρωσης των τροχοζώων. H µείωση της συγκέντρωσης των κυττάρων φυτοπλαγκτού ήταν σταθερή στην πρώτη καλλιέργεια, για το διάστηµα των 4 πρώτων ηµερών όπου παρατηρήθηκε χαµηλή συγκέντρωση τροχοζώων ενώ µετά το διάστηµα αυτό εντάθηκε µε την αύξηση της πυκνότητας των τροχοζώων. Aντίστοιχα, ο όγκος φυτοπλαγκτού που προστέθηκε στην δεξαµενή για τις 4 πρώτες ηµέρες ήταν σταθερός ενώ στην συνέχεια αυξήθηκε προοδευτικά. Aντίθετα, στην δεύτερη καλλιέργεια κατά το διάστηµα των 4 πρώτων ηµερών δεν παρατηρήθηκε µείωση της συγκέντρωσης των κυττάτων φυτοπλαγκτού. Ως εκ'τούτου δεν έγινε προσθήκη φυτοπλαγτού. Στο διάστηµα που ακολούθησε, ο όγκος φυτοπλαγκτού που προστίθονταν ήταν αντιστρόφως ανάλογος της µείωσης των κυττάρων στην καλλιέργεια των τροχοζώων και αυξάνονταν προοδευτικά. Â Ú Ì 1 Â Ú Ì 2 TÚÔ ¼Ýˆ 1/ml Î Ù.1(10^5)/ml TÚÔ ¼Ýˆ 2/ml Î Ù.2 (10^5)/ml 400 300 200 100 800 600 400 200 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 XÚ¼ÓÔ (ËÌ Ú ) 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 XÚ¼ÓÔ (ËÌ Ú ) Eικόνα 1. Eξέλιξη της συγκέντρωσης του τροχοζώου B. plicatilis και του φυτοπλαγκτονικού είδους C. minutissima στον χρόνο για την κάθε καλλιέργεια (πείραµα 1, πείραµα 2). 4
Συζήτηση Eίναι γενικά αποδεκτό ότι το φυτοπλαγκτόν αποτελεί άριστη τροφή για την παραγωγή των τροχοζώων λόγω των ιδιοτήτων που παρουσιάζει. H αύξηση της παραγωγής αυγών, η οποία µεταφράζεται σε αύξηση του ρυθµού αναπαραγωγής και κατ επέκταση ανάπτυξη της καλλιέργειας συνδέεται άµεσα µε την αφθονία τροφής ενώ η βακτηριοστατική του δράση παίζει σηµαντικό ρυθµιστικό ρόλο σε µια καλλιέργεια (Pourriot 1990, Schmid-Araya 1992, Lavens et al. 1995). H µέθοδος του "Bloom" θεωρείται άριστη για την παραγωγή τροχοζώων υψηλής ποιότητας, δεδοµένου ότι η ανάπτυξή τους στηρίζεται αποκλειστικά σε φυτοπλαγκτόν. Στην αρχή της εφαρµογής της µεθόδου, η τελική συγκέντρωση των τροχοζώων που επιτυγχάνονταν δεν ξεπερνούσε τα 60 άτοµα/ml. H παραγωγή αυξήθηκε στα 140 άτοµα/ml µε την προσθήκη CO2 στην καλλιέργεια. Tα αποτέλεσµατα της µεθόδου βελτιώθηκαν σηµαντικά όταν χρησιµοποιήθηκε γλυκόζη, οξικό νάτριο και γλυκερόλη σε πειράµατα µικρής κλίµακας (όγκου 2 λίτρων). Όµως δεν επετεύχθη το ίδιο αποτέλεσµα όταν η µέθοδος εφαρµόστηκε σε µεγάλους όγκους (700 λίτρα). Tέλος η συγκέντρωση των τροχοζώων αυξήθηκε στα 200 άτοµα/ml, σε χρονικό διάστηµα 10 ηµερών, όταν προστέθηκε µεθανόλη σε µεγάλους όγκους (700 λίτρα) κάτω από συνθήκες δυνατού φωτισµού (Bengoa-Ruigomez, 2000). Aπό τα αποτέσµατα της παρούσας εργασίας προκύπτει ότι η παρουσία φυτοπλαγκτού µικρότερης συγκέντρωσης (30x10 6 κύτταρα/ml) δίνει τα καλύτερα αποτελέσµατα ανάπτυξης της καλλιέργειας τροχοζώων τις πρώτες ηµέρες αλλά αποτελεί περιοριστικό παράγοντα για την περαιτέρω ανάπτυξη της όταν τα τροχόζωα υπερβαίνουν τη συγκέντρωση των 30-50 ατόµων/ml. Aντίθετα, η µεγαλύτερη συγκέντρωση φυτοπλαγκτού (60x10 6 κύτταρα /ml) φαίνεται να αποτελεί πρόβληµα κατά το διάστηµα των πρώτων ηµερών της καλλιέργειας όταν όµως αυτή η φάση της υστέρησης ξεπερνιέται, η καλλιέργεια µπορεί να φτάσει συγκεντρώσεις αρκετά υψηλές (600 άτοµα/ml) σε µικρό σχετικά χρονικό διάστηµα (11 ηµέρες). Ένας συνδυασµός των δύο συγκεντρώσεων, διατήρηση χαµηλών επιπέδων φυτοπλαγκτού κατά το πρώτο διάστηµα (4 ηµερών) και υψηλότερων στην συνέχεια πιθανότατα να έδινε ακόµη καλύτερα αποτελέσµατα δεδοµένου ότι θα υπήρχε σταθερή ανάπτυξη της καλλιέργειας (χωρίς την φάση υστέρησης). Eπίσης, αύξηση της συγκέντρωσης του φυτοπλαγκτού σε υψηλότερα επίπεδα (πάνω από 60x10 6 κύτταρα/ml) όταν η συγκέντρωση των τροχοζώων φτάνει τα 600 άτοµα/ml πιθανότατα να οδηγούσε σε περαιτέρω ανάπτυξη της καλλιέργειας. Συµπερασµατικά, µε τα αποτελέσµατα της παρούσας εργασίας φαίνεται να αµβλύνονται σηµαντικά τα όρια της φέρουσας ικανότητας των συστηµάτων καλλιέργειας του είδους B. plicatilis, κάτι που λειτουργούσε ανασταλτικά στην παραγωγή των τροχοζώων µε την κλασσική µέθοδο του "Bloom", που θεωρείται από τις πλέον ενδεδειγµένες για παραγωγή τροχοζώων υψηλής ποιότητας. Bιβλιογραφία Bengoa-Ruigomez, M.V. (2000) Condiciones de regulacion de la cadena alimenticia bi-elemental Chloralla minutissima/ Brachionus plicatilis para la produccion en masa se su segundo eslabon (Rotifero). Thesis: 230 p. 5
Bengoa-Ruigomez, M.V., Sanmartin, M., Hatziathanasiou, A., Divanach, P., Kentouri, M. (1995) On the use of bloom strategy in large phytoplankton culture for initiation of rapid mass production of Brachionus plicatilis (Muller). Proceedings of 5 National Congress on Aquaculture. Spain, Sant Carles de la Rapita, May 10-13 1995. F. Castello Orvay & A. Caldereri Reig (Eds):109-113. Bengoa-Ruigomez, M.V., Divanach, P., Xατζηαθανασίου, A., Kεντούρη, M. (1997) Eποχιακές µεταβολές στην παραγωγή του τροχοζώου σε ηµισυνεχείς καλλιέργειες στην Kρήτη. Aλιευτικά Nέα, Iούλιος-Aύγουστος 1997:89-95. Bengoa-Ruigomez, M.V., Anastasiadis, P., Sterioti, A., Carrillo, J., Kotsabasis, K., Divanach, P. (1999) Preliminary study of Chlorella minutissima production in Crete during summer using a solar photobioreactor. Proceedings of 7 National Congress on Aquaculture. Spain, Las Palmas de Gran Canaria, May 21-23 1999. Serie Monografias del ICCM No 4, 2001. H. Fernndes-Palacios Barber & M. Izquierdo Lopez (Eds):16-23. Dhert, P., Rombaut, G, Suantika, G, & Sorgeloos, P. (2001) Advancement of rotifers and manipulation techniques in Europe. Aquaculture, 200 :129-146. Kentouri M., Divanach P., Hatziathanasiou A., & Bengoa Ruigomez V. (1993) Improved technology for reliable, rapid and high density production of the rotifer, Branchionus plicatilis. 4o Πανελλήνιο Συµπόσιο Ωκεανογραφίας και Aλιείας, Pόδος 26-29 Aπριλίου 1993: 418-421. Lavens, P., Sorgeloos, P., Dhert, P. & Devresse, B. (1995) Larval foods. In: BROMAGE, N.R. and ROBERTS, R.R. (Eds), Broodstock Management and Egg and Larval Quality. Blackwell Science Ltd, Oxford: 373-397. Pourriot, R. (1990). Rotifers - biology. In: Aquaculture, G. Barnabé (ed.), Vol I, Chapter 5: 213-231. Ellis Horwood/ Lavoisier. Schmid-Araya, J.M., 1992. The biochemical composition and calorific content of a rotifer and its algal food: comparison of a two stage chemostat and batch culture. Oecologia (Berlin), 92: 327-338. Suantika, G., Dhetr, P., Nurhudah, M. & Sorgeloos, P. (2000) Hight-density production of the rotifer Brachionus plicatilis in a recirculation system: consideration of water quality, zootechnical and nutritional aspects. Aquacultural Engineering, 21 :201-214. Xατζηαθανασίου, A., Divanach, P., Kοτζαµπάσης, K., Aναστασιάδης, Π., Kεντούρη, M. (1999) Aποδοτικότητα ενός σωληνωτού ηλιακού φωτοβιοαντιδραστήρα για την υπερεντατική µαζική καλλιέργεια του χλωροφύκους Chlorella minutissima στην Kρήτη. 10ο Πανελλήνιο Συνέδριο Iχθυολόγων, Xανιά 18-20 Oκτωβρίου 2001:137-140. 6