ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΓΕΩΘΕΡΜΙΑΣ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΦΘΙΩΤΙΔΑ

2 Ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΜΙΑΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΓΕΩΘΕΡΜΙΑΣ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΦΘΙΩΤΙΔΑ ΟΜΑΔΑ 2 Η Σχολικό έτος : 2013-14 ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ : Γεωθερμία Η θερμική ενεργεία ως λύση στο ενεργειακό έλλειμμα της εποχής μας. ΕΡΓΑΣΙΑ 2 ου ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΤΜΗΜΑ Α3 : Μελή : Μαρία Χρυσαφοπούλου, Δημήτρης Φλώρος, Ιωάννα Παπασταύρου, Θανάσης Πολίτης, Ράνια Πανάγου, Αριάδνη Σπετσιέρη Υπεύθυνος καθηγητής : Η. Πλάκας 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή.....3 1. Ιαματικές πηγές.4 1.1. Ιστορία της ιαματικής λουτροθεραπείας και των ελληνικών ιαματικών πηγών..6 1.2. Πόσες φυσικές πηγές έχουμε στην Ελλάδα 8 1.3. Γιατί δεν κάνουν όλες οι φυσικές πηγές για ιαματικά λουτρά.9 2. Ιαματικές πηγές Φθιώτιδας 14 2.1. Ιαματικές πηγές στη δυτική Φθιώτιδα 15 2.1.1. Ιαματικά λουτρά Πλατύστομου..16 2.1.2. Ιαματικά λουτρά Παλαιοβράχας 22 2.1.3. Ιαματικά λουτρά Αρχανίου.29 2.2.4. Ιαματικά λουτρά Δρανίτσας Κα ί τσας 30 3. Συμπεράσματα.32 4. Στόχοι ανάπτυξης ιαματικού τουρισμού..34 Πηγές....35 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η μελέτη της αξιοποίησης της γεωθερμίας στη δυτική Φθιώτιδα, η όποια γίνεται μόνο με την χρήση των ιαματικών πηγών. Η υδροθεραπεία είναι ιδιαίτερα σημαντική για την αντιμετώπιση πολλαπλών παθήσεων, όπως είναι τα αρθριτικά και οι ρευματοπάθειες, και διακρίνεται σε δύο είδη: -την εσωτερική, η οποία περιλαμβάνει την ποσιθεραπεία (πόση ιαματικών νερών), εισπνοθεραπεία (εισπνοή των αερίων ή των σταγονιδίων των μεταλλικών νερών) και τις πλύσεις (στοματικές, ρινικές, γυναικολογικές) -την εξωτερική, η οποία περιλαμβάνει τα λουτρά, τις καταιωνίσεις (για ορισμένο χρόνο το σώμα δέχεται το θερμομεταλλικό νερό, που έρχεται με ψηλή ή χαμηλή πίεση) τις υδρομαλάξεις (το σώμα δέχεται την πίεση του νερού), την υδροκινησιοθεραπεία (συνδυασμός λουτροθεραπείας και κινησιοθεραπείας, όσο το σώμα βρίσκεται στο νερό) και την πηλοθεραπεία (εφαρμογή πηλού, που έχει «ωριμάσει», σε σημεία του σώματος με διάφορες παθήσεις). Εικόνα 1. Λουτρά Αιδηψού Εύβοιας 3

1.Ιαματικες πήγες Ονομάζονται οι πηγές τα νερά των οποίων έχουν θεραπευτικές ιδιότητες. Τα ιαματικά νερά πηγάζουν μέσα από πετρώματα και κατά τη διαδρομή τους μέχρι την επιφάνεια της Γης, αποκτούν τα μεταλλικά συστατικά τους στα οποία οφείλεται και η θεραπευτική τους δράση. Οι θεραπευτικές ιδιότητες των νερών αυτών ήταν γνωστές από τα ιστορικά χρόνια. Ο Ηρόδοτος φέρεται να είναι ο πρώτος που παρατήρησε την θεραπευτική τους επίδραση στον άνθρωπο, ενώ ο Ιπποκράτης ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε συστηματικά με το αντικείμενο, κατηγοριοποίησε τις πηγές και κατέγραψε τις ασθένειες στις οποίες είχαν ευεργετική επίδραση. Ανάλογα με τη σύνθεση των μεταλλικών νερών τους, οι ιαματικές πηγές μπορούν να ορισθούν ως αλκαλικές, σιδηρούχες, θειούχες, ραδιενεργές κλπ. Η θεραπευτική τους δράση είναι τριπλής φύσεως: μηχανική, θερμική και χημική. Η μηχανική δράση οφείλεται κυρίως στην άνωση και στην υδροστατική πίεση. Η θερμική δράση οφείλεται στη διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ νερού και ανθρώπινου σώματος. Η χημική δράση οφείλεται στην επαφή του δέρματος με τα μεταλλικά στοιχεία του νερού καθώς και στην διείσδυσή τους σε αυτό. Εικόνα 2. ιαματικές πηγές στο βουνό Pamukkale, Τουρκία 4

Ανάλογα με το είδος της υδροθεραπείας, έχουμε την εσωτερική υδροθεραπεία, όταν τα ιαματικά νερά χρησιμοποιούνται για πόση (ποσιθεραπεία) και την εξωτερική υδροθεραπεία, όταν τα ιαματικά νερά χρησιμοποιούνται για λουτρό (λουτροθεραπεία). Κάποιες από τις ασθένειες στις οποίες υπάρχει θετική επίδραση των ιαματικών πηγών είναι διάφορες δερματικές παθήσεις, αρτηριακή υπέρταση, αναπνευστικές παθήσεις, ρευματικές παθήσεις κλπ. Επειδή υπάρχουν και αντενδείξεις στην υδροθεραπεία, η χρήση των ιαματικών πηγών πρέπει να γίνεται ύστερα από την σύμφωνη γνώμη γιατρού και ακολουθώντας αυστηρά τους κανόνες που θα υποδείξει. Στην Ελλάδα υπάρχουν πάνω από 200 ιαματικές πηγές. Σε λειτουργία βρίσκονται περίπου 70, 45 εκ των οποίων λειτουργούν υπό την αρμοδιότητα του ΕΟΤ. Οι πιο φημισμένες από αυτές για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες είναι οι ιαματικές πηγές των Καμένων Βούρλων, της Αιδηψού και της Ικαρίας, λόγω της ραδιενεργού σύνθεσης των νερών τους. Στη Λέσβο συναντάται, επίσης, η θερμότερη πηγή στον κόσμο (92,5 C). Πολλές ιαματικές πηγές στην Ελλάδα παραμένουν αναξιοποίητες ή γίνεται προσπάθεια αξιοποίησής τους, όπως οι Ιαματικές Πηγές Ξάνθης. Εικόνα 3,4,5,6. Ιαματικές πηγές Ποζάρ 5

1.1 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΙΑΜΑΤΙΚΗΣ ΛΟΥΤΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΙΑΜΑΤΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ Η ιστορία των ιαματικών πηγών αρχίζει από την αρχαία Ελλάδα. Ο πρώτος παρατηρητής των πηγών αυτών με θεραπευτικές ιδιότητες ήταν ο ιστορικός Ηρόδοτος (484-410π.Χ.). Αυτός περιέγραψε ορισμένες ιαματικές πηγές και συνιστούσε, κάνοντας λίγο και το γιατρό, η λουτροθεραπεία να γίνεται σε ορισμένες εποχές του χρόνου και για 21 συνεχείς μέρες. Ο Ιπποκράτης από την Κω (460-375π.Χ.) που θεωρείται ο θεμελιωτής της ιατρικής επιστήμης και πατέρας της υδροθεραπείας, ασχολήθηκε πολύ με τα διάφορα φυσικά νερά, που τα διέκρινε σε ελώδη, εννοώντας τα νερά που υπάρχουν στα έλη και στις λίμνες, σε όμβρια, που σχηματίζονται από τη βροχή και σε εκείνα που αναβλύζουν από πετρώματα, δηλ. τα μεταλλικά. Αυτά, λέγει, αναβλύζουν θερμά και περιέχουν σίδηρο, χαλκό, αργυρό, χρυσό, θείο και άλλα μεταλλικά στοιχεία. Εκτός από τις διάφορες γνωστές αναφορές στην Αγία Γραφή, κατά τη ρωμαϊκή εποχή και τους βυζαντινούς χρόνους πολλοί γιατροί ασχολήθηκαν με την υδροθεραπεία και την Ιαματική Λουτροθεραπεία. Τέτοιοι ήταν ο Ηρόφιλος, ο Ερασίστρατος, ο Ασκληπιάδης, Αγαθίνος, ο Γαληνός, ο Ορειβάσιος, ο Παύλος ο Αιγινήτης κ.α. Από όλους αυτούς τους Εικόνα 4. Λουτρά Ηραίας γιατρούς ήταν παραδεκτή η ιαματική επίδραση ορισμένων φυσικών πηγών. Ενας μαθητής μάλιστα του Αγαθίνου, έγραψε, τον 1ο μ.χ. αιώνα, για τις θεραπευτικές ιδιότητες των ιαματικών πηγών και είπε ότι δεν είναι δυνατόν να καθοριστεί επακριβώς ο τρόπος που αναπτύσσουν τις θεραπευτικές τους ιδιότητες, κάθε μια από τις πηγές ξεχωριστά, γιατί χρειάζονται γι αυτό μακροχρόνιες παρατηρήσεις και πειραματισμοί.αυτό ισχύει και μέχρι σήμερα. 6

Γνωστά παραμένουν, σαν ιστορικά μνημεία, αρχιτεκτονικής σε όλη την Ευρώπη αλλά και στην Ελλάδα, τα ρωμαϊκά λουτρά. Η Ιαματική Λουτροθεραπεία βρίσκει ευρύτερη εφαρμογή τους δύο τελευταίους αιώνες. Σε πολλές χώρες της Ευρώπης ( Γερμανία, Αυστρία, Γαλλία, Ιταλία, Ουγγαρία,Τσεχία, Σλοβακία) κατασκευάστηκαν νέα λουτροθεραπευτήρια που αντικατέστησαν τις παλιές Ρωμαϊκές Θέρμες. Μετά το 2ο παγκόσμιο πόλεμο έγιναν βελτιώσεις η ακόμη καινούργια ιδρύματα των οποίων η λειτουργία εναρμονίζεται με τις σύγχρονες ιατρικές αντιλήψεις για την ωφελιμότητα της Ιαματικής Λουτροθεραπείας. Οι χημικές αναλύσεις του νερού των πηγών άρχισαν να γίνονται στην ελεύθερη Ελλάδα από την εποχή του Καποδίστρια και του Οθωνα (1830 1833). Η αρχή στην οργάνωση των λουτροπόλεων έγινε στις αρχές του αιώνα μας. Το 1918 έγινε για πρώτη φορά ιδιαίτερη υπηρεσία ιαματικών πηγών στο τότε Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας. Το 1936 οι ιαματικές πηγές της χώρας μας μπήκαν στην αρμοδιότητα του τότε Υφυπουργείου Τύπου και Τουρισμού. Το 1945 περιήλθαν στη Γενική Γραμματεία Τουρισμού και από το 1950 μέχρι σήμερα υπάγονται στις αρμοδιότητες του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού (ΕΟΤ), που ιδρύθηκε το χρόνο εκείνο, σαν κλάδος του Υπουργείου Προεδρίας Κυβερνήσεως. 7

1.2 ΠΟΣΕΣ ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΧΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η Ελλάδα είναι μία από τις πλουσιότερες χώρες σε φυσικές πηγές. Πηγαία νερά αναβλύζουν στη χώρα μας από 752 διαφορετικά γεωγραφικά σημεία. Οι περισσότερες πηγές βρίσκονται στα νησιά και είναι 229. Ακολουθεί η Στερεά Ελλάδα με 156 πηγές, η Μακεδονία με 115, η Πελοπόννησος με 114, η Θεσσαλία με 57, η Ηπειρος με 56 και η Θράκη με 25. Εικόνα 5. Χάρτης ιαματικών πηγών στην Ελλάδα. 8

1.3 ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΚΑΝΟΥΝ ΟΛΕΣ ΟΙ ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ Διότι λείπουν οι κατάλληλες εγκαταστάσεις και ο ανάλογος τεχνικός εξοπλισμός για την διευκόλυνση των αρρώστων. ΜΟΡΦΕΣ ΥΔΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Η θεραπεία των διαφόρων παθήσεων και κυρίως των ρευματικών παθήσεων γίνεται με φάρμακα και φυσικοθεραπεία. Σε μερικές βαριές μορφές χρειάζεται και η χειρουργική ορθοπεδική επέμβαση, η ακόμη συνδυασμός και των τριών βασικών μορφών θεραπείας αναλόγως της περίπτωσης. Η Υδροθεραπεία όπως προανέφερα αποτελεί μέρος της φυσικοθεραπείας και είναι μία καλά οργανωμένη μορφή θεραπείας. Η Υδροθεραπεία υπό τη γενικότερη έννοια SPA THERAPY ή MEDICAL Εικόνα 6. Ιαματική πηγή. περιλαμβάνει τις εξής μορφές : HYDROLOGY των Αγγλοσαξόνων Λουτροθεραπεία Ποσιθεραπεία Εισπνευσοθεραπεία Ιλυοθεραπεία ή Πηλοθεραπεία ή Κοινώς Λασπόλουτρα Θ αλασσοθεραπεία Η Λουτροθεραπεία βασίζεται στις παρακάτω κύριες ιδιότητες του Ιαματικού νερού : Στο θερμικό ερέθισμα Στο μηχανικό ερέθισμα Στην επίδραση των φυσικοχημικών συστατικών του Ιαματικού νερού. Το Θερμικό Ερέθισμα είναι σπουδαίο στην Λουτροθεραπεία και αποτελεί βασική μορφή θερμοθεραπείας. Για να υπάρχει θερμικό ερέθισμα πρέπει η θερμοκρασία 9

του νερού να είναι μεγαλύτερη από 34οC. Ο Θερμικός παράγοντας δρα με πολλούς τρόπους. Τέτοιοι είναι: η διάταση των αγγείων, η υπεραιμία,η τοπική εφίδρωση, η ανάπαυση των μυών, η βελτίωση της τοπικής θρέψης (εναλλαγή διατροφή) και η αναλγησία. Σε θερμοκρασίες λοιπόν άνω των 38ο 40ο C ζεσταίνονται οι μύες, η αντίστασή τους ελαττώνεται και ακολουθεί χαλάρωση, με αποτέλεσμα ανακούφιση από τον πόνο και διευκόλυνση των κινήσεων. Σε υψηλότερες θερμοκρασίες γίνεται απορρόφηση του υγρού των αρθρώσεων και διείσδυση μεταλλικών και ραδιενεργών στοιχείων. Οσον αφορά το Μηχανικό Παράγοντα, η δράση του στηρίζεται στους νόμους του Αρχιμήδη που αναφέρονται στην άνωση και στην υδροστατική πίεση. Στο νερό το ανθρώπινο σώμα γίνεται ελαφρύτερο, οι κινήσεις ευκολότερες, επέρχεται μυοχαλάρωση, απορρόφηση οιδημάτων και εξιδρωμάτων και ευνοϊκοί επίδραση στον ψυχισμό. ΠΩΣ ΕΚΤΙΜΑΤΑΙ Η ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ Η ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΤΟΥ ΔΡΑΣΗ ; Σήμερα εκτιμάται η οξεοβασική ισορροπία του μεταλλικού νερού. Επίσης σημασία έχουν οι οξειδο-αναγωγικές ικανότητες του μεταλλικού νερού. Αναφέρεται ιδιαίτερα το στοιχείο S με τη μορφή θειικής (SO4--)ή υποθειικής ρίζας (S2O3--). Στις οξειο-αναγωγικές αντιδράσεις υπεισέρχεται και η δράση ορισμένων ενζύμων όπως η θειοκινάση. Επισημαίνεται εδώ η συμμετοχή του θείου στην κατασκευή του αρθρικού χόνδρου και ότι στις εκφυλιστικές αρθροπάθειες ιδίως, το θείο του αρθρικού χόνδρου είναι ελαττωμένο. `Έρευνες με ραδιενεργό θείο (S35 ) έδειξαν ότι κάτω από ορισμένες συνθήκες στη χρησιμοποίηση του νερού (π.χ. με υπέρθερμα λουτρά, λασπόλουτρα κτλ.) το θείο εισδύει από το δέρμα στον οργανισμό. Εικόνα 7. Ιαματική πηγή. 10

Διαπιστώθηκε αύξηση του θείου στο αίμα, το μυελό των οστών, τον αρθρικό χόνδρο και το αρθρικό υγρό. Στο συνδετικό ιστό συνδέεται με τους πολυσακχαρίτες. Στα χημικά στοιχεία του ιαματικού νερού περιλαμβάνονται και τα καλούμενα μικροστοιχεία ή ολιγοστοιχεία. Αυτά περιέχονται σε μικρές ποσότητες και πιστεύεται ότι εμφανίζουν ειδική δυναμική δράση (όπως η βιτ.b12 στην νόσο του BIERMER ). Στα μικροστοιχεία εντάσσονται και τα ραδιενεργά στοιχεία με τα οποία είναι πλούσια προικισμένα μερικά μεταλλικά νερά. Από αυτά χρησιμοποιήσιμο αποβαίνει το ραδόνιο το οποίο έχει τη δυνατότητα να εισδύει στον οργανισμό με την εισπνοή και το υπέρθερμο λουτρό, ιδίως το λασπόλουτρο. Συμπερασματικά: Η θεραπευτική δράση του χημικού παράγοντα του μεταλλικού νερού, εμπειρική γνώση από αρχαιότατους χρόνους, τίθεται σε επιστημονική βάση. Η δράση του ιαματικού νερού που βασίζεται στους τρεις παράγοντες χημικό- θερμικόκαι μηχανικό προκειμένου για τις Ρευματικές παθήσεις αναφέρεται: στην ανακούφιση από τον πόνο, την ελάττωση της φλεγμονής, στην βελτίωση της κινητικότητας των αρθρώσεων και τέλος στην κατανίκηση της αναπηρίας. Το ιαματικό νερό, ανάλογα της φυσικοχημικής σύστασής του μπορεί να έχει διουρητικές και καθαρτικές ιδιότητες όπως και βρογχοδιασταλτικές. Ως εκ τούτου λοιπόν μπορεί να χρησιμοποιείται προς ποσιθεραπεία και εισπνευσοθεραπεία. ΓΕΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΛΟΥΤΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Α π όσα ακούσαμε μέχρι τώρα φαίνεται να μην είναι τόσο απλή υπόθεση η εφαρμογή της Ιαματικής Λουτροθεραπείας. Βέβαια δεν είναι απλό πράγμα. Υπάρχουν γενικοί κανόνες που ακολουθεί η Ιαματική Λουτροθεραπεία. Πριν την έναρξη της θεραπείας θα μελετηθεί η συνύπαρξη άλλων παθήσεων που αποκλείουν ή περιορίζουν την Ιαματική Λουτροθεραπεία όσον αφορά τη διάρκεια, τη θερμοκρασία, τους τρόπους εφαρμογής κτλ. Θα μελετηθεί η Ρευματική Νόσος και ανάλογα θα καθοριστούν η διάρκεια, η θερμοκρασία, το είδος της θεραπείας, (δηλ λουτρό, καταιονισμοί,υδρομαλάξεις,ατ μόλουτρα,λασπόλουτρα,υδρο κινησιοθεραπεία,) καθώς και η περιοχή εφαρμογής τους, (πχ. αυχένας, μέση, ώμος, χέρια, Εικόνα 8. Ιαματική πηγή Καλλίδρομου, Θερμοπύλες ισχίο, γόνατο κτλ.). 11

Εξετάζεται αν ο άρρωστος ακολουθεί κάποια θεραπεία που συνήθως δεν πρέπει να διακόπτεται. Γίνεται επανεξέταση στη μέση της θεραπείας που διαρκεί τρεις εβδομάδες και στο τέλος. Ο άρρωστος εφοδιάζεται με επιστολή του γιατρού των λουτρών με τις παρατηρήσεις του για τον θεράποντα γιατρό. Οι διάφορες θεραπείες γίνονται συνήθως το πρωί και διαρκούν λίγα λεπτά μέχρι και μία ώρα ανάλογα με το είδος. Το ευεργετικό αποτέλεσμα έρχεται συνήθως σε λίγες εβδομάδες από τη λήξη της Ιαματικής Λουτροθεραπείας αλλά συχνά στη διάρκεια της. Από μερικούς συνίσταται η τμηματική Ιαματική Λουτροθεραπεία στην αρχή και στο τέλος της Λουτρικής περιόδου. Μπορεί να χρειαστεί καμιά φορά συμπληρωματική φυσικοθεραπεία πχ. μηχανοθεραπεία ή εργαστηριακή διερεύνηση του αρρώστου. Υπόψη πρέπει να έχει ο ασχολούμενος με το αντικείμενο, την ενδεχόμενη λουτρική αντίδραση. Αυτή μπορεί να παρουσιαστεί τις πρώτες 5 ως 10 μέρες της Ιαματικής Λουτροθεραπείας και συνίσταται σε μια ολιγοήμερη και παροδική κλινική επιδείνωση της γενικής κατάστασης του αρρώστου, ενδεχομένως με πυρετό, ανορεξία, πονοκεφάλους και αϋπνία. Η λουτρική αντίδραση μπορεί να είναι και τοπική με επιδείνωση των τοπικών συμπτωμάτων και δεν έχει σχέση με την τελική έκβαση της θεραπείας. Ειδικά στις περιπτώσεις ουρικής αρθρίτιδας μπορεί να προκληθεί μία νέα κρίση παρά την λήψη κολχικίνης. Για τα φαινόμενα αυτά πρέπει να ενημερώνεται ο ασθενής που πρόκειται να υποβληθεί σε Ιαματική Λουτροθεραπεία. Εικόνα 9. Ιαματική πηγή. 12

ΤΡΟΠΟΣ ΧΡΗΣΗΣ ΥΔΑΤΩΝ ΤΩΝ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΣΕ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΙΑΜΑΤΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΛΟΥΤΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑ: Καμένα Βούρλα, Υπάτη, Αιδηψός, Βουλιαγμένη, Θερμή Λέσβου, Κύθνος, Λαγκαδάς, Μέθανα, Ν. Απολλωνία, Ικαρία, ΛΟΥΤΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑ-ΠΟΣΙΘΕΡΑΠΕΙΑ: Πλατύστομο, Λουτράκι, Καϊάφα, Νιγρίτα, ΠΟΣΙΘΕΡΑΠΕΙΑ: Kαλλιθέα Ρόδου. ΛΟΥΤΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΙΣΠΝΕΥΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ: Θερμοπύλες, Σμόκοβο, Κυλλήνη. ΠΑΘΗΣΕΙΣ - ΙΑΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ Ρευματικές Καμένα Βούρλα, Αιδηψός, Θερμοπύλες, Θερμή Λέσβου, Ικαρία, Κύθνος, Λαγκαδάς, Ν.Απολλωνία. Αναπνευστικού συστήματος Θερμοπύλες, Σμόκοβο,Κυλλήνη. Γυναικολογικές Θερμοπύλες, Μέθανα, Λαγκαδάς, Ν. Απολλωνία, Υπάτη, Δέρματος Αριδαία,Υπάτη, Καϊάφα, Θερμοπύλες, Ήπατος και χοληδόχου Πλατύστομο, Λουτράκι, Καϊάφα, Καλλιθέα Ρόδου, Θρέψης Πλατύστομο, Λουτράκι, Καλλιθέα Ρόδου, Κυκλοφορικού Συστήματος Υπάτη, Λαγκαδάς, Νεφρών και Ουροφόρων Οδών Πλατύστομο, Λουτράκι, Καλλιθέα Ρόδου, Περιφερικών Νεύρων Καμένα Βούρλα, Θερμοπύλες, Κύθνος, Μέθανα, Αιδηψός, Στομάχου και εντέρων Πλατύστομο, Λουτράκι, Καλλιθέα Ρόδου 13

2.Ιαματικές πηγές Φθιώτιδας. Οι λουτροπόλεις της Φθιώτιδας συνδυάζουν το βουνό, τη θάλασσα, την ηλιοφάνεια και το γαλάζιο ελληνικό ουρανό. Σε αντίθεση με τις ιαματικές πηγές άλλων χωρών, δεν έχουν ραδιενεργά κατάλοιπα ή βιομηχανικά λύματα. ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ. Καμένων Βούρλων: Θερμοκρασία νερού 35-36οC. Κατάλληλα για ρευματοπάθειες, αρθρίτιδες, ισχυαλγία, οσφυαλγία, νευρολογικές, γυναικολογικές και αγγειακές παθήσεις.. Κονιαβίτη: Θερμοκρασία νερού 33οC. Κατάλληλα για χρόνιο άσθμα, βρογχίτιδες, ρινίτιδες, καλλυντικές ιδιότητες.. Θερμοπυλών: Θερμοκρασία νερού 41οC. Κατάλληλα για ρευματοπάθειες, αρθρίτιδες, ισχυαλγίες, φλεβίτιδες, αιμορροΐδες, γυναικολογικές παθήσεις και παθήσεις αναπνευστικού συστήματος.. Καλλιδρόμου (Ψωρονέρια): Θερμοκρασία νερού 33οC. Κατάλληλα για δερματικές παθήσεις, ρευματοπάθειες, αρθρίτιδες, ισχυαλγίες.. Υπάτης: Θερμοκρασία νερού 33,5οC. Κατάλληλα για καρδιολογικές παθήσεις, υπέρταση, παθήσεις νευρικού συστήματος, ρευματοπάθειες, αθροπάθειες, ημικρανίες, νόσο του Rayand.. Πλατυστόμου: Θερμοκρασία νερού 25οC δίνει το πόσιμο νερό, και 33,5οC Εικόνα 10. Ιαματική πηγή Καλλίδρομου. για λουτροθεραπεία. Κατάλληλα για παθήσεις στομάχου, εντέρων, ήπατος, χοληδόχου κύστεως, διαβήτη, νεφρολιθιάσεις, γαστρεντερικού και ουροποιητικού συστήματος.. Παλαιοβράχας: Θερμοκρασία νερού 26,5οC. Κατάλληλα για ρευματοπάθειες, νευρολογικές διαταραχές, βρογχίτιδες. 14

. Δρανίστας - Καΐτσας: Κατάλληλα για παθήσεις των νεύρων, του αυχένα και των ρευματισμών. Η Φθιώτιδα φιλοξενεί στο ιαματικό της τόξο πολύ περισσότερες πηγές, όπως στην Εκκάρα, τα Γαβράκια, το Γερακλή και το Αρχάνι Δυτικής Φθιώτιδας. 2.1 Ιαματικές πήγες στην δυτική Φθιώτιδα. Οι λουτροπόλεις της Φθιώτιδας συνδυάζουν το βουνό, τη θάλασσα, την ηλιοφάνεια και το γαλάζιο ελληνικό ουρανό. Σε αντίθεση με τις ιαματικές πηγές άλλων χωρών, δεν έχουν ραδιενεργά κατάλοιπα ή βιομηχανικά λύματα. Στην περιοχή του Δήμου Μακρακώμης βρίσκονται μερικές από τις ποιο σημαντικές Ιαματικές Πηγές της Ελλάδας. Έτσι εκτός του Πλατυστόμου και του Αρχανίου, ιαματικά λουτρά λειτουργούν και στην Παλαιοβράχα μέσα σε ένα ειδυλλιακό τοπίο πλάι στο Σπερχειό. Αρκετοί κάτοικοι της γύρω περιοχής τα επισκέπτονται και Εικόνα 11. Χάρτης δυτικής Φθιώτιδας. χαίρονται το θεραπευτικό μπάνιο τους μέσα στις θαυμάσιες πισίνες. 15

2.1.1. ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ ΠΛΑΤΥΣΤΟΜΟΥ. Τα λουτρά βρίσκονται στον εθνικό δρόμο Λαμίας - Καρπενησίου, σε υψόμετρο 420 μέτρων, στους πρόποδες της Οθρυος, σ' ένα καταπράσινο κάμπο που διασχίζει ο Σπερχειός ποταμός. 'Έχουν δύο πηγές, που απέχουν 1.500 μέτρα από το χωριό Πλατύστομο. Η πρώτη είναι αλκαλοπηγή, με θερμοκρασία 33,6 βαθμούς Κελσίου για λουτροθεραπεία. Η δεύτερη πηγή με κρύο νερό, θερμοκρασίας 25,5 βαθμών, το νερό της οποίας είναι πόσιμο και χρησιμοποιείται για παθήσεις του στομάχου, της χολής, του ήπατος, των νεφρών, του ζαχαροδιαβήτη κ.λπ Κατά περίοδο της Τουρκοκρατίας. Κατά τους νεότερους χρόνους όμως γινόταν ευρεία χρήση των νερών αυτών, από τους κατοίκους της Φθιώτιδας, λόγω των θεραπευτικών ιδιοτήτων τους. Τα έργα αξιοποίησης των δύο θερμομεταλλικών πηγών άρχισαν Εικόνα 12. Πλατύστομο κυρίως το 1929. Τότε διαμορφώθηκε και δεντροφυτεύτηκε η περιοχή και χτίστηκε σύγχρονο Υδροθεραπευτήριο και Ποσιθεραπευτήριο, καθώς και το υπάρχον ξενοδοχείο «Ασκληπιός» με διάφορες άλλες τουριστικές εγκαταστάσεις όπως ξενώνες, τηλεφωνείο, ταχυδρομείο, εστιατόριο κλπ. Εικόνα 13. Χάρτης Πλατύστομου. Κατά την περίοδο της Κατοχής, το κτίριο του ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ χρησιμοποιήθηκε ως διοικητικό κέντρο από τους Γερμανούς, ενώ κατά την περίοδο του Εμφυλίου οι εγκαταστάσεις λεηλατήθηκαν και σχεδόν καταστράφηκαν. Σημειωτέον δε, ότι στο Πλατύστομο έγινε και η 16

παράδοση των όπλων με την λήξη του Εμφυλίου. Μετά την Απελευθέρωση, ξεκίνησε η ανακατασκευή τους. Οι εγκαταστάσεις των Ιαματικών Λουτρών Πλατύστομου από την ίδρυσή τους έως & το 1970 ήταν μισθωμένες από το Ελληνικό Δημόσιο σε ιδιώτη επενδυτή. Μετά τη λήξη της σύμβασης περιήλθαν στον Ε.Ο.Τ και εγκαταλείφθηκαν στην τύχη τους με αποτέλεσμα να Εικόνα 14. Εγκαταστάσεις στα λουτρά Πλατύστομου. παρακμάσουν. ΣΗΜΕΡΑ Από το 2004 η εταιρεία «ΠΛΑΤΥΣΤΟΜΟ Α.Ε.» έχει εκμισθώσει από τα Ε.Τ.Α (Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα) το Συγκρότημα των Ιαματικών Πηγών Πλατύστομου, με σκοπό τον εκσυγχρονισμό, και την ανακαίνιση των εγκαταστάσεων. Ήδη, έχει κατασκευαστεί το νέο ξενοδοχείο ΑΣΚΛΗΠΙΟΣ, το νέο υδροθεραπευτήριο spa & έχει ανακαινισθεί και επεκταθεί το πρώην ξενοδοχείο ΞΕΝΙΑ. ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΑΣΚΛΗΠΙΟΣ 17

Το υπερσύγχρονο, μοντέρνα διακοσμημένο ξενοδοχείο ΑΣΚΛΗΠΙΟΣ, 4 αστέρων superior, έχει δυναμικότητα 63 δωμάτια - 140 κλίνες, εκ των οποίων τα έξι είναι junior suites και μια προεδρική suite. Εικόνα 15. Ξενοδοχείο Ασκληπιός. Σχετικές εικόνες : Εικόνα 16. Ξενοδοχείο Ασκληπιός. Εικόνα 17. Πισίνα Ξενοδοχείου Ασκληπιού. 18

Εικόνα 18. Ιαματικές εγκαταστάσεις στο ξενοδοχείο Ασκληπιός. Εικόνα 19. Ιαματικές εγκαταστάσεις στο ξεν. Ασκληπιός. 19

ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ XENIA Το πρόσφατα ανακαινισμένο ξενοδοχείο μας ΞΕΝΙΑ 4 αστέρων με δυναμικότητα 29 δωματίων 70 κλινών, βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το Υδροθεραπευτήριο (150μ.). Εικόνα 20. Ξενοδοχείο Ξένια. Εικόνα 21. Ξενοδοχείο Ξένια. 20

ΣΥΣΤΑΣΗ ΑΝΑ Kgr ΥΔΑΤΟΣ ΚΑΤΙΟΝΤΑ ΑΝΙΟΝΤΑ Κ Κάλιο 0,019 gr Να Νάτριο 0,1214gr CL Χλώριο 0,1456 gr ΝΗ 4 Αμμώνιο 0,0018gr SO 4 Θειικό Ιόν 0,0189gr CΑ Ασβέστιο 0,0041gr HPO 4 Υδροφωσφορικό Ιόν 0,000024gr MG Μαγνήσιο 0,0012gr HCO 4 Υδρανρθακικό Ιόν 0,00315gr FE Σίδηρος 0,00013gr H 2 C Υδρόθειο Ιόν 0,00825gr AL Αργίλιο 0,00016gr CO 3 Ανθρακικό Ιόν 0,0232g ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΝΕΡΟΥ : 33,2ο C ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ : 0,14 μον. 21

2.1.2. ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ ΠΑΛΑΙΟΒΡΑΧΑΣ Στην Παλαιοβράχα υπάρχουν επίσης ιαματικές πηγές που περιέχουν θείο, γλυκερίνη, μεταβορικό οξύ και άλλες καταπραϋντικές ουσίες που τις καθιστούν ιδανικές για νευρολογικές διαταραχές, σακχαροδιαβήτη, παθήσεις των νεφρών, της χολής ή του ήπατος και αναπνευστικά προβλήματα. Κατάλληλα για ρευματοπάθειες, βρογχίτιδες. Θερμοκρασία νερού 26,5οC. Τα λουτρά βρίσκονται κοντά στη Σπερχειάδα και διαθέτουν δύο σύγχρονες πισίνες. Ωφελούν σε παθήσεις ρευματοπάθειας, ισχυαλγίες, κ.λ.π. Λουτροπηγές υπάρχουν επίσης στις περιοχές του Δομοκού: Καίτσα, Εκκάρα, Γαβράκια, Γερακλή, καθώς και στο Αρχάνι της Δυτ. Φθιώτιδας. H Παλαιοβράχα είναι ημιορεινό χωριό της δυτικής Φθιωτιδας και αποτελεί δημοτικό διαμερισμα του δήμου Σπερχειάδος. Είναι χτισμένη στους πρόποδες του όρους γουλινά προς την κοιλάδα του Σπερχειού σε υψόμετρο 440μ. απέχει 35χλμ από την Λαμία, 7χλμ από την Μακρακώμη και 5χλμ από την Σπερχειάδα. Ο πληθυσμός του χωριού ανέρχεται στους 419 μετά την τελευταία απογραφή του 2011. Η Παλαιοβράχα αποτελούσε ξεχωριστή κοινότητα από το 1912 μέχρι και το 1998, που εντάχθηκε ως δ.δ στο καποδιστριακό δημο Σπερχειαδος, με βάση το ν.2539/1997 Φημολογείται η Εικόνα 22. Λουτρά Παλαιοβράχας. ύπαρξη ηφαιστείου στην κορυφή του Γουλινά που γύρω στο 3.200 π.χ εξεράγη. Τον 13ο αιώνα π.χ ζούσαν στην περιοχή Δρύοπες και Δόλοπες. Στην ομηρική εποχή μέχρι το Σπερχειό ποταμό θεωρείται ότι έφτανε το βασίλειο του Πηλέα που εκτεινόταν βόρεια έως τη Φάρσαλο, ανατολικά εως τις ακτές της Μαγνησίας και νότια έως το Μαλιακό κόλπο. Υπάρχει μια εκδοχή που τοποθετεί την 22

ομηρική Φθία και το κράτος του Αχιλλέα στην κοιλάδα του Σπερχειού ποταμού στη Δ.Φθιώτιδα. Στα αρχαϊκά χρόνια μεταξύ 1.100-1.050 π. Χ εγκαταστάθηκαν στην περιοχή οι Αινιάνες προερχόμενοι από την Ήπειρο. Πολιτικά και οργανωτικά σχετίζονταν με τη Θεσσαλία και έτσι μήδισαν στην Περσική εισβολή του Ξέρξη το 480-479 π.χ Από το 344 π.χ με το Φίλιππο Β αρχίζουν τα χρόνια της Μακεδονικής κυριαρχίας. Στα ελληνιστικά χρόνια η ίδρυση της Αιτωλικής Συμπολιτείας (314 π.χ) σηματοδοτεί μια περίοδο που η περιοχή διεκδικείται από τους 2 μεγάλους αντιπάλους Αιτωλούς και Μακεδόνες. Στα 280-279 π.χ συντελείται στον ελλαδικό χώρο η τρομερή εισβολή των Γαλατών από το βορρά. Η Μακεδονία καταλαμβάνεται και οι Γαλάτες υπό το Βρέννο φτάνουν εως τις Θερμοπύλες. Από εκεί και ενώ διεξαγόταν στα στενά κρίσιμη μάχη με τους νότιους Έλληνες, τμήμα των Γαλατών έφτασε μέχρι τη θέση Κοκκάλια στο τρίγωνο Κρίκελο-Γαρδίκι-Πουγκάκια επιδιώκοντας να εισέλθει στην καρδιά της χώρας των Αιτωλών. Στην τοποθεσία αυτή η γαλατική δύναμη εισβολής κατεστράφη ολοσχερώς από Αινιάνες, Φωκείς και Αιτωλούς και τα γαλατικά φύλα μετά και την ήττα τους παράλληλα και στους Δελφούς υποχώρησαν βόρεια μέσω Μακεδονίας προς Μ.Ασία. Η περιοχή της Δ.Φθιώτιδος άρχισε από τότε σταδιακά να ελέγχεται από τους Αιτωλούς. Στον Α Μακεδονικό πόλεμο (215-205 π.χ) της Ρώμης εναντίον του Φιλίππου Ε της Μακεδονίας οι Αιτωλοί συμμάχησαν με τους Ρωμαίους εναντίον της Μακεδονίας και η περιοχή της Δ.Φθιώτιδας έγινε πεδίο συγκρούσεων Μακεδόνων-Αιτωλών. Το ίδιο συνέβη στο Β Μακεδονικό πόλεμο (200-197 π.χ) όταν και πάλι οι Αιτωλοί συμμάχησαν με τους Ρωμαίους εναντίον του Φιλίππου Ε και κατέστρεψαν το 198 π.χ την αρχαία πόλη Σπερχειαί που βρισκόταν στην περιοχή Φτέρης-Παλαιοβράχας στις πλαγιές του Γουλινά (αρχαιολογικοί χώροι Καστρόρραχη, Τραπεζόρραχη, Ελληνικά) και ήταν σύμμαχος των Μακεδόνων. Εικόνα 23. Χάρτης δυτικής Φθιώτιδας. Μετά από 5 χρόνια ο Αντίοχος Γ του ελληνιστικού βασιλείου της Συρίας κήρυξε τον πόλεμο στη Ρώμη (192-188 π.χ). Αποβιβάστηκε στον Πτελεό και τη Στυλίδα και κατευθύνθηκε προς τη Λαμία έχοντας στο πλευρό του ως σύμβουλο τον Αννίβα, περίφημο Καρχηδόνιο στρατηλάτη φυγά πλέον από την πατρίδα του. Οι Αιτωλοί που ήλεγχαν την περιοχή 23

συμμάχησαν με τον Αντίοχο Γ εναντίον των Ρωμαίων που είχαν τώρα στο πλευρό τους τη Μακεδονία του Φιλίππου Ε. Μετά την ήττα του Αντίοχου στις Θερμοπύλες (192 π.χ) και την αποχώρησή του στη Μ.Ασία, οι Ρωμαίοι κατέστρεψαν τη Λαμία το 190 π.χ και όλη η περιοχή της Δ.Φθιώτιδος πέρασε πια στα χέρια των Ρωμαίων για 6 αιώνες εντασσόμενη στην επαρχία της Αχαϊας με έδρα την Κόρινθο. Η διάδοση του χριστιανισμού στην περιοχή συντελέστηκε τον 1ο μ.χ αιώνα από τον Ηρωδίωνα μαθητή του Αποστόλου Παύλου και ενός εκ των 70 Αποστόλων. Η περιοχή δέχτηκε τις επιδρομές των Γότθων (251, 263, 287 μ.χ) και κυρίως των Βησιγότθων του Αλάριχου το 396-398 μ.χ Στα χρόνια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας η περιοχή δέχτηκε τον 6ο αιώνα μ.χ τις μεγάλες σλαβικές επιδρομές (517, 539, 559, 577 μ.χ) και την εγκατάσταση σλαβικού πληθυσμού που μαρτυρείται και από τα ονόματα χωριών (Μουστροβο, Λιάσκοβο κλπ), τοπωνυμίων (Βιστριζα) και λέξεων (κοτέτσι, στανη, τσαντήλα, γκλίτσα κλπ) Στα χρόνια του Βασιλείου Β Βουλγαροκτόνου (976-1025 μ.χ) συντελέστηκε η μεγάλη Βουλγαρική εισβολή του 997 μ.χ υπό το Σαμουήλ προς νότο που υπέστη καταστροφική ήττα στο Σπερχειό από το Νικηφόρο Ουρανό. Η περίοδος 1081-1185 μ.χ χαρακτηρίζεται από τις συγκρούσεις Βυζαντινών-Νορμανδών από την Ιταλία μέχρι που φτάνουμε στην τραγική ημερομηνία της 13ης Απριλίου 1204 που οισταυροφόροι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη και κατέλυσαν τη Βυζαντινή κυριαρχία διαμοιράζοντας τα εδάφη της. Αρχίζει έτσι και για την περιοχή η Φραγκοκρατία που κράτησε 189 χρόνια Στα χρόνια της Φραγκοκρατίας μετά την Άλωση της Πόλης από τους σταυροφόρους η περιοχή της δυτικής Φθιώτιδος κατακτήθηκε από το Δουκάτο των Αθηνών (Βουργουνδοί). Ο Δεσπότης της Ηπείρου Θεόδωρος Α' Άγγελος Κομνηνός Δούκας (1214-1230) απελευθέρωσε την περιοχή και ίδρυσε το Δουκάτο των Νέων Πατρών (Υπάτη) το 1218. Τον διαδέχτηκε ο ανηψιός του Μιχαήλ Β' Κομνηνός Δούκας (1241-1271). Μετά το θάνατό του το Δουκάτο Νέων Πατρών διοίκησε ο υιός του Ιωάννης Α' Άγγελος (1271-1296) ενώ το 1319 καταλύθηκε η κυριαρχία του από Εικόνα 24. Παραδοσιακό σπίτι στην Παλαιοβράχα. τους Καταλανούς του Δουκάτου των Αθηνών. Την περίοδο 1350-1370 η περιοχή δέχτηκε Αλβανικές επιδρομές που κατέβαιναν από το βορρά. 24

Στα 1390 το Δουκάτο των Νέων Πατρών κατακτήθηκε από τη Φλωρεντινή οικογένεια Ατζαγιόλι. Το 1393 ο Σουλτάνος Βαγιαζίτ Α' (1389-1402) καταλαμβάνει οριστικά την περιοχή και αρχίζει η μακρά περίοδος της Οθωμανικής κατάκτησης που θα κρατήσει 437 χρόνια. Η παράδοση αναφέρει οτι το χωριό κτίστηκε απο οικογένειες οι οποίες ήρθαν από το Ικόνιο της Μ. Ασίας τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας, γι'αυτο και λέγεται πως το πρώτο του όνομα ήταν Κονιαροχώρι. Στα χρόνια του Αλή πασά (1788-1822) η περιοχή ελεγχόταν από το πασαλίκι των Ιωαννίνων που εκτεινόταν από τη βόρεια Ήπειρο και τη Δ.Μακεδονία έως την Πελοπόννησο. Διοικητικά ανήκε στο σαντζάκι της Ναυπάκτου και στον κάζα του Πατρατζικίου (Υπάτη). Στις πλαγιές του όρους Γουλινά κατά την παράδοση δρούσε ο κλέφτης Βράχας που ενεργούσε επιδρομές στο χωριό χτυπώντας τον εκεί τουρκικό πληθυσμό και από την ονομασία που του απέδωσαν οι κάτοικοι «παλιο-βράχας» πήρε το όνομα και το χωριό. Στο Γουλινά δρούσαν οι γνωστοί κλεφταρματολοί Κατσουδαίοι από την Άνω Φτέρη την περίοδο 1770-1815 συγκρουόμενοι διαρκώς με τον Αλή Πασα. Η δράση τους εκτεινόταν από τ Άγραφα έως την ορεινή Ναυπακτία και τη Δωρίδα. Η Παλαιοβράχα χρησιμοποιούνταν ως βάση εξόρμησης των τουρκαλβανών για τις μάχες τους με τους Κατσουδαίους στην ευρύτερη περιοχή (Ανω Φτέρη, Προφήτης Ηλίας κλπ). Η τελική τους εξόντωση έγινε με δόλο, ο μεν Τρ. Κατσούδας εκτελέστηκε στα Γιάννενα από τον Αλή πασά όταν προσκλήθηκε για συνομιλίες, οι δε υπόλοιποι στον Αγ.Σώστη Σπερχειάδος σε γιορτή-παγίδα από το δερβέναγα Αλη Μουχταρ Αγα. Ιδιαίτερα σκληρή υπήρξε η κόντρα των Κατσουδαίων με τους Κοντογιανναίους για τον έλεγχο στο αρματολίκι της Υπάτης. Με την έναρξη της επανάστασης Πανουργιάς και Δυοβουνιώτης δρούν στην ευρύτερη περιοχή και πολιορκούν την Υπάτη στις 18 Απριλίου 1821 αλλά διακόπτουν τις επιχειρήσεις καθώς τουρκική στρατιά (9.000) υπό τους Ομερ Βρυώνη και Κιοσέ Μεχμέτ θα φτάσει από τα Γιάννενα σταλμένη από το σερασκέρη Χουρσίτ πασά για να καταπνίξει την επανάσταση στην Πελοπόννησο. Στις 22 Απριλίου 1821 θα δοθεί η περίφημη μάχη της Αλαμάνας με τον τραγικό χαμό του Διάκου. Θα ακολουθήσουν οι μεγάλες νίκες του Οδυσσέα Ανδρούτσου στη Γραβιά (8 Μαϊου 1821) και των Πανουργιά-Δυοβουνιώτη-Γκούρα στα Βασιλικά (26 Αυγούστου 1821) απέναντι στη στρατιά (8.000) του Μπεϋραν πασά που κατευθυνόταν στην Πελοπόννησο για να βοηθήσει την πολιορκημένη Τριπολιτσά. Την επόμενη χρονιά (Απρίλιος 1822) ο Οδ.Ανδρούτσος θα ηγηθεί επιχειρήσεων για την κατάληψη της Λαμίας. Με τους Νικηταρά και Δημήτριο Υψηλάντη (4.000 στρατό) θα αποβιβασθούν σε Αγ.Μαρίνα και Αχινό εναντίον της Στυλίδος ενώ δυτικά θα πολιορκηθεί η Υπάτη για 2η φορά (2 Απριλίου 1822) από τους Πανουργιά Δυοβουνιώτη Κοντογιάννη Γιολδάση Σαφάκα (2.500 στρατό). Μάλιστα εκεί διέμενε και ο ίδιος ο Μαχμούτ πασας Δράμαλης που παραλίγο να σκοτωθεί. Η αντίσταση των Τούρκων στο Αυλάκι Λαμίας και η υπονόμευση του αγώνα από τις ραδιουργίες του Αρείου Πάγου (Μαυροκορδάτος-Νέγρης) εναντίον του Ανδρούτσου θα οδηγήσει το εγχείρημα σε αποτυχία. Το Μάϊο 1822 η τεράστια στρατιά (32.000) του Μαχμούτ πασά Δράμαλη προτού εισβάλλει στην Πελοπόννησο προβαίνει σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στη Δ.Φθιώτιδα (μάχη Ι.Μ.Αγάθωνος-Λυχνού και ολοσχερής καταστροφή του μοναστηριού) ενώ στις 22 Μαϊου 1822 η Υπάτη πολιορκήθηκε από τους Έλληνες για 3η φορά. Η τελευταία μάχη στην περιοχή ήταν αυτή της Οξυάς στις 23 Σεπτεμβρίου 1828 όταν 3.000 Τούρκοι από Υπάτη κινήθηκαν προς Λομποτινά-ορεινή Ναυπακτία διαμέσου Γαρδικίου αλλά νικήθηκαν από τον Κίτσο Τζαβέλα. 25

Με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου 22 Ιανουαρίου/3 Φεβρουαρίου 1830 το Ελληνικό έθνος μετά απο 9 έτη σκληρό, άνισο αλλά ηρωϊκό αγώνα, απέκτησε την πολυπόθητη ανεξαρτησία του μετά 4 αιώνων οθωμανικό ζυγό. Τα πρώτα σύνορα (γραμμή Αχελώου-Σπερχειού) περιέλαβαν και την Παλαιοβράχα που απελευθερώθηκε μετά από 437 χρόνια τουρκικής κατοχής. Σύμφωνα με το βιβλίο του εκπαιδευτικού Ν.Αντωνόπουλου "Η Δυτική Φθιώτιδα στη φωτιά του '21" με βάση τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και τις δηλώσεις αγωνιστών στα 1840-1860, ανέρχονται σε 94 οι αγωνιστές του 1821 που διέμεναν μόνιμα εκείνη την περίοδο στην Παλαιοβράχα. Οι πληθυσμοί που μετοίκησαν το χωριό μετα τη φυγή των Τούρκων προέρχονταν, σύμφωνα με τις σημειώσεις του Γεωργίου Αναστ. Αθανασίου που αφορά την καταγωγή των επιθέτων, από τα εξής σημεία: Αγ. Δημήτριος και Γραμμένη Οξυά ορεινής Ναυπακτίας, Μαραθιάς, Αρτοτίνα και Πενταγιοί Φωκίδος, περιοχή Βάλτου Αχελώου (Ασπροπόταμος) και Χαλκιόπουλων Αιτωλοακαρνανίας, Άμπλιανη Ευρυτανίας, Ήπειρος, Τεπελένι Β. Ηπείρου, Ρεντίνα και Μαυρομάτι Καρδίτσας, Μερκάδα, Καψή, Γιαννιτσού, Ροβολιάρι, Τσούκα, Μάκρη, Λυγαριά (Τσοπανλάτα), Πίτσι, Γαρδίκι, Φτέρη, Κουτσούφλιανη, Κυριακοχώρι, Κανάλια, Δίλοφο (Μπρούφλιανη) και Θήβα. Κατά τη διάρκεια της κατοχής η γειτονική Σπερχειάδα ήταν έδρα ιταλικού τάγματος ιππικού του συντάγματος Αόστης και μετά την άνοιξη του 1942 περιστασιακά γερμανικού τάγματος. Μετά το Μαϊο 1942 και την ίδρυση του ΕΛΑΣ οι αντάρτικες δυνάμεις στη Δυτ.Φθιώτιδα σταδιακά ενισχύθηκαν και οργανώθηκαν. Είναι γνωστό και το σπίτι όπου διέμενε ο αρχικαπετάνιος του Άρης Βελουχιώτης σε κάθε επίσκεψή του στο χωριό. Σταδιακά δημιουργήθηκε η 13η μεραρχία που αργότερα υπήχθη στην Ομάδα Μεραρχιών Στερεάς (Ο.Μ.Σ) Εικόνα 25. Παραδοσιακό σπίτι στην Παλαιοβράχα. με το 5/42 Σύνταγμα Δ.Φθιώτιδος να εδρεύει στην ευρύτερη περιοχή. Μετά τον Οκτώβριο 1944 και την απελευθέρωση από την ξενική κατοχή, κάθε προσδοκία για ομαλό πολιτικό βίο διαψεύστηκε οικτρά παρά την επική αντίσταση του ελληνικού λαού στον άξονα και τις τεράστιες θυσίες που υπέστη υπέρ του κοινού συμμαχικού αγώνα. Δεκεμβριανά, μεταβαρκιζιανό κράτος, διώξεις του ΕΑΜικού κόσμου, παρακρατική βία, εμφυλιοπολεμικό κλίμα και κυρίως η ξένη παρέμβαση, οδήγησαν τη χώρα στην άβυσσο του αδελφοκτόνου σπαραγμού που διήρκεσε 3 χρόνια (1946-1949) και συσσώρευσε τρομερά δεινά, καταστροφές, ποταμούς αίματος, μίση και πάθη για δεκαετίες. Η Παλαιοβράχα ήταν ένα από 26

τα πολλά μικρά χωριά της ορεινής Ελλάδος που πλήρωσε πολύ ακριβά το τεράστιο γεωπολιτικό παιχνίδι που παίχτηκε μεταξύ ΕΣΣΔ ΗΠΑ Αγγλίας κατά την έναρξη του ψυχρού πολέμου στην Ελλάδα για την κυριαρχία στην Ανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια. Ο Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος 1946-1949 ήταν το αιματηρό προϊόν αυτού του ανταγωνισμού. Δεκάδες αντάρτες, στρατιώτες, χωροφύλακες, άμαχοι, χάθηκαν σ' εκείνο τον πόλεμο που ουσιαστικά διέλυσε την πληθυσμιακή, κοινωνική και παραγωγική βάση του χωριού μετατρέποντάς το σε έρημο τοπίο, αφού τις καταστροφές των Γερμανών συμπλήρωσε η μαζική εκτόπιση του πληθυσμού αρχικά στη Σπερχειάδα (από το καλοκαίρι του 1947 - ήδη από 7 Φεβρουαρίου και 11 Απριλίου 1947 η Σπερχειάδα έγινε πεδίο συγκρούσεων Εθν.Στρατού-Δ.Σ.Ε) και μετά στη Λαμία στα πλαίσια των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων του στρατού εναντίον των ανταρτών του ΔΣΕ (στην περιοχη της Ρούμελης δρούσε η 2η Μεραρχια του Δ.Σ.Ε υπό τον Διαμαντή (Γιάννης Αλεξάνδρου). Με τη λήξη του εμφυλίου πολέμου (Αύγουστος 1949) οι κάτοικοι σιγά σιγά επέστρεψαν στα σπίτια τους και προσπάθησαν να ανασυγκροτήσουν την οικονομική και κοινωνική ζωή του χωριού επουλώνοντας σταδιακά τις πληγές της αιματηρής σύγκρουσης. Στις επόμενες δεκαετίες η αστυφιλία έπληξε και την Παλαιοβράχα κάτι που αποτυπώνεται στη σταδιακή συρρίκνωση του πληθυσμού του χωριού. ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΟ ΙΑΜΑΤΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΟΒΡΑΧΑ Εικόνα 26. Πρώτη ιαματική πισίνα Παλαιοβράχας. 27

Ι 2. 1. 3 Ι Α Μ Α Τ Ι Εικόνα Κ 28. Πρώτη ιαματική πισίνα Παλαιοβράχας. Α Εικόνα 27. Δεύτερη ιαματική πισίνα Παλαιοβράχας. 28

ΛΟΥΤΡΑ ΑΡΧΑΝΙΟΥ Η Ιαματική πηγή Αρχανίου αναφέρεται για πρώτη φορά στην βιβλιογραφία το 1938, στο βιβλίο του Ν. Λέκκα "Αι 750 μεταλλικαί πηγαί της Ελλάδος", όπου χαρακτηρίζεται λανθασμένα ως θειούχος. Το ΙΓΜΕ μελέτησε σχολαστικά την πηγή από το 1970 και μετά, με χημικούς προσδιορισμούς, στα διάφορα δείγματα που πήρε έως και το 1977, χρονιά που συντάχτηκε η εμπεριστατωμένη μελέτη της Αρτ. Παπασταματάκη, Χημικού, διευθύντριας στην διεύθυνση χημείας του ΙΓΜΕ. Στα συμπεράσματα της έρευνας αναφέρεται ότι η Ιαματική πηγή Αρχανίου κατατάσσεται στις υδροξυλο-ασβεστούχες ισχυρώς αλκαλικές (PH από 11,35-11,70) περιδοτιτικές πηγές. Τέτοιου είδους πηγές έχουν βρεθεί δύο στην Καλιφόρνια, μια στο Όρεγκον, και μια στο Kulasi της Βοσνίας. Δηλαδή η πηγή Αρχανίου συμπεριλαμβάνεται στις πέντε μοναδικές πηγές στον κοσμο. Προτείνεται δε από το ΙΓΜΕ, η αξιοποίηση του νερού της πηγής σαν θεραπευτικού, κατόπιν συνεννοήσεως με το Υπουργείο Κοινωνικών Υπηρεσιών και τον ΕΟΤ. 2.1.4. ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ ΔΡΑΝΙΤΣΑΣ ΚΑ Ι ΤΣΑΣ 29

Σύντομο ιστορικό Τα Λουτρά Δρανίστας Καϊτσας λειτουργούν από την εποχή της Τουρκοκρατίας από τον τοπικό Αγά, περίοδο για την οποία όμως δεν έχουμε φερέγγυα στοιχεία για τον τρόπο λειτουργίας τους και σε ποιους απευθύνονταν. Έτσι ιστορικά η κανονική τους λειτουργία ανάγεται στο έτος 1890, οπότε πρωτοαναφέρονται και ορισμένες από τις συγκεκριμένες ιαματικές τους ιδιότητες. Την ίδια εποχή κατασκευάζεται και η πρώτη δεξαμενή. Έκτοτε πέρασαν στην ιδιοκτησία διαφόρων ιδιωτών (Λιάπης, Σταθόπουλος κ.τ.λ.) μέχρι το 1950 οπότε ο ΕΟΤ που τα εκμεταλλευόταν εκείνη την περίοδο, τα παρεχώρησε στις κοινότητες Κτημένης και Μακρυρράχης. Μέχρι τότε δεν παρατηρείται καμία πρόθεση συστηματικής εκμετάλλευσης και αξιοποίησης των συγκεκριμένων Ιαματικών Πηγών, εκτός από το Θερμαντήρα (καζάνι) που τοποθετήθηκε το 1956 και λειτουργεί μέχρι σήμερα. Οι Κοινότητες αυτές το 1958 τα παραχωρούν στο Βασίλειο Γουναρόπουλο για αξιοποίηση και εκμετάλλευση για 25 χρόνια. Την περίοδο εκείνη η περιοχή πήρε μία υποτυπώδη μορφή «οργανωμένων» Λουτρών. Από το 1989-1999 τα Λουτρά τα λειτουργούσαν οι κοινότητες Κτιμένης και Μακρυρράχης. Από το 1999 έως Εικόνα 29. Δρανίτσα - Κα'ί'τσα. 31/12/2010 τα Λουτρά λειτουργούσαν οι Δήμοι Ταμασίου και Ξυνιάδας, οι οποίοι συνέστησαν την Διαδημοτική Επιχείρηση Ιαματικών Λουτρών Δρανίστας Καϊτσας και έγινε συστηματική προσπάθεια αξιοποίησής τους. Από 1/1/2011, με την εφαρμογή του Ν.3852/2010, η λειτουργία των Λουτρών κατευθύνεται από τους Δήμους Δομοκού και Σοφάδων. Εγκαταστάσεις Διαμονή - Λειτουργία κλπ Τα Λουτρά, προς το παρών, λειτουργούν από 1η Ιουνίου έως την 15η Οκτωβρίου έκαστου έτους. Οι εγκαταστάσεις λουτροθεραπείας περιλαμβάνουν 23 ατομικούς λουτήρες ενώ τα νερά είναι αλκαλικά (Ψυχρά Ca Na HCO3 Br F Υδροθειούχο Υποτονικό Ολιγομεταλλικό), με θερμοκρασία 20 0C και πηγάζουν από υπερκείμενους ασβεστόλιθους και περιδοτίτες και ενδείκνυνται για χρόνιους ρευματισμούς, οσφυοϊσχιαλγίες, σπονδυλαρθρίτιδα, παραμορφωτική αρθρίτιδα, μυαλγίες, πονοκέφαλοι, αυχενικό σύνδρομο, γυναικολογικές παθήσεις. Στον χώρο της Λουτρόπολης λειτουργούν τρία (3) Ξενοδοχεία, ο Δράνος, η Θεσσαλία και η Λεμονιά. Ειδικά το ξενοδοχείο Δράνος είναι πρόσφατα ανακαινισμένο και προσφέρει μία άνετη διαμονή με σχετικά χαμηλό κόστος. 30

Στην περιοχή επίσης, σε ειδυλλιακή τοποθεσία, λειτουργεί ανακαινισμένο εστιατόριο το οποίο προσφέρει τοπικά παραδοσιακά πιάτα καθώς και κυλικείο το οποίο μπορεί να καλύψει τις ανάγκες των διαμενόντων. Τοποθεσία - Πρόσβαση Τα Λουτρά βρίσκονται σε ένα πανέμορφο καταπράσινο φυσικό τοπίο, πέντε χλμ από τη Τ.Κ. Μακρυρράχης και μόλις πέντε λεπτά από τη πανέμορφη τεχνητή Λίμνη Σμοκόβου. Ερχόμενοι από Λαμία, μετά τον οικισμό των Μεταλλείων, θα στρίψετε αριστερά προς Ομβριακή. Θα συνεχίσετε για περίπου 15 χλμ και θα συναντήσετε τη Μακρυρράχη όπου και θα σας καθοδηγήσουν πληροφοριακές πινακίδες για το τελικό προορισμό. Ερχόμενοι από Λάρισα, Βόλο ή Καρδίτσα (μέσω Νέου Μοναστηρίου), μετά το Δομοκό, θα στρίψετε δεξιά για Ομβριακή και μετά από 15 χλμ περίπου θα συναντήσετε τη Μακρυρράχη. Εναλλακτικά για όσους έρχονται από Καρδίτσα μπορούν να μεταβούν στα Λουτρά μέσω του Λεονταρίου του Δήμου Σοφάδων. Εικόνα 30. Δρανίτσα 31

3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η Ιαματική Λουτροθεραπεία εφαρμόζεται σ ένα μεγάλο αριθμό ασθενειών από τα περισσότερα συστήματα (αναπνευστικό, κυκλοφορικό, πεπτικό, νευρικό, νεφρούς, δέρμα και κυρίως από το μυοσκελετικό!). Βεβαίως η Ιαματική Λουτροθεραπεία δεν θεραπεύει τις αλλοιώσεις του χόνδρου, αλλά συμβάλει στην ύφεση του πόνου και της δυσκαμψίας (υψηλές θερμοκρασίες ),στην τόνωση των μυών (καταιονισμοί, μαλάξεις, ασκήσεις ) και στην βελτίωση της κινητικότητας των αρθρώσεων (κινησιοθεραπεία). Η χρησιμοποίηση του ιαματικού νερού σε συνδυασμό με τον βασικότερο παράγοντα της θεραπευτικής,δηλαδή τον προσωπικό διάλογο μεταξύ γιατρού και αρρώστου (με την ευρεία έννοια του όρου), που πρέπει να ασκείται κάτω από κατάλληλες συνθήκες περιβάλλοντος και ψυχολογίας, είναι περισσότερο αναγκαίος στη περίπτωση της Ιαματικής Λουτροθεραπείας. Στην Ιαματική Λουτροθεραπεία υποβάλλονται κυρίως άτομα με χρόνιες παθήσεις όπου ο ψυχισμός του αρρώστου έχει τροποποιηθεί. Η σύγχρονη ζωή χαρακτηρίζεται από ποικιλία αντιδράσεων στον άνθρωπο. Ο ασθενής και κυρίως ο ρευματοπαθής ασθενής πάσχει περισσότερο. Στη διάρκεια της Ιαματικής Λουτροθεραπείας ο άρρωστος βρίσκεται σε ανάπαυση, μακριά από την εργασία του, χωρίς φροντίδες. Υποβάλλεται στη θεραπεία του με ευχαρίστηση και ευλάβεια. Ανάλογη πρέπει να είναι και η ανταπόκριση που θα βρίσκει ο λουόμενος στο γιατρό, τις υπηρεσίες του υδροθεραπευτηρίου και τις λουτροπόλεις. Ανέσεις, διευκολύνσεις, ψυχαγωγία, πολιτιστικές εκδηλώσεις συμπληρώνουν μια ευχάριστη παρεμβολή στη ζωή του αρρώστου. Θα απαιτηθεί για το σκοπό αυτό πληρέστερη αξιοποίηση των λουτροπηγών και καλύτερη οργάνωση των λουτροπόλεων, έργο που πρέπει να φιλοδοξούν να επιτελέσουν για το άμεσο συμφέρον τους, η Τοπική αυτοδιοίκηση και η Πολιτεία. Εικόνα 31. Ιαματικά λουτρά στο σπήλαιο της Miskolctapolca, Ουγγαρία. 32

Εικόνα 32 Ιαματική πηγή στην Ιρλανδία με κοιτάσματα χρυσού και χαλκού στον πάτο της. 33

4. ΣΤΟΧΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΙΑΜΑΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Επιµήκυνση της τουριστικής περιόδου. Βελτίωση της χρήσης πηγών από τους λουόµενους. Προστασία των λουόµενων κατά την πρόσβαση και κατά την χρήση των πηγών. Ανάδειξη και αναγνώριση των πηγών του νησιού. Βελτίωση των παρεχόµενων υπηρεσιών. Ανάπτυξη του οικονοµικού οφέλους από τον τουρισµό. Βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων αλλά και των επισκεπτών της τουριστικής ανάπτυξης στη γενικότερη ανάπτυξη της περιοχής. Προσέλκυση τουριστών υψηλότερης εισοδηματικής στάθµης. Βελτίωση υποδοµών. Ανάπτυξη ειδικών τουριστικών υποδοµών. Αξιοποίηση τουριστικών επιχειρήσεων. Αύξηση του αριθµού των τουριστών, προσέλκυση όλων ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ 34

ΠΗΓΕΣ http://www.apn.gr/travel-maps/travel- articles/%ce%bf%ce%b4%ce%b7%ce%b3%cf%8c%cf%82- %CE%BF%CF%81%CE%B3%CE%B1%CE%BD%CF%89%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CF% 89%CE%BD- %CE%B9%CE%B1%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD- %CF%80%CE%B7%CE%B3%CF%8E%CE%BD-spa/ http://www.lamia.gr/el/route/iamatikes-piges-tis-periohis http://www.hotelsline.gr/root/newhotel/mx/m_fthiotida_iam.asp http://www.platystomo.gr/?id=31 http://www.dimosmakrakomis.gov.gr/episkeptes/axiotheata/296-iamatika-loutra http://www.domokos.gr/content/iamatikes-peges-dranistas-kaitsas http://www.platystomo.gr/ http://fthiotikos-tymfristos.blogspot.gr/ http://www.dimosmakrakomis.gov.gr/episkeptes/axiotheata/296-iamatika-loutra http://www.hellenica.de/griechenland/geo/gr/platystomofthiotidas.html http://fthiotikos-tymfristos.blogspot.gr/ 35

ΤΕΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 36