ΕΠΑ 488: Σύγχρονες Εκπαιδευτικές Διαστάσεις της Βιολογίας

ΕΠΑ 488: Σύγχρονες Εκπαιδευτικές Διαστάσεις της Βιολογίας Αναδόμηση Σχεδίου Μαθήματος Πρώτα Βήματα στην Επιστήμη Δημοτικής Εκπαίδευσης «Παρατηρώ το Άνθος» Μαρία Φωτίου Άνθη Χριστοδούλου Μαρία Χριστοδούλου

2 Ενότητα 8: Παρατηρώ το Άνθος Γ τάξη Δημοτικού Σκοπός Ενότητας: Τα παιδιά να γνωρίσουν τα κύρια μέρη του άνθους και να κατανοήσουν ότι είναι το όργανο αναπαραγωγής των περισσότερων φυτών. Χρόνος: 2 X 80 λεπτά Μάθημα 1: Παρατηρώ το Άνθος Μάθημα 2: Επικονίαση Γονιμοποίηση (Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

3

4 Τι είναι το ΑΝΘΟΣ; Το ίδιο το φυτό που έχει άνθη. Το μέρος του φυτού που περιλαμβάνει τα αναπαραγωγικά όργανα, τα πέταλα και τα σέπαλα και στο οποίο αναπτύσσεται μετά τη γονιμοποίηση ο καρπός. (Μπαμπινιώτης, 2008)

5 κάλυκας Τα μέρη του άνθους

6 Τα μέρη του Άνθους Μίσχος (κοτσάνι): είναι το λεπτό μέρος που ενώνει το φύλλο ή το άνθος με το κυρίως σώμα του φυτού. Ποδίσκος ή κάλυκας: το μέρος που συνδέει το άνθος με το βλαστό. Ρόλος του είναι να συγκρατεί το άνθος. Ανθοδόχη: το μέρος από το οποίο εκφύονται τα υπόλοιπα μέρη του άνθους. Είναι η συνέχεια του ποδίσκου. Σέπαλα: πράσινα φύλλα που προστατεύουν τα υπόλοιπα μέρη του άνθους όταν είναι κλειστό. (Υπ. Παιδείας Κύπρου -Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

7 Τα μέρη του Άνθους Πέταλα: τα χρωματιστά φύλλα που προσελκύουν τα έντομα. Χωριστοπέταλα φυτά (τα πέταλα βγαίνουν ένα - ένα χωριστά από τον κάλυκα ) Απέταλα Φυτά (τα άνθη χωρίς καθόλου στεφάνη) Συμπέταλα Φυτά (τα πέταλα είναι ενωμένα στη βάση τους σαν χωνάκια) (Υπ. Παιδείας Κύπρου -Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

8 Τα μέρη του Άνθους Στήμονες: τα αρσενικά γεννητικά όργανα του άνθους τα οποία περιλαμβάνουν το νήμα, τους ανθήρες και τη γύρη. Νήμα: είναι το κάτω μακρόστενο μέρος του στήμονα. Ανθήρες: μοιάζουν με μικρά σακουλάκια, βρίσκονται στο άνω άκρο των στημόνων και περιέχουν τη γύρη. Γύρη: αρσενικά γεννητικά κύτταρα και βρίσκονται μέσα στους ανθήρες. (Υπ. Παιδείας Κύπρου -Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

9 Τα μέρη του Άνθους Ύπερος: Το θηλυκό γεννητικό όργανο. Έχει σχήμα στάμνας και αποτελείται από το στίγμα, το στύλο και την ωοθήκη. Στίγμα: Παράγει συνήθως κολλώδεις ουσίες ή καλύπτεται με τρίχες. Στη μέση του στίγματος υπάρχει ένα μικρό άνοιγμα. Στύλος: Είναι το μακρόστενο μέρος του ύπερου, το οποίο ενώνει το στίγμα και την ωοθήκη. Ωάρια: Είναι τα θηλυκά γεννητικά κύτταρα και βρίσκονται μέσα στην ωοθήκη. (Υπ. Παιδείας Κύπρου -Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

10 Τέλεια και Ατελή Άνθη Τέλεια Άνθη: ονομάζονται τα άνθη που έχουν και στήμονες και ύπερο, δηλαδή αρσενικά και θηλυκά όργανα (αμυγδαλιά, κερασιά, φασολιά, μηλιά, λεμονιά, ελιά). Ατελή Άνθη: ονομάζονται τα άνθη που έχουν είτε μόνο στήμονες (αρσενικά όργανα) είτε μόνο ύπερο (θηλυκά όργανα). Αυτά μπορεί να βρίσκονται στο ίδιο (καρυδιά), ή σε διαφορετικό φυτό. (Υπ. Παιδείας Κύπρου -Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

11 Ρόλος του Άνθους Το άνθος μετά την επικονίαση και κατ επέκταση τη γονιμοποίηση των ωαρίων του, μετασχηματίζεται σε καρπό. (Υπ. Παιδείας Κύπρου -Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

12 Χαρακτηριστικά Άνθους Μυρωδιά Γιατί τα άνθη έχουν «ωραία» και «άσχημη» μυρωδιά; Τα φυτά μυρίζουν για να προσελκύσουν τα έντομα προς όφελος των ίδιων των φυτών, αλλά επίσης και των εντόμων!! Μία μυρωδιά που μπορεί να φανεί απωθητική σε εμάς, μπορεί όμως να αποτελέσει πόλο έλξης για ένα συγκεκριμένο είδος εντόμων. http://coolweb.gr/louloudia-myrizoun-omorfa/

Hydnora Africana 13 Ενδημικό φυτό της νοτίου Αφρικής. Το φυτό φυτρώνει υπόγεια, εκτός από ένα σαρκώδες λουλούδι που αναπτύσσεται πάνω στην επιφάνεια του εδάφους. Αναδύει μια μυρωδιά περιττωμάτων για να προσελκύσει σκαθάρια που τρέφονται με περιττώματα ή ψοφίμια. Το λουλούδι λειτουργεί σαν παγίδα για μικρό χρονικό διάστημα, κρατώντας φυλακισμένα τα σκαθάρια που έχουν μπει και τα απελευθερώνει όταν το λουλούδι ανοίξει εντελώς http://www.dinfo.gr/?p=13842

Amorphophallus Titanum «Το λουλούδι των πτωμάτων» Είναι το επιστημονικό όνομα του φυτού και σημαίνει άμορφος φαλλός. Πρόκειται για το θεαματικότερο λουλούδι στον κόσμο το οποίο μπορεί στο φυσικό του περιβάλλον να φτάσει τα 3,5 μέτρα ύψος! Ο βλαστός με το φύλλωμα από ένα ενήλικο φυτό μπορούν να φτάσουν τα 6 μέτρα ύψος και τα 4,5 μέτρα διάμετρο. 14 http://www.typos.com.cy/nqcon tent.cfm?a_id=162492 http://www.dinfo.gr/?p=13842

Χαρακτηριστικά του Άνθους Χρώμα Η ποικιλία χρωμάτων που έχουν τα άνθη προσελκύει ή απωθεί τα διάφορα έντομα. 15

Χαρακτηριστικά του Άνθους Μέγεθος Rafflesia Αrnoldii Φυτρώνει στη νοτιοανατολική Ασία, έχει το μεγαλύτερο άνθος στον κόσμο. Η διάμετρός του μπορεί να φτάσει το ένα μέτρο και το βάρος του τα 11 κιλά. 16 Το Rafflesia arnoldii παρασιτεί στις ρίζες άλλων φυτών και το ίδιο δεν διαθέτει ρίζες, φύλλα ή μίσχο. (http://www.dinfo.gr/?p=13842

17 Χαρακτηριστικά του Άνθους Σχήμα Αριθμός των σέπαλων Αριθμός των πετάλων Υφή πετάλων Αριθμός των στημόνων Αριθμός των στύλων (ύπερος) Αριθμός των ωαρίων στην ωοθήκη Εποχή και τόπος που ευδοκιμούν Χρόνος ζωής (διαφέρει) (Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

18 Χρήση ανθών Χρωματισμός αντικειμένων, παραγωγή μελάνης.

19 Χρήση ανθών Διακόσμηση

20 Χρήση ανθών Συμβολικό χαρακτήρα (Ανθεστήρια, Γιορτές)

Ωφέλεια από τα Άνθη Άνθος Θεραπεία Η χρήση τους για θεραπευτικούς λόγους (βότανα) Βιολέτα Κάππαρη Λεβάντα Παπαρούνα Τριανταφυλλιά Χαμομήλι 21 Βήχας, κρυολόγημα και άλλες παθήσεις αναπνευστικού Καταπραϋντικά του στομάχου Θεραπευτικές ιδιότητες για εγκαύματα, ουλές. Το έλαιο από τα άνθη της είναι χαλαρωτικό Αντιβηχικό σιρόπι. Τα άνθη της είναι αναλγητικά και ηρεμιστικά Το αιθέριο έλαιό της (ροδέλαιο), χρησιμοποιείται στην αρωματοθεραπεία και ως βελτιωτικό της γεύσης μερικών φαρμάκων Πονοκέφαλοι, μυϊκοί πόνοι, αρθριτικά, ρευματισμοί και άλλα (Λουκάς και Συνεργάτες, 2003)

22 Δηλητηριώδη Άνθη Κύπρου Πικροδάφνη Τα μέρη του είναι δηλητηριώδη εάν καταποθούν. Έχουν γίνει αναφορές για δηλητηριάσεις ή θανάτους από λήψη πικροδάφνης π.χ. τσάι. Μπορεί να προκαλέσει αναπνευστική παράλυση και καρδιακό επεισόδιο. Ακόμα και οι αναθυμιάσεις από το κάψιμο της πικροδάφνης είναι επικίνδυνες γι' αυτό τα κλαδιά της δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιούνται σαν καυσόξυλα. (http://www.valentine.gr/linkofthemonth_gr-june2004.php)

23 Δηλητηριώδη Άνθη Κύπρου Γιατρός Πολύ τοξικό. Φύεται σε χερσότοπους και κατά μήκος δρόμων σε όλο το νησί αλλά και σε κήπους, κάποτε ως ζιζάνιο. Υπουργείο Γεωργίας Φυσικών Πόρων Και Περιβάλλοντος Τμήμα Δασών, ΧΧ

24 Δηλητηριώδη Άνθη Κύπρου Θηβέτια Πολύ τοξικό. Έχει φυτευτεί πολύ σε πολλές περιοχές του νησιού σε χαμηλά υψόμετρα. Υπουργείο Γεωργίας Φυσικών Πόρων Και Περιβάλλοντος Τμήμα Δασών, ΧΧ

25 Εδώδιμα άνθη Άνθη κολοκυθιάς Κουνουπίδι Ανθόνερο Μπρόκολο Λαψάνα (μπουμπούκι) Ιβίσκος (χυμός) Τριαντάφυλλο (γλυκό)

Παρουσίαση και Κριτική Ενότητας «Παρατηρώ το Άνθος»

Μάθημα 1: Παρατηρώ το Στόχοι μαθήματος: Να κάνει παρατηρήσεις για τα άνθη που αφορούν το χρώμα, το μέγεθος, το σχήμα και τη μυρωδιά τους. Να εξετάσει ένα τέλειο άνθος και να αναγνωρίζει τα κύρια μέρη του. 27 Άνθος Κριτική στους στόχους Ελλιπής ο 1 ος στόχος. Είναι σημαντικό να αναρωτηθούν οι μαθητές για το ρόλο των χαρακτηριστικών που έχουν τα άνθη και πιο ειδικά στο πως αυτά συμβάλλουν για την επιβίωση των λουλουδιών (π.χ. η μυρωδιά προσελκύει ή απωθεί τα έντομα). Ο 2 ος στόχος δεν αναφέρει το ρόλο που έχουν τα κύρια μέρη του άνθους. (Υπ. Παιδείας Κύπρου -Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

Δραστηριότητες Σχολικού Βιβλίου - Αφόρμηση: 1.Τα παιδιά σε ομάδες παρατηρούν τα άνθη που έχουν μπροστά τους χρησιμοποιώντας τις αισθήσεις τους. Προσπαθούν να βρουν τα χαρακτηριστικά τα οποία κάνουν τα άνθη να διαφέρουν. 2.Ο εκπαιδευτικός διατυπώνει την ερώτηση: - Γιατί τα άνθη έχουν όμορφα χρώματα και μυρίζουν τόσο ωραία; - Τα παιδιά απαντούν στην ερώτηση αλλά ο εκπαιδευτικός δεν σχολιάζει. Τους λέει ότι θα κάνουν πολλές παρατηρήσεις για τα άνθη, οι οποίες θα τους βοηθήσουν να βρουν την σωστή απάντηση. 28 (Υπ. Παιδείας Κύπρου -Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

Αφόρμηση - Πλεονεκτήματα: 1. Οι μαθητές καλούνται να διατυπώσουν «υποθέσεις», βάσει των εμπειριών και των προϋπάρχουσων γνώσεών τους (είτε ορθές είτε παρανοήσεις). Εμπλέκονται δηλαδή, ενεργά στη μάθηση, αφού εντοπίζουν εμπειρικά τα χαρακτηριστικά του άνθους (π.χ. χρώμα, μέγεθος), αλλά επίσης καλούνται να εκφέρουν την προσωπική τους άποψη. 2. Ανταποκρίνεται στον 1 ο στόχο. 3. Η ερώτηση του εκπαιδευτικού αποτελεί ερέθισμα προβληματισμού για το ρόλο που έχουν τα χαρακτηριστικά του άνθους. 4. Τα παιδιά αναπτύσσουν τις δεξιότητες παρατήρησης, διατύπωσης υποθέσεων. (Υπ. Παιδείας Κύπρου -Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001) 29

Αφόρμηση - Μειονεκτήματα: 1. Ο εκπαιδευτικός δεν επιστρέφει πίσω στο αρχικό του ερώτημα, εφόσον οι παρατηρήσεις που κάνουν στην συνέχεια τα παιδιά, αφορούν αποκλειστικά στον εντοπισμό διαφόρων μερών του άνθους. 30 2. Ο εκπαιδευτικός δεν αναφέρεται στο ότι κάποια από τα άνθη μπορεί να έχουν «άσχημη» μυρωδιά επεξηγώντας το λόγο, αφήνοντας να εννοηθεί ότι τα άνθη έχουν πάντοτε ωραία μυρωδιά (δημιουργία παρανόησης). (Υπ. Παιδείας Κύπρου -Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

31 Εισήγηση: Παιχνίδι με Αισθήσεις Η εκπαιδευτικός φέρνει στην τάξη 3-4 φυτά (π.χ. λεμονιά, γιασεμί, τριαντάφυλλο, λεβάντα, χαμομήλι). Επίσης φέρνει τα αντίστοιχα μυρωδικά (είτε κάποιο τσάι είτε κάποιο έλαιο). Επιλέγει κάποιους μαθητές, οι οποίοι καλούνται με κλειστά μάτια και τη χρήση των υπόλοιπων αισθήσεών τους να αντιστοιχήσουν τη μυρωδιά με το άνθος που μόλις μυρίστηκαν. Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού η εκπαιδευτικός και οι μαθητές συζητούν τα όσα είδαν στο παιχνίδι και καταλήγουν στο θέμα της ημέρας που είναι τα άνθη. (Υπ. Παιδείας Κύπρου -Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

32 Δραστηριότητα 1 1. Κάθε μαθητής παίρνει ένα διαφορετικό άνθος και το φύλλο εργασίας 1: Παρατηρώ το άνθος. 2. Οι μαθητές έχοντας ως οδηγό ένα έντυπο σχεδιάγραμμα του άνθους, αφαιρούν τα μέρη του ανθούς που κρατάνε και τα κολλούν στα κατάλληλα ορθογώνια π.χ. Κολλούν τα σέπαλα στο ορθογώνιο που γράφει σέπαλα. 3. Οι μαθητές δικαιολογούν την κατασκευή των σεπάλων και των πετάλων π.χ. τα σέπαλα είναι σκληρά για να στηρίζουν και να συγκρατούν το άνθος, τα πέταλα έχουν ωραία χρώματα και μυρωδιά για να προσελκύουν τα έντομα. (Υπ. Παιδείας Κύπρου -Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

33 Δραστηριότητα 1 Πλεονέκτημα 1.Με την υφή οι μαθητές προσπαθούν να δικαιολογήσουν την κατασκευή του άνθους. Έτσι αναπτύσσουν τη δεξιότητα της ερμηνείας της παρατήρησης. Μειονεκτήματα 1.Η δραστηριότητα της «κολλητικής» δεν είναι τόσο εποικοδομητική ούτε διερευνητική. Εισήγηση: Μικρές γλάστρες με άνθη θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ή προσομοίωση άνθους αντί των κομμένων ανθών. (Υπ. Παιδείας Κύπρου -Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

Δραστηριότητα 2 1. Οι μαθητές εξετάζουν τον στήμονα με το μεγεθυντικό φακό. 2. Ο εκπαιδευτικός γράφει στον πίνακα τις λέξεις νήμα, ανθήρας και γύρη. Πληροφορεί τους μαθητές ότι οι στήμονες αποτελούν το αρσενικό όργανο του άνθους, Αντίστοιχη διαδικασία ακολουθεί και για τον ύπερο. 3. Οι μαθητές εξετάζουν τον ύπερο με το μεγεθυντικό φακό. Με μια οδοντογλυφίδα χαράζουν μια επιμήκη τομή του υπέρου και βλέπουν με το φακό τους τι έχει μέσα. 4. Στο τέλος, οι μαθητές καλούνται να συμπληρώσουν το φύλλο εργασίας 2. 34 (Υπ. Παιδείας Κύπρου -Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

Δραστηριότητα 2 Πλεονεκτήματα 1. Τα σχήματα του φύλλου εργασίας βοηθούν τα παιδιά να εντοπίσουν τα μέρη του άνθους. 2. Ο εκπαιδευτικός δίνει έμφαση στις λέξεις κλειδιά. Μειονεκτήματα- Εισηγήσεις 1. Απουσιάζει η διατύπωση ερωτήματος και υποθέσεων για το ρόλο που έχει ο στήμονας και ο ύπερος ενώ είναι σημαντικό να υπάρχουν 2. Στο υφιστάμενο σχέδιο μαθήματος δεν διαφαίνεται ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην πορεία πειραματισμού. Δηλαδή σε ποιο βαθμό και με ποιο τρόπο καθοδηγεί, βοηθά τους μαθητές. 35 (Υπ. Παιδείας Κύπρου -Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

36 Δραστηριότητα 3 1. Τα παιδιά παρατηρούν το άνθος και εντοπίζουν τα υπόλοιπα μέρη του. Μειονεκτήματα- Εισηγήσεις 1. Οι μαθητές έχουν ήδη εντοπίσει τα μέρη του άνθους από την πρώτη δραστηριότητα. 2. Εδώ θα έπρεπε να υπάρχει δραστηριότητα για τον ρόλο του κάθε μέρους τους άνθους. (Υπ. Παιδείας Κύπρου -Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

37 Άλλες εργασίες Οι μαθητές καλούνται να: 1. Σχεδιάζουν στο φύλλο εργασίας 3, τα μέρη που λείπουν από το κάθε άνθος. 2. Να ερμηνεύσουν και να βρουν άνθη που έχουν μόνο στήμονες και άνθη που έχουν μόνο ύπερο. 3. Να συλλέξουν αποξηραμένα άνθη τα οποία έχουν οι ίδιοι αποξηράνει. (Υπ. Παιδείας Κύπρου -Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

38 Κριτική για τις άλλες εργασίες 1.Το φύλλο εργασίας 3 θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για δραστηριότητα αξιολόγησης του 2 ου στόχου (για τα μέρη του άνθους). 2.Η 2 η εργασία που αφορά τα ατελή και τα τέλεια άνθη δεν ανταποκρίνεται σε κάποιο στόχο αν και οι μαθητές είναι σημαντικό να το γνωρίζουν εφόσον συνδέεται και με το μάθημα της επικονίασης. 3.Η 3 η εργασία επίσης δεν ανταποκρίνεται σε κάποιο στόχο. Θα μπορούσε να θεωρηθεί δημιουργική, αλλά από την άλλη υπάρχει κίνδυνος λανθασμένων μηνυμάτων (π.χ. Κόβουμε τα άνθη και τα κάνουμε συλλογή, Δεν λαμβάνουμε υπόψη τα προστατευόμενα άνθη). (Υπ. Παιδείας Κύπρου -Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

39 Δραστηριότητα 1

Δραστηριότητα 2 40

41 Άλλες Εργασίες

42 Σας ευχαριστούμε για την προσοχή σας!!

43 Βιβλιογραφία Ελληνική Βιβλιογραφία Μπαμπινιώτης, Γ. Δ. (2008). Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας. Πολιτισμού, Υ. Π. (2001). Ερευνώ τη Φύση, Φυσιογνωστικά, Α' Γυμνασίου. Λευκωσία: Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού. Συνεργάτες, Λ. κ. (2003). Φύση και Υγεία. Βοτανοπρακτική - Φυτοθεραπεία. Αθήνα: Κωσταρά. Βιβλιογραφία από Ιστοσελίδες Υπουργείο Γεωργίας Φυσικών Πόρων Και Περιβάλλοντος. (n.d.). Retrieved January 28, 2012, from http://www.moa.gov.cy/moa/fd/fd.nsf/0/2dfc26bb3383789cc225722c00340b6f/$file/toxi c%20trees%20and%20shrubs.pdf coolweb.gr. (2010, October 22). Retrieved January 28, 2012, from Γιατί ορισμένα φυτά - λουλούδια μυρίζουν όμορφα;: http://coolweb.gr/louloudia-myrizoun-omorfa/ typos.com.cy. (2011, April 25). Retrieved January 28, 2012, from Ανθισε το το γιγαντιαίο λουλούδι που μυρίζει απαίσια!: http://www.typos.com.cy/nqcontent.cfm?a_id=162492 dinfo.gr. (n.d.). Retrieved January 28, 2012, from Τα 8 πιο παράξενα φυτά στον κόσμο: http://www.dinfo.gr/?p=13842 Valentine Flora Creations. (2004, June). Retrieved January 28, 2012, from Πικροδάφνη - Nerium Oleander: http://www.valentine.gr/linkofthemonth_gr-june2004.php