Θεματική Εβδομάδα 2016-17 «Σώμα και Ταυτότητα» Υλοποίηση στο Γυμνάσιο Θεματικής Εβδομάδας Ενημέρωσης και Ευαισθητοποίησης σε ζητήματα Διατροφής, Εθισμού-Εξαρτήσεων και Έμφυλων Ταυτοτήτων 1
Ενίσχυση της αγωγής υγείας με έμφαση στην πρόληψη Όπως αποτυπώθηκε στα πορίσματα της Επιτροπής του Εθνικού και Κοινωνικού Διαλόγου για την Παιδεία και της Διαρκούς Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής, η ενίσχυση της αγωγής της υγείας με έμφαση στην πρόληψη αποτελεί εκπαιδευτική προτεραιότητα για όλες τις βαθμίδες της σχολικής εκπαίδευσης. Το ΙΕΠ με τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία επεξεργάζεται το πλαίσιο ένταξης, σε σταθερή βάση, των σχετικών θεμάτων στην εκπαιδευτική διαδικασία, με στόχο την αγωγή και προαγωγή της υγείας. 2
Η Θεματική Εβδομάδα (ΘΕ) αποσκοπεί: στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των προέφηβων και έφηβων μαθητών και μαθητριών του γυμνασίου με τρόπο στοχευμένο και σφαιρικό σε ζητήματα όπως η διατροφή, οι έμφυλες ταυτότητες και οι εθιστικές συμπεριφορές, ζητήματα που έχουν κρίσιμη σημασία κατά την αναπτυξιακή φάση που διέρχονται οι μαθητές και μαθήτριες του γυμνασίου, στην εγκαθίδρυση μιας θετικής σχέσης με τον εαυτό και με τους άλλους και στην καταπολέμηση στερεοτύπων και προκαταλήψεων σε σχέση με το σώμα, το φύλο, και τις ευρύτερες διαπροσωπικές και κοινωνικές σχέσεις που μπορεί να αποτελέσουν αφετηρία για διακρίσεις, αποκλεισμούς, εκφοβισμό και βία εντός και εκτός του σχολικού χώρου, στην καθολική πρόληψη - απευθύνεται στο σύνολο της σχολικής κοινότητας, με στόχο την παροχή υποστήριξης, σε σχέση με τα παραπάνω ζητήματα, όχι μόνο στους μαθητές/τριες του σχολείου, αλλά και στους/στις εκπαιδευτικούς και στους γονείς. 3
Καινοτομικός χαρακτήρας της παρέμβασης (1) Η ΘΕ θα υλοποιηθεί στο διδακτικό χρόνο του σχολικού ωρολογίου προγράμματος. Η επιλογή αυτή υποστηρίζει το άνοιγμα του προγράμματος του σχολείου προς ζητήματα που σχετίζονται με την προαγωγή της υγείας και της ευημερίας των μαθητών και των μαθητριών στο γυμνάσιο, στο πλαίσιο μιας σφαιρικότερης θεώρησης του μαθητή ως προσώπου με συναισθηματικές και κοινωνικές ανησυχίες και προβληματισμούς. Η πραγμάτευση των ζητημάτων αυτών στον συμπυκνωμένο χρόνο μιας εβδομάδας ως οργανικό μέρος του ωρολογίου προγράμματος αποτελεί ενισχυτικό παράγοντα όσον αφορά στην ευαισθητοποίηση των εμπλεκομένων και την ενεργό εμπλοκή τους σε μια τέτοια πρωτοβουλία. 4
Καινοτομικός χαρακτήρας της παρέμβασης (2) Η πρόθεση εμπλοκής στη Θεματική Εβδομάδα όλων των μελών της σχολικής κοινότητας σε συνδυασμό με την αξιοποίηση της συσσωρευμένης εμπειρίας από τα Προγράμματα Σχολικών Δραστηριοτήτων και τις Δράσεις Αγωγής Υγείας επιχειρεί να ενισχύσει τις σχέσεις συνεργασίας τόσο εντός του σχολείου όσο και έξω από αυτό, στο πλαίσιο της τοπικής κοινότητας. Προτείνονται διαδικασίες που δίνουν έμφαση στη δημιουργική συνεργασία, την ανταλλαγή εμπειριών και τη συλλογική δράση. Η ανάπτυξη των στόχων και του περιεχομένου της Θεματικής Εβδομάδας λαμβάνει υπόψη τις αρχές της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη, τις σύγχρονες παιδαγωγικές προσεγγίσεις όπως η συμμετοχική, συνεργατική και ενεργητική μάθηση που αξιοποιεί τις ιδέες των ίδιων των μαθητών και μαθητριών για την υγεία και την ευημερία τους. Η σχολική μονάδα στο πλαίσιο ενός κεντρικού σχεδιασμού που αποσκοπεί στην υποστήριξη, αποκτά αυτονομία ως προς την επιλογή των επιμέρους δράσεων, τον σχεδιασμό και την οργάνωση του προγράμματος της Θεματικής Εβδομάδας. 5
Περιεχόμενο της ΘΕ Η υλοποίηση της ΘΕ αφορά όλα τα Γυμνάσια της χώρας. Κατά τη διάρκεια της εβδομάδας θα διοργανωθούν σε κάθε σχολείο ενημερωτικές δράσεις και δραστηριότητες στους εξής βασικούς άξονες: α) «Διατροφή και ποιότητα ζωής», β) «Πρόληψη εθισμού και εξαρτήσεων» και γ) «Έμφυλες ταυτότητες». 6
Οι παραπάνω άξονες εξειδικεύονται σε επιμέρους θεματικές ενότητες οι οποίες απευθύνονται σε μαθητές και μαθήτριες. 7
α) Άξονας «Διατροφή και ποιότητα ζωής» Για μαθητές και μαθήτριες: Διατροφικές συνήθειες και επιλογές: Τρέφομαι ή διατρέφομαι; Καταναλωτισμός και διαφήμιση Το οικολογικό αποτύπωμα της διατροφής Οικονομική κρίση και διατροφή Διατροφή και υγεία 8
β) Άξονας «Πρόληψη εθισμού και εξαρτήσεων» Για μαθητές και μαθήτριες: Το σχολείο ως κοινότητα Κοινωνικά πρότυπα και εξαρτήσεις Εθισμός και εφηβική ηλικία Προστατευτικοί παράγοντες ενάντια στον εθισμό Οι συνέπειες του εθισμού 9
γ) Άξονας «Έμφυλες Ταυτότητες» Για μαθητές και μαθήτριες: Σωματικές αλλαγές στην εφηβεία Βιολογικό και κοινωνικό φύλο Αποδομώντας τα έμφυλα στερεότυπα Ανθρώπινα δικαιώματα και δικαιώματα των γυναικών 10
Οι σχετικές ενημερωτικές δράσεις και δραστηριότητες μπορεί να υλοποιηθούν είτε από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς του σχολείου είτε από εκπροσώπους φορέων, καθώς και από τους Υπεύθυνους Σχολικών Δραστηριοτήτων και Συμβουλευτικών Σταθμών Νέων, οι οποίοι μπορεί να προσκληθούν στο σχολείο γι αυτόν τον σκοπό. Για την υποστήριξη των δράσεων που θα υλοποιηθούν σε κάθε επιλεγμένη θεματική ενότητα, οι εκπαιδευτικοί μπορεί να συμβουλευτούν τον Φάκελο Εκπαιδευτικού Υλικού και τον Κατάλογο Φορέων που έχει συγκροτήσει το ΙΕΠ. Επιπροσθέτως, οι εκπαιδευτικοί μπορεί να προσεγγίσουν τις επιλεγμένες θεματικές ενότητες μέσα από το Πρόγραμμα Σπουδών στο πλαίσιο του μαθήματός τους. 11
Επιπροσθέτως, το σχολείο μπορεί να υλοποιήσει δράσεις και κατά τις απογευματινές ώρες που αφορούν θεματικές ενότητες οι οποίες απευθύνονται αποκλειστικά σε γονείς και εκπαιδευτικούς. Η υλοποίηση των δράσεων αυτών είναι προαιρετική και η συμμετοχή των εκπαιδευτικών εθελοντική. Οι βασικοί άξονες της ΘΕ εξειδικεύονται σε επιμέρους θεματικές ενότητες οι οποίες απευθύνονται σε γονείς και εκπαιδευτικούς και περιγράφονται παρακάτω. 12
α) Άξονας «Διατροφή και ποιότητα ζωής» Για γονείς και εκπαιδευτικούς Διατροφικές συνήθειες και επιλογές: Τρέφομαι ή διατρέφομαι Οικονομική κρίση και διατροφή Διατροφοεξαρτώμενες παθήσεις Διαταραχές διατροφής και εφηβεία 13
β) Άξονας «Πρόληψη εθισμού και εξαρτήσεων» Για γονείς και εκπαιδευτικούς Εθισμός και εφηβική ηλικία Οι συνέπειες του εθισμού Κοινωνικά πρότυπα και εξαρτήσεις Ο ρόλος της οικογένειας Το σχολείο ως κοινότητα Δομές ενημέρωσης υποστήριξης και συμβουλευτικής 14
γ) Άξονας «Έμφυλες Ταυτότητες» Για γονείς και εκπαιδευτικούς Σωματικές αλλαγές στην εφηβεία Φύλο, Σεξουαλικός Προσανατολισμός και Ανθρώπινα Δικαιώματα Έμφυλα στερεότυπα διακρίσεις με βάση το φύλο στην οικογένεια, στην εργασία και στην κοινωνία Έμφυλη βία, ενδοοικογενειακή βία και βία κατά των γυναικών, Ομοφοβία και Τρανσφοβία στην κοινωνία και στο σχολείο. 15
Μεθοδολογία υλοποίησης της ΘΕ Οι σχετικές δράσεις και εκδηλώσεις για τους μαθητές και τις μαθήτριες υλοποιούνται στο σύνολό τους εντός του σχολείου και στη διάρκεια του πρωινού προγράμματος: με κατάλληλη τροποποίηση του ωρολογίου προγράμματος οργανώνονται δραστηριότητες και εκδηλώσεις που απευθύνονται στους μαθητές και τις μαθήτριες του σχολείου, η διδασκαλία των μαθημάτων του ωρολογίου προγράμματος μπορεί να διατηρηθεί με την προϋπόθεση να δημιουργηθούν οι κατάλληλες διασυνδέσεις και προεκτάσεις με το περιεχόμενο της Θεματικής Εβδομάδας. 16
Ειδικότερα, προτείνονται τρείς τρόποι υλοποίησης της ΘΕ στη διάρκεια του πρωινού προγράμματος: 1. -Oι εκπαιδευτικοί του σχολείου στο πλαίσιο του διδακτικού τους ωραρίου και του ωρολογίου προγράμματος κάθε τάξης οργανώνουν δραστηριότητες που απευθύνονται στους μαθητές και τις μαθήτριες του σχολείου, οι οποίες σχεδιάζονται και υλοποιούνται σύμφωνα με τα περιεχόμενα του Φακέλου Εκπαιδευτικού Υλικού που έχει συγκροτηθεί για την υποστήριξη της υλοποίησης της ΘΕ. - Στις μαθησιακές δραστηριότητες μπορεί να περιλαμβάνονται εργαστήρια, διαδραστικά παιχνίδια, θεατρικά δρώμενα, εικαστικές δραστηριότητες, προβολή ταινιών με σχετικό περιεχόμενο που πλαισιώνεται με συζήτηση ή άλλη δράση, βιωματικά εργαστήρια μικρής εμβέλειας (έως 6 διδακτικές ώρες) με στόχο την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των μαθητών και μαθητριών του σχολείου, συζητήσεις στην ομάδα κ.ά. 17
2.-Εναλλακτικά, η διδασκαλία των μαθημάτων του ωρολογίου προγράμματος μπορεί να διατηρηθεί με την προϋπόθεση να δημιουργηθούν οι κατάλληλες διασυνδέσεις και προεκτάσεις με το περιεχόμενο της Θεματικής Εβδομάδας. - Εφόσον είναι δυνατόν, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να υλοποιήσουν και μικρής εμβέλειας σχέδια εργασίας (project) και βιωματικές δράσεις, τα οποία είτε θα αντικαταστήσουν τη διδασκαλία του μαθήματος είτε θα αποτελούν προέκταση αυτού. 18
3. -Τέλος, οι εκπαιδευτικοί, μπορούν να συνδυάσουν την υλοποίηση δράσεων σύμφωνα με τα όσα περιγράφονται στην πρώτη περίπτωση με τη διδασκαλία συγκεκριμένων ενοτήτων από τα μαθήματα που διδάσκουν σε κάθε τάξη ή με την οργάνωση και υλοποίηση μικρής εμβέλειας σχεδίων εργασίας (project) και βιωματικών δράσεων, καθώς επίσης και συνεργειών με άλλες συναφείς δράσεις που υλοποιούνται στο σχολείο κ.λπ. 19
Σε κάθε περίπτωση, οι εκπαιδευτικοί κάθε σχολείου έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν τις δράσεις που θα υλοποιηθούν και τη μορφή ένταξής τους στο ωρολόγιο πρόγραμμα, λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τους διαθέσιμους πόρους της σχολικής μονάδας. 20
Διαδικασίες σχεδιασμού στο σχολείο Ορίζεται Συντονιστική Ομάδα (ΣΟ) στο σχολείο που αναλαμβάνει την ευθύνη για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση της Θεματικής Εβδομάδας. Η ΣΟ διατυπώνει συγκεκριμένη πρόταση υλοποίησης της Θεματικής Εβδομάδας, λαμβάνοντας υπόψη τις προτάσεις των εκπαιδευτικών του σχολείου. Στη συνέχεια η πρόταση υποβάλλεται προς συζήτηση στο Σύλλογο Διδασκόντων μέχρι 3 Φεβρουαρίου 2017 (Σχέδιο Υλοποίησης της Θεματικής Εβδομάδας). Το εγκεκριμένο από το Σύλλογο Διδασκόντων Σχέδιο Υλοποίησης της Θεματικής Εβδομάδας κοινοποιείται μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας του ΙΕΠ στους Υπεύθυνους Σχολικών Δραστηριοτήτων και Συμβουλευτικών Σταθμών Νέων, καθώς επίσης και στον αρμόδιο Σύμβουλο Παιδαγωγικής Ευθύνης του σχολείου έως 10 Φεβρουαρίου 2017. Κατά τον σχεδιασμό λαμβάνεται μέριμνα για τη διασύνδεση του περιεχομένου της ΘΕ με το Πρόγραμμα Σπουδών πριν και μετά την υλοποίησή της, καθώς και με τα προαιρετικά Προγράμματα Σχολικών Δραστηριοτήτων που υλοποιούνται στο σχολείο. 21
Πλαίσιο υποστήριξης για το σχεδιασμό και την υλοποίηση της ΘΕ Παροχή υποστήριξης σε επίπεδο Διευθύνσεων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Υπεύθυνοι Σχολικών Δραστηριοτήτων και των Συμβουλευτικών Σταθμών Νέων) Φάκελος Εκπαιδευτικού Υλικού Κατάλογος Φορέων Πλατφόρμα ΙΕΠ 22
Φάκελος Εκπαιδευτικού Υλικού Ο Φάκελος Εκπαιδευτικού Υλικού αποσκοπεί στην παροχή υποστήριξης των εκπαιδευτικών στον σχεδιασμό και την υλοποίηση δράσεων στη διάρκεια του πρωινού προγράμματος του σχολείου. Στον Φάκελο Εκπαιδευτικού Υλικού εμπεριέχονται εκπαιδευτικά προγράμματα, έντυπα, παρουσιάσεις και οδηγοί, καθώς και μια ενδεικτική πρόταση για την αξιοποίηση του υφιστάμενου Προγράμματος Σπουδών στο πλαίσιο κάθε μαθήματος. Σημειώνεται ότι πέραν των συγκεκριμένων προτάσεων που περιλαμβάνονται στο Φάκελο Εκπαιδευτικού Υλικού, το σχολείο μπορεί να αξιοποιήσει και άλλο σχετικό υλικό, όπως εκπαιδευτικό υλικό που έχει ενδεχομένως παραχθεί στο πλαίσιο εκπαιδευτικών προγραμμάτων που έχει υλοποιήσει, υλικό φορέων που είναι ήδη διαθέσιμο στο αρχείο του σχολείου, ή άλλο υλικό που ενδεχομένως προτείνεται από τους Υπεύθυνους Σχολικών Δραστηριοτήτων, τους Υπεύθυνους Συμβουλευτικών Σταθμών Νέων, τους Σχολικούς Συμβούλους των οικείων Διευθύνσεων Εκπαίδευσης. 23
Κατάλογος Φορέων και Υπηρεσιών Ο Κατάλογος Φορέων και Υπηρεσιών έχει διαμορφωθεί με ευθύνη του ΙΕΠ και είναι ενδεικτικός. Έχει οργανωθεί ανά εκπαιδευτική περιφέρεια και νομό και περιλαμβάνει φορείς με τους οποίους μπορεί να αναπτύξει συνεργασία η σχολική μονάδα στο πλαίσιο υλοποίησης της Θεματικής Εβδομάδας. Στον κατάλογο φορέων συμπεριλαμβάνονται οι φορείς που έχουν διαμορφώσει εκπαιδευτικά προγράμματα ή/και εκπαιδευτικό υλικό του Φακέλου Εκπαιδευτικού Υλικού ή άλλοι φορείς που κρίνεται ότι μπορούν να υποστηρίξουν το σχολείο ως προς την υλοποίηση δράσεων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης εκπαιδευτικών και γονέων. 24
Αξιολόγηση της ΘΕ Τα αποτελέσματά της ΘΕ θα αποτιμηθούν προκειμένου να εκτιμηθεί η δυνατότητα διεύρυνσης της εφαρμογής και σε άλλα θεματικά αντικείμενα ή και άλλες βαθμίδες εκπαίδευσης. 25