Μόνικα Παπά, Δρ. Εκπαιδευτικός Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΑΞΙΩΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ:ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ.Η άποψη του Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου 1 για την επίδραση του ελληνικού πνεύματος στην Ευρώπη αφορά τις αξίες και τον πολιτισμό που εγχαράχτηκαν στο πέρασμα των αιώνων και αποτελούν τους συνεκτικούς δεσμούς για την ταυτότητα των πολιτών της. Το κείμενο και οι θέσεις του Ι.Ν.. Θεοδωρακόπουλου είναι το 2011 επίκαιρες,όσο ποτέ στο παρελθόν για την εκπαίδευση ενηλίκων και τη δια βίου μάθηση. Οι ελληνικές αξίες, που έχουν εμποτίσει τον ευρωπαϊκό πολιτισμό 2 εμπεριέχουν τα μηνύματα της αλληλεγγύης, που δεν αναλίσκονται μόνον σε υποδείξεις, κατακρίσεις, και αφορισμούς για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον 3. Δεν ασχολούνται μόνον με τις γενεσιουργές αιτίες των «προγεγενημένων». Η ρήση «ο γέγονε, γέγονε» δεν αποτελεί άλλοθι για τα λάθη του παρελθόντος. Δυστυχώς όμως για όλους μας, το παρελθόν δεν θεραπεύεται. Η ιστορία ως διδάσκαλος για το παρόν και το μέλλον λειτουργεί ως ανασταλτικός μηχανισμός, ώστε να μην επαναλάβει κανείς τα ίδια σφάλματα. Όπως είπε ο Μένανδρος τον 4ο αιώνα π.χ. «Το δις εξαμαρτείν τ αυτόν ουκ ανδρός σοφού».τώρα είναι η ώρα,οι ενήλικοι λαοί της Ευρώπης να δουν την παρακαταθήκη των αξιών,που ενοφθαλμίστηκαν 4 στον πολιτισμό και τη διανόησή τους και να «τείνουν χείρα βοηθείας», γιατί η λέξη αλληλεγγύη, δείχνει το ψυχικό μεγαλείο των ώριμων συνειδήσεων. Η δια βίου μάθηση μπορεί να αποτελέσει το εφαλτήριο για σθεναρό αποκλεισμό κάθε απώλειας στην ευρωπαϊκή οικογένεια. Άλλωστε η ευθύνη στην ευρωπαϊκή οικογένεια πρέπει να είναι συλλογική και κάθε εξατομίκευση, μπορεί να αποβεί μοιραία για τους συνεκτικούς δεσμούς, που σφυρηλάτησαν μια ένωση λαών, όχι 1 Η εργασία έχει πλαίσιο αναφοράς εκτός των άλλων το βιβλίο του Ι.Ν.Θεοδωρακόπουλου: Ι.Ν. Θεοδωρακόπουλου: Ευρώπη και Σοσιαλισμός: Οι εκδόσεις των Φίλων: Αθήναι 1971. 2 Ελένη Αρβελέρ:Στο:Η.Φελουκατζή:Ελλάδα-Ευρώπη: Η πολιτιστική αλληλεπίδραση:τα ΝΕΑ:1980,Σελ.11.Η Ε.Α. γράφει «Η Ευρώπη με την ένταξη της Ελλάδος στην ΕΟΚ παίρνει πλέον παγκόσμια διάσταση». 3 Διαχρονικά τίθεται το ερώτημα :πώς ήταν στο παρελθόν, πώς είναι σήμερα και πώς μπορεί να είναι στο μέλλον όχι μόνον η πατρίδα μας, άλλά και η ιστορική πορεία των άλλων ευρωπαϊκών κρατών,που απαρτίζουν την Ευρωπαϊκή Ένωση. 4 Ζακλίν ντε Ρομιγύ: Ό.π. σελ.11. Η Ζακλίν ντε Ρομιγύ αναφέρει: «Ο αρχαίος ελληνισμός υπήρξε πρόδρομος μιας Ευρώπης με παγκοσνιότητα. ISSN 1792-7587 - 1 -
μόνο οικονομικά αλλά και αξιακά, με γνώμονα τη συναπόφαση και τη συνευθύνη 5.Τη μεγάλη σημασία της ελληνικής παρουσίας στην Ευρώπη έχει τονίσει ο DILTHEY 6, σημειώνοντας, ότι η ευρωπαϊκή πραγματικότητα συντίθεται από τρία στοιχεία: Το ελληνικό πνεύμα, το ρωμαϊκό πνεύμα και το χριστιανικό πνεύμα. Ο φιλόσοφος Νίτσε δίνει επίσης προτεραιότητα στο ελληνικό πνεύμα και το θεωρεί «πυρήνα της Ενωμένης Ευρώπης: 7 «Και ο Νίτσε ήταν ένας άνθρωπος, ο οποίος εγνώριζε βαθύτατα το ελληνικό πνεύμα, και όχι μόνον το εγνώριζε, αλλά και ως προς το θέμα τούτο δεν άλλαξε γνώμην καθ όλην του την ζωήν, ενώ σε όλα τα θέματα, τα οποία επραγματεύθηκε, άλλαξε γνώμη και όχι μόνον μία φορά λέγει, λοιπόν, ο Νίτσε, ότι υπήρξε μεγάλη ατυχία δια τους Ευρωπαϊκούς λαούς, ότι εγνώρισαν τους Έλληνες μέσω των Ρωμαίων. Διότι, λέγει, τούτο εσήμαινε και μίαν νόθευσιν του πραγματικού ελληνικού πνεύματος. Άλλη θα ήταν η Ευρώπη, αν οι ευρωπαϊκοί λαοί εγνώριζαν απ ευθείας τους Έλληνες.» Κάνοντας αναφορά στους Ρωμαίους, ο Ι.Ν. Θεοδωρακόπουλος, παρατηρεί,ότι οι Ρωμαίοι δημιούργησαν το IMPERIUM και όχι την πολιτεία. Φυσικά και οι άλλες χώρες έχουν τη συμβολή τους στον πολιτισμό, αλλά οι Έλληνες δημιούργησαν όχι απλώς τέχνη, αλλά «την κλασσική τέχνη», που χαρακτηρίζεται για τη μοναδικότητά της. Ο εκπρόσωπος της ευρωπαϊκής διανόησης, όπως ο GÖTHE, δίνει με την αναφορά στην Ελλάδα το στίγμα του μεγαλείου και της πνευματικής ανάτασης των Ελλήνων: 8 «Το γεγονός τούτο ο Γκαίτε το εσυμβόλισε, εις το Β μέρος του Φάουστ, με το τέκνον του Φάουστ και της Ελένης, με τον Ευφορίωνα. Ο Ευφορίων συμβολίζει τους πολιτισμούς των νεωτέρων ευρωπαϊκών λαών, οι οποίοι εγεννήθησαν όλοι από την δίψαν των ευρωπαϊκών λαών προς το κλασσικόν πνεύμα και προς το φως της Ελλάδος. Είναι χαρακτηριστικόν ότι κατά την Αναγέννησιν ένας μόνον Έλλην, ο Θεοτοκόπουλος, κατώρθωσε με την ζωγραφικήν του να υπερνικήση και αυτήν την Αναγέννησιν και να δημιουργήση ένα αφάνταστον πλούτον μορφών, των οποίων το κάλλος είναι αναμφισβήτητον.» Στοιχεία ακόμα που 5 Κώστα Παπαϊωάννου:Ό.π. σελ.11.ο Κ.Π. αναφέρει: «Πέρα από την πολιτική,είπε πρέπει κανείς να μιλήσει για την πολιτιστική Γεωγραφία της Ευρώπης για την εκπληκτική ποικιλία κρατών,πολιτισμών,έκφρασης, που περιλαμβάνει η Ευρώπη,στην εθνότητά της». 6 Ι.Ν. Θεοδωρακόπουλου: Ευρώπη και Σοσιαλισμός: Οι εκδόσεις των Φίλων: Αθήναι 1971, σελ.135. 7 Ι.Ν. Θεοδωρακόπουλου: Ευρώπη και Σοσιαλισμός: Οι εκδόσεις των Φίλων: Αθήναι 1971, σελ. 136. Ο σ. γράφει «Όλαι αι βασικοί ιδέαι, που αποτελούν τον πυρήνα του σημερινού ευρωπαϊκού πνεύματος, είναι, χωρίς αμφιβολίαν, δημιουργήματα της χώρας, η οποία φέρει το λαμπρόν όνομα Ελλάς. Αι ιδέαι αυταί εγεννήθησαν και εδοκιμάσθησαν και εκρίθησαν εδώ και έγιναν οι μοχλοί της ζωής των ευρωπαϊκών λαών. Δυνάμεθα, λοιπόν, να είπωμεν, ότι όλοι οι ευρωπαϊκοί λαοί τρώγουν τον πνευματικόν άρτον της Ελλάδος.» 8 Ι.Ν. Θεοδωρακόπουλου: Ευρώπη και Σοσιαλισμός: Ό.π. σελ. 158-159. Ο σ. παρατηρεί: «Η ζωγραφική του Θεοτοκόπουλου εργάζεται με χρώματα, τα οποία νομίζει κανείς ότι έρχονται από το βάθος του απείρου, όπου η κοσμογονική διαδικασία δεν παύει ποτέ. Θα έλεγα ότι δια τον Θεοτοκόπουλος δεν ισχύει ό,τι είπε ο Γκαίτε δια την άλλην ευρωπαϊκήν τέχνην.» ISSN 1792-7587 - 2 -
συνεπικουρούν τη μεγάλη συμβολή της Ελλάδας, ως συνεκτικού δεσμού του ευρωπαϊκού πνεύματος είναι και η Καινή Διαθήκη, που εκτός από το κατά ΜΑΤΘΑΙΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ, είναι γραμμένη στα ελληνικά. Έτσι μέσα από το ελληνικό πνεύμα και την ελληνική φιλοσοφία κατανοεί κανείς καλύτερα την ορθοδοξία. Πρόκειται επομένως για μια ρεαλιστική διαπίστωση, χωρίς καμία τάση υπερβολής και προγονοπληξίας, ότι η υπεροχή της Ελλάδας τόσο στις αξίες, όσο και στο «γίγνεσθαι» επιδρά ουσιαστικά στον ευρωπαϊκό πολιτισμό: 9 «Πέραν όμως της Ευρώπης δεν είναι υπερβολή να ισχυρισθή κανείς ότι γίνεται σήμερα, αυτό είναι πεποίθησίς μου, ένας αθόρυβος εξελληνισμός της ανθρωπότητας. Και βεβαίως εις τούτο δεν θα επιμείνω τώρα περισσότερον, αλλά θα ειπώ μόνον τόσον, ότι οι τρόποι με τους οποίους γίνεται ο εξελληνισμός αυτός είναι παρά πολλοί και αναφέρω απ αυτούς τους τρόπους δύο μόνον: ο ένας είναι ο πολιτικός, το πολιτικόν ιδανικόν της πόλεως, της ελευθερίας, από το ένα μέρος, το οποίον εδημιουργήθη εδώ όλοι δε σήμερα ζητούν ακριβώς αυτήν την ελευθερίαν, όλοι ζητούν δημοκρατίαν, η έννοια αυτή είναι σήμερα οικουμενική. Η λέξις δημοκρατία ακούεται εις τας γλώσσας όλων των λαών και όλων των φυλών, είναι δε δημιούργημα ελληνικόν. Ο άλλος τρόπος εξελληνισμού της ανθρωπότητος έρχεται από την ελληνικήν φιλοσοφίαν».κάνοντας μια κριτική θεώρηση των θέσεων του Ι.Ν.Θεοδωρακόπουλου θα διαπιστώσουμε,ότι χρειάζεται επαναφορά και επιστροφή στις αξίες της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Αφού η Ελλάδα θεωρείται η κοιτίδα τους, εμείς οι νεοέλληνες πρέπει να γίνουμε οι ίδιοι φορείς αυτών των αξιών και να περιστείλουμε κάθε εκτροπή,η οποία αμαυρώνει την αίγλη τους. Ο καθένας ατομικά ομαδικά μέσα από το σύνολο οφείλει να αναγάγει τις αξίες αυτές στην κορυφή και να τις κάνει τρόπο ζωής. Ως σημαντικότερο όμως στοιχείο, που δείχνει την καταξίωση και αποτελεί την πηγή του αξιακού συστήματος στην Ενωμένη Ευρώπη είναι το: «αδογμάτιστον» που συνέχει το ελληνικό πνεύμα. Η εμμονή σε δογματικούς προσανατολισμούς κατά το παρελθόν δημιούργησε εκατόμβες θυμάτων και οδήγησε την Ευρώπη στη δίνη των δύο παγκόσμιων πολέμων. Πρόκειται για ένα μελανό στίγμα, για μια κηλίδα στην ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Η Ευρώπη επομένως έχει προκαθορισμένο το μέλλον της στην μελλοντική ένωση. Η ένωση αυτή δε σημαίνει ομοιομορφία. Θέλουμε τον ευρωπολίτη και τον εθνοπολίτη σε μια σχέση ισότητας και αμοιβαιότητας. Σε μια ειλικρινή σχέση αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης. Με πλήρη σεβασμό στην 9 Ι.Ν. Θεοδωρακόπουλου: Ευρώπη και Σοσιαλισμός: Ελλάς και Ευρώπη: Ό.π. σελ. 140. Ο σ. παρατηρεί: «Η ελληνική φιλοσοφία διδάσκεται σε όλα τα Πανεπιστήμια του κόσμου και βέβαια τούτο σημαίνει ότι το σύστημα των εννοιών της ελληνικής φιλοσοφίας είναι μια γλώσσα καθολική, με την οποίαν κανείς, οπουδήποτε της γης ευρεθή, είναι δυνατόν να συνομιλήση με τον συνάνθρωπόν του.» ISSN 1792-7587 - 3 -
ταυτότητα και τη γλώσσα κάθε λαού. Για την Ελλάδα απαιτείται, να ανυψωθεί το εκπαιδευτικό STATUS, να αρθεί η παιδεία στο ύψος της, ως ένα αξιακό καταληκτικό αποτέλεσμα, ως ένας όρος υπερκείμενος, που θα φωτίζει και θα ζωογονεί τις μελλοντικές γενιές. Επίσης είναι σαφές, ότι η επιβίωση ενός έθνους εξαρτάται και από τη διατήρηση της γλώσσας του και για μάς φυσικά της ελληνικής γλώσσας,την οποία πρέπει να τη γράφουμε όπως την παραλάβαμε από τους προγενέστερους,χωρίς καμία νοθεία. Η Ελλάδα δεν έχει κανένα λόγο να φοβάται την Ευρώπη 10 : Η Ελλάδα κατακτήθηκε δύο φορές πρώτα από την Ρώμη και μετέπειτα από τους Τούρκους. Και στις δύο περιπτώσεις η Ελλάδα αποτίναξε το ζυγό και συνέχισε την τρισχιλιετή πορεία της. Γνωρίζουμε όμως ότι 11 : «Η ιστορία είναι τραγική. Δεν προσφέρει ευδαιμονίαν και ευημερίαν ποτέ. Όμως,η ανάγκη να κρατήσουν οι Έλληνες την γην των και το πνεύμα των είναι αδυσώπητος. Και αν ακόμη η σύμπραξις αποτελεί μιαν δοκιμασίαν θα έλεγα δια τον ελληνικό λαόν, είναι υποχρεωμένος ούτος να περάση», επειδή «ουκ έστιν άλλως γενέσθαι», δια να χαλυβδώση το Είναι του μέσα εις αυτήν την δοκιμασίαν: 12 «Ο Οδυσσεύς και ο Δούρειος ίππος έχουν γίνει σύμβολα δια τον Ελληνισμόν. Και κατά την εποχή της Ρώμης και κατά την εποχήν της Τουρκοκρατίας τα σύμβολα αυτά ελειτούργησαν αποτελεσματικώς. Τα Ελληνικά γράμματα και η Ελληνική φιλοσοφία κατά την εποχήν της Ρώμης ήσαν ο Δούρειος ίππος. Το κρυφό σκολειό και η Ορθοδοξία και αι κοινότητες και τα άλλα μέσα κατά την Τουρκοκρατίαν ήσαν ο Δούρειος ίππος. Ελειτούργησαν αποτελεσματικώς και τα δύο αυτά σύμβολα. Και επειδή δεν έχομεν άλλον τρόπον να σκεφθώμεν περί του μέλλοντος παρά την ιστορίαν, δεν βλέπω διατί, εφ όσον θα διατηρήσωμεν το πνεύμα μας, δεν θα λειτουργήσουν και εις το μέλλον αυτά τα δύο σύμβολα, εφ όσον θα υπάρξη ανάγκη. Το αποτέλεσμα δεν θα είναι τίποτε άλλο παρά η επιβίωσις. Το αποτέλεσμα δεν θα είναι να αφαιρέσωμεν τίποτε από κανένα, διότι ουδέποτε πραγματικώς αφήρεσαν έδωσαν πάντοτε οι Έλληνες. Δια να χρησιμοποιήσωμεν όμως τα σύμβολα αυτά, πρέπει να εντείνωμεν τον βαθμόν της αυτοσυνειδησίας μας και να μη περιπέσωμεν εις απόγνωσιν. Ο Οδυσσεύς είναι το πνεύμα της γνωριμίας των άλλων λαών, το σύμβολον, και είναι και το πνεύμα της επιστροφής εις την πατρίδα. Πάντοτε θα επιστρέφη ο Οδυσσεύς εις την Πατρίδα του. Η σχεδία της επιστροφής δια τον Έλληνα είναι πάντοτε η προσωπικότης του.» Οι επισημάνσεις αυτές του Ι.Ν.Θεοδωρακόπουλου είναι τόσο επίκαιρες στη σημερινή οικονομική 10 Ι.Ν.Θεοδωρακόπουλος:Ό.π.σελ.151-152. 11 Ι.Ν.Θεοδωρακόπουλος:Ό.π.σελ.152. 12 Ι.Ν. Θεοδωρακόπουλου: Ευρώπη και Σοσιαλισμός: Ελλάς και Ευρώπη: Ό.π. σελ. 152-153. ISSN 1792-7587 - 4 -
δυσπραγία της Ελλάδας. Δέκα χρόνια μετά από την ιστορική αυτή παρέμβαση του Ι.Ν. Θεοδωρακόπουλου είχαμε την κύρωση της συμφωνίας σύνδεσης της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα προβλήματα που επισημάνθηκαν είναι πάντα στο προσκήνιο. Οι πολιτικοί της εποχής εκείνης είχαν διαφοροποιηθεί για την πορεία μας στην Ευρώπη 13. Είναι όμως γεγονός, ότι η ένταξη αυτή θεωρείται κορυφαία πράξη για την ολοκλήρωση ενός οράματος. 14 Ο εθνοπολίτης δεν αφίσταται από τις αξίες της πατρίδας του. Ως ευρωπολίτης όμως στηρίζει εκείνες τις αξίες, που αποτελούν το συνεκτικό δεσμό για να καταστεί η Ευρώπη μια Ένωση, με στόχο τους κοινούς αξιακούς προσανατολισμούς και τις κοινές αποδεκτές προσδοκίες. Η παιδεία επομένως είναι πάντα στο προσκήνιο, αλλά μια παιδεία που να στηρίζεται στον πολιτισμό της ψυχής 15 και να ανυψώνει τον άνθρωπο. Μια παιδεία που τον απαλλάσσει από τα έλκη,που διαβιβρώσκουν ύπουλα τον κοινωνικό ιστό. Μια εκπαίδευση που τον θωρακίζει στη θηριωδία των συγκρούσεων, και θέτει φραγμό στο: 16 HOMO HOMINI LUPUS. Φτάνουμε έτσι σε μια συνειδητή 13 Ευρωπαϊκή Κοινότητα:τα, τ.105:αθήνα.:1/1981.έχουν καταχωρισθεί τα άρθρα των: :1)Γεωργίου Ράλλη : «Η ένταξη διασφαλίζει το δημοκρατικό μας πολίτευμα για την παρούσα και τις επόμενες γενιές» σελ.10-11. 2)Ανδρέα Παπανδρέου: «Η ένταξη θα οδηγήσει σε ουσιαστικό περιορισμό της οικονομικής ανεξαρτησίας και θα πολλαπλασιάσει τις δυσχέρειες στην εφσρμογή εθνικού αναπτυξιακού προγραμματισμού». σελ.12-14. 3)Χαρίλαου Φλωράκη: «Το Κ Κ Ε αγωνίζεται για την αποδέσμευση της Ελλάδας από την Ε Ο Κ των μονοπωλίων».σελ.14-16. 4)Ιωάννης Ζίγδης: «Η Ε.Δ.ΔΗ.Κ. θα ζητήσει επαναδιαπραγμάτευση των δυσμενών όρων και διενέργεια δημοψηφίσματος».σελ.16-17. 5)Ιωάννη Πεσμαζόγλου: «Η προσχώρηση στην ευρωπαϊκή Κοινότητα συντελεστής προοδευτικής αλλαγής»σελ.17-19. 6)Γεωργίου Μαύρου:» «Αποφασιστικός ο ρόλος της Ευρώπης. στην κατοχύρωση της ειρήνης του κόσμου» σελ 19. 7)Μπάμπη Δρακόπουλου: «Η Ευρώπη πρέπει να έχει ένα αυτόνομο ρόλο στη διεθνή σκηνή για να γίνει παράγοντας ύφεσης και ειρήνης»,σελ.20-21. 8)Ηλία Ηλιού: «Η ένταξη κατοχυρώνει τους δημοκρατικούς θεσμούς,την εθνική ανεξαρτησία και τα ανθρώπινα δκαιώματα». σελ.22. 14 Το 1981 έγινε η κύρωση της συμφωνίας για την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι θέσεις του Ι.Ν. Θεοδωρακόπουλου παραμένουν και σήμερα επίκαιρες 15 Γερμανική ρήση: SEELE JEDER KULTUR IST DIE KULTUR DER SEELE: Δηλαδή: Ψυχή κάθε πολιτισμού, είναι ο πολιτισμός της ψυχής.βλ.και:μωρίς Ντυβερζέ:Ελλάδα-Ευρώπη: Ο.π. σελ 11.Ο Μ.Ν. αναφέρει:» Για να δείξουμε ότι η κουλτούρα δεν είναι στολίδι που βελτιώνει τη ζωή μας,αλλά ότι είναι και διαδρομή του ίδιου του πολιτισμού μας,προς τον οποίο δεν πρέπει να λείπει η κριτική" 16 Άποψη του HOBBES: Ο άνθρωπος για τον άνθρωπο λύκος. Αυτό πρέπει να απαλειφθεί και να καταστεί: ο άνθρωπος για τον άνθρωπο ιερό ον. Βλ. και: Κάρελ Κόσικ: Άνθρωπος και Φιλοσοφία: Στο: Έριχ Φρομ( επιμέλεια):σοσιαλιστικός oυμανισμός: Αθήνα 1984,σελ.207.Ο Σ. γράφει: «Με την καθημερινή ωφελιμιστική επικοινωνία, δημιουργείται μια εξοικείωση με τον ανθρώπινο χαρακτήρα,με τις κλίσεις και τις συνήθειές του,και κατόπιν αυτή η γνώση εδραιώνεται σαν λαϊκή σοφία ή σαν πρακτικές και γενικές αλήθειες,όπως: οι άνθρωποι είναι δόλιοι,η ανθρώπινη φύση είναι άστατη,homo homini lupus. H συμβουλή του Μακιαβέλλι στους ηγεμόνες για το πώς να κυβερνούν στηρίζεται κατά ένα μεγάλο μέρος σε τούτη τη γνώση: «Όσο για τους ανθρώπους ας πούμε σεχτικά μ αυτούς τα παρακάτω γενικά: όσο δείχνεις πως αξίζεις γι αυτούς,θα είναι μαζί σου με ψυχή και σώμα,θα,σού προσφέρουν το αίμα τους,την ιδιοκτησία τους,τη ζωή τους και τους γιους τους,με τον όρο να μην έχεις ανάγκη τίποτε απο τα παραπάνω.μόλις όμως χρειαστείς κάτι τέτοιο,θα εξεγερθούν ένάντιά σου» ISSN 1792-7587 - 5 -
συνύπαρξη με τα πολιτισμένα ευρωπαϊκά κράτη. Κατακτούμε τους στό χους που συνιστούν και επηρεάζουν τη γόνιμη και δημιουργική πορεία προς τα πρόσω. Επικοινωνούμε, όπως ο ομηρικός Οδυσσέας με τη σκέψη και τις χώρες πολλών ανθρώπων,ώστε να γίνουμε σοφότεροι: 17 «ΠΟΛΛΩΝ Δ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΙΔΕΝ ΑΣΤΕΑ ΚΑΙ ΝΟΟΝ ΕΓΝΩ»Σήμερα το 2011 τα γεγονότα μάς προσγειώνουν. Από την πυραμίδα των αξιών,κατεβαίνει κανείς στην πεζότητα και την καθημερινή πραγματικότητα, που συνθλίβει το λαό μας και πλήττει όλους μας. Ας διαβάσουν οι εταίροι μας στην ΕΟΚ τις δικές τους δοκιμασίες και τα αδιέξοδα. Ας δουν το πρόσφατο παρελθόν. Ας δείξουν την αλληλεγγύη σε μια χώρα,που θεμελίωσε τις αξίες και τους κατέστησε κοινωνούς, μέσα από την πολιτισμική διείσδυση και τον εξανθρωπισμό του ανθρώπου. Abstract. The opinion of I.N. Theodorakopoulos about the influence of the Greek spirit in Europeregards the values and the culture which has been imprinted throughout the centuries and they aredefine bonds for the identity of their citizens. 17 ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ: Εκλογαί: ΟΕΔΒ: Μτφρ.: Ν.Ελεοπούλου Κ.Ελεοπούλου: Αθήναι: σελ. 2: Ραψωδία Σ: 1-10. ISSN 1792-7587 - 6 -
EΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΚΑΙ ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Ανδρούσου, Αλ., «Πως σε λένε;» Διεργασίες μιας επιμορφωτικής παρέμβασης στη μειονοτική εκπαίδευση, Gutenberg,Αθήνα, 2005. Apple, M., Εκσυγχρονισμός και συντηρητισμός στην εκπαίδευση, εκδ.μεταίχμιο, Αθήνα, 2002. Βαγιανός,Γ.,Η ιστορία :μια απόπειρα οριοθέτησής της: Ανάτυπο από τον 13 ο τόμο των «Κεφαλληνιακών χρονικών»,αργοστόλι 2012. Βαγιανός Γ., Η σχολική τάξη και προεκτάσεις της. Ανάγκες η απαιτήσεις του σύγχρονου ιστορικού μαθήματος, εκδ. Γρηγόριος Παλαμάς, Θεσ/νίκη 1999. Bade K. J., Η μετανάστευση στην Ευρώπη, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1993. Baker, C., Εισαγωγή στη διγλωσσία και τη δίγλωσση εκπαίδευση, Gutenberg, Αθήνα, 2001. Βάνεγκεμ Ραούλ., Το τέλος της εξάρτησης-προειδοποίηση προς τους μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου, Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα, 1996. Βεργίδης, Δ., Εκπαίδευση ενηλίκων: συμβολή στην εξειδίκευση στελεχών και εκπαιδευτικών. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα,2003. Bloch, M.- Febvre,L.: Κείμενα Ευρωπαϊκής Ιστορίας, εκδ.: Παπαζήσης, Αθήνα 1985. Bloom B.S et atταξινομία διδακτικών στόχων, Μτφρ. Λαμπράκη-Παγανού Α., Αθήνα 1986. Βοσνιάδου Στ.: Κείμενα εξελικτικής ψυχολογίας (Α τόμος: Γλώσσα): Αθήνα, Gutenberg: 1995. Βουδούρη, Α., Εφαρμογές Θεωρίας πιθανοτήτων και Στατιστικής, Αθήνα 2003. Bourdieu, P., Η ανδρική κυριαρχία. Στάχυ, Αθήνα, 1999. Brun, J.: Ο Πλάτων και η Ακαδημία, μτφρ.: Α.Τεγόπουλου, εκδ.: Ι.Ν.Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1967 Bryson, V., Φεμινιστική πολιτική θεωρία. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2005. Burns, E.: Ευρωπαϊκή Ιστορία, τ.2, εκδ.: Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη χ.χ. Βυγκότσκι, Λ.:Σκέψη και Γλώσσα(μτφρ. Α. Ρόδη), β εκδ. Γνώση, Αθήνα 1988. Γαλανάκη, Ε.: Θέματα αναπτυξιακής Ψυχολογίας: Αθήνα 2003. Coehlo, E., (Επιμ. Τρέσσου Ε. & Μητακίδου Σ.) Διδασκαλία και μάθηση στα πολυπολιτισμικά σχολείαa, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2007. Γέρου Θ.:Αντιδημοκρατική Εκπαίδευση, Αθήνα 1975. Γεώργας Κ., Παγκοσμιοποίηση και Φτώχεια. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2006. Γεωργογιάννης, Π., Θέματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, Gutenberg, Αθήνα,1999. Γιαννικοπούλου, Α.: Από την Προανάγνωση στην Ανάγνωση. Αθήνα 1998. Cipolla, C.: Η Ευρώπη πριν τη βιομηχανική επανάσταση, Κοινωνία και οικονομία 1000-1700 μ.χ., εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1988. Γκλιάου, Ν., Οικογένεια και Σχολείο στα έργα της Άλκης Ζέη: Αθήνα 1993. Clough B. S. - Rapp T. R., Ευρωπαϊκή οικονομική ιστορία, η οικονομική ανάπτυξη του πολιτισμού, 2 τόμοι, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα 1979. ISSN 1792-7587 - 7 -
Γκόβαρης, Χρ., Εισαγωγή στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Ατραπός, Αθήνα,2001. Γκότοβος, Α. & Μάρκου, Γ., Παλιννοστούντες και αλλοδαποί μαθητές στην ελληνική εκπαίδευση, ΙΠΟΔΕ, Αθήνα,2003. Γληνός Δ.,Ένας άταφος νεκρός,αθήνα 1925. Γληνός Δ., Έθνος και Γλώσσα, Αθήνα 1976. Γληνός Δ., Τριλογία του πολέμου, Αθήνα 1976. Γραμματάς Θ., Γλώσσα και Ιδεολογία στο Νεοελληνικό Διαφωτισμό: Αθήνα 1990. Cummins, J., (Β έκδ.)ταυτότητες υπό διαπραγμάτευση: εκπαίδευση με σκοπό την ενδυνάμωση σε μια κοινωνία της ετερότητας. Gutenberg, Αθήνα, 2003. Δανασσής-Αφεντάκης Α., Σύγχρονες τάσεις αγωγής, Αθήνα 1995 Δασκαλάκης, Δ., Προλεγόμενα για την εργασία και τις εργασιακές σχέσεις, εκδ.σάκκουλα, Αθήνα, 2000. Δελμούζος Α., Παιδεία και κόμμα, εκδ.: Αλικιώτη, Αθήνα, 1974. Δελμούζος Α., Το κρυφό Σχολειό 1908-1911, Αθήνα 1930. Δημαράς Α., Η Μεταρρύθμιση που δεν έγινε, τόμοι Α και Β, εκδ.: Ερμής, Αθήνα 1973-1974. Dorion, L.: Σωκράτης, μτφρ.: Μαρία Μουρκούση, εκδ.: Δ.Ο.Λ., Αθήνα 2007. Δραγώνα, Θ., Εκπαίδευση:Πολιτισμικές διαφορές και κοινωνικές ανισότητες, ΑΕΠ, Πάτρα, 2001. Eco, U., Πως γίνεται μια διπλωματική εργασία, ειδ.-επιμ. Μ.Κονδύλη, εκδ. Νήσος, Αθήνα, 2001. Εξαρχόπουλος Ν., Ποιος τις πρέπει να είναι ο διδάσκαλος.αθήνα 1907. Ευαγγελόπουλος, Σπ., Πειραματική Παιδαγωγική με στοιχεία Στατιστικής: Αθήνα 1987. Ευαγγέλου, Ο., Διαπολιτισμικά Αναλυτικά Προγράμματα, Τυπωθήτω, Αθήνα, 2007. Evans, M., Φύλο και κοινωνική θεωρία. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2004. Ζαμπέτα, Ε.: Αγωγή και εκπαίδευση της πρώιμης παιδικής ηλικίας στην Ευρώπη- συγκριτική προσέγγιση, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1999. Ζαφειρόπουλος, Κ., Πώς γίνεται μια επιστημονική εργασία; Επιστημονική έρευνα και συγγραφή εργασιών, εκδ. Κριτική, Αθήνα, 2005. Ζούκης Ν., Ανθρώπινα συστήματα και η θεωρία του χάους. Αθήνα 2006. Ζωγράφου, Α., Διαπολιτισμική αγωγή στην Ευρώπη και την Ελλάδα,. Τυπωθήτω, Αθήνα, 2003. Ζώνιου-Σιδέρη, Α., Σύγχρονες ενταξιακές προσεγγίσεις, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2004. Geissler, Κ.Α.: Zukunft lernen: Qualifizierung unter veränderten Bedingungen, στο: B. Jenschke - Bundesanstalt für Arbeit, Landesarbeitsamt Berlin-Brandenburg (επιμ.), Beratung für Bildung, Beruf und Beschäftigung. Neue Herausforderungen, Internationale Konferenz für Berufsberatung. Dokumentation. Berlin,2000. Green, N.L., Οι δρόμοι της Μετανάστευσης: Σύγχρονες Θεωρητικές Προσεγγίσεις (Μετ. Δ. Παρσάνογλου). Σαββάλας,Αθήνα, 2004. Holmberg, Β. Εκπαίδευση εξ Αποστάσεως - Θεωρία και Εφαρμογή. Εκδόσεις ΙΩΝ, Αθήνα, 2002. ISSN 1792-7587 - 8 -
Hopf, D.- Ξωχέλλης, Π., Γυμνάσιο και Λύκειο στην Ελλάδα, Αθήνα 2003. Θεοδωρακόπουλος, Ι.Ν.: Σύστημα Φιλοσοφικής Ηθικής, τ.α, εκδ.: Καραβάκου, Αθήνα 1952. Θεοδωρακόπουλος, Ι.Ν.: Ελλάς και Ευρώπη, εκδ.: Κλεισιούνη, Αθήνα 1963. Θεοδωρακόπουλος, Ι.Ν.: Η Ελλάς ως ιδέα. Ο Πόλεμος και οι ιδεολογίες, Αθήνα 1945. Θεοδωρακόπουλος, Ι.Ν.: Το νόημα της ελληνικής ελευθερίας, Αθήναι 1957. Θεοδωρακόπουλος, Ι.Ν.: Σχολαστικισμός και φιλοσοφική κριτική, Αθήνα 1930. Θεοδωρακόπουλος, Ι.Ν.: Το πνεύμα και η ζωή του, εκδ.: Παπαδιογιάννη, Αθήνα 1932. Θεοδωρακόπουλος, Ι.Ν.: Αι θεμελιώδεις έννοιαι της φιλοσοφίας του Πλωτίνου, εκδ.: Κοραής, Αθήνα 1928. Θεοδωρακόπουλος, Ι.Ν.: Ευρώπη και Σοσιαλισμός: Οι εκδόσεις των Φίλων: Αθήναι 1971. Θεριανός, Κ. & Κάτσικας, Χ., Κατανοώντας το Σχολείο στον Καπιταλισμό,. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2007 Θεοφανοπούλου-Κοντού Δ., Εισαγωγή εις την Ψυχογλωσσολογίαν: Αθήναι 1974. Jelinek, E., Oι αποκλεισμένοι. Εκκρεμές, Αθήνα,2004. Jenkins, R., Κοινωνική ταυτότητα, Σαββάλας, Αθήνα, 2007. Ιακώβου, Μ. Μαρκόπουλος, Γ. & Μικρός, Γ. 2004. «Θεματοποιημένο Βασικό Λεξιλόγιο μέσω Ηλεκτρονικών Σωμάτων Κειμένων (ΗΣΚ): Πρακτική εφαρμογή στη διδασκαλία της ΝΕ ως ΞΓ». Στο Πρακτικά του 6ου Διεθνούς Συνεδρίου Ελληνικής Γλωσσολογίας. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο:http://www.philology.uoc.gr/conferences/6thicgl/ebook/a/iakovou &markopoulos&mikros.pdf (3 Ιουνίου 2004). Ιμβριώτη, Ρ.: Παιδεία και Κοινωνία: Αθήνα 1978. Ιωακειμιδης Π. Κ (επιμ.), «Το Μέλλον της Ευρώπης και η Ελλάδα», ΕΚΕΜ, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή, 2002. Jeanniére, A.: Πλάτων, μτφρ.: Σ. Βλοντάκη, εκδ.: Δ.Ν. Παπαδήμας, Αθήνα 1995. Καϊλα, Μ., Πολεμικός, Ν. & Φιλίππου, Γ., Άτομα με Ειδικές Ανάγκες, Α & Β Τόμος, Ελληνικά Γράμματα,Αθήνα,1997. Κακίση-Παναγοπούλου Λ., Και όμως ζωγραφίζουν: Αθήνα 1995. Κακριδή- Φερράρι Μ., "Επαναληπτικά φαινόμενα στον λόγο διαφορετικών ομιλητών: Επικυρωτική επανάληψη". Στο: Christos Clairis (Επιμ.), Γλωσσολογικές έρευνες για την Ελληνική, Πρακτικά του 5ου Διεθνούς Συνεδρίου Ελληνικής Γλωσσολογίας, Σορβόννη, 13-15 Σεπτεμβρίου 2001. F.Kalavassis, Ch.Skoumbourdi,: «Το λάθος και το στίγμα» στο «Εκπαιδευτική, οικογενειακή, πολιτική Ψυχο-παθολογία» Εκδ. Atrapos, 2002. Καλδρυμίδου Μ.: Το δραματικό παιχνίδι ως μέσο για την προσέγγιση των αναπαραστάσεων των γεωμετρικών σχημάτων στο Γαγάτσης Α. & Ηλία Ι (επιμ.) Οι Αναπαραστάσεις και τα γεωμετρικά μοντέλα στη Μάθηση των Μαθητικών, (Τομος ΙΙ) Λευκωσία 2003. Κανάκης Ι., Η οργάνωση της διδασκαλίας και μάθησης σε ομάδες εργασίας, Αθήνα 1987. ISSN 1792-7587 - 9 -
Κανακίδου Ε. & Παπαγιάννη Β., Από τον Πολίτη του Έθνους στον Πολίτη του Κόσμου. Τυπωθήτω, Αθήνα, 2003. Κάτσικας Χ. & Καββαδίας Γ., Ανισότητα στην Ελληνική Εκπαίδευση. Η Εξέλιξη των Ευκαιριών Πρόσβασης στην Ελληνική Εκπαίδευση 1960-2000,. Gutenberg, Αθήνα, 2000. Κατσέλη, Λ. & Πελαγίδης, Θ., (Επιμ). (Για μια Ευρώπη των Κοινωνικών Δικαιωμάτων. Παπαζήσης,Αθήνα, 1998. Κατσίλλης, Ι., Περιγραφική Στατιστική εφαρμοσμένη στις κοινωνικές επιστήμες και την εκπαίδευσης, Gutenberg, Αθήνα 2001. Καφούση, Σ.: Τα λάθη των μαθητών στα μαθηματικά Αθήνα 1995. Κεκές Ι., Μεθοδολογία Επιστημονικής Εργασίας:αξιοποίηση του Σωκρατικού διαλόγου,χρήση πηγών από το διαδίκτυο, Ατραπός, Αθήνα, 2004. Κεκές Ι., Συστημική Προσέγγιση και Κυβερνητική:Τα διανοητικά εργαλεία στην Εποχή της Πολυπλοκότητας, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου Νέες Τεχνολογίες στην Εκπαίδευση και την Εκπαίδευση από απόσταση της Σχολής Επιστημών Αγωγής του Πανεπιστημίου Κρήτης, Ατραπός, Ρέθυμνο 2001. Κεκές Ι., Πολυπλοκότητα και Χάος: Μια Συστημική- Κυβερνητική Προσέγγιση με Έμφαση στη Συνέργεια των Επιστημών, Πρακτικά 10 ου Πανελλήνιου Συνέδριου Φυσικής της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, Λουτράκι 2004. Κεκές, Ι. & Μυλωνάκου-Κεκέ, Η., «Διαδίκτυο και μάθηση: Οι στρατηγικές για την «πλοήγηση» και η διδακτική τους αξία»,περ. Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών θεμάτων,5, Αθήνα, 2001. Κιτσαράς, Γ., Το Νεοελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα. Εξέλιξη Εκπαίδεύσης και Γλώσσας, Πάτρα, 1996. Κόκκος, Α., Εκπαίδευση ενηλίκων: ανιχνεύοντας το πεδίο, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2005. Κομένιος Γ.: Μεγάλη Διδακτική, μτφρ.: Ιωαννίδη Ολυμπίου, Αθήνα 1912. Κόνσολας, Μ.: Το σύστημα αξιών στο γλωσσικό μάθημα της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης: Μία προσέγγιση μέσα από τα αναλυτικά προγράμματα και τα σχολικά εγχειρίδια: Στο: Γνώσεις, Αξίες και Δεξιότητες στη σύγχρονη Εκπαίδευση (Πρακτικά Συνεδρίου ΕΛΛ.Ι.Ε.Π.ΕΚ, Αθήνα 2003). Κοντάκος Α.: Γλώσσα, Σκέψη, Πολιτισμός, περιοδικό «Γλώσσα» τ. 4, 1997. Κοντογιαννοπούλου- Πολυδωρίδη, Γ., Η δημοκρατία, ο πολίτης και οι "άλλοι": πολιτισμική οικείωση της κοινωνικής και πολιτικής εκπαίδευσης, Gutenberg, Αθήνα, 2005. Κοσσυβάκη, Φ., Κριτική επικοινωνιακή διδασκαλία, εκδ.: Gutenberg,Αθήνα, 1995. Κουτσουβάνου, Ε., Πρώτη Ανάγνωση και Γραφή: Στρατηγικές Διδακτικής, εκδ.: Οδυσσέας,Αθήνα, 2000. Κρανιδιώτης Γ., «Η Ελληνική Εξωτερική Πολιτική, Σκέψεις και Προβληματισμοί στο κατώφλι του 21ου αιώνα», Εκδόσεις Σιδέρης, Αθήνα 1999. Κρεμμυδάς Β., Εισαγωγή στην οικονομική ιστορία της Ευρώπης, 16ος - 20ος αιώνας, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1991. Κυρίδης, Α., Δρόσος, Β. & Ντίνας, Κ., Η Πληροφοριακή Επικοινωνιακή Τεχνολογία στην Προσχολική και Πρωτοσχολική Εκπαίδευση. Gutenberg, Αθήνα, 2003. Κωνσταντίνου, Χαρ.: Η Πρακτικής της Εκπαίδευσης στην Παιδαγωγική Επικοινωνία: Αθήνα 2001. ISSN 1792-7587 - 10 -
Λεοντσίνης, Γ., Ταυτότητες, Διεθνές περιβάλλον και διδακτική της τοπικής ιστορίας, Εφαρμοσμένη Παιδαγωγική, (140-158), Αθήνα, 2002. Livet G. κ.ά., Γενική Ιστορία της Ευρώπης, 6 τόμοι, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα 1990. Le Goff J., Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής Δύσης, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993. Λουκέρης, Δ.: Ολοήμερο Σχολείο: Θεωρία, Πράξη και Αξιολόγηση: Αθήνα 2005. Λυδάκη Α., Μπαλαμέ και Ρομά (Οι τσιγγάνοι των Άνω Λιοσίων). Καστανιώτης, Αθήνα, 2000. Λυμπεράκη, Α., Ευέλικτη εξειδίκευση: Κρίση και αναδιάρθρωση στη Μικρή βιομηχανία, Gutenberg,1991. Μακράκης, Β., (Υπερμέσα στην εκπαίδευση : Μια κοινωνικο-εποικοδομιστική προσέγγιση. Μεταίχμιο,Αθήνα, 2000. Μαλαφάντης, Κ.: Παιδαγωγική της λογοτεχνίας, Αθήνα 2001. Μαλαφάντης, Κ.: Παιδαγωγική της λογοτεχνίας, Αθήνα τ. Β,2005. Μαλαφάντης,Κ.:Η Παιδαγωγική του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, εκδ. Πορεία, Αθήνα 2001 Μαλαφάντης,Κ.: J. H. Pestalozzi, Λεονάρδος και Γερτρούδη, Ένα παιδαγωγικό μυθιστόρημα, εκδ. Πορεία, Αθήνα 2006 Μαλαφάντης,Κ.::Το παιδί και η ανάγνωση: Στάσεις, προτιμήσεις, συνήθειες, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2005 Μαλικιώση-Λοΐζου, Μ.: Ψυχολογία της Εκπαίδευσης: Αθήνα 2002. Μάνος, Κ.: Μέθοδοι Διδασκαλίας: Αθήνα 1977. Mager Robert E..:Διδακτικοί στόχοι και διδασκαλία, εκδ. Κυριακίδη, Θες/νίκη 1985. Μαράτου, Ο.: Παιδί, Επιστήμη και Ψυχανάλυση: Οι διαδρομές του Jean Piaget: Αθήνα 1998. Marples, R.,(επιμέλεια), Οι σκοποί της εκπαίδευσης, εκδ.:μεταίχμιο, Αθήνα, 2003. Μάρκου, Γ., Intercultural education in multicultural Greece. European Journal of Intercultural Studies, 4(3). 1994. Μαρμαρινός, Ι.: Το σχολικό Πρόγραμμα: Αθήνα 2000. Marples Roger (επιμέλεια).: Οι σκοποί της εκπαίδευσης, εκδ.:μεταίχμιο, Αθήνα, 2003. Μασσιάλας, Β.: Το Σχολείο Εργαστήριο Ζωής: Αθήνα 1984. Μαυρίδης, Χ., Κυρίαρχος λόγος και κοινωνικός αποκλεισμός Τα πεδία της πολιτικής, της επιστήμης και της εκπαίδευσης, Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2007. Μαυρογιώργος, Γ.: Σχολικό Πρόγραμμα και Παραπρόγραμμα: περ. Σύγχρονη Εκπαίδευση: τ. 13, Αθήνα 1983. Μερακλής, Μ.Γ.: Έντεχνος Λαϊκός Λόγος, εκδ.: Καρδαμίτσα, Αθήνα 1993. Μητακίδου, X. & Τρέσσου Ε., «Να σου πω εγώ πως θα μάθουν γράμματα» Τσιγγάνες μιλούν για την εκπαίδευση των παιδιών, Καλειδοσκόπιο, Αθήνα, 2007. Μήτσης, Ν., Διδακτική του Γλωσσικού μαθήματος, εκδ.: Gutenberg, Αθήνα, 1998. Μικρός, Γ.: Η ποσοτική ανάλυση της κοινωνιογλωσσολογικής ποικιλίας, εκδ.: Μεταίχμιο, Αθήνα 2009. ISSN 1792-7587 - 11 -
Modgil, S. κ.ά, Αθήνα, 1997. Πολυπολιτισμική εκπαίδευση: προβληματισμοί - προοπτικές. Ελληνικά Γράμματα, Μπάκας Θ.: Οι βασικές αρχές του εκπαιδευτικού μας συστήματος, στο: Εφαρμοσμένη Παιδαγωγική, τ.2., Αθήνα 2005. Μπαμπινιώτης, Γ.: Ελληνική Γλώσσα. Παρελθόν, παρόν και μέλλον, εκδ.: Gutenberg, Αθήνα, 1996. Μπαμπούνης, Χ.: Νοητικές, ψυχολογικές και άλλες προϋποθέσεις για την αφομοίωση της ιστορικής ύλης από τους μαθητές, στο Π.Ε.Φ., Σεμινάριο 9, Αθήνα 1988. Μπάουμαν, Ζ.: Η Εργασία, ο Καταναλωτισμός και οι Νεόπτωχοι,Μεταίχμιο, Αθήνα, 2004. Μπίκος, Κ.: Η βελτίωση των κοινωνικών σχέσεων στη σχολική ταξη, Αθήνα 1991. Μπουζάκης Σ.: Νεοελληνική εκπαίδευση (1821-1998), Αθήνα 2006. Μπρούζος, Α.: Μικρά σχολεία, Μεγάλες Προσδοκίες: Αθήνα 2002. Μύλμαν Β., Ευρωπαϊκή λογοτεχνία και παγκόσμιος πολιτισμός, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1997. Μυλωνάκου- Κεκέ, Η.: Ζητήματα κοινωνικής Παιδαγωγικής, Αθήνα 2003. Νικολάου, Γ.: Διαπολιτισμική διδακτική: το νέο περιβάλλον, βασικές αρχές, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2005. Νικολάου, Σ.: Θεωρητικά Ζητήματα στην Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης: Αθήνα 2006. Nussbaum, M., : Φύλο και κοινωνική δικαιοσύνη, Scripta, Αθήνα, 2005. Ντιούη, Τζ.: Εμπειρία και Εκπαίδευση (μτφρ. Α.Πολενάκη), Γλάρος, Αθήνα, 1980. Νούτσος, Μπ.: Διδακτικοί στόχοι και Αναλυτικό πρόγραμμα, Αθήνα, 1983. Νούτσος, Χαρ.: Προγράμματα Μέσης Εκπαίδευσης και Κοινωνικός Έλεγχος 91931-1973): Αθήνα 1979. Ξανθάκου, Γ.: Η δημιουργικότητα στο Σχολείο, εκδ.: Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1998. Ξωχέλλης, Π.: Το εκπαιδευτικό έργο ως κοινωνικός ρόλος, Θεσ/νίκη,1984. Οικονόμου Γ.: Η δημιουργική διάσταση της γραπτής έκφρασης στο Δημοτικό σχολείο. Παιδαγωγική- Ψυχολογική- Διδακτική θεώρηση, Διδακτορική διατριβή, Αθήνα 1998. Πανταζής, Σ.: Διαπολιτισμική Αγωγή στο Νηπιαγωγείο,Ατραπός-περιβολάκι, Αθήνα, 2006. Παπάς, Α.: Διδακτική Γλώσσας και κειμένων, Τόμοι Α, Β, Αθήνα, 1995. Παπάς, Α.: Σχολική Παιδαγωγική, τ Α., εκδ. Ατραπός, Αθήνα, χ.χ. Παπάς, Α. : Το προφίλ του Δασκάλου, Αθήνα,1997. Παπάς, Α. : Η Αντιπαιδαγωγικότητα της Παιδαγωγικής, Αθήνα, 1999. Παπάς, Α.: Διδακτική Γλώσσας και Κειμένων, τ. Α και Β, Αθήνα, 1998. Παπάς, Α.: Διαπολιτισμική Παιδαγωγική και Διδακτική, Αθήνα, 1998. Παπαβασιλείου-Χαραλαμπάκη Ι.: Τάσεις της Παιδικής Λογοτεχνίας (1900-1920), Ποίηση- Παιδαγωγικές και ερμηνευτικές προσεγγίσεις: Αθήνα 2002. Παπαϊωάννου Απ.: Τρεις Ιεράρχες: Διαχρονικά Σύμβολα των Ελληνικών Γραμμάτων, της Κοινωνικής ελευθερίας και του πολιτισμού. Νεάπολη Κρήτης 2006. ISSN 1792-7587 - 12 -
Παπακώστας, Γ.: Ο Φ. Φωτιάδης και το Αδερφάτο της Εθνικής Γλώσσας: Αθήνα 1990. Παπαμαύρος Μ. Διδακτικές αρχές του σχολείου εργασίας, Αθήνα 1953. Παπανούτσος, Ε: Η Παιδεία το μεγάλο μας Πρόβλημα: Αθήνα 1976. Παπασταμάτης, Α.: Τα ολιγοθέσια σχολεία της Ελληνικής υπαίθρου: Αθήνα 1996. Παπαστυλιανού, Α.: Διαπολιτισμικές διαδρομές : παλιννόστηση και ψυχοκοινωνική προσαρμογή, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2005. Παρασκευόπουλος, Ι.: Μεθοδολογία της επιστημονικής έρευνας, Αθήνα,1978. Παρούση, Α: Προσχολική εκπαίδευση Κουκλοθέατρο», στο Ευγενία Κουτσουβάνου, Μορφές και Τρόποι εργασίας στο Νηπιαγωγείο. Οδυσσέας, Αθήνα 1990. Παυλίδου, Θ.: Γλώσσα Γένος Φύλο, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2005. Περράκης, Στ.: (Τα δικαιώματα των λαών και των μειονοτήτων: μια προβληματική σε εξέλιξη, Σάκκουλας,Αθήνα, 1993. Πετμεζίδου Μ. & Παπαθεοδώρου Χ.: (Επιμ.) Φτώχεια και Κοινωνικός Αποκλεισμός. Εξάντας,Αθήνα, 2004. Πετρουλάκης, Ν.: Προγράμματα- εκπαιδευτικοί στόχοι- μεθοδολογία, εκδ.: Γρηγόρης, Αθήνα 1992. Πολεμικός, Ν. : Ψυχαναγκαστική-καταναγκαστική διαταραχή στα παιδιά. Στο Ν. Πολεμικός, Μ. Καΐλα, & Φ. Καλαβάσης: Εκπαιδευτική, οικογενειακή και πολιτική ψυχοπαθολογία. Ατραπός.Αθήνα 2002. Πολυχρονοπούλου, Σ.: Η αναγκαιότητα Εκπαίδευσης των Εφήβων με νοητική υστέρηση σε θέματα κοινωνικών δεξιοτήτων: Αθήνα 1992. Πόρποδας Κ.: Η Ανάγνωση, Πάτρα 2002. Ράπτης, Α & Ράπτη Α.: Πληροφορική και εκπαίδευση, Αυτοέκδοση, Αθήνα, 1998. Ρήγας, Α.: Επιμόρφωση Ενηλίκων, τ.α, αυτοέκδοση, Αθήνα, 2002. Rogers, A.: Η Εκπαίδευση Ενηλίκων, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα, 1998. Σακελλαρίου Μ.: Εισαγωγή στη Διδακτική της κοινωνικής και Νηπιαγωγείου, εκδ. Ατραπός, Αθήνα 2002. παιδαγωγικής εργασίας του Σιάνου-Κύργιου, Ε.: (Εκπαίδευση και Κοινωνικές Ανισότητες, Μεταίχμιο,Αθήνα, 2006. Σκαλιάπας, Γ.: Σχέση Δασκάλου- μαθητού στο Μαθητοκεντρικό σχολείο: Διδακτορική διατριβή, Αθήνα 1999. Σούλης, Σ.: Μαθαίνοντας βήμα με βήμα στο Σχολείο και στο Σπίτι: Αθήνα 2000. Σουμέλης, Κ.: Στρατηγικές της διαβίου μάθησης, Πρακτικά Θ Διεθνούς Παιδαγωγικού Συνεδρίου, Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδος, Βόλος 1999,εκδ. Ατραπός, 2001. Smith, P.: Διαπολιτισμική Κοινωνική Ψυχολογία, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2005. Στίρνερ Μαξ.: Οι λανθασμένες αρχές της Παιδείας μας, εκδ.:ελεύθερος Τύπος, Αθήνα, 2000. Ταίηλορ, Τσ.: Πολυπολιτισμικότητα, (μετφ. Φ. Παιονίδης), Πόλις, Αθήνα, 1997. Ταρατόρη, Ε.: Παιδαγωγική και Διδακτική κατάρτιση των εκπαιδευτικών της Α/θμιας εκπαίδευσης, Θεσσαλονίκη 1995. ISSN 1792-7587 - 13 -
Τάφα Ε.: Τεστ ανίχνευσης της Αναγνωστικής Ικανότητας, εκδ.: Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1995. Τερζής Ν.: Το Γυμνάσιο ως Προβαθμίδα της υποχρεωτικής Εκπαίδευσης: Θεσ/κη 1988. Tilly C., Οι ευρωπαϊκές επαναστάσεις, 1492-1992, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998. Τομπαϊδης Δ.: Διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας, Γ έκδοση, εκδ.: Επικαιρότητα, Αθήνα 1989. Τρέσσου,Ε., Μητακίδου, Χ., Μειονότητες μιλούν για την εκπαίδευση των παιδιών τους - Εκπαίδευση γλωσσικών μειονοτήτων, Επίκεντρο,Θεσσαλονίκη,2007. Τριάρχη-Hermann, Β., Η Διγλωσσία στην Παιδική Ηλικία Μία ψυχογλωσσολογική προσέγγιση, Gutenberg, Αθήνα,2000. Τσελφές, Β.:Δοκιμή και πλάνη: Το εργαστήριο στη διδασκαλία των φυσικών επιστημών, εκδ.: Νήσος, Αθήνα 2002. Τσιάκαλος Γ., Οδηγός Αντιρατσιστικής Εκπαίδευσης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2000. Τσιπλητάρης Α.: Η ψυχοκοινωνιολογία της σχολικής τάξης, Αθήνα 1996. Τσόμσκι, Ν., Οι έχοντες και οι μη κατέχοντες. Καστανιώτης, Αθήνα, 1999. Φασούλης, Κ.: Σχέσεις Κράτους-Πανεπιστημίου: Κρατικοί μηχανισμοί ελέγχου, Αθήνα 2005. Φελουκατζή,Η.,Ελλάδα Ευρώπη:Η πολιτιστική αλληλεπίδραση:εφ. ΤΑ ΝΕΑ:2/4/1980. Φθενάκης,Β.. Η Δια βίου μάθηση σε μια γνωσιο-χρηστική κοινωνία:εκπαιδευτικές και Παιδαγωγικές προκλήσεις, Πρακτικά Θ Διεθνούς Παιδαγωγικού Συνεδρίου, Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδος, Βόλος 1999, Ατραπός. Φίλιας, Β., Εισαγωγή στη Μεθοδολογία και τις τεχνικές των κοινωνικών ερευνών, Gutenberg, Αθήνα 2003. Volker, L., Παιδαγωγική των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Gutenberg, Αθήνα, 2006. Feyerabend Paul: Ενάντια στη μέθοδο, Εκδόσεις Σύγχρονα Θέματα, Αθήνα 1972. Φερρώ, Μ., Πώς αφηγούνται την ιστορία στα παιδιά σε ολόκληρο τον κόσμο. (μετάφραση: Πελαγία Μαρκέτου / επιστημονική επιμέλεια: Γιώργος Κόκκινος), Μεταίχμιο, Αθήνα, 2000. Φλογαΐτη, Ε., Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία, Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2006. Φουντοπούλου, Μ., Μαθαίνοντας το παιδί να διαβάζει το κείμενο: Προβληματισμοί και τεχνικές, στο: 2 ο πανελλήνιο συνέδριο του Ελληνικού Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης, Αθήνα 2003. Φλουρής Γ.: Η αρχιτεκτονική της διδασκαλίας και η διαδικασία της μάθησης, εκδ.: Γρηγόρη, Αθήνα 1984. Φραγκουδάκη Α.: Γλώσσα και Ιδεολογία, εκδ.: Οδυσσέας, Αθήνα 1987. Freire P.: Η αγωγή του καταπιεζομένου, εκδόσεις ΡΑΠΑ, Αθήνα 1974. Φυρριπής, Ε.: Ευρωπαϊκή επίδραση στην ελληνική εκπαιδευτική πολιτική κατά το 19 ο Διδακτορική Διατριβή, Αθήνα 1997. αιώνα: Χαλκιά, Α., Το άδειο λίκνο της Δημοκρατίας Σεξ, έκτρωση και εθνικισμός στη σύγχρονη Ελλάδα, Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2007. ISSN 1792-7587 - 14 -
Χαραλαμπάκης Χ.: Νεοελληνικός λόγος- Μελέτες για τη γλώσσα και τη λογοτεχνία και το ύφος, Αθήνα 1997. Χαραλαμπόπουλος Α.: Διδασκαλία της λειτουργικής χρήσης της Γλώσσας, περιοδικό «Γλώσσα»τ. 16 Αθήνα. Χατζηγεωργίου Ι.( Γνώθι το curriculum, εκδ.( Ατραπός, Αθήνα 1999. Χατζηδήμου Δ.( Προετοιμασία και σχέδιο μαθήματος, Θες/νίκη 1988. Χατζηχρήστου, Χ.: Ο χωρισμός των Γονέων, το Διαζύγιο και τα Παιδιά: Αθήνα 1999. Χρηστάκης, Κ.: Σύγχρονοι Διδακτικοί Προβληματισμοί: Αθήνα 1991. Χριστινίδης, Α., Εχθρότητα και Προκατάληψη- Ξενοφοβία, Αντισημιτισμός, Γενοκτονία, Ίνδικτος, Αθήνα. Χρυσαφίδης, Κ.: Σύγχρονοι Διδακτικοί Προβληματισμοί: Αθήνα 1991. Ψάλτου-Joycey, Α:. Μέθοδοι διδασκαλίας σύγχρονων γλωσσών και εφαρμογή τους σε εγχειρίδια διδασκαλίας της ΝΕ ως ξένης γλώσσας: Β Εφαρμογή. Στο: Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Μέθοδοι διδασκαλίας της Νέας ελληνικής ως ξένης γλώσσας. Πρακτικά Ημερίδας, 9 Δεκεμβρίου, 1995,1996. Ψαρρού, Μ.- Ζαφειρόπουλος, Κ.: Επιστημονική Έρευνα, Τυπωθήτω-Δαρδανός, Αθήνα 2001. Ψημμένος, Ι.: Εργασία και Ρατσισμός: Κοινωνική διαχείριση και Μεταναστευτικό εργατικό δυναμικό, στο Φαινόμενα Κοινωνικής Παθογένειας σε Ομάδες Κοινωνικού Αποκλεισμού, ΚΕΚΜΟΚΟΠ-ΓΓΑΕ, Αθήνα:, 2000. ISSN 1792-7587 - 15 -