ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΚΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑΣ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΚΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑΣ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ, ΤΗΝ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΗ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΛΑ ΟΥ Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ ΣΤΑΜΑΤΙΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΠΟΝΟΣ-ΓΕΩΡΓΟΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2004

Στην σύζυγό µου άφνη και στην νεογέννητη κόρη µου!

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΚΑΙ ΙΕΘΝΩΣ ΚΕΦ.1 ο Η ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑ ΙΕΘΝΩΣ 1.1.ΓΕΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ. 7 1.2.ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΧΟΙΡΙΝΟΥ ΚΡΕΑΤΟΣ.... 10 ΚΕΦ.2 ο Η ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 2.1.ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΗΣ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑΣ.. 13 2.2.ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ ΚΑΤΑ ΤΑΞΗ ΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑΣ... 20 2.3.ΕΙ ΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: ΣΤΑΒΛΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ- ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΧΟΙΡΟΣΤΑΣΙΩΝ- ΙΑΤΡΟΦΗ- ΓΕΝΕΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ..... 25 2.4.ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΚΑΙ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΧΟΙΡΙΝΟΥ ΚΡΕΑΤΟΣ... 31 2.5.ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΧΟΙΡΙΝΟΥ ΚΡΕΑΤΟΣ... 32 2.6.ΚΟΣΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΧΟΙΡΙΝΟΥ ΚΡΕΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΙΜΗ ΠΑΡΑΓΩΓΟΥ. 34 2.7.ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΣΧΕΤΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 37 ΚΕΦ.3 ο ΚΟΙΝΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 3.1.ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΑΓΟΡΑ 53 ΜΕΡΟΣ ΕΥΤΕΡΟ Η ΠΑΡΟΥΣΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΚΕΦ.4 ο ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 4.1. ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 61 4.2. ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 62 4.3. ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΜΕΘΟ ΟΥ ΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 63 4.4. ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΙΓΜΑΤΟΣ. 63 4.5. ΣΥΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ... 67 4.6. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΡΩΤΟΓΕΝΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ. 67 ΚΕΦ.5 ο ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 5.1. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΤΑΤΑΞΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ.. 69 5.2. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ... 73 5.3. ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΕΚΤΡΟΦΗΣ. 81 5.4. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΚΤΡΟΦΗΣ 93 5.4.1. ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΗΣ ΕΚΤΡΟΦΗΣ 93

5.4.2. ΤΡΟΠΟΣ ΙΑΤΡΟΦΗΣ.. 97 5.4.3. ΤΡΟΠΟΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ 100 5.4.4 ΤΡΟΠΟΣ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ.. 104 5.5 ΟΜΑ ΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ ΒΑΣΕΙ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ (CLUSTER ANALYSIS) 106 5.6. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΥΠΟ ΕΙΓΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΣΥΝ ΕΟΥΝ ΤΗΝ ΑΠΟ ΟΣΗ ΤΗΣ ΧΟΙΡΟΜΗΤΕΡΑΣ ΜΕ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΕΚΤΡΟΦΗΣ ΤΩΝ ΧΟΙΡΩΝ 121 5.7.ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑΣ.. 139 5.7.1. ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΩΝ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 139 5.7.2. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΣ ΣΥΝ ΥΑΣΜΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ. 156 5.8. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ. 168 5.9. ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ 174 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΚΕΦ.6. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 6.1. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 178 6.2. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ.... 186 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 188 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 203

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Σελίδα Πίνακας 1.1 Οι χώρες µε τη µεγαλύτερη χοιροτροφική παραγωγή 11 Πίνακας 1.2 Η θέση του χοιρινού κρέατος στην παγκόσµια αγορά κρέατος 12 Πίνακας 2.1 Αριθµός εκτρεφόµενων και σφαγέντων χοίρων, µέσω βάρος σφάγιου, παραγωγή κρέατος και συµµετοχή σ αυτήν κάθε µιας από τις χώρες της Ε.Ε. και κατά κεφαλή ετήσια κατανάλωση χοιρινού κρέατος κατά το έτος 1995 15 Πίνακας 2.2 Κατανοµή (%) των εκτρεφόµενων χοίρων και των χοιροτροφικών µονάδων κατά τάξη µεγέθους των εκµεταλλεύσεων στην Ελλάδα, το 1996 16 Πίνακας 2.3 Ζωοτεχνική εικόνα της Ελληνικής χοιροτροφίας για το 1996 18 Πίνακας 2.4 Αριθµός εκµεταλλεύσεων, ονοµαστική δυναµικότητα και κατανοµή της δυναµικότητας ανάλογα µε το µέγεθος, κατά νοµό και στο σύνολο της χώρας, για το 1997 20 Πίνακας 2.5 Τα σηµαντικότερα χοιροτροφικά κέντρα της Ελλάδας 22 Πίνακας 2.6 Κατανοµή των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων κατά κλάση µεγέθους 23 Πίνακας 2.7 Παλαιότητα σταβλικών εγκαταστάσεων των χοιροτροφικών εκµ/σεων 26 Πίνακας 2.8 Ρυθµός εκσυγχρονισµού των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων 26 Πίνακας 2.9 Συνολικός αριθµός ζώων αναπαραγωγής που υπήρχαν στην Ελλάδα το 1997 30 Πίνακας 2.10 Πορεία των εισαγωγών και εξαγωγών χοιρινού κρέατος στην Ελλάδα (σε τόννους) 32 Πίνακας 2.11 Παραγωγή συνόλου κρέατος και χοιρινού κρέατος για το διάστηµα 1970-1975 33 Πίνακας 2.12 Παραγωγή χοιρινού κρέατος και συνολική παραγωγή κρέατος στην Ελλάδα 34 Πίνακας 2.13 Συντελεστές που διαµορφώνουν το κόστος παραγωγής χοιρινού κρέατος 34 Πίνακας 2.14 Συνολικό κόστος σε µια χοιροτροφική εκµετάλλευση 35 Πίνακας 3.1 Θέση του χοιρινού κρέατος στη συνολική παραγωγή κρέατος των χωρών της Ε.Ε. 53 Πίνακας 4.1 Κατανοµή των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων σε µορφές εκτροφής από το 1963 ως το 1995 64 Πίνακας 4.2 Κατάταξη των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων κατά τάξεις µεγέθους 65 Πίνακας 4.3 Ελάχιστο µέγεθος δείγµατος συναρτήσει βαθµών ελευθερίας 66 Πίνακας 5.1 Περιοχές προέλευσης των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων του δείγµατος 74 Πίνακας 5.2 Κατάταξη των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων του δείγµατος κατά κλάσεις µεγέθους 75 Πίνακας 5.3 Κατάταξη των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων του δείγµατος κατά τη µορφή της επιχείρησης 75 Πίνακας 5.4 Μορφωτικό επίπεδο των ιδιοκτητών των χοιροτροφικών εκµ/σεων του δείγµατος 76 Πίνακας 5.5 Ιδιότητα υπευθύνου στις χοιροτροφικές εκµεταλλεύσεις του δείγµατος 76 Πίνακας 5.6 Αριθµός απασχολούµενου προσωπικού στις χοιροτροφικές εκµεταλλεύσεις του δείγµατος 77 Πίνακας 5.7 Κατάταξη των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων του δείγµατος µε βάση τον τρόπο διατροφής 77 Πίνακας 5.8 Κατάταξη των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων του δείγµατος

µε βάση την προέλευση του γενετικού υλικού 78 Πίνακας 5.9 Κατάταξη των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων του δείγµατος µε βάση τον τρόπο γονιµοποίησης 78 Πίνακας 5.10 Κατάσταση των κτιρίων και του µηχανολογικού εξοπλισµού των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων του δείγµατος 79 Πίνακας 5.11 Αµοιβή ξένης εργασίας στις χοιροτροφικές εκµεταλλεύσεις του δείγµατος 80 Πίνακας 5.12 Σχέσεις µεταξύ µεγέθους εκτροφής και τρόπου διατροφής 82 Πίνακας 5.13 Σχέσεις µεγέθους εκτροφής µε την προέλευση του γενετικού υλικού 84 Πίνακας 5.14 Σχέσεις του µεγέθους εκτροφής µε τη µέθοδο γονιµοποίησης 85 Πίνακας 5.15 Σχέσεις του µεγέθους εκτροφής µε το µορφωτικό επίπεδο του ιδιοκτήτη 86 Πίνακας 5.16 Σχέσεις µεγέθους εκτροφής µε την απασχόληση γεωτεχνικών 88 Πίνακας 5.17 Σχέσεις µεταξύ του τρόπου διατροφής µε το µορφωτικό επίπεδο του ιδιοκτήτη 90 Πίνακας 5.18 Σχέση µεταξύ µεθόδου γονιµοποίησης µε το µορφωτικό επίπεδο ιδιοκτήτη 91 Πίνακας 5.19 Σχέσεις µεταξύ µεθόδου γονιµοποίησης µε την απασχόληση γεωτεχνικών 92 Πίνακας 5.20 Σύγκριση οικονοµικών αποτελεσµάτων ανα χοιροµητέρα ως προς το µέγεθος εκτροφής 94 Πίνακας 5.21 Σύγκριση δαπανών παραγωγής ανά χοιροµητέρα ως προς το µέγεθος εκτροφής 96 Πίνακας 5.22 Σύγκριση οικονοµικών αποτελεσµάτων ανά χοιροµητέρα ως προς τον τρόπο διατροφής 98 Πίνακας 5.23 Σύγκριση δαπανών παραγωγής ανά χοιροµητέρα ως προς τον τρόπο διατροφής 99 Πίνακας 5.24 Σύγκριση οικονοµικών αποτελεσµάτων ανά χοιροµητέρα ως προς την προέλευση του γενετικού υλικού 101 Πίνακας 5.25 Συσχέτιση δαπανών παραγωγής ανά χοιροµητέρα µε την προέλευση του γενετικού υλικού 103 Πίνακας 5.26 Σύγκριση οικονοµικών αποτελεσµάτων ανά χοιροµητέρα ως προς τον τρόπο γονιµοποίησης 105 Πίνακας 5.27 Σύγκριση δαπανών παραγωγής ανα χοιροµητέρα ως προς τον τρόπο γονιµοποίησης 105 Πίνακας 5.28 Χαρακτηριστικά των συστάδων εκµεταλλεύσεων 109 Πίνακας 5.29 Κατανοµή των συστάδων κατά γεωγραφική περιοχή 111 Πίνακας 5.30 Κατανοµή των συστάδων κατά εταιρική µορφή 112 Πίνακας 5.31 Κατανοµή των συστάδων µε βάση το µορφωτικό επίπεδο ιδιοκτήτη 113 Πίνακας 5.32 Κατανοµή των συστάδων µε βάση τον τρόπο διατροφής 115 Πίνακας 5.33 Κατανοµή των συστάδων µε βάση την προέλευση γενετικού υλικού 116 Πίνακας 5.34 Κατανοµή των συστάδων µε βάση τη µέθοδο γονιµοποίησης 117 Πίνακας 5.35 Κατανοµή των συστάδων µε βάση το µέγεθος των εκµεταλλεύσεων 118 Πίνακας 5.36 Κατανοµή των συστάδων µε βάση τον αριθµό εργαζοµένων 119 Πίνακας 5.37 Κατανοµή των συστάδων µε βάση την απασχόληση γεωτεχνικών 120 Πίνακας 5.38 ευτεροβάθµιο υπόδειγµα συνάρτησης για το σύνολο των εκµετ/σεων του δειγµατος 122 Πίνακας 5.39 ευτεροβάθµιο υπόδειγµα συνάρτησης για το µέγεθος Μ1 124 Πίνακας 5.40 ευτεροβάθµιο υπόδειγµα συνάρτησης για το µέγεθος Μ2 125 Πίνακας 5.41 Πρωτοβάθµιο υπόδειγµα συνάρτησης για το µέγεθος Μ3 127 Πίνακας 5.42 ευτεροβάθµιο υπόδειγµα συνάρτησης για τη διατροφή 1 128 Πίνακας 5.43 Πρωτοβάθµιο υπόδειγµα συνάρτησης για την προέλευση γενετικού

υλικού από F1 γενεές ζωών 130 Πίνακας 5.44 Πρωτοβάθµιο υπόδειγµα συνάρτησης για την προέλευση γενετικού υλικού µε συνδυασµό ζώων F1 γενεάς και από πυρήνα πολλαπλασιαστικού υλικού 132 Πίνακας 5.45 ευτεροβάθµιο υπόδειγµα συνάρτησης για την προέλευση γενετικού υλικού µε συνδυασµό ζώων F1 γενεάς και ζώα πάχυνσης 133 Πίνακας 5.47 Γραµµικό υπόδειγµα συνάρτησης για τη γονιµοποίηση µε τεχνητή σπερµατέγχυση 136 Πίνακας 5.48 Λογαριθµικό υπόδειγµα συνάρτησης, για την γονιµοποίηση µε τεχνητή σπερµατέγχυση 137 Πίνακας 5.49. Λογαριθµικό υπόδειγµα συνάρτησης για την γονιµοποίηση µε φυσική οχεία 138 Πίνακας 5.50. Ανάλυση της οριακής παραγωγικότητας χοιροτροφικών εκµ/σεων, για το σύνολο των µονάδων και συναρτήσει µεγέθους αυτών 144 Πίνακας 5.51. Ανάλυση της οριακής παραγωγικότητας συναρτήσει της διατροφής 147 Πίνακας 5.52. Ανάλυση της οριακής παραγωγικότητας συναρτήσει γενετικού υλικού 152 Πίνακας 5.53. Ανάλυση της οριακής παραγωγικότητας συναρτήσει της Γονιµοποίησης 155 Πίνακας 5.54. Υφιστάµενος και άριστος συνδυασµός συντελεστών παραγωγής για το σύνολο των εκµεταλλεύσεων 157 Πίνακας 5.55. Υφιστάµενος και άριστος συνδυασµός συντελεστών παραγωγής για τις εκµεταλλεύσεις µικρής δυναµικότητας 157 Πίνακας 5.56. Υφιστάµενος και άριστος συνδυασµός συντελεστών παραγωγής για τις εκµεταλλεύσεις µεσαίας δυναµικότητας 158 Πίνακας 5.57. Υφιστάµενος και άριστος συνδυασµός συντελεστών παραγωγής για τις εκµεταλλεύσεις µεγάλης δυναµικότητας 159 Πίνακας 5.58. Υφιστάµενος και άριστος συνδυασµός συντελεστών παραγωγής για τις εκµεταλλεύσεις µε τρόπο διατροφής 1 159 Πίνακας 5.59. Υφιστάµενος και άριστος συνδυασµός συντελεστών παραγωγής για τις εκµεταλλεύσεις µε τρόπο διατροφής 2 160 Πίνακας 5.60. Υφιστάµενος και άριστος συνδυασµός συντελεστών παραγωγής για τις εκµεταλλεύσεις µε τρόπο διατροφής 3 161 Πίνακας 5.61. Υφιστάµενος και άριστος συνδυασµός συντελεστών παραγωγής για τις εκµεταλλεύσεις µε τρόπο διατροφής 4 161 Πίνακας 5.62. Υφιστάµενος και άριστος συνδυασµός συντελεστών παραγωγής για τις εκµεταλλεύσεις µε προέλευση του γενετικού υλικού Γ 2 162 Πίνακας 5.63. Υφιστάµενος και άριστος συνδυασµός συντελεστών παραγωγής για τις εκµεταλλεύσεις µε προέλευση του γενετικού υλικού από F 1 γενεές και πυρήνα πολλαπλασιαστικού υλικού 163 Πίνακας 5.64. Υφιστάµενος και άριστος συνδυασµός συντελεστών παραγωγής για τις εκµεταλλεύσεις Γ 5 163 Πίνακας 5.65. Υφιστάµενος και άριστος συνδυασµός συντελεστών παραγωγής για τις εκµεταλλεύσεις Γ 1 164 Πίνακας 5.66. Υφιστάµενος και άριστος συνδυασµός συντελεστών παραγωγής για τις εκµεταλλεύσεις µε προέλευση του γενετικού υλικού από πυρήνα πολλαπλασιαστικού υλικού και ζώα της πάχυνσης 165 Πίνακας 5.67. Υφιστάµενος και άριστος συνδυασµός συντελεστών παραγωγής για τις εκµεταλλεύσεις µε προέλευση του γενετικού υλικού από ζώα της πάχυνσης 166 Πίνακας 5.68. Υφιστάµενος και άριστος συνδυασµός συντελεστών παραγωγής για τις εκµεταλλεύσεις µε µέθοδο γονιµοποίησης τεχνητή σπερµατέγχυση 166

Πίνακας 5.69. Υφιστάµενος και άριστος συνδυασµός συντελεστών παραγωγής για τις εκµεταλλεύσεις µε µέθοδο γονιµοποίησης τη φυσική οχεία 167 Πίνακας 5.70. Γεωγραφική κατανοµή των µέσων όρων των διαφορών κόστους παραγωγής και τιµής πώλησης σε ευρώ/χλγ. 168 Πίνακας 5.71. Αποτελέσµατα του Wilcoxon-test για τις περιοχές µελέτης 169 Πίνακας 5.72. Κατανοµή των µέσων όρων των διαφορών κόστους παραγωγής και τιµής πώλησης µε βάση το µέγεθος των εκµεταλλεύσεων σε ευρώ/χλγ. 169 Πίνακας 5.73. Αποτελέσµατα του Wilcoxon-test ως προς το µέγεθος των Εκµεταλλεύσεων 170 Πίνακας 5.74. Κατανοµή των µέσων όρων των διαφορών κόστους παραγωγής και τιµής πώλησης µε βάση τον τρόπο διατροφής σε ευρώ/χλγ. 170 Πίνακας 5.75. Αποτελέσµατα του Wilcoxon-test ως προς τον τρόπο διατροφής 171 Πίνακας 5.76. Κατανοµή των µέσων όρων των διαφορών κόστους παραγωγής και τιµής πώλησης, µε βάση την προέλευση του γενετικού υλικού σε ευρώ/χλγ. 171 Πίνακας 5.77. Αποτελέσµατα του Wilcoxon-test ως προς την προέλευση γενετικού υλικού 172 Πίνακας 5.78. Κατανοµή των µέσων όρων των διαφορών κόστους παραγωγής και τιµής πώλησης µε βάση τη µέθοδο γονιµοποίησης 173 Πίνακας 5.79. Αποτελέσµατα του Wilcoxon-test ως προς τον τρόπο γονιµοποίησης 173 Πίνακας 5.80. Ελάχιστο βιώσιµο µέγεθος χοιροτροφικής εκµετάλλευσης κατά γεωγραφική περίπτωση 175 Πίνακας 5.81. Ελάχιστο βιώσιµο µέγεθος χοιροτροφικής εκµετάλλευσης ως προς τις κλάσεις µεγέθους 175 Πίνακας 5.82. Ελάχιστο βιώσιµο µέγεθος χοιροτροφικής εκµετάλλευσης µε βάση τον τρόπο διατροφής 175 Πίνακας 5.83. Ελάχιστο βιώσιµο µέγεθος χοιροτροφικής εκµετάλλευσης µε βάση την προέλευση γενετικού υλικού 176 Πίνακας 5.84. Ελάχιστο βιώσιµο µέγεθος χοιροτροφικής εκµετάλλευσης µε βάση τον τρόπο γονιµοποίησης 176

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι πρώτοι χοίροι εξηµερώθηκαν κατά την 7 η χιλιετία π.χ., γεγονός που συµπίπτει µε την εγκατάλειψη της νοµαδικής ζωής και τη µόνιµη εγκατάσταση του ανθρώπου σε ορισµένες περιοχές του πλανήτη. Από τότε ο χοίρος πέρασε από πολλά στάδια ανάπτυξης και εξέλιξης, συµβάλλοντας σηµαντικά στην οικονοµική και πολιτιστική ανάπτυξη της ανθρωπότητας. Η συστηµατική εκτροφή των χοίρων άρχισε από την Ασία. Αρχικά δη- µιουργήθηκαν, παγκόσµια, δύο µεγάλα χοιροτροφικά κέντρα. Το πρώτο στην Κίνα και την Νοτιοανατολική Ασία και το δεύτερο, αργότερα, στη Βαλτική. Από εκεί η εκτροφή του χοίρου επεκτάθηκε νότια, προς τις βόρειες βαλκανικές χώρες, και δυτικά, µέχρι την Ολλανδία και την Αγγλία. Στη συνέχεια, από τις χώρες αυτές η εκτροφή του χοίρου επεκτάθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη. Κατά τη δεκαετία του 1950, λόγω των οικονοµικών και κοινωνικών συνθηκών που επικρατούσαν, διαφοροποιήθηκαν οι ανάγκες και οι τάσεις της αγοράς, γεγονός που άλλαξε και την εικόνα της χοιροτροφίας. Οι ανάγκες της αγοράς σε κρέας έγιναν µεγάλες και πιεστικές. Το κρέας των µηρυκαστικών και των πτηνών αδυνατούσε να τις καλύψει και έτσι σιγά-σιγά η χοιροτροφία από τις παραδοσιακές µορφές εκτροφής µεταπήδησε στη βιοµηχανική παραγωγή. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει χοιροτροφική παράδοση. Η ελληνική χοιροτροφία άρχισε να αναπτύσσεται σηµαντικά στη δεκαετία του 1960. Η αλλαγή αυτή παρατηρήθηκε λόγω της αυξηµένης ζήτησης κρέατος από ένα καταναλωτικό κοινό οικονοµικά και βιοτικά περισσότερο αναπτυγµένο, σε σύγκριση µε την προηγούµενη δεκαετία. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, η χοιροτροφία µεταπήδησε στη βιοµηχανική παραγωγή χοιρινού κρέατος, µε αποτέλεσµα να δηµιουργηθούν στην Ελλάδα µεγάλες επιχειρηµατικές αλλά και συστηµατικές οικογενειακές εκµεταλλεύσεις. Η ελληνική χοιροτροφία συγκρινόµενη σήµερα µε το επίπεδο που βρισκόταν στις αρχές της δεκαετίας του 1970, πραγµατοποίησε σηµαντική πρόοδο, συγκριτικά όµως µε το επίπεδο της χοιροτροφίας άλλων κρατών της Ε.Ε. υστερεί ακόµη σηµαντικά. 1

Κύρια αίτια της κατάστασης αυτής είναι η µη ορθολογική χρησιµοποίηση της τεχνολογίας παραγωγής (µε αποτέλεσµα τις χαµηλές αποδόσεις των ζώων), καθώς επίσης και το υψηλό κόστος παραγωγής, σε συνδυασµό µε ιδιαιτερότητες της αγοράς (υψηλά επιτόκια χορηγήσεων των ελληνικών τραπεζών, αδυναµία πιστοποίησης του ελληνικού χοιρινού κρέατος κ.λπ.). Είναι λοιπόν επιβεβληµένο να γίνουν ακόµα πολλές και συντονισµένες προσπάθειες για την περαιτέρω βελτίωση των αποδόσεων του κλάδου. Σκοπός της έρευνας αυτής, είναι η µελέτη των συστηµάτων εκτροφής και παραγωγής των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων στα πιο σηµαντικά χοιροτροφικά κέντρα της Ελλάδας, καθώς επίσης η µελέτη της οικονοµικότητας, της ανταγωνιστικότητας και της βιωσιµότητάς τους. Η έρευνα αυτή έγινε µε την καθοδήγηση του καθηγητή κ. Χ. Ζιωγάνα, του Τοµέα Αγροτικής Οικονοµίας του Τµήµατος Γεωπονίας του Α.Π.Θ., στον οποίο επιθυµώ να εκφράσω τις θερµές ευχαριστίες µου για την εµπιστοσύνη του και τη βοήθεια που µου προσέφερε για την ολοκλήρωσή της. Θερµά επίσης ευχαριστώ τους καθηγητές κ. Ε. Παπαναγιώτου και κ. Κ. Μάττα, του Τοµέα Αγροτικής Οικονοµίας του Τµήµατος Γεωπονίας του Α.Π.Θ., µέλη της τριµελούς συµβουλευτικής επιτροπής, για την βοήθειά τους στην εκπόνηση και συγγραφή της διατριβής αυτής. Ιδιαίτερα θέλω να ευχαριστήσω τον καθηγητή κ.. Ντότα, του Τοµέα Ζωικής Παραγωγής του Τµήµατος Γεωπονίας του Α.Π.Θ., για τις πολύτιµες συµβουλές του κατά την πραγµατοποίηση της έρευνας αυτής. Ιδιαίτερες ευχαριστίες απευθύνω και στους συναδέλφους γεωπόνους και κτηνιάτρους, ιδιώτες και υπαλλήλους του Υπουργείου Γεωργίας και των Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων Λάρισας, Καρδίτσας, Τρικάλων, Αττικής, Εύβοιας, Ξάνθης, Θεσσαλονίκης, Αιιτωλοακαρνανίας, για την αµέριστη και ενθουσιώδη βοήθειά τους, χάρη στην οποία έγινε δυνατή η επαφή και η συνεργασία µε τους χοιροτρόφους των περιοχών τους. Τέλος, ευχαριστώ τους χοιροτρόφους που συµµετείχαν στην έρευνα, για την παροχή των απαραίτητων δεδοµένων και στοιχείων. Χωρίς τη συνεργασία τους θα ήταν αδύνατη η πραγµατοποίηση αυτής της έρευνας. 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ελλάδα είναι χώρα χωρίς ιδιαίτερη παράδοση στη χοιροτροφία. Κατά τους οµηρικούς χρόνους, ανθούσε η αγελαία χοιροτροφία, στη συνέχεια όµως παρουσίασε µείωση και έφτασε σε πολύ χαµηλά επίπεδα κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. Αλλά και µε την ίδρυση του ελεύθερου ελληνικού κράτους η κατάσταση στην χοιροτροφία δεν άλλαξε. Μετά το 1940 άρχισε να εµφανίζεται κάποιας µορφής οικόσιτη χοιροτροφία. Η χοιροτροφία στην Ελλάδα την εποχή εκείνη συµµετείχε στην εθνική ζωική παραγωγή κατά 3%. Στα µέσα της δεκαετίας του 1950 έγινε µία προσπάθεια ανάπτυξης της ελληνικής χοιροτροφίας, η οποία απέβλεπε στη δηµιουργία µικρών οικόσιτων µονάδων δυναµικότητας 2-10 χοιροµητέρων. Παράλληλα, δηµιουργήθηκαν και «επιχειρηµατικές εκµεταλλεύσεις» από 10 έως 30 χοιροµητέρες. Παρόλα αυτά η ελληνική χοιροτροφία αντιµετώπιζε πολλά διαρθρωτικά προβλήµατα µε αποτέλεσµα την χαµηλή παραγωγικότητα. Η ελληνική χοιροτροφία άρχισε να αναπτύσσεται σηµαντικά στη δεκαετία του 1960. Η παραγωγή χοιρινού κρέατος ήταν η απάντηση στην αναγκαιότητα κάλυψης της αυξηµένης ζήτησης κρέατος, που δεν µπορούσε να καλυφθεί µόνο από τα µηρυκαστικά και τα πτηνά. Η χαρακτηριστική µορφή µιας εκµετάλλευσης κατά τη δεκαετία αυτή ήταν κυρίως οικογενειακή (µεγέθους 10 20 χοιροµητέρων). Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, λόγω παροχής πολλών οικονοµικών κινήτρων και ενισχύσεων από την Πολιτεία, η χοιροτροφία µεταπήδησε στη βιοµηχανική παραγωγή µε αποτέλεσµα να δηµιουργηθούν στην Ελλάδα µεγάλες επιχειρηµατικές εκµεταλλεύσεις (100 500 χοιροµητέρες) και συστηµατικές οικογενειακές εκµεταλλεύσεις (20-50 χοιροµητέρες). Παρόλα αυτά, η αύξηση της παραγωγής δεν ήταν ανάλογη µε την αύξηση της ζήτησης. Σήµερα η χοιροτροφία αποτελεί έναν από τους δυναµικότερους κλάδους της ελληνικής κτηνοτροφίας, παρά τα προβλήµατα που αντιµετωπίζει. Αυτό διαφαίνεται τόσο από το υψηλό επενδεδυµένο κεφάλαιο όσο και από τη συνολική παραγωγή χοιρινού κρέατος. Η ελληνική χοιροτροφία, συγκρινόµενη µε εκείνη των άλλων κρατών- µελών της Ε.Ε., υστερεί στις σταβλικές εγκαταστάσεις, στον µηχανολογικό εξο- 3

πλισµό, στο γενετικό υλικό, στις αποδόσεις των ζώων κ.λπ. Κυρίως όµως οι ελληνικές χοιροτροφικές εκµεταλλεύσεις έχουν υψηλότερο κόστος παραγωγής σε σχέση µε τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές. Στόχος της εργασίας αυτής είναι να αποκτηθεί µία πλήρης και ακριβής εικόνα των συνθηκών και του τρόπου εκτροφής των χοίρων στη χώρα µας, µέσα από την οποία θα εξαχθούν χρήσιµα συµπεράσµατα για τις δυνατότητες βελτίωσης και ανάπτυξης της ελληνικής χοιροτροφίας. Για τη µελέτη των τεχνικών και οικονοµικών χαρακτηριστικών των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων, επιλέχθηκαν τέσσερα κριτήρια κατάταξης µε βάση τα οποία καθορίζονται τα συστήµατα εκτροφής: το µέγεθος της εκτροφής, ο τρόπος διατροφής, η προέλευση του γενετικού υλικού και η µέθοδος γονιµοποίησης. Πιστεύουµε ότι ο καθορισµός των συστηµάτων εκτροφής καθορίζει µε σαφήνεια την εικόνα της ελληνικής χοιροτροφίας. Η διατριβή αποτελείται από τρία µέρη. Στο πρώτο µέρος παρουσιάζεται η υφιστάµενη κατάσταση της χοιροτροφίας στην Ελλάδα και διεθνώς. Συγκεκριµένα, παρουσιάζονται το καθεστώς πολιτικής που διέπει τη χοιροτροφία καθώς και η εικόνα που διαµορφώθηκε µε την ένταξη της χώρας µας στην Ε.Ε. Στο δεύτερο µέρος περιγράφεται η µεθοδολογία που χρησιµοποιήθηκε για τη διενέργεια της έρευνας και παρουσιάζονται τα τεχνικά και οικονοµικά αποτελέσµατά της, τα ο- ποία και σχολιάζονται. Ειδικότερα, παρουσιάζονται τα κριτήρια βάση των οποίων καθορίζονται τα συστήµατα εκτροφής, οι σχέσεις που υπάρχουν µεταξύ τους και γίνεται ο υπολογισµός των οικονοµικών αποτελεσµάτων. Στη συνέχεια γίνεται συσχέτιση των οικονοµικών αποτελεσµάτων µε τα συστήµατα εκτροφής και οµαδοποιούνται οι χοιροτροφικές εκµεταλλεύσεις βάσει οικονοµικών παραµέτρων. Επίσης, γίνεται διερεύνηση υποδειγµάτων που συνδέουν την απόδοση της χοιροµητέρας µε το κόστος εκτροφής των χοίρων, διενεργείται ανάλυση της παραγωγικότητας και εξάγονται συµπεράσµατα για την ανταγωνιστικότητα και βιωσι- µότητα των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων. Στο τρίτο µέρος διατυπώνονται συ- µπεράσµατα και προτάσεις που προκύπτουν από την έρευνα αυτή τα οποία µπορούν να συµβάλουν στην προσπάθεια, ώστε η ελληνική χοιροτροφία να γίνει 4

ανταγωνιστικότερη από ό,τι εµφανίζεται µε τη σηµερινή τεχνικοοικονοµική της οργάνωση. 5

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΚΑΙ ΙΕΘΝΩΣ 6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο Η ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑ ΙΕΘΝΩΣ 1.1. ΓΕΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ Στην εξέλιξη της χοιροτροφίας διαχρονικά µπορούµε να διακρίνουµε τρεις σταθµούς (Κατσαούνης και Σπαής, 1998). Ο πρώτος σταθµός είναι η εξηµέρωση του άγριου χοίρου την 7 η χιλιετία π.χ., που συµπίπτει µε την εγκατάλειψη της νοµαδικής ζωής από ορισµένες ο- µάδες ανθρώπων και τη µόνιµη εγκατάστασή τους σε ορισµένες περιοχές. Αντίθετα µε τα άλλα παραγωγικά ζώα, το πρώτο µεγάλο βήµα δεν ακολουθήθηκε από µία συνεχή βελτίωση στις µεθόδους εκτροφής του χοίρου. Για χιλιάδες χρόνια, τα ζώα εκτρέφονταν κατά εκτατικό τρόπο, σχηµατίζοντας αγέλες, και βρίσκονταν σε ηµιάγρια κατάσταση. εν υπήρξε καµία προσπάθεια συστηµατοποίησης της εκτροφής, ενώ για τη διατροφή τους χρησιµοποιούνταν µικρές µόνο ποσότητες δηµητριακών και κυρίως τα υπολείµµατα των τροφών του ανθρώπου. Τα πρώτα ζώα εξηµερώθηκαν στην Ασία. Στην Ευρώπη δεν έγινε εισαγωγή εξηµερωµένων ζώων, αλλά των µεθόδων εξηµέρωσης και εκτροφής των χοίρων από τους κατοίκους της Μικρά Ασίας και τους Έλληνες. Στη µακρά αυτή χρονική περίοδο δηµιουργήθηκαν δύο µεγάλα χοιροτροφικά κέντρα, το ένα στην Κίνα και την Νοτιοανατολική Ασία και το δεύτερο, πολλά χρόνια αργότερα, στη Βαλτική ( ανία- Ολλανδία-Νότιο Αγγλία). Επίσης, ένα κέντρο δηµιουργήθηκε από τους µετανάστες στις Η.Π.Α. Σε µεγάλες όµως περιοχές της Γης, η χοιροτροφία δεν παρουσίασε ανάπτυξη. Και αυτό γιατί ήταν εύκολη η εκτροφή βοοειδών ή για θρησκευτικούς λόγους. Ακόµα και σήµερα, περισσότερα από 750 εκατοµµύρια άνθρωποι (Ινδουιστές, Μουσουλµάνοι, Ορθόδοξοι Εβραίοι) αποκλείουν το χοιρινό κρέας από τη διατροφή τους. Ο δεύτερος σταθµός στην εξέλιξη της χοιροτροφίας είναι το τέλος του 18 ου αιώνα και οι αρχές του 19 ου. Την εποχή αυτή αρχίζουν να δηµιουργούνται οι πρώτες σταθεροποιηµένες και υψηλής παραγωγικής ικανότητας φυλές χοίρων. 7

Έτσι στα τέλη του 19 ου αιώνα όλες οι αναπτυγµένες ζωοτεχνικά χώρες έχουν τις «εθνικές» φυλές τους (φυλή Landrace για τους ανούς, φυλή Large White για τους Βρετανούς). Κατά την περίοδο αυτή, ο χοίρος βγήκε από την ηµιάγρια κατάσταση που παρέµεινε για αιώνες και παρουσίασε σηµαντική βελτίωση στις αποδόσεις του. Η εκτροφή του όµως δεν χαρακτηριζόταν από εντατικοποίηση. Εκτός από τη δηµιουργία των «εθνικών φυλών», στην περίοδο αυτή παρουσιάστηκαν δύο τάσεις: εκεί όπου οι άνθρωποι δεν εργάζονταν εντατικά και χειρωνακτικά και όπου το κλίµα είναι ήπιο, έγινε προσπάθεια να δηµιουργηθούν φυλές που να αποδίδουν όχι παχιά σφάγια. Αντίθετα, στις περιοχές µε δύσκολες κλιµατολογικές συνθήκες και όπου οι άνθρωποι εργάζονταν χειρωνακτικά ήταν επιθυµητά τα παχιά σφάγια (σφάγια µε λιπώδη ιστό) (Κατσαούνης και Σπαής, 1998). Ο τρίτος σταθµός αναφέρεται στη δεκαετία του 1950. Η χοιροτροφία, έπειτα από χιλιετίες παραδοσιακών µεθόδων εκτροφής, µεταπήδησε στη βιοµηχανική παραγωγή. Μεταξύ των παραγόντων που βοήθησαν στην στροφή αυτή αναφέρονται: α) Οι υψηλές ανάγκες σε κρέας, που ακολούθησαν την άνοδο του βιοτικού επιπέδου στις αναπτυγµένες οικονοµικά χώρες και γενικά την αύξηση του πληθυσµού. Οι καταναλωτές στρέφονται σε λεπτόϊνα, νόστιµα και τρυφερά κρέατα, δηλαδή σε χοιρινά. β) Οι χοίροι είναι πολύτοκα ζώα, αυξάνονται γρήγορα και είναι πρώιµοι, τόσο γεννητικά όσο και κρεοπαραγωγικά. Μία χοιροµητέρα ηλικίας 19 µηνών µπορεί να δώσει σε κάθε γέννα 8-12 χοιρίδια, ζώντος βάρους 90 χλγ. περίπου κατά την ηλικία σφαγής, µε µέση απόδοση σε σφάγιο 72%. ηλαδή, αποδίδει 600 περίπου χλγ. σφάγιο στην κάθε γέννα (Κατσαούνης και Σπαής, 1998). γ) Οι χοίροι µπορούν να εκτραφούν οµαδικά σε περιορισµένους χώρους. Το έδαφος, ως στοιχείο του κεφαλαίου, παίζει µικρό ρόλο. Ως χοιροστάσιο µπορεί να χρησιµοποιηθεί χώρος ακατάλληλος για οποιαδήποτε καλλιέργεια. Παράλληλα, η εκτροφή είναι κλειστού τύπου και συνεπώς ανεξάρτητη από τις καιρικές 8

συνθήκες, ενώ εξυπηρετείται από λίγους εργάτες (ένας εργάτης µπορεί να περιποιηθεί 3000 έως 10000 παχυνόµενους χοίρους κατ έτος). δ) Οι χοίροι παρουσιάζουν υψηλό είκτη Μετατρεψιµότητας των τροφών που καταναλώνουν σε Σωµατικό Βάρος. Ο.Μ. εκφράζει την ποσότητα της τροφής που αντιστοιχεί στη µονάδα αποκτούµενου σωµατικού βάρους (Σπαής, 1986). Ο.Μ στις καλύτερες περιπτώσεις κυµαίνεται γύρω στο 2,2 και στις χειρότερες γύρω στο 4,5. Έτσι, το κόστος παραγωγής του χοιρινού κρέατος είναι διπλάσιο σχεδόν από εκείνο του ορνιθείου, αλλά λιγότερο από το µισό του κρέατος των µηρυκαστικών (Σπαής, 1986). Όµως µε τη συστηµατική εκτροφή του χοίρου παρουσιάστηκαν και προβλήµατα, όπως: α) Η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων δεν συνοδεύεται από ανάλογη αύξηση της κατανάλωσης χοιρινού κρέατος. Πέρα από ένα επίπεδο οικονοµικής ανάπτυξης η κατανάλωση χοιρινού κρέατος σταθεροποιείται (οι καταναλωτές που έχουν υψηλά εισοδήµατα προτιµούν το βόειο κρέας) (Κατσαούνης και Σπαής, 1998). β) Η πολυδυµία των χοιροµητέρων και η γρήγορη αύξηση των παχυνόµενων χοίρων προκαλούν υπερπαραγωγή χοιρινού κρέατος. Τα πλεονάσµατα δεν απορροφούνται και οι τιµές ακολουθούν πτωτική τάση. Επειδή τα κέρδη κατά κεφαλή σφαγµένου χοίρου δεν είναι υψηλά, οι χοιροτρόφοι αντιδρούν στη µείωση των τιµών περιορίζοντας την παραγωγή τους και έτσι µειώνουν τον αριθµό των χοιροµητέρων που διατηρούν. Αποτέλεσµα αυτού είναι, µε κάποια χρονική υστέρηση, να ανεβαίνουν πάλι οι τιµές (η αυξοµείωση αυτή των τιµών παρουσίασε παλαιότερα έναν τετραετή κύκλο) (Αποστολόπουλος, 1996). γ) Ο σύγχρονος, υψηλής παραγωγικής ικανότητας χοίρος, έπαψε να είναι παµφάγος. Μεταβλήθηκε σε έναν µεγάλο καταναλωτή συµπυκνωµένων και φτωχών σε κυτταρίνες τροφών και απαιτεί υψηλού κόστους διατροφή. δ) Η εντατικοποίηση της εκτροφής απαιτεί υψηλές επενδύσεις. Εξάλλου, όχι µόνο η ίδρυση αλλά και η λειτουργία µιας σύγχρονης χοιροτροφικής επιχείρησης απαιτεί υψηλή χρηµατοδότηση από εξωτερική πηγή (τραπεζικά ιδρύµατα). 9

ε) Η συγκέντρωση πολλών ζώων σε περιορισµένο χώρο και η εντατικοποίηση της παραγωγής τους δηµιουργούν έντονα υγειονοµικά προβλήµατα (για τους λόγους αυτούς οι χοιροτροφικές εκµεταλλεύσεις πρέπει να βρίσκονται κάτω από συνεχή γεωτεχνική παρακολούθηση). Ιδιαίτερα, οι µεγάλες χοιροτροφικές µονάδες έχουν µεγάλη παραγωγή αποβλήτων και δηµιουργούν προβλήµατα ρύπανσης και σε ορισµένες περιπτώσεις µόλυνσης του περιβάλλοντος. Η ανάπτυξη της χοιροτροφίας, παγκοσµίως, κατά το δεύτερο µισό του 20 ου αιώνα ήταν ραγδαία. Σ αυτό το χρονικό διάστηµα η χοιροτροφία αναπτύχθηκε πολύ περισσότερο σε σχέση µε το παρελθόν. Σ όλες σχεδόν τις χώρες, όπου έχουµε κατανάλωση χοιρινού κρέατος, η χοιροτροφία έχει λάβει βιοµηχανική µορφή (Αποστολόπουλος κ.ά., 1998). 1.2. ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΧΟΙΡΙΝΟΥ ΚΡΕΑΤΟΣ Σύµφωνα µε στοιχεία του F.A.O. κατά το έτος 1996 εκτρέφονταν παγκόσµια 923 εκατοµµύρια χοίροι και η παραγωγή χοιρινού κρέατος έφτασε στους 87 εκατοµµύρια τόνους. Η παγκόσµια παραγωγή του χοιρινού κρέατος παρουσίασε αύξηση κατά 15 εκατοµµύρια τόνους για την περίοδο 1993-1998, ενώ σηµαντική αύξηση θα υπάρξει στο διεθνές εµπόριο και την κατανάλωση (η οποία για την περίοδο 1997-2005 υπολογίζεται σε 2,8% ετησίως), οφειλόµενη κυρίως στην αύξηση της ζήτησης σε χώρες όπως το Μεξικό, η Ιαπωνία και η Κορέα (Μάττας, κ.ά., 1999). Στον πίνακα 1.1 φαίνονται οι δέκα χώρες µε τη µεγαλύτερη χοιροτροφική παραγωγή κατά το έτος 1996. Από τα στοιχεία του πίνακα 1.1 προκύπτει ότι 10 µόνο χώρες διαθέτουν το 79,56% του παγκόσµιου χοιρινού ζωικού κεφαλαίου και παράγουν το 88,30% του χοιρινού κρέατος. ίπλα στην Κίνα που κατέχει την υψηλότερη θέση βρίσκονται η Ε.Ε. και οι Η.Π.Α. Η θέση της Ε.Ε. προβλέπεται να βελτιωθεί περισσότερο µε την πλήρη ένταξη σ αυτήν µερικών ακόµη χωρών (Κατσαούνης και Σπαής, 1998). 10

ΠΙΝΑΚΑΣ 1.1. Οι χώρες µε τη µεγαλύτερη χοιροτροφική παραγωγή Εκτρεφόµενοι χοίροι (κεφαλές) % του παγκόσµιου χοιρινού πληθυσµού Παραγωγή χοιρινού κρέατος (τόνοι) % της παγκόσµιας παραγωγής Κίνα 424.681.000 47,14 33.835.000 45,00 Ε.Ε. 15 117.503.000 13,04 16.005.000 20,30 Η.Π.Α 59.990.000 6,66 8.027.000 10,70 Ρωσία 24.859.000 2,76 2.400.000 3,20 Πολωνία 20.418.000 2,27 1.609.000 2,10 Ιαπωνία 10.250.000 1,14 1.400.000 1,90 Βραζιλία 35.350.000 3,92 1.290.000 1,70 Καναδάς 11.673.000 1,29 1.205.000 1,60 Ρουµανία 7.750.000 0,86 738.000 1,00 Ουγγαρία 4.356.000 0,48 600.000 0,80 Σύνολο 716.830.000 79,56 67.109.000 88,30 ΠΗΓΗ: F.A.O., 1997 Η Ε.Ε. παρουσίασε διπλασιασµό της παραγωγής χοιρινού κρέατος, από 8 εκατοµµύρια τόνους το 1973 σε 16 εκατοµµύρια τόνους το 1996 (Sheppard, 1996). Αντίστοιχα, µεγάλη ήταν η αύξηση και στην κατανάλωση (32 χλγ. κατά κεφαλή το 1973 έναντι 42 χλγ. το 1996), εξαιτίας αφενός µεν των σχετικά χαµηλών τιµών του χοιρινού κρέατος (σε σύγκριση µε άλλα είδη κρεάτων), αφετέρου δε ορισµένων συγκυριών των τελευταίων ετών, όπως για παράδειγµα η εµφάνιση της νόσου της σπογκώδους εγκεφαλοπάθειας στα βοοειδή, που είχε ως αποτέλεσµα την στροφή µεγάλου αριθµού καταναλωτών στο χοιρινό κρέας (Μάττας, κ.ά., 1999). Εντούτοις, οι τιµές παραγωγού για το χοιρινό κρέας στην Ε.Ε. είναι αρκετά υψηλότερες της διεθνούς τιµής, γεγονός που εν µέρει οφείλεται και στη µείωση της κοινοτικής παραγωγής την περίοδο 1993-1995. Έτσι, παρόλο που η παραγωγή χοιρινού κρέατος παρουσιάζει παγκοσµίως αυξητικές τάσεις, στην Ε.Ε. παρατηρήθηκε µία πτώση της τάξης του 0,7%, µε αποτέλεσµα την αύξηση της τιµής του. Ωστόσο, για τη δεκαετία 1995-2005 εκτιµάται ότι η παραγωγή στην Ε.Ε. θα σηµειώσει µικρή αύξηση (0,8% ετησίως), ενώ η κατά κεφαλή κατανάλωση θα αυξηθεί κατά 3,5 χλγ. έως το 2005 (Μάττας κ.ά., 1999). Η Ε.Ε. πραγµατοποίησε, το 1997, το 29,8% (437.700 τόνοι) των καθαρών εξαγωγών χοιρινού κρέατος µε κύριο ανταγωνιστή τις Η.Π.Α. 11

Στον πίνακα 1.2. παρουσιάζεται η θέση του χοιρινού κρέατος στην παγκόσµια παραγωγή κρέατος, για το 1997. ΠΙΝΑΚΑΣ 1.2. Η θέση του χοιρινού κρέατος στην παγκόσµια αγορά κρέατος Κρέας Ποσότητα (τόνοι ) % του συνόλου κρέατος Ιπποειδών 582.046 0,27 Βοοειδών 54.019.870 25,01 Βουβαλιών 2.676.222 1,24 Καµηλών 243.222 0,11 Χοίρων 87.034.030 40,29 Προβάτων 7.369.374 3,41 Γιδιών 3.620.766 1,68 Κουνελιών 964.887 0,45 Ορνίθων 48.680.040 22,54 Παπιών 2.386.799 1,10 Χηνών 1.615.045 0,75 Ινδορνίθων 4.626.984 2,14 Λοιπό 2.182.615 1,01 ΠΗΓΗ: F.A.O., 1997 Όπως βλέπουµε, το χοιρινό κρέας αντιπροσωπεύει το 40,29% της παραγωγής αυτής και υπερέχει σηµαντικά σε ποσότητα έναντι της παραγωγής ο- ποιουδήποτε άλλου τύπου κρέατος. Ακολουθούν µε σηµαντικά ποσοστά το κρέας των βοοειδών (25,01%) και των ορνίθων (22,54%), ενώ το κρέας των προβάτων (3,41%) και των άλλων ζώων συµµετέχουν µε πολύ χαµηλά ποσοστά στην παγκόσµια παραγωγή κρέατος. 12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Η ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 2.1. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΗΣ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑΣ Στην Ελλάδα δεν υπάρχει παράδοση στη χοιροτροφία. Κατά τους οµηρικούς χρόνους, σύµφωνα µε συγγράµµατα της εποχής, ανθούσε η αγελαία χοιροτροφία, στη συνέχεια όµως παρουσίασε µείωση και έφτασε σε πολύ χαµηλά επίπεδα κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. Αλλά και µε την ίδρυση του ελεύθερου ελληνικού κράτους η κατάσταση στην χοιροτροφία δεν άλλαξε. Ακόµα και το 1940 δεν εκτρεφόταν στην Ελλάδα κάποια εγχώρια φυλή. Η χοιροτροφία στην Ελλάδα την εποχή εκείνη συµµετείχε στην εθνική ζωική παραγωγή κατά 3,1% ( Χατζηόλος, 1941). Στα µέσα της δεκαετίας του 1950 έγινε µια προσπάθεια ανάπτυξης της ελληνικής χοιροτροφίας. Απέβλεπε στη δηµιουργία µικρών οικογενειακού τύπου µονάδων δυναµικότητας 2-5 χοιροµητέρων. Παράλληλα, δηµιουργήθηκαν και «επιχειρηµατικές εκµεταλλεύσεις» από 10 έως 30 χοιροµητέρες. Οι συνθήκες ε- κτροφής των ζώων ήταν προβληµατικές µε συνέπεια τη πολύ χαµηλή παραγωγικότητα. Τα χοιροστάσια ήταν χώροι ακατάλληλοι, ενώ η διατροφή στηριζόταν σε υπολείµµατα διατροφής (Κατσαούνης και Σπαής, 1998). Σε σύγκριση µε την περίοδο πριν το 1950, η χοιροτροφική παραγωγή µετέπειτα παρουσίασε σηµαντική βελτίωση. Το 1965 εκτρέφονταν 649.937 χοίροι, που έδωσαν 39.554 τόνους κρέατος, δηλαδή 17,8% της συνολικής παραγωγής κρέατος. Η αξία της χοιροτροφικής παραγωγής κάλυπτε το 4,05 % της ζωικής παραγωγής της χώρας. Τα παραγόµενα σφάγια, όµως, ήταν χαµηλής ποιότητας, πολύ λιπαρά και υπήρχε ο κίνδυνος µετάδοσης διαφόρων νόσων. Έτσι, η κατανάλωση χοιρινού κρέατος παρέµενε σε χαµηλό επίπεδο (Κατσαούνης και Γκουντροµίχος, 1973). Από το 1960, κυρίως, µε διάφορα µέτρα που έλαβε η Πολιτεία και µε τη βοήθεια της Αγροτικής Τράπεζας στον πιστωτικό και στον τεχνικό τοµέα, η χοιροτροφία άρχισε να συστηµατοποιείται. Έτσι ιδρύθηκαν µικρές µονάδες οικογενεια- 13

κής µορφής, που εξέτρεφαν σχετικά βελτιωµένα ζώα και εφάρµοζαν ορισµένους κανόνες σωστής εκτροφής. Στη δεκαπενταετία που ακολούθησε η βελτίωση συνεχίστηκε µε εντονότερο ρυθµό. Οι µονάδες οικογενειακής µορφής πολλαπλασιάστηκαν ή αυξήθηκαν σε µέγεθος. Ιδρύθηκαν µεγάλες επιχειρηµατικές µονάδες µε παραγωγή χιλιάδων χοίρων το χρόνο. Ο παλιός αναπαραγωγικός πληθυσµός αντικαταστάθηκε από ζώα βελτιωµένων φυλών που αγοράστηκαν απ ευθείας από το εξωτερικό. όθηκε ιδιαίτερη σηµασία στη διατροφή που βασίζεται πλέον σε ειδικά µίγµατα µε καρπούς δηµητριακών, σογιάλευρο και ιχθυάλευρο, ενώ παράλληλα εµπλουτίζονταν µε τα απαραίτητα άλατα, ιχνοστοιχεία και βιταµίνες. Η προετοιµασία της τροφής (µιγµάτων), αλλά και η διάθεσή τους στους χοίρους, γίνεται µε ειδικά αυτόµατα µηχανήµατα, χωρίς να επεµβαίνει, τις περισσότερες φορές, το χέρι του εκτροφέα. Το κρέας που παράγεται καλύπτει απόλυτα τις ση- µερινές διαιτητικές ανάγκες των καταναλωτών. Οι κίνδυνοι µεταδόσεως ασθενειών στον άνθρωπο από το χοιρινό κρέας έχουν εκλείψει τελείως (Κατσαούνης και Σπαής, 1998). Η εικόνα της ελληνικής χοιροτροφίας άλλαξε ριζικά και µε τη βοήθεια της τότε εθνικής πολιτικής που εφαρµόστηκε (νόµος 1142/1968) την εποχή αυτή χορηγήθηκαν πολλά και µεγάλα δάνεια για τη δηµιουργία χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων. Πολλά από τα δάνεια αυτά δεν δόθηκαν στους κατάλληλους εκτροφείς χοίρων και έτσι δεν χρησιµοποιήθηκαν παραγωγικά. Οι περισσότερες από τις µονάδες που ιδρύθηκαν τότε γρήγορα διαλύθηκαν. Τελικά όµως δηµιουργήθηκαν και επιβίωσαν ορισµένες µεγάλες µονάδες, που οδήγησαν την χοιροτροφία της Ελλάδας στο σηµερινό της επίπεδο (Κατσαούνης και Σπαής, 1998). Η ελληνική χοιροτροφία συγκρινόµενη µε εκείνη των άλλων κρατών της Ε.Ε., υστερεί στον αριθµό εκτρεφόµενων χοίρων, στο µέσο βάρος του σφάγιου και στην παραγωγή χοιρινού κρέατος (πίνακας 2.1). Συγκρινόµενη, όµως, µε το επίπεδο, στο οποίο βρισκόταν στις αρχές της δεκαετίας του 1970, έχει πραγµατοποιήσει σηµαντική πρόοδο (Κατσαούνης και Σπαής, 1998). 14

Χώρα ΠΙΝΑΚΑΣ 2.1. Αριθµός εκτρεφόµενων και σφαγέντων χοίρων, µέσο βάρος σφάγιου, παραγωγή κρέατος και συµµετοχή σ αυτήν κάθε µιας από τις χώρες της Ε.Ε. και κατά κεφαλή ετήσια κατανάλωση χοιρινού κρέατος κατά το έτος 1995. Εκτρεφόµενοι χοίροι (σε χιλ. κεφαλές) Χοίροι που εσφάγησαν (σε χιλ.κεφαλές) Μέσο βάρος σφάγιου (χλγ) Παραγωγή κρέατος (σε χιλ. τόνους) % της παραγωγής της Ε.Ε Κατανάλωση χλγ/κεφαλή /έτος Βέλγιο 6.984 11.294 91,7 1.035 6,48 48,95 ανία 10.864 19.873 74,2 1.475 9,24 63,31 Γερµανία 24.608 39.361 91,5 3.602 22,57 55,59 Ελλάδα 951 2.268 62,8 142 0,89 22,72 Ισπανία 18.296 27.539 79,0 2.175 13,63 54,14 Γαλλία 14.593 24.859 86,2 2.144 13,43 36,16 Ιρλανδία 1.498 3.003 68,5 206 1,29 36,17 Ιταλία 8.023 11.992 112,2 1.346 8,43 33,24 Λουξεµβ. 76 112 89,6 - - - Ολλανδία 13.931 18.616 87,1 1.622 10,16 44,41 Αυστρία 3.729 4.954 92,0 456 2,85 52,02 Πορτ/λία 2.416 4.209 67,0 310 1,94 34,58 Φιλανδία 1.332 2.066 80,5 166 1,04 29,94 Σουηδία 2.324 3.743 82,5 309 1,93 18,05 Αγγλία 7.878 14.388 68,9 991 6,21 23,77 Σύνολο 117.503 188.277 84,8 15.959 100,00 -------- * Τα στοιχεία του Λουξεµβούργου συνυπολογίζονται µε αυτά του Βελγίου. ΠΗΓΗ: F.A.O., 1997. E.E., 1997. Το 1996 εκτρέφονταν στην Ελλάδα 917.000 χοίροι, που ήταν κατανεµηµένοι σε 51.000 εκµεταλλεύσεις κατά τον ακόλουθο τρόπο (πίνακας 2.2). 15

ΠΙΝΑΚΑΣ 2.2. Κατανοµή (%) των εκτρεφόµενων χοίρων και των χοιροτροφικών µονάδων κατά τάξη µεγέθους των εκµεταλλεύσεων στην Ελλάδα, το 1996. Μέγεθος εκµετάλλευσης (αριθµός χοιροµητέρων) Χοίροι % των εκτρεφοµένων Χοιροτροφικές µονάδες % των υπαρχουσών 1-2 4,3 77,9 3-9 2,1 9,9 10-19 3,4 5,4 20-49 4,9 3,4 50-99 4,2 1,4 100-199 3,5 0,6 200-399 6,6 0,5 400-999 15,6 0,5 1000 55,3 0,4 ΠΗΓΗ: E.E., 1997 Από τα στοιχεία του πίνακα 2.2 προκύπτει, ότι το 1,4% των µονάδων παραγωγής χοιρινού κρέατος διατηρούσε το 1996 το 77,5% των εκτρεφόµενων στην χώρα χοίρων. Ενώ το µέσο µέγεθος του συνόλου των χοιροτροφικών µονάδων ήταν µικρό (18 χοίροι), υπήρχαν ωστόσο και πολύ µεγάλες χοιροτροφικές εκµεταλλεύσεις. Τα σηµαντικότερα χοιροτροφικά κέντρα της χώρας διαµορφώθηκαν στους νοµούς Εύβοιας, Πρέβεζας, Τρικάλων, Αιτωλοακαρνανίας και Λάρισας, οι οποίοι διαθέτουν το 38% των διαθέσιµων χοιροµητέρων στην παραγωγή (Κατσαούνης και Σπαής, 1998). Σύµφωνα µε στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας, σχετικά µε τη δοµή και τη λειτουργία των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων, επισηµαίνονται τα ακόλουθα (Παπαθεοδώρου και Παπαβασιλείου, 1996): Στις περισσότερες µέσης και µεγάλης δυναµικότητας µονάδες οι σταβλικές εγκαταστάσεις λειτουργούν ικανοποιητικά και καλύπτουν, σε γενικές γραµµές, τις α- νάγκες των ζώων. Αντίθετα, σε µεγάλο αριθµό µονάδων, µικρής κατά κανόνα δυναµικότητας, οι σταβλικές εγκαταστάσεις δεν καλύπτουν ούτε τις βασικές ανάγκες 16

των ζώων, µε αποτέλεσµα να προκαλούνται σοβαρά προβλήµατα στην υγεία και τις αποδόσεις τους. Συστήµατα επεξεργασίας αποβλήτων διαθέτει µόνο το 17,5% των λειτουργικών µονάδων. Από τις µεγάλες µονάδες το 5% του συνόλου διαθέτουν σφαγείο, στο οποίο σφάζονται και χοίροι άλλων µονάδων, το 1,5% διαθέτουν εργαστήρια τεµαχισµού σφαγίων, ενώ το 0,9% έχουν κάθετη οργάνωση µε παράλληλη παραγωγή αλλαντικών. Οι χρησιµοποιούµενοι γεννήτορες, κατά γενικό κανόνα, δεν είναι υψηλού γενετικού δυναµικού. Το 40% των χοιροµητέρων ανήκουν στις φυλές Large White, Landrace ή είναι υβρίδια αυτών. Το υπόλοιπο 60 % είναι πολυµιγάδες, προϊόντα διασταύρωσης µε γεννήτορες χοίρους φυλών που δεν χαρακτηρίζονται για την υψηλή αναπαραγωγική ικανότητά τους. Το ίδιο ισχύει και για τους γεννήτορες κάπρους, οι οποίοι σε ποσοστό 25% περίπου προέρχονται από οµάδες παχυνό- µενων χοίρων. Η διατροφή, αν και αντιπροσωπεύει το 70% του κόστους παραγωγής του χοιρινού κρέατος, δεν είναι πάντοτε η ενδεδειγµένη, γεγονός που δηµιουργεί πολλά προβλήµατα στην ανάπτυξη των χοίρων. Αποτέλεσµα των παραπάνω είναι ότι η ελληνική χοιροτροφία, συγκρινόµενη µε εκείνη των άλλων κρατών της Ε.Ε., υστερεί στις αποδόσεις των ζώων (οι αποδόσεις των εκτρεφόµενων στην Ελλάδα χοίρων φθάνουν στο 83,2% των µέσων αποδόσεων των χοίρων που εκτρέφονται στις χώρες της Ε.Ε). Στον πίνακα 2.3. παρουσιάζονται ζωοτεχνικά στοιχεία για την χοιροτροφία της Ελλάδας. 17

Πίνακας 2.3. Ζωοτεχνική εικόνα της ελληνικής χοιροτροφίας για το 1996. Μέγεθος τοκετοοµάδας στη γέννηση (αριθµός χοιριδίων) 9,51 Μέσο µέγεθος τοκετοοµάδας στον απογαλακτισµό (αριθµός χοιριδίων) 8,12 Απώλειες µέχρι τον απογαλακτισµό (%) 14,62 Γέννες(τοκετοί/χοιροµητέρα/έτος) 2,04 Τελική απόδoση (αριθµός χοίρων/χοιροµητέρα/έτος στο σφαγείο 15,95 Ηλικία σφαγής (ηµέρες) 168,5 Ζ.Β. σφαγής (χλγ.) 90 Απώλειες κατά την πάχυνση (%) 3,9 Μέσος δείκτης µετατρεψιµότητας 3,54 Μέση διάρκεια αναπαραγωγικής ζωής των χοιροµητέρων (έτη) 2,24 ΠΗΓΗ: Παπαθεοδώρου και Παπαβασιλείου, 1996. Τα τελευταία χρόνια η εικόνα της χοιροτροφίας έχει βελτιωθεί σηµαντικά µε αποτέλεσµα να αποτελεί έναν από τους δυναµικότερους κλάδους της ελληνικής κτηνοτροφίας, παρά τα προβλήµατα που αντιµετωπίζει. Αυτό διαφαίνεται τόσο από το επενδεδυµένο κεφάλαιο (πάνω από 293 εκατοµµύρια ευρώ), όσο και από τη συνολική παραγωγή χοιρινού κρέατος (πάνω από 100 χιλιάδες τόνους). Πράγµατι, η χοιροτροφία παράγει περίπου το 25-30% της εγχώριας παραγωγής κρέατος και καλύπτει περίπου το 50-60% των αναγκών της συνολικής κατανάλωσης χοιρινού κρέατος ενώ απασχολεί περίπου 30000 εργαζοµένους (Κιτσοπανίδης, 1999β). Η τεχνικοοικονοµική σύγκριση της ελληνικής χοιροτροφίας µεταξύ των ετών 1978 και 1988 (Κιτσοπανίδης και Μάνος, 1989), έδειξε τα εξής: -Βελτίωση της αναπαραγωγικής ικανότητας της χοιροµητέρας (απογαλακτισµός 16,8 έναντι 15,2 χοιριδίων ανά χοιροµητέρα το έτος). -Βελτίωση του συντελεστή µετατρεψιµότητας της τροφής (3,18 έναντι 3,54 χλγ. τροφής ανά χλγ. ζώντος βάρους). -Ταχύτερη αύξηση της τιµής των ζωοτροφών (4,89 φορές) έναντι εκείνης της τι- µής του ζώντος βάρους κρέατος (4,39 φορές). 18

-Ουσιαστική µείωση της οικονοµικότητας της χοιροτροφίας, υπό τη µορφή του κέρδους και του γεωργικού εισοδήµατος, µεταξύ των ετών 1978 (79,27 και 244,09 ευρώ/χοιροµητέρα αντίστοιχα) και 1988 (29,86 και 216,22 ευρώ/χοιροµητέρα αντίστοιχα). Η οικονοµικότητα της χοιροτροφίας από το 1988 µέχρι το 1994 ήταν αρνητική λόγω δυσµενών γεγονότων: -παγκόσµια κρίση στο χοιρινό, -αύξηση των επιτοκίων χορήγησης κατά 7%, -αύξηση στις τιµές των ζωοτροφών και ειδικότερα των δηµητριακών. 19

2.2. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ ΚΑΤΑ ΤΑΞΕΙΣ ΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑΣ Στον πίνακα 2.4 παρουσιάζονται τόσο κατά νοµό όσο και στο σύνολο της χώρας: α) ο αριθµός των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων, β) η κατανοµή της συνολικής ονοµαστικής δυναµικότητας (αριθµός θέσεων χοιροµητέρων ) κατά κλάση µεγέθους και γ) η κατανοµή της συνολικής πραγµατικής δυναµικότητας κατά κλάση µεγέθους. ΠΙΝΑΚΑΣ 2.4. Αριθµός εκµεταλλεύσεων, ονοµαστική δυναµικότητα και κατανοµή της δυναµικότητας, ανάλογα µε το µέγεθος, κατά νοµό και στο σύνολο της χώρας, για το 1997. Ονοµαστική υναµικότητα (Αριθµ.θέσεων χοιροµητέρων) Νοµός Αριθµός Σύνολο Κατανοµή κατά τάξεις µεγέθους εκµ/σεων ζώων 20-49 50-99 100-149 150-199 200-299 300-399 400-999 >=1000 Εύβοιας 58 18721 328 390 1429 1583 1566 1918 1797 9710 Πρέβεζας 45 10150 140 540 560 840 2110 2220 2520 1220 Τρκάλων 110 9474 1324 2995 1425 980 450 300 2000 - Αιτωλ/νίας 41 8035 30 770 1105 650 850 730 3900 - Λάρισας 50 7649 133 1266 1005 975 1120 600 2550 - Άρτας 42 4860 350 1010 580 620 900-2400 - Βοιωτίας 25 5795 30 420 485 170 630 1340 2720 - Αν.Αττικής 33 5710 70 270 1220 480 1620 600 1450 - Κορινθίας 23 5445-200 460 780 1055 350 2600 - Ιωαννίνων 26 4280-895 805-930 300 1350 - Πιερίας 28 4150 170 620 450 640 420-1850 - Θες/νίκης 44 3778 541 967 870 450-500 - - Μαγνησίας 12 3430 60 125 135 170 280 680 1980 - Ηλείας 23 3390 30 700 120 940 250 1350 - - Σερρών 39 3382 43 1619 1020 150 250 300 - - ράµας 23 3355 115 110 990 480 660-1000 - Ξάνθης 9 3240 40 50 200 300 200-550 1900 Ρεθύµνου 22 2975 295 170 540 150 - - 720 1100 Αρκαδίας 11 2895 35 80 300 330 200-850 1100 υτ.αττικής 21 2860 40 480 840 150 600 350 400 - Ηµαθίας 24 2835 235 430 400 320 400 300 750 - Καρδίτσας 22 2805 185 485 230 320 685-900 - Έβρου 5 2475 45-100 180 - - 750 1400 Κιλκίς 20 2126 301 175-330 1020 300 - - Ηρακλείου 23 1795 170 735 570 320 - - - - Φθιώτιδας 7 1685-60 375 150 200-900 - Λακωνίας 7 1560-210 - 150 450-750 - Μεσσηνίας 11 1375-215 735 185 240 - - - 20

ΠΙΝΑΚΑΣ 2.4. Συνέχεια Ονοµαστική υναµικότητα (Αριθµ.θέσεων χοιροµητέρων) Νοµός Αριθµός Σύνολο Κατανοµή κατά τάξεις µεγέθους εκµ/σεων ζώων 20-49 50-99 100-149 150-199 200-299 300-399 400-999 >=1000 ωδ/νησου 17 1252 217 265 220 300 250 - - - Χαλκιδικής 7 1190 30 70 220-420 - 450 - Αργολίδας 10 1142-385 105 182 470 - - - Ροδόπης 7 960-310 200 - - - 450 - Φωκίδας 5 920 65 55 100 - - - 700 - Καβάλας 5 865 - - 145 320 400 - - - Χανίων 10 555 80 375 100 - - - - - Πέλλας 7 460 90 140 230 - - - - - Καστοριάς 3 440-70 120-250 - - - Κοζάνης 5 430 50-225 155 - - - - Λασιθίου 6 405 105 50 100 150 - - - - Κερκύρας 5 395-175 220 - - - - - Θεσπρωτία 5 380 40 120 220 - - - - - Γρεβενών 5 356 36 170-150 - - - - Κυκλάδων 6 326 76 50 200 - - - - - Κεφαλλονιάς 2 310 40 - - - 270 - - - Αχαίας 2 270-50 - - 220 - - - Χίου 2 170-50 120 - - - - - Πειραιά 2 120 20-100 - - - - - Φλώρινας 1 120 - - 120 - - - - - Ζακύνθου 2 80 30 50 - - - - - - Λευκάδας 1 30 30 - - - - - - - Ευρυτανίας 1 24 24 - - - - - - - Λέσβου - - - - - - - - - - Σάµου - - - - - - - - - - Συνολικά 920 142430 5643 18372 19694 14050 19816 11638 36787 16490 ΠΗΓΗ: Υπ. Γεωργίας, Γεν. ιεύθυνση Ζωικής Παραγωγής, 1997. Σύµφωνα µε στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας, κατά το 1997, υπήρχαν σε όλη τη χώρα 920 χοιροτροφικές εκµεταλλεύσεις µε δυναµικότητα ίση ή µεγαλύτερη από 20 χοιροµητέρες. Από τα παραπάνω στοιχεία διαπιστώνεται ότι υ- πάρχει κάποια ανισοκατανοµή των εκτρεφόµενων χοιροµητέρων στις ελληνικές χοιροτροφικές εκµεταλλεύσεις, ανάλογα µε τη δυναµικότητά τους. Υπάρχει µια σηµαντικά ισχυρή τάση συγκέντρωσης του χοίρειου πληθυσµού στις µεγάλης δυναµικότητας χοιροτροφικές εκµεταλλεύσεις (Μπάτζιος, 2001). Η χοιροτροφία είναι διαδεδοµένη σε ολόκληρη την χώρα, µε µοναδική ε- ξαίρεση τα νησιά του Ιονίου. Στην Αττική υπάρχουν λίγες αλλά µεγάλες εκµεταλλεύσεις (0,8% των εκµεταλλεύσεων και 6,1% του αριθµού ζώων), όπως επίσης 21

και στην Στερεά Ελλάδα, όπου υπάρχει το 22% των χοίρων παρότι είναι εγκατεστηµένο µόνο το 10% των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων στην Ελλάδα. Αντίθετα, στα νησιά του Αιγαίου οι εκµεταλλεύσεις είναι κατά βάση πολύ µικρές (70% στο Βόρειο Αιγαίο και 60% στο Νότιο Αιγαίο διαθέτουν µόλις 1-5 χοίρους) (Γαλανόπουλος, 1998). Ο νοµός Τρικάλων έχει τις περισσότερες µονάδες (110), ενώ στους νοµούς Λέσβου, Χίου και Σάµου δεν υπάρχουν καθόλου χοιροτροφικές µονάδες µε την παραπάνω δυναµικότητα. Οι δέκα πρώτοι νοµοί της χώρας, σε αριθµό χοιροτροφικών µονάδων, φαίνονται στον πίνακα 2.5 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.5. Τα σηµαντικότερα χοιροτροφικά κέντρα της Ελλάδας α/α Νοµοί Αριθµός χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων 1 Τρικάλων 110 2 Εύβοιας 58 3 Λάρισας 50 4 Πρέβεζας 45 5 Θεσσαλονίκης 44 6 Άρτας 42 7 Αιτωλοακαρνανίας 41 8 Σερρών 39 9 Ανατολικής Αττικής 33 10 Πιερίας 28 11 Υπόλοιποι νοµοί 430 Σύνολο µονάδων 920 ΠΗΓΗ : Υπουργείο Γεωργίας, Γεν. ιεύθυνση Ζωικής Παραγωγής, 1997. Γενικά, προκύπτει ότι σε όλη τη χώρα υπήρχαν (στο χρονικό διάστηµα 1993-1996) 920 χοιροτροφικές εκµεταλλεύσεις, µε συνολική ονοµαστική δυναµικότητα 142.430 θέσεις χοιροµητέρων µε τα παράγωγά τους (Υπουργείο Γεωργίας, Γεν. ιεύθυνση Ζωικής Παραγωγής, 1997). Η χωροταξική κατανοµή των παραπάνω θέσεων χοιροµητέρων απεικονίζεται στο σχετικό χάρτη 1, όπου φαίνεται ότι τα σηµαντικότερα χοιροτροφικά κέντρα της χώρας είναι οι νοµοί Τρικάλων, Εύβοιας, Λάρισας, Πρέβεζας και Αιτωλοακαρνανίας, µε 54.029 θέσεις χοιροµητέρων σε σύνολο 142.430 όλης της χώρας, δηλαδή ποσοστό 38% περίπου. 22

Στις 920 αυτές µονάδες εκτρέφονταν συνολικά 126.398 χοιροµητέρες καθώς και 7.247 κάπροι µε τα παράγωγά τους, αριθµοί που αποτελούν την πραγ- µατική δυναµικότητα της ελληνικής χοιροτροφίας για τη συγκεκριµένη περίοδο. Η µέση ονοµαστική και πραγµατική δυναµικότητα των µονάδων είναι 155 και 137 χοιροµητέρες αντίστοιχα. Στον πίνακα 2.6 παρουσιάζεται η κατανοµή των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων κατά κλάση µεγέθους. Τάξη µεγέθους ΠΙΝΑΚΑΣ 2.6. Κατανοµή των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων κατά κλάση µεγέθους Ονοµαστική δυναµικότητα Πραγµατική δυναµικότητα Αριθµός χοιροµητέρων Αριθµός µονάδων Ποσοστό % Αριθµός µονάδων Ποσοστό % 20-49 170 18,5 239 26,0 50-99 283 30,7 294 32,0 100-199 264 28,7 218 23,6 200-399 127 13,8 105 11,4 400-999 66 7,2 55 6,0 1.000 και άνω 10 1,1 9 1,0 Σύνολο 920 100 920 100 ΠΗΓΗ: Υπ. Γεωργίας, Γεν. ιεύθυνση Ζωικής Παραγωγής, 1997. Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει επίσης ότι 533 µονάδες, σε σύνολο 920, δηλαδή ποσοστό 58% είναι µικρής δυναµικότητας (20-99 χοιροµητέρες), ενώ δυναµικότητα 1.000 χοιροµητέρων και άνω έχουν µόνο 9 µονάδες (ποσοστό 1%). 23

Χάρτης 1. Χωροταξική κατανοµή των θέσεων χοιροµητέρων 24

2.3. ΕΙ ΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: ΣΤΑΒΛΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ- ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΧΟΙΡΟΣΤΑΣΙΩΝ- ΙΑΤΡΟΦΗ- ΓΕΝΕΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Από τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή της η Γενική ιεύθυνση Ζωικής Παραγωγής του Υπουργείου Γεωργίας η χοιροτροφία σκιαγραφείται ως ο πλέον ση- µαντικός και οργανωµένος κλάδος της ελληνικής κτηνοτροφίας. Στις σταβλικές εγκαταστάσεις των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων της χώρας παρατηρείται µεγάλη διαφοροποίηση τόσο στο σχεδιασµό όσο και στον τρόπο κατασκευής τους, ανάλογα µε τη χρονική περίοδο κατασκευής τους, το µέγεθος της µονάδας, το σύστηµα εκτροφής που εφαρµόζεται κ.λπ. Έτσι, στις περισσότερες µέσης και µεγάλης δυναµικότητας µονάδες, οι σταβλικές εγκαταστάσεις λειτουργούν ικανοποιητικά και καλύπτουν, σε γενικές γραµµές, τις ανάγκες των ζώων. Στις µονάδες µικρής δυναµικότητας οι σταβλικές εγκαταστάσεις δεν καλύπτουν ούτε τις βασικές ανάγκες των ζώων, µε συνέπεια να προκαλούνται σοβαρά προβλήµατα στην υγεία και τις αποδόσεις των ζώων. Οι µικρές µονάδες αυτής της κατηγορίας κατορθώνουν να επιβιώνουν, παρόλο που έχουν πολύ χαµηλή αποδοτικότητα, επειδή δεν έχουν σηµαντικές χρηµατοοικονοµικές επιβαρύνσεις (Παπαθεοδώρου και Παπαβασιλείου, 1996). Οι περισσότερες χοιροτροφικές µονάδες δηµιουργήθηκαν κατά το διάστηµα 1970-1989 (ποσοστό 85,44% του συνόλου). Στη 10ετία του 1970 δηµιουργήθηκαν οι περισσότερες µονάδες µεγάλης σχετικά δυναµικότητας (µέσο µέγεθος 195 χοιροµητέρες ανά µονάδα), µε 75.915 θέσεις χοιροµητέρων συνολικά και ποσοστό 53,3% του συνόλου των θέσεων της συστηµατικής ελληνικής χοιροτροφίας. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας 10ετίας εκσυγχρονίστηκαν 141 εκµεταλλεύσεις (ποσοστό 15,3%) µε 28.235 θέσεις χοιροµητέρων (ποσοστό 19,8%) (Παπαθεοδώρου και Παπαβασιλείου, 1996). Εξάλλου, µε το πρόγραµµα µετεγκατάστασης κτηνοτροφικών µονάδων και κατασκευής εγκαταστάσεων επεξεργασίας αποβλήτων, του Υπουργείου Γεωργίας, που εφαρµόστηκε κατά το διάστηµα 1991-1995, για λόγους προστασίας της ηµόσιας Υγείας, µετεγκατεστάθηκαν 47 χοιροτροφικές εκµεταλλεύσεις µε 4.850 θέσεις χοιροµητέρων συνολικά. Βέβαια, η παλαιότητα των χοιροστασίων είναι αρκετά µεγάλη και δεν είναι σύµφωνα µε τις απαιτή- 25